OSTRVA U KORNATSKOJ OSTRVSKOJ GRUPI KOJA NISU U SASTAVU NP “KORNATI”
Ostrva i hridi, koja pripadaju kornatskoj ostrvskoj grupi u užem smislu (dakle ne računajući ostrva u žutsko-sitskoj ostrvskoj grupi), a nisu u sastavu Nacionalnog parka “Kornati”, ima ukupno 11. Sva se nalaze između ostrva Kornat i Dugog otoka i administrativno pripadaju Opštini Sali, odnosno Zadarskoj županiji.
Evo tabele sa osnovnim podacima o tim ostrvima (ostrva čiji su nazivi podebljani su opisana):
| naziv ostrva | površina (m2) | dužina obale (m) | koef. raz. | dužina x širina (m) | najviši vrh (m) | |
| 1 | Katina | 1.128.527 | 7.107 | 1,89 | 1800 x 1600 | 115,5 |
| 2 | Aba Gornja (Aba V.) | 225.315 | 2.037 | 1,21 | 820 x 480 | 75 |
| 3 | Buč Veli | 106.623 | 1.489 | 1,29 | 560 x 225 | 42 |
| 4 | Sestrica Vela | 97.760 | 1.378 | 1,24 | 570 x 260 | 55,4 |
| 5 | Abica (Aba Mala) | 30.875 | 719 | 1,15 | 300 x 150 | 28 |
| 6 | Buč Mali | 28.709 | 703 | 1,17 | 285 x 125 | 25 |
| 7 | Sestrica Mala | 28.692 | 627 | 1,04 | 220 x 170 | 30 |
| 8 | Katinica (Prijateljica) | 753 | 110 | – | 40 x 26 | 2 |
| 9 | Školjić | 429 | – | – | – | – |
| 10 | Kamičić | 358 | – | – | 36 x 13 | – |
| 11 | Aba Mala | 317 | 108 | – | 38 x 32 | 4 |
Katina
Katina je ostrvo koje spaja, kako mu i latinsko ime kaže (catena=lanac), Dugi otok i Kornat. Nalazi se na ulazu u veliki zaliv Luka Telašćica, u južnom delu Dugog otoka. Katina je od Dugog otoka na severu odvojena 100 m širokim i jedva 2 m dubokim kanalom Mala Proversa. Na jugozapadu se Katina takođe približava Dugom otoku i to na 550 m udaljenosti. Sa južne strane Katine je kanal Vela Proversa, čija je najmanja širina oko 100 m i pogodan za plovidbu, a deli Katinu od ostrva Kornata. Katina je deo Parka prirode “Telašćica“.
Ostrvo ima veoma nepravilan oblik. Na jugozapadu je izduženi rt Punta Kadena dugačak 650 m, koji sa zapadne strane zatvara uvalu Potkatina, otvorenu prema jugu i ostrvcetu Aba. Ovaj rt je spojen sa ostrvom prevlakom širine 85 m. Na rtu su dva brda visine 39 m i 47 m. Na istočnoj obali Katine je uvala Proversa, a u blizini su Gornja Aba (400 m) i Buč Veli (600 m). Katinu, pored prolaza Mala i Vela Proversa, okružuje i nekoliko podmorskih plićaka i hridi što plovidbu oko ostrva čini interesantnom, ali i opasnom. Luka Proversa sa obe strane Katine bila je oduvek pomorcima poznata kao najsigurnija. Sidrište je na starim pomorskim kartama od 1320. godine pa nadalje označavano imenom Proversa. Na tom velikom i sigurnom sidrištu oko Katine, i u celoj Telašćici, ponekad se znalo skloniti i do 90 jedrenjaka.
Najviši vrh ostrva zove se Veli vrh. Na ostrvu ima ukupno 10 brda, a drugo brdo po visini (83 m) nalazi se iznad uvale Potkatina.
Katina je građena od krečnjaka kredne starosti. Na severoistočnom delu ostrva, na nivou mora, nalazi se zanimljiv speleološki objekt dug 20 m, koga lokalno stanovništvo zove jednostavno Rupa.
Na morskom dnu u uvali nalaze se livade posidonije koje karakteriše velika biološka raznolikost, a takođe imaju jako važnu ulogu u očuvanju morskog ekosistema.
U početku je Katina bila pod vlašću vlastelina iz Zadra, a na njoj su pastiri čuvali ovce. Krajem XIX veka pastiri su polako počeli otkupljivati zemlju. 1886. godine Katina je kupljena. Na početku su novi vlasnici živeli u malom polju na sredini ostrva i uz stočarstvo su polako počeli da sade masline i vinovu lozu, što im ranije nije bilo dozvoljeno. 1924. godine preselili su se u uvalu Vela Proversa gde su napravili malu kućicu s maslinjakom.
Uvala Potkatina
Na tom mestu danas se nalazi poznati restoran porodični restoran “Mare”, koji ima 40 godina tradicije i nudi morske specijalitete kao i poljoprivredne proizvode sa Katine. Svakodnevno se može uživati u svežoj ribi, rakovima i školjkama koje donose ribari iz dubina Kornatskog arhipelaga.
U posedu vlasnika restorana je oko 120 maslina, od kojih su neke su starije i od 130 godina. Godišnje se ubere 3 do 4 tone maslina i dobije se oko 500 kg ekstra devičanskog maslinovog ulja, koje se poslužuje u restoranu.
“Mare” je danas jedan od najstarijih restorana u jadranskom arhipelagu, a priča o “Mari” je priča o Telašćici i Kornatima. “Mare” je u pravom smislu reči kultno kornatsko mesto.
Mare je bila Mare Šešelja rođena Matulić, u Proversu se udala 1914. godine za Antu Šešelja. Kad je morem vladalo nevreme, ribari su uvek dolazili kod Mare, jer su znali da ih tamo čeka siguran vez, ognjište i prenoćište. Kad su morem počeli ploviti i nautičari, 1962. godine poziciju kod Mare prepoznala je i poljoprivredna Zadruga Sali, gde je otvorila prodavnicu. U prodavnici je počela da radi Tonina, Marina snaha sa svojim suprugom Ivom. I Toninu danas zovu Mare.
Sedamdesetih godina Tonina i njen suprug sa sinovima Vjekoslavom i Vladom krenuli su korak dalje i počeli su sa spremanjem ribe koju bi im ribari prodali. Nisu to bile ribe prve klase, bile su to uglavnom skuše i srdele, pilo se domaće vino.
Mala Proversa, na tom mestu se nalazi restoran “Aquarius”
Danas su u Proversi domaćini Marin unuk Vjekoslav i njegova supruga Nela. I Nelu danas zovu Mare, a skuše i srdele zamenili su kovači i škarpine, a domaće vino vrhunska hrvatska vina.
Kako su i male brodove zamenile velike jedrilice i jahte tako se ispred restorana sagradila mala lučica sa više od 20 vezova sa strujom i vodom. Gotovo da i nema nautičara koji ovde nije svratio, ručao i vezao brod uz njihovu rivu. Ali mnogi su otišli, a da nisu saznali za priču o Mari.
Na meniju restorana nalaze se dalmatinski pršut, carpaccio, salata od hobotnice, riblja supa, školjke, kvalitetna bela riba – po izboru (zubatac, orada, brancin, škarpina, kovač), lignje, jastog – rarog, teleći kotlet i biftek na žaru.
Aba Gornja (Gornja Aba, Aba Vela)
Gornja Aba nalazi se oko 600 m jugoistočno od rta Ćuška na Dugom otoku, 400 m istočno od Katine i prolaza Mala Proversa i oko 1100 m severno od ostrva Kornata. Deo je Parka prirode “Telašćica“. Građena je od krečnjaka kredne starosti. Ovo ostrvce ne bi trebalo brkati sa ostrvcetom Aba koje je u sastavu NP “Kornati”, a koje zovu i Donja Aba.
Gornja Aba je u u najvećem delu kamenjar sa ponešto šikare, dok na južnoj strani postoji jedan mali mol i kućica oko koje je nešto maslina i drugog rastinja. Idealno za nekakav robinzonski turizam.
Suvlasnici ostrva Željko Tomljenović, odnosno Luka i Tena Tomljenović, suvlasnici druge polovine ostrva, pokrenuli su zakonsku proceduru na osnovu odredbi prema kojima za prodaju ostrva država i lokalna vlast imaju pravo preče kupovine.
Ali, ni država, ni Zadarska županija, a pogotovo ne Opština Sali, kojoj ostrvce pripada, nemaju traženih 14 miliona kuna (1,86 miliona €). To znači da vlasnici ostrvce ne mogu prodati po nižoj ceni od one koju su tražili od države.
Iako se Gornja Aba nalazi na području Parka prirode “Telašćica”, to ne menja na stvari. Park prirode još uvek nema prostorni plan, ne postoje posebne odredbe šta bi se na tom ostrvcu moglo graditi, a šta ne. Za Gornju Abu zbog toga važe opšti propisi kao za bilo koje drugo ostrvo.
Tomljenovići su odredili cijenu od oko 10 € za kvadratni metar, jer se tu radi o 18,3 ha površine (mada je površina ostrva 22,5 ha). U Salima se inače zna da su Tomljenovići otkupili ostrvol pre nekoliko godina od lokalnog vlasnika, a sada ga očigledno preprodaju. U Zagrebu imaju agenciju “Adria centar nekretnina”, specijalizovanu za ovakve poslove. Zakonska forma je zadovoljena, ovo lepo ostrvce može preći u ruke nekog bogatog stranca.
Buč Veli
Buč Veli se nalazi u prolazu Vela Proversa između ostrva Katina i Kornat od koga je udaljen 60 m. Oko 200 m istočno od njega nalazi se ostrvce Buč Mali. Deo je Parka prirode “Telašćica“. Ostrvo ima oblik broja 8, pri čemu je južni deo veći, ali i niži (37 m), a najviši vrh (42 m) je na severnom delu ostrva. Dva dela ostrva spaja prevlaka širine 100 m. Građen je od krečnjaka kredne starosti.
Sestrica Vela
Sestrica Vela, ukoliko se smatra da je u Kornatskom arhipelagu (a trebalo bi), njegovo je najzapadnije ostrvo (pošto je zapadnije od Abe). Od Dugog otoka udaljena je 1300 m, a od ostrva Kornat 2 km. Najbliža ostrva su Sestrica Mala, Aba Mala ili Abica i Šilo Velo (1 km). Deo je Parka prirode “Telašćica“. Ostrvo ima pribižan oblik trougla. Južna i jugozapadna strana ostrva potpuno su okrenute prema otvorenom moru. Građena je od krečnjaka kredne starosti.
Inače u jadranskom moru postoje tri grupe ostrvaca koje je su dobile naziv Sestrice, jer se nalaze u grupama, i na svima su izgrađeni svetionici. Svetionik na ovom ostrvcetu je iz doba Austriugarske i zove se “Vela Sestrica”, ali je poznat i pod nazivom “Tajer”. U njemu je smeštena i meteorološka stanica.
Pošto na ostrvu postoji meteorološka stanica, poznati su i podaci vezani za klimu. Godišnji hod temperature na ostrvu je maritimno-kontinentalni, sa godišnjom amplitudom od 16,5°C, što pokazuje da su maritimni uticaji (uticaji mora) izraženiji od kontinentalnih (amplituda temperature je niža nego u mestima na obali zbog uticaja zaleđa). Najniža srednja mesečna temepratura je zbog uticaja termičkih svojstava mora zabeležena u februaru (8,6°C), dok je u okolini zabeležena u januaru. Maritimni uticaj iskazuje se i u tome da su najviše prosečne temeprature na klimatološkoj stanici zabeležene u avgustu (25,1°C), za razliku od priobalnih kopnenih stanica, gde su zabeležene u julu. Godišnje, na ostrvcetu je 0,1 dana s mrazom. Prosečna količina padavina koja padne na ostrvcetu iznosi 845 mm. Glavnina padavina je kiša, dok se sneg pojavi u proseku jedan dan godišnje. Magla je retka pojava, u prosjeku 5,6 dana godišnje, dok je sumaglica češća, prosečno 66,3 dana godišnje. Od vetrova preovladava bura, koju po učestalosti slede jugo i zapadnjak.
Svetionik Sestrica Vela – Tajer po mnogo čemu je poseban. Osim što je sagrađen na pučinskom ostrvu, zbog čega je uvek imao strateški značaj i bio nedostupan za posetioce, od ostalih svetionika izdvaja se po izgledu, odnosno načinu gradnje. Svetionik “Tajer” izgrađen je 1876. godine. Sastoji se od visoke osmougaone metalne kule i zgrade. Podignut je na 47 m nadmorske visine, kula metalne konstrukcije visoka je 26 m, a za spajanje su korišćene gvozdeni zakivci koji do danas nisu menjani. Kamena zgrada svetionika, koja se prostire na oko 500 m2, sa kulom je spojena zatvorenim kamenim mostom koji je, navodno, sagrađen naknadno kako bi se svetioničarima olakšao pristup kuli kada je ružnog vreme. Osim što je metalne konstrukcije, kula privlači poglede sa mora i zbog crveno-belih spiralnih šara što takođe ovaj svetionik izdvaja od ostalih na Jadranu. Napajanje zgrade je 24 V i dobija se iz solarnih modula ili 220 V paljenjem agregata, dok se vodom opskrbljuje iz sopstvene cisterne.
Uređeno pristanište na Sestrici Veloj nalazi se sa severne strane ostrva, u zavetrini. Kamenu rivu je sagradila Austrougarska. Od pristaništa do svetionika stiže se za desetak minuta hoda kroz vekovnu borovu šumu. Zgradu svetionika okružuju prostrane kamene terase sa kojih se pruža atraktivan pogled sve do visova Dinarskih planina. U smeru zapada su litice Telašćice, a južni horizont je pusta morska pučina.
Svetionik “Tajer” je automatizova i uključen u sistem daljinskog nadzora. Na svetioniku je stalna posada.
Na ovom svetioniku se može danas boraviti, pošto se na površini od preko 130 m2 prostiru dva četvorokrevetna apartmana, koji mogu komotno ugostiti do 8 ljudi. Svetionik je opasan velikim dvorištem površine 400 m2. Transfer na ostrvo je brodom iz Sali, plaća se posebno na licu mesta. Transfer je organizovan i iz Sukošana i potrebno ga je najaviti se 2-3 dana unapred.
Aba Mala (Abica)
Aba Mala se nalazi oko 1,2 km jugoistočno od rta Ribarska straža na Dugom otoku. Od ostrva Kornat udaljena je 1,3 km, a najbliža okolna ostrva su Gornja Aba (350 m), Šilo Velo (600 m) i Sestrica Vela (450 m). Građena je od krečnjaka kredne starosti. Deo je parka prirode “Telašćica”.
Pošto postoji i drugo ostrvce sa istim imenom u neposrednoj blizini, verovatno da bi se razlikovali ovo ostrvce zovu Abica.
Buč Mali
Buč Mali se nalazi u Žutskom kanalu, istočno od ostrvca Buč Veli, a oko 350 m severno od ostrva Kornat. Ovalnog je oblika. Deo je Parka prirode “Telašćica“. Građen je od krečnjaka kredne starosti.
Sestrica Mala
U prvom planu je Sestrica Mala, a u pozadini je Sestrica Vela
Sestrica Mala nalazi se 150 m jugoistočno od Sestrice Vele. Ostala bliža ostrvca su Aba Mala (650 m) i Šilo Velo (850 m). Građena je od krečnjaka kredne starosti. Deo je Parka prirode “Telašćica“. Kružnog je oblika.
Aba Mala
Aba Mala se nalazi stotinak metara jugoistočno od ostrvca Aba Gornja.