Površina: 5,79 km2

Dužina obale: 23,5 km

Koeficijent razuđenosti: 2,76

Najviši vrh: Straža (55 m)

Broj stanovnika: –

Veliki Brijun je najveće ostrvo Briona ili Brijuna, odnosno Brionskih ili Brijunskih ostrva. Pored naziva Veliki Brijun, u upotrebi su i nazivi Veli Brijun i Veliki Brion.

Brioni su grupa od dva veća i 11 manjih ostrva ispred zapadne obale Istre, od koje ih odvaja Fažanski kanal. Od Pule su udaljeni oko 6,5 km.

Veliki Brijun zauzima glavni deo prostora, dug je 4,5 km, a širok do 3 km. Po veličini znatno zaostaje ostrvo Mali Brijun, severozapadno od Velikog Brijuna. Međusobno su odvojeni uskim i plitkim (2,5 m) prolazom Tisnac. Ostala ostrva su znatno manja. Najveći broj (9) ostrvaca nalazi se na zapadnoj i severozapadnoj strani, i to idući od severa prema jugu Sv. Marko, Gaz, Obljak, Supin, Galija, Grunj, Krasnica (Vanga), Pusti i Vrsar. Između tih ostrvaca ima više plićaka i hridi, zbog čega ih plovidbena ruta izbegava. Dva ostrvca, Sv. Jerolim i Kotež, jugoistočno od Velikog Brijuna zatvaraju na jugu Fažanski kanal i opkoljeni su dubokim morem. Obala ostrva bogato je razuđena.

Brioni nalikuju svojim mirnim i zaravnjenim izgledom susednoj Istri, kojoj odgovaraju i petrografskim sastavom. Sastavljeni su od gotovo vodoravnijh krečnjaka sa dobro izraženim slojevima. Taj je krečnjak svetle boje, zrnaste strukture i dosta porozan, pa se ceni kao dobar građevinski kamen. Površina ostrva pokrivena je slojem masne crvenice, što je za prirodne osobine Briona od osnovne važnosti.

Izloženi uticajima mora i dosta udaljeni od dinarskog planinskog masiva, Brioni imaju blagu klimu sa prosečnom zimskom temperaturom 5,8°C, a letnjom 22,8°C. Jeseni su izrazito toplije od proleća, bura dopire znatno oslabljena, a sneg pada samo izuzetno i brzo se otopi. Godišnja količina padavina nije velika, i glavni je maksimum u oktobru, ali je relativna vlažnost velika, i to zbog ekoloških razloga (na zapadu plitko more, debeo sloj crvenice i bujan biljni pokrivač). Ostrva su bogato obrasla, ukoliko nisu napravljene veštačke čistine. Crnika, lovor, bor, ruzmarin i slično, uz odlično aklimatozovane suptropske biljke (libanski kedar, agave, palme, bambusi i slično), čine neprohodne šikare i guste šume. Zbog zadržavanja zemljišne i velike vazdušne vlage livade su stalno zelene. Mirne forme i bogato zelenilo odlike su brionskog pejzaža, po kojima se razlikuje od ostalih ostrva (pretežno golih) pred istočnom obalom Jadranskog mora.

Pitomi brionski pejzaž bio je sigurno već od davnina bio cenjen, pa su ostrva rano naseljena. Tokom vremena prepušteni su divljini i obrasli gustom šumom ili šikarom. Ostrva su postala malarični kraj. Solane u plićacima zapadne obale i ispaša stoke bili su slaba zamena za značenje koje su imali tokom rimskog perioda. Kada je u drugoj polovini XIX veka izgrađena Pula i obnovljeno njeno vojničko značenje, Brioni postaju važan deo njenog odbrambenog sistema. Na glavnom vrhu visine 54,7 m izgrađena je tvrđava i osmatračnica Tegetthoff. Sa jačanjem ekonomske snage vladajućih klasa Austro-Ugarske, porastom gradova i uređenjem železničkog saobraćaja, Brioni postaju atraktivna tačka srednjeevropskog turizma. 1893. meranski industrijalac P. Kupelwieser kupuje Brione i uz velike troškove vrši njihovu asanaciju. Za ono vreme podignuti su veliki i luksuzni hoteli, pored morskog kupališta na obali je bio uređen pokriveni bazen sa zagrejanom morskom vodom, napravljeno je 80 km puteva, uređen je veliki hipodrom i igrališta za golf i tenis. Ostrva su naseljena biranom divljači (srne, jeleni, zečevi, fazani, patke). Uređena je sopstvena ekonomija, a posebno su bili cenjeni vinogradi zbog kvalitetnog vina. Podmorskim putem ispod Fažanskog kanala (2 km) dovedena je sa istraskog kopna voda, isto tako sprovedena je telegrafsko-telefonska, a kasnije i električna veza.

Turistički objekti smešteni su na istočnoj obali Velikog Brijuna, na mestu koje je najbliže kopnu. U početku XX veka pa do početka I svetskog rata Brioni su bili jedno od najrenomiranijih sastajališta bogatih građanskih i aristokratskih turista. Prvi svetski rat, vojna okupacija, nazadovanje Pule i ekonomske promene, koje su kasnije nastupile, bile su za Brione težak udarac. Privredne objekte kupilo je jedno švajcarsko društvo, a ostrva dolaze u posed italijanske države. I pored najboljih saobraćajnih veza (avionske i brze parobrodske linije za Trst i Veneciju) Brioni nisu više u turističkom pogledu zadržali svoj predratni nivo.

Drugi svetski rat značio je novi prekid tokom vojne okupacije. Neposredno pred kraj rata hoteli i lučki uređaji na Velikom Brijunu stradali su od nepotrebnog bombardovanja anglo-američke avijacije. Posle rata, kada su Brioni po mirovnom ugovoru sa Italijom pripali Jugoslaviji, turistički objekti na Velikom Brijunu su nacionalizovani i onda postepeno osposobljavani. Na Velikom Brijunu obnovljen je inventar divljači, koji je u ratu bio dobrim delom uništen. Pristupilo se i rešavanju samostalnog snabdevanja vodom. 1955. godine otvoren je samostalni zavičajni muzej kompleksnog tipa, smešten u restauriranoj zgradi kaštela i u kuli. Uređene su zbirke sa eksponatima iz svih faza istorijskog razvoja ostrva.

Poseban deo istorije Briona vezan je za Josipa Broza Tita, koji je prvi put stupio na tle Briona 20. juna 1947. godine. Tito se ponovo vratio na Brione 1949.godin, kada su ova ostrva definitivno postala njegova druga rezidencija i dom. 1952. godine odlučeno je da životu privede i Vanga, koja je postala najlepši i najreprezentativniji deo arhipelaga sa Titovom fotolaboratorijom, “kovačkom” radionicom (kako ju je Tito nazvao) i vinotekom. U godinama koje su bile izuzetno teške za Istru i Slovenačko primorjeTito je boravio na Brionima 1953. i 1954. godine. Drugi momenat od presudne važnosti dogodio se 18. i 19. jula 1956. godine, kada je održan sastanak Tito – nehru – Naser na kome su udareni temelji pokretu nesvrstanih. 1966. godine na Brionima je održan čuveni Četvrti plenum CK SKJ. Poslednji put na Brionima Tito je boravio od 15. juna do 29. avgusta 1979. godine, a poslednji državnik koga je primio bio je predsednik Gvineje Bisao. Računa se da su Brioni bili mesto Titovih sastanaka sa preko 250 rukovodilaca i predstavnika stranih zemalja, naroda i pokreta.

Čovek je naselio Brione dosta rano. Naselje od zemunica na rtu Gromača potiče iz 2000. p.n.e. Otkrivena je radionica kamenog oruđa i oružja, zemljano posuđe, predmeti od kosti i malobrojni predmeti od bakra. Prvi poznati stanovnici ostrva bili su Iliri. Upadom Rimljana 178-77. godine p.n.e. počinje vekovna rimska vladavina. U I veku nastaju rimska naselja na Velikom Brijunu (na mestu naselja Brijuni, na vrhu brda Kolci, u zalivu Dobrika). Značajan primer antičke arhitekture je raskošni dvorac na terase u zalivu verige, a zanimljivi su i rimski vodovodni uređaji na padinama Gradine. Nakon propasti Zapadnorimskog carstva ostvo je pod vlašću Istočnih Gota (493-539. godine), zatim Vizantije (do 778. godine), Franaka, akvilejskih patrijarha i Mlečana. O vizantijskog vladavini govori tzv. vizantijski kastrum u zalivu Dobrika, trobroda bazilika sa ravnim apsidama iz VI veka u uvakli Gospa i crkvica Sv. Petra. Pod vlast Mletačke republike Brioni dolaze najkasnije 1331. godine, zajedno sa Pulom. Prilivom novih stanovnika u Srednjem veku ostrvo menja svoju etničku fizionomiju. Vinogradarstvo i maslinarstvo antike ustupaju mesto uzgoju žitarica i stočarstvu. Brionske solane postoje od rimskih vremena. O korišćenju brionskih kamenoloma postoje vesti iz XVI i XVII veka. 1312. godine kuga je uništila stanovništvo i stoku ostrva. Kuga je harala i 1504, 1590. i 1631. godine. U XVII-XVIII pojavila se malarija, a 1681. godine ostrva imaju samo 50 stanovnika, koji su stanovali u 14 kuća. Posle pada Mletačke republike Brioni su pripali Austriji. Od Bečkog kongresa (1815. godine) do kraja Prvog svetskog rata ostrva su pod Austrijom. Posle italijanske okupacije (1918. godine) potpali su mirovnim ugovorom u Rapallu (1920. godine) Italiji. Nakon Drugog svetskog rata ostrva su sa ostalim delovima Istre ušla u sastav Jugoslavije.

1953. godine na Brionima je živelo 279 stalnih stanovnika, a po popisu iz 1981. godine bilo ih je 477. Međutim, poslednji popisi ne registruju stalne stanovnike.

Zahvaljujući svojoj razuđenoj obali, istoriji, raznoivrsnoj flori i fauni, zbog čega Brione ponekad zovu “raj na Zemlji”, 27. oktobra 1983. godine proglašeni su za nacionalni park. Deo nacionalnog parka se koristi kao zvanična letnja rezidencija hrvatskog predsednika i zatvoren je za turiste.