Zamislite suvu stenu koja se izdiže iz Egejskog mora. Pokušajte da zamislite Zevsa kako baca u more ogromnu stenu u jednoj od borbi sa ljubomornom Herom. Ova stena je možda Psara, suvo ostrvo usred ničega. Mesto ispunjeno gostoljubivim ljudima sa osmehom čistog zadovoljstva. Osmeh ljudi je toliko svetao i moćan, da jedan od nezamenljivih načina da se zaboravi na sve. Kvadratne kuće i keramički krovovi, fuksija (ili minđušica, vrsta cveća), bugenvilija i kaldrmisane uličice šire se amfiteatarski na padini brda. Tradicionalni karakter naselja Psara je evidentan svuda! Ostrvo obuhvata vrednosti spokojstva, mesto gde su se lepota, priroda i istorija potpuno uskladili. Psara se možda nalazi usred ničega; međutim, možda će turista baš tu pronaći sve što im je potrebno!
Geografija
Psara (grč. Ψαρά) leži u istočnom delu Egejskog mora, oko 18 km zapadno od dosta većeg ostrva Hios, a oko 150 km severoistočno od Atine. Dimenzije ostrva su približno 8×7 km, što mu daje površinu od oko 40 km2. Među grčkim ostrvima je po veličini među prvih 50. Sa okolnim ostrvcima čini zasebnu opštinu u okviru okruga Hios, površine 44,5 km2. Dužina obale iznosi 45 km, a koeficijent razuđenosti je 2. Psara nema većih zaliva.
Oko 2,5 km jugozapadno od Psare je manje ostrvo Antipsara, površine 4 km2. Pored toga ima još pet manjih ostrvaca Kato Nisi, Agio Nikolaki, Daskalio, Prasonisi i Nisopoula.
Psara je brdovito ostrvo sa veoma oskudnom vegetacijom. U vezi najviše tačke ostrva podaci su kontradiktorni i kreću se od 512 m do 640 m, ali ako je verovati grčkim izvorima najviša tačka ostrva je 531 m. Kao i na mnogim drugim grčkim ostrvima najviši vrh zove se Profitis Ilias (Prorok Ilija).
Istorija
Psara nije povezana ni sa jednim grčkim mitom.
Dokazano je da je Psara bila naseljena još u antičko vreme. Stanovnici Psare su se oslanjali na more da zarade za život, dok je ostrvo igralo važnu ulogu u pomorskom saobraćaju između Azije i kopnenog dela Grčke. Psara je bila nenaseljena u kratkom vremenskom periodu tokom srednjeg veka, dok se Grci iz Tesalije nisu naselili na ostrvu tokom XV veka u pokušaju da izbegnu tursku invaziju.
Najveći procvat Psara je doživela u XVIII veku. Psara je imala ključnu ulogu u grčkoj borbi za nezavisnost koja je počela 1821. godine. Stanovnici Psare su među prvima podigli zastavu ustanka i svoje trgovačke brodove su pretvorili u vojne, pod komandom kapetana Konstantinosa Kanarisa. 21. juna 1824. godine ostrvo je napala Otomanska mornarica. 4. jula otpor žitelja Psare bio je slomljen, a poslednje uporište bila je stara tvrđva Paleokastro (alternativno ime Mavri Rachi, bukvalno Crni greben). Stotine vojnika, a takođe žene i deca su tu pronašli utočište kada je 2000 turskih vojnika upalo u tvrđavu. Izbeglice su prvo izbacile belu zastavu sa rečima “Ελευθερια ἤ Θανατος” (Sloboda ili smrt). Onog trenutka kada su Turci ušli u tvrđavu, meštanin Antonios Vratsanos upalio je fitilj u skladištu baruta, a u eksploziji su poginuli stanovnici zajedno sa svojim neprijateljima – tako su ostali dosledni poruci istaknutoj na zastavi. Jedan francuski oficir koji je čuo i video eksploziju uporedio ju je sa vulkanskom erupcijom Vezuva. Turci su uspeli da osvoje ostrvo i pri tome su ubili ili proterali oko 15.000 ljudi (po drugim podacima blizu 20.000 ljudi), a grad su do temelja uništili. Nakon oslobođenja Grčke, većina preživelih stanovnika vratila se na ostrvo. Psara je imala privilegiju da bira dva člana parlamenta kao priznanje za pomoć u ratu za nezavisnost. Od ove katastrofe Psara se nije oporavila ni do današnjih dana. Mnogi potomci nekadašnjih stanovnika Psare danas žive u Atini ili prekookeanskim zemljama (Amerika).
Podatak da je ovako malo ostrvo bilo meta napada ujedinjenih snaga Turaka i njihovih vazala Egipćana, Alžiraca i Tunižana objašnjava se nesrazmerom broja stanovnika ostrva i njegovim doprinosom oslobodilačkom ratu, u kome su brodovi sa Psare i naročito branderi (brander je ratni brod na jedra ili vesla, napunjen zapaljivim materijalom koji se puštao na protivničke brodove kako bi ih zapalio i uništio), zajedno sa brodovima sa ostrva Hidra i Speces predstavljali glavninu grčke flote. Imajući u vidu da bi bez grčkih pobeda na moru ishod oslobodilačkog rata 1821-1830 bio pod znakom pitanja, ulogu ovog malog ostrva ne bi trebalo zanemariti.
Posle razaranja Psare, Nikolaos Gyzis
Stanovništvo
Svi stalni stanovnici Psare, a po poslednjem popisu iz 2011. godine bilo ih je 454, žive u istoimenom glavnom mestu ostrva, koje leži u zaštićenom zalivu, na južnoj strani ostrva. Na ostrvu Antipsara poslednji popis zabeležio je samo četiri stanovnika.
Po nekim podacima broj stanovnika Psare 1824. godine dostizao je brojku od neverovatnih 20.000 (podaci variraju od 7-20 hiljada). Kao poređenje, na susednom Hiosu bilo ih je 120.000. Posle masakra na Psari je ostalo 500-600 stanovnika. Broj stanovnika je u stalnom opadanju posle II svetskog rata, od 700 (1951), na 576 (1961), 487 (1971), 460 (1981), 438 (1991) i najmanje 422 (2001). Ipak, bar po poslednjem popisu broj stanovnmika se povećao za tridesetak.
Zbog slabe ekonomske baze i niskog standarda, broj stanovnika se smanjivao emigracijom ostvrljana u Atinu, Solun i druge grčke gradove, a takođe su odlazili kao gastarbajteri u druge zemlje (Nemačka, SAD, Australija, Velika Britanija itd). Sada je gustina naseljenosti na ostrvu oko 10-11 stanovnika/km2.
Naravno, ovo je znatno ispod broja stanovnika sa početka XIX veka, kada je na ostrvu živelo između 7 i 20 hiljada stamovnika, a gustina naseljenosti je bila bar 160 stanovnika/km2.
Naselje Psara je jedino naselje na ostrvu, locirano na južnoj obali. Naselje ima tradicionalni karakter sa kamenim kućama, crvenim krovovima sa crepom i uskim uličicama koji se šire oko istoimene luke. Lutajući kaldrmisanim sokacima, turista može uživati u lepoti i mirnoj atmosferi. Valjalo bi posetiti znamenitosti kuću Konstantinosa Kanarisa i crkvu Agios Nikolaos.
Privreda
Iako je Psara tokom XVIII veka posedovala jednu od najjačih flota u Egejskom moru, današnji stanovnici uglavnom preživljavaju baveći se ribolovom i poljoprivredom. Turizam na Psari igra samo sporednu ulogu, a razlog tome je uglavnom što ostrvo ne poseduje avionsku pistu, pa je povezanost ovog ostrva sa ostalim delovima Grčke prilično problematična.
Lokalni proizvodi ostrva su sirevi kefalotiri, kopanisti, touloumotiri i mizithra i izuzetni med od majčine dušice. Lokalni specijaliteti na ostrvu su tradicionalna jela od plodova mora. Psara je jedan od najvećih proizvođača jastoga u Grčkoj. Takođe se preporučuje punjena jaretina, crni rižoto od sipe i koufota, vrsta testenine.
Saobraćaj
Psara nema aerodrom, a najbliži se nalazi na Hiosu. Odatle se može prebaciti na Psaru, ali nisam pronašao red vožnje tog malog trajekta. Potrebno mu je četiri sata da pređe 57 nautičkih milja (preko 100 km). Takođe između luke Limnia (Volissos) na Hiosu i Psara saobraća brodić, a putovanje traje manje od dva sata. Nekada je postojala trajetna linija za Psaru iz luke Mesta na Hiosu, ali po poslednjim informacijama više ne saobraća.
U špicu sezone 2017 (od 12. juna do 15. septembra) trajekt “Blue Star 1” saobraća na liniji Pirej – Lezbos. On samo jednom nedeljno pristaje na Psari. Taj trajekt iz Pireja polazi četvrtkom u 20 h, i posle nešto više od pet sati vožnje pristaje na Psari u petak u 1:10 h. Nastavlja dalje za Inuses, Hios i Mitilenu (Lezbos). U suprotnom smeru sa Psare polazi nedeljom u 13:55 h i stiže u Pirej u 19:10 h. Cena karte za putnike od Pireja do Psare iznosi 38,50 €, a za automobil 82,50 €, što znači da je za dva putnika i automobil u oba pravca potrebno izdvojiti oko 320 €.
Na samom ostrvu nema mnogo asfaltnih puteva, njihova ukupna dužina je oko 20 km.
Znamenitosti
Manifestacije
Svake godine 22. juna se održava komemoracija povodom masakra koji se na Psari dogodio 1824. godine.
15. avgusta se na Psari proslavljava Velika Gospojina.
Od ostalih manifestacija, tu je turnir u odbojci na pesku koji se svakog leta organizuje na plaži Katsouni.
Arheološko nalazište Arhondiki
Arheološko nalazište Arhondiki nalazi se u istoimenom području. Arheološka iskopavanja iznela su na svetlo dana tragove izuzetnog mikenskog naselja. Na istoj lokaciji pronađeno je drevno groblje sa zanimljivim nalazima koji su izloženi u Arheološkom muzeju u Hiosu.
Crkve i manastiri
Na Psari ima ukupno 67 crkava.
Crkva Agios Nikolaos
Crkva Agios Nikolaos je dragulj ostrva, a nalazi se najvišoj tački naselja, zapadno od luke. Sagrađena je 1793. godine u čast zaštitnika moreplovaca. Prema predanju, crkva je sagrađena od mermera koji su stanovnici Hiosa doneli sa Malte, iz Marseja i drugih ostrva Egejskog mora. Iako je potrebno savladati 60 stepenica do crkve, vredno je truda, pošto će pogled odatle nadoknaditi uloženi napor.
Crkva Preobraženja Gospodnjeg
Crkva Preobraženja Gospodnjeg je saborna crkva Psare i nalazi u centru sela. To je trobrodna bazilika sagrađena 1770. godine. Ova crkva se smatra jednim od najznačajnijih objekata na ostrvu, pošto je uništena u masakru i obnovljena pomoću donacija 1885. godine.
Manastir Uspenja Presvete Bogorodice
Manastir Uspenja Presvete Bogorodice nalazi se u severnom delu ostrva. Manastir je dizajnirao Roumeliotis 1780. godine u skladu sa standardima manastira Svete Gore. Prema predanju, ceo manastir je sagrađen od mermera koji su doneli stanovnici Hiosa. Iz manastira se pruža panoramski pogled na beskrajno plavetnilo. Danas je u manastiru izložena retka kolekcija rukopisa i verske knjige štampane u Moskvi i Veneciji. Ikonu Presvete Bogorodice uradio je slavni Dominikos Theotokopoulos, poznatiji kao El Greko. Manastir slavi 1. avgust.
Istorijski spomenici
Kuća Konstantinosa Kanarisa
Konstantinos Kanaris
Legendarni kapetan Konstantinos Kanaris bio je jedan od najvećih junaka ustanka 1821. godine. Kanaris je rođen na Psari 1793. godine i bio je admiral, a kasnije premijer i ministar pomorstva.
Poluostrvo Paleokastro
Poluostrvo Paleokastro okružuje zapadnu stranu luke Psara. Kaldrmisanim stepenicama stiže se do crkvica Agia Anna i Agios Ioannis. Brdo Mavri Rahi se nalazi na južnoj strani Paleokastra. Tokom ustanka 1821. godine, stanovnici Psare preneli su topove na ovo mesto i konstruisan je utvrđeni položaj koji se koristio kao tvrđava. 22. juna 1824. godine 120 Psariotskih ratnika žrtvovali su se za slobodu svoje domovinu. Danas se na ovom strmom masivu nalazi spomenik u čast besmrtnih branitelja. Posveta države… U znak sećanja na besmrtne heroje masakra Mavri Rahi… Imena ratnika su ugravirana na spomenik.
Svetionik
Svetionik se nalazi na jugoistočnoj obali ostrva. Podignut je 1909. godine na visini od 78 m. Svetionik se nalazi na vrhu rta Agios Georgios.
Spitalia
Spitalia je karakterističan primer tradicionalne arhitekture Psare. Zgrada je služila kao lazaret (karantin) u XX veku. Mornari sa Psare su morali da borave u karantinu određeni vremenski period po povratku sa dugih putovanja. Tek kada bi se lekari uverili da mornari ne prenose nikakve zarazne bolesti, mogli su da se vrate svojim domovima. Danas u tom objektu radi idilični restoran.
Aktivnosti
Pešačenje
Psara je idealna destinacija za ljubitelje pešačenja. (1) Jedna od najlepših pešačkih staza polazi iz naselja prema južnoj obali ostrva. Staza vodi do poluostrva Paleokastro i brda Mavri Rahi. Odatle je najbolji pogled na Psaru! (2) Još jedna zanimljiva staza polazi iz naselja prema severnom delu ostrva. Staza vodi do manastira Uspenja Presvete Bogorodice.
U pešačenju bi trebalo da pomogne mapa Psare; napravljena sa podacima 100% prikupljenim istraživanjem na terenu i urađena je u razmeri 1:15.000, tako da je sve veoma jasno vidljivo.
Cena karte je oko 9 €.
Ronjenje
Kristalno čista voda Psare idealna je za ljubitelje ronjenja. Dakle, obavezno poneti masku za ronjenje.
Podvodni ribolov
Psara je poznata po bogatom morskom životu što je čini idealnom destinacijom za podvodni ribolov.
Ponuda jedne agencije za alternativni turizam, kako su naveli.
PLAŽE
Na plažama na Psari nikada nema mnogo gužve, a kao što ćete videti niže ni na jednoj slici plaža nema kupača ili nekog sadržaja! Najbolje plaže nalaze se severno od naselja.
Kato Gialos:
Plaža Kato Gialos se praktično nalazi u samom naselju, tačnije u njegovom jugozapadnom delu sa pogledom na crkvu Agios Nikolaos i ostrvo Antipsara. Od luke je plaža udaljena samo 200 m u pravcu zapada.
Kato Gialos je netaknuta šljunkovita plaža sa tirkiznom bojom mora i ima orijentaciju prema zapadu. Dužina plaže je oko 150 m.
Iza plaže se nalazi taverna, sa stolovima poređanim pored betonskog zida koji odvaja plažu od puta.
Spitalia (Katsounis):
Spitalia je takođe plaža koja se nalazi u naselju, ali za razliku od plaže Kato Gialos nalazi se na njegovoj istočnoj periferiji, a oko 500 m severno od luke. Plaža ima orijentaciju prema jugu.
Dužina ove plaže sa zlatnim peskom i čistom vodom je oko 150 m. Na levoj strani plaže su neke nedovršene zgrade i restoran “Spitalia” u nekadašnjem karantinu. Iza stena se nalaze još dve manje plaže. Spitalia svakako spada među najlepše plaže na ostrvu.
Lazaretta:
Za mnoge je Lazaretta najbolja plaža na ostrvu. Raspolaže sa divnim peskom i ima mirnu plitku vodu, ali nema prirodnog hlada. Lazaretta se nalazi na južnoj obali ostrva u neposrednoj blizini naselja. Tačnije, stiže se za 10-15 minuta pešačenja, a kolima je malo zaobilazno, pa ima oko 2,5 km.
Crkva koja se vidi sa plaže je Agios Athanasios.
Pored glavne plaže postoje još dve mirnije i manje plaže. Jedna je iza stena na desnoj strani plaže, dok je druga na levoj (istočnoj) strani, udaljena pešice oko tri minuta (na slici).
U prvom planu je plaža desno (zapadno) od plaže Lazaretta, odvojena od nje stenama
Limnos:
Limnos je peščano-šljunkovita plaža sa kristalno čistom vodom locirana na južnoj obali ostrva. To je jedna od najpopularnijih plaža na ostrvu zbog jednostavnog dolaska. Od naselja je udaljena 3 km, a put za plažu se odvaja od puta za svetionik na istom mestu gde i put za plažu Lazaretta.
Agios Georgios:
Plaža Agios Georgios nalazi se na jugoistočnoj obali ostrva, nedaleko od svetionika. Mali zaliv sa kristalno čistom vodom idealan je za ronjen je i opuštajuće trenutke. Do plaže postoji put iz naselja, koji je u poslednjem delu zemljani, a rastojanje iznosi 5 km.
Ftelio:
Put prema plaži Ftelio je delimično asfaltiran
Ftelio je duga plaža sa peskom i šljunkom, smeštena između dva brda, malo severnije od plaže Arhontiki. Plaža nudi kristalno čisto more, ali nema prirodnog hlada.
Plaža Ftelio nalazi se severno od naselja, na putu prema manastiru Kimisi Theotokou. Od naselja je udaljena oko 7 km.
Archontiki (Arhontiki, Arhondiki):
Arhondiki je velika peščano-šljunkovita plaža. Nalazi se neposredno do plaže Lakka, dok se prekoputa plaže, vrlo blizu obale obale, nalazi ostrvce Daskalio. U ovom području se nalazi važno arheološko nalazište.
Ostrvce Daskalio (gore) Ostrvce Agio Nikolaki (dole)
Lakka:
Divan veliki pojas peska na zapadu ostrva, u zalivu Agios Nikolaos, udaljen oko 30 minuta pešačenja (3,5 km) od naselja – to je plaža Lakka. Ima divno more i lak pristup preko magistralnog puta prema vetroparku. Sa plaže se pruža lep pogled na ostrvca Nisopoula i Agio Nikolaki sa istoimenom crkvicom na vrhu. Plaža je među popularnijim na ostrvu zbog lakog pristupa.
Na desnoj strani plaže je crkva Agia Markella i napuštene zgrade koje kvare izgled plaže.
Kaminaki:
Plaža se nalazi oko 2,5 km severno od naselja. Odmah iza plaže je vetropark sa sedam vetrenjača za proizvodnju električne energije.
Psili Ammos (na Antipsari):
Plaža Psili Ammos jedna je od najlepših u Mediteranu sa kristalno čistom vodom, a nalazi se ostrvu Antipsara. Izletnički brodovi polaze iz luke Psara.