Jadransko more ili Jadran je deo Sredozemnog mora (Mediterana) i nalazi se između Apeninskog (Italija) i Balkanskog poluostrva. Od Jonskog mora deli ga Otrantski moreuz (Otrantska vrata).

Ime Jadranskog mora postoji još od antičkih vremena: na latinskom se zvalo Mare Hidriaticum. Na modernim jezicima, zove se i Mare Adriatico na italijanskom, Adriatisches Meer na nemačkom, Jadransko morje na slovenačkom i Deri Adriatik na albanskom.

Ime je dobilo po gradu Adriji (ili Hadria) i tako se zvao samo severni deo današnjeg Jadranskog mora, ali je vremenom ceo zaliv Sredozemlja dobio ime “Jadransko more”. U Srednjem veku balkanski Sloveni su Jadransko more nazivali Sinje more.

Pruža se u pravcu severozapad-jugoistok, od 40º do 45º45′ severne geografske širine. Dužina Jadranskog mora je 783 km, a širina se kreće od 87 km do 210 km. Širina Otrantskog moreuza je oko 85-100 km.

Mnoštvo  ostrva pored severne i istočne obale Jadranskog mora smanjuje širinu otvorenog mora u tom delu na oko 145 km. Ukupna površina mora je oko 160.000 km2.

Severni deo Jadranskog mora je vrlo plitak, između Istre i Riminija dubina je oko 46 m. Između Šibenika i Ortone pojavljuje se udubljenje, pa najveća dubina iznosi 180 m.

Najdublji delovi Jadranskog mora nalaze se istočno od Monte Gargana, južno od Dubrovnika i zapadno od Drača, gde je dubina 900 m, a severno od toga se nalazi jedan mali basen gde je dubina 1.460 m. Prosečna dubina Jadranskog mora je oko 240 m.

Jadransko more se ubraja u topla i plava sredozemna mora. Leti temperatura mora iznosi od 23ºC do 27ºC pa i više. Voda je najtoplija u avgustu. Providnost je najveća iznad najdubljijih delova i iznosi do 56 m.

Izlaz na Jadransko more ima šest država. Na zapadnoj obali to je Italija, a na istočnoj su Slovenija (dužina obale 46,5 km), Hrvatska (dužina obale bez ostrva 1.777 km), Bosna i Hercegovina (20 km), Crna Gora (293,5 km) i Albanija (362 km).

Srcoliko ostrvce Galešnjak

Od ovih država samo Slovenija nema ostrva pored obale. Ranije su postojala dva ostrva, ali su kasnije povezana sa kopnom. To su Izola (reč je italijanskog porekla isola i upravo znači ostrvo), kao i Koper, najveće slovenačko primorsko mesto. Interesantno je da se krajem 2005. godine u medijima mogao pronaći predlog za izgradnju veštačkog ostrva u blizini Izole.

Najkraću obalu ima Bosna i Hercegovina, ali i dva manja ostrva u svom sastavu.

Italijanska obala je znatno duža, ali i slabo razuđena. Jedina ostrvska grupa koja pripada Italiji u Jadranskom moru su Tremiti koji zahvataju samo 3,13 km2 površine.

I obala Albanije je niska i slabo razuđena, uz jedino ostrvo Sazan površine 5 km2.

Nešto više ostrva postoji pored obale Crne Gore, ali to praktično nisu ostrva, jer nijedno nije veće od 1 km2.

Sušta suprotnost svemu gore navedenom je obala Hrvatske, gde postoji preko 1.200 ostrva, ostrvaca, hridi i grebena. Tu su i najveća ostrva Jadranskog mora Cres, Krk, Brač, Hvar, Pag itd.

Istraživanja Okeanografskog instituta iz Splita izvršena 2004. godine pokazuju da u hrvatskom delu Jadranskog mora postoji tačno 1.246 ostrva, ostrvaca, hridi i grebena. Prethodni podaci Državnog zavoda za statistiku navodili su podatak o 1.185 ostrva, ostrvaca, hridi i grebena. Na osnovu preporuka Međunarodne hidrografske organizacije (IHO) ostrvo je deo kopna okruženo sa svih strana morem površine preko 1 km2. Ostrvca moraju imati površinu veću od 0,01 km2 (odnosno jedan hektar). Hrid je stenoviti ostatak abrazijom razorenog ostrvceta ili stenovitog bloka koji je uvek iznad nivoa mora, dok je greben u nivou, ispod ili iznad (za vreme oseke) nivoa mora.

U radu Tee Duplančić-Leder, Tina Ujevića i Mendi Čale iz 2004. godine linija obale Hrvatske je digitalizovana sa topografskih karata u razmeri 1:25.000. Topografska karta korišćena za digitalizaciju je preciznija nego karte koje su korišćene u ranijim radovima. Stoga je podatak o broju ostrva, ostrvaca, hridi i grebena, dužini njihove obale i površini precizniji. Iz dobijene baze podataka i klasifikaciji ostrva, ostrvaca, hridi i grebena, u obalnom moru Republike Hrvatske zabeleženo je 79 ostrva, 525 ostrvaca i 642 hridi i grebena ili ukpno 1.246. Takođe je ustanovljeno da ostrvo Cres ima najveću površinu (405,70 km2), iako je do tada u literaturi ostrvo Krk najčešće navođeno (uključujući i atlase) kao najveće ostrvo u Jadranskom moru. Najdužu obalu ima ostrvo Pag (302,47 km).

Ukupan broj i površina ostrva, ostrvaca, hridi i grebena dat je u tabeli niže.

 BrojPovršina (km2)Dužina obale (km)
Ostrva793.195,7153.573,816
Ostrvca52562,414717,801
Hridi i grebeni6421,442106,822
UKUPNO1.2463.259,5714.398,440

Podaci iz ovog rada su uzeti kao referentni, jer su podaci iz različitih izvora davali različite podatke. U gore navedenom radu Lošinj nije smatran celovitim ostrvom, već podeljenim na dva ostrva (slika prikazuje kanal kojim je Lošinj podeljen na dva dela), koja su dobila imena Veliki i Mali Lošinj. Kod mene se zadržao jedinstveni Lošinj.

Postoje dva ostrva istog imena – Prvić. Veće od ta dva ostrva je nenaseljeno i nalazi se blizu Krka, a manje i naseljeno ostrvo je blizu Šibenika.

Često se pominje Konstantin VII Porfirogenet. Živeo je u X veku (905-959) i bio je vizantijski car i pisac. Njegovo najznačajnije delo je De administrando imperio, poznato u skraćenom navođenju u literaturi kao DAI. Delo je nastalo između 949-955. U njemu je dat detaljan opis svih krajeva Vizantijskog carstva. Najinteresantniji su podaci u poglavljima 29-36, koji govore o istoriji jugoistočne Evrope do vremena Konstantina VII Porfirogeneta.

Podela na ostrvske grupe

Hrvatska ostrva u Jadranskom moru mogu se podeliti u nekoliko manjih grupa. Idući od severa prema jugu najpre se dolazi do Kvarnerske grupe ostrva, u kojoj su najveća ostrva u Jadranskom moru Cres i Krk, kao i velika ostrva Pag, Rab i Lošinj. Pag se u nekim izvorima svrstava u severnodalmatinsku grupi. U okviru Kvarnerske grupe ostrva postoji Cresko-lošinjska grupa ostrva u kojoj se pored pomenutih ostrva nalaze još Unije, Susak, Vele i Male Srakane, Ilovik, Plavnik itd.

Severnodalmatinska ostrva obuhvataju oko 300 ostrva. U okviru ove ostrvske grupe postoje zadarski i šibenski arhipelag. Zadarskom arhiupelagu pripadaju na severu ostrva Olib, Silba i Premuda, pa do Dugog otoka (najveće ostrvo u arhipelagu), Ugljana i Pašmana. U šibenskom arhipelagu su najveća ostrva Kornati, Žirje, Murter, Zlarin, Kaprije it..

U srednjedalmatinskom arhipelagu najveća ostrva su Brač, Hvar, Korčula, Šolta, Čiovo i Vis.

Južnodalmatinski arhipelag obuhvata ostrva Mljet, Lastovo i Elafitska ostrva. Elafiti ili Elafitska ostrva su niz ostrva koji se od severozapada prema jugoistoku protežu između jugoistočnog kraja Pelješca i poluostrva Lapada kod Dubrovnika. Elafiti zatvaraju sa pučinske strane Koločepski kanal. Naziv Elafiti se u živom govoru retko upotrebljava i potiče od Plinija Starijeg (Naturalic historia III, 152), a dolazi od grčke reči elafus, jelen, dakle “kraj jelena”, odnosno ostrva jelena. U nizu Elafita ima pet većih ostrva (Olipa, Jakljan, Šipan, Lopud i Koločep) i sedam manjih ostrvaca (Tajan, Crkvina, Kosmač, Mišnjak, Ruda, Daksa i Sv. Andrija), dok je Lokrum odvojen od ove grupe.

Površina

Dugo godina Krk je smatran najvećim ostrvom u Jadranskom  moru. Poslednjih godina pojavile su se sumnje u tačnost prethodnih merenja, pa su pojedini autori pretpostavljali da Krk i Cres, dva susedna ostrva, imaju identičnu površinu, po čemu bi predstavljali jedinstven par ostrva u svetu. Poslednja merenja pokazuju da je najveće ostrvo Cres (405,71 km2), a zatim slede Krk (405,22 km2), Brač (395,44 km2), Hvar (297,38 km2) i Pag (184,18 km2). Sedam ostrva ima površinu preko 100 km2, a 30 preko 10 km2.Najmanje ostrvo po površini je Smokvica Vela (Kornati) sa površinom od 1,05 km2. Od ostrvaca najveće je Badija sa 0,97 km2, a najmanje je Galicija sa 10.198 m2.

Naseljenost

Hrvatska ostrva su bila naseljena još od vremena stare Grčke. Podaci o broju stanovnika na ostrvima dati su na osnovu popisa stanovništva 2021. godine. U ranijim podacima pod pojmom “naseljeno ostrvo” se podrazumevalo ostrvo na kome postoji bar jedno naselje, makar i bez stalnih stanovnika. Iz tog razloga baratalo se sa cifrom od 67 naseljenih ostrva. Promenom metodologije, kada se uzme rezultat po naseljima, dolazi se do 49 naseljenih ostrva, odnosno na tolikom broju ostrva je popisan bar jedan stalni stanovnik. Od ostrva sa naseljem 18 ih je izgubilo stalne stanovnike kao rezultat slabe ekonomske aktivnosti i zbog preseljavanja najstarijih stanovnika sa opustelih ostrva u staračke domove na obližnjim ostrvima. Mali problem predstavlja podatak o broju stanovnika za ostrvo “Kornati” jer je nejasno na kom konkretno ostrvu (ili na više ostrva) Kornata živi tih 14 popisanih stanovnika. U knjizi su prikazani kao stanovnici ostrva Kornat.

Ukupno je na 49 ostrva popisano 119.240 stanovnika. U odnosu na prethodni popis iz 2011. godine broj stanovnika ostrva se smanjio za oko 5% ili za 5.715. Rab i Čiovo su imali pad broja stanovnika za više od 10%, a jedino je Krk zabeležio porast broja stanovnika među 10 ostrva sa najvećim brojem stanovnika. Pet ostrva sa najvećim brojem stanovnika su Krk (19.916), Korčula (14.594), Brač (13.825), Hvar (10.678) i Pag (8.339). Pag je pretekao Rab po broju stanovnika i zauzeo je peto mesto. Na ovih pet ostrva živi 56% svih ostrvljana. Na 10 ostrva sa najvećim brojem stanovnika živi 97.066 stanovnika, što predstavlja 81% od ukupnog broja stanovnika. Pet ostrva sa najmanjim brojem stanovnika su Sušac (1), Svetac ili Sveti Andrija (1), Male Srakane (2), Vele Srakane (4) i Kornati (14). Interesantno je da ni u jednom popisu nema registrovanih stalnih stanovnika na Brionima. Najveće nenaseljeno ostrvo je Žut (14,83 km2) u Kornatima.

Ukupno ima 32 naselja sa preko hiljadu stanovnika (u popisu 2001. godine bilo ih je 35), a od toga sedam naselja ima više od tri hiljade stanovnika. Najveće naselje na ostrvima je bez konkurencije Mali Lošinj sa 5.561, ali je potrebno reći da je 2001. godine imao 6.296 stanovnika.  U tom periodu Krk (naselje) se sa petog mesta probio na drugo mesto, a Supetar sa sedmog na peto mesto. Korčula je sa šestog mesta skliznula na deveto, a Novalja je postala najveće naselje na Pagu.

Tabela naseljenih mesta sa preko 1.000 stanovnika (po popisu iz 2021. godine)

 NASELJEOSTRVOBROJ STANOVNIKA
1.Mali LošinjLošinj5.561
2.KrkKrk3.935
3.Vela LukaKorčula3.772
4.HvarHvar3.519
5.SupetarBrač3.415
6.BlatoKorčula3.282
7.VirVir3.045
8.Okrug GornjiČiovo2.760
9.KorčulaKorčula2.659
10.NovaljaPag2.415
11.PagPag2.322
12.CresCres2.185
13.Stari GradHvar1.921
14.MurterMurter1.920
15.OmišaljKrk1.877
16.PunatKrk1.784
17.JelsaHvar1.753
18.BanjolRab1.708
19.BolBrač1.656
20.KaliUgljan1.585
21.VisVis1.582
22.PalitRab1.580
23.PostiraBrač1.431
24.ŽrnovoKorčula1.401
25.PučišćaBrač1.341
26.KomižaVis1.261
27.PrekoUgljan1.250
28.LumbardaKorčula1.209
29.BarbatRab1.140
30.NjiviceKrk1.115
31.KamporRab1.030
32.UgljanUgljan1.024

Po ostrvima slika je sledeća: Korčula (5 naselja), Krk (4), Rab (4), Brač (4), Hvar (3), Ugljan (3), Pag (2), Vis (2), Lošinj (1), Vir (1), Čiovo (1), Cres (1), Murter (1).

Napomene:

– naselje Tisno (1.192 stanovnika) je delom na kopnu, a delom na ostrvu Murter, pa nije prikazano u tabeli, niti je broj stanovnika računat u broj stanovnika ostrva Murter;

– naselje Čiovo ne postoji u popisu kao posebno naselje, već predstavlja deo (predgrađe) Trogira.

Gustina naseljenosti

Najgušće naseljena ostrva površine preko 10 km2 su Murter (195 stanovnika/km2), Čiovo (187), Vir (138), Ugljan (111), Rab (96) i Lošinj (95). Ranije su Rab i Lošinj imali gustinu naseljenosti preko 100 stanovnika/km2. Ovde je potrebno istaći da su tri prva ostrva na listi Murter, Čiovo i Vir pored samog kopna i da su spojeni mostovima. Međutim, podaci za Murter i Čiovo nisu kompletni iz gore navedenih razloga, tako je stvarna gustina naseljenosti ova dva ostrva znatno veća. Mostovima su sa kopnom spojena i ostrva Krk i Pag (vidi sliku), ali nisu u vrhu liste najgušće naseljenih ostrva. Kada smo kod mostova recimo da su ostrva spojena mostovima Ugljan i Pašman, odnosno Cres i Lošinj, koji su, u stvari, veštački podeljeni. Pravo iznenađenje je Lošinj, koji je dosta udaljen od kopna i jedino je pučinsko ostrvo među pet najgušće naseljenih ostrva. Kako bi lista najgušće naseljenih ostrva bila realna, nisu uzimana u obzir ostrva površine ispod 10 km2. Ako se ne ograniči površina, onda je najgušće naseljeno ostrvo Krapanj (461 stanovnik/km2) i Prvić kod Šibenika (166).

Najslabije naseljena ostrva površine preko 10 km2 su Kornat (0,4 stanovnika/km2), Sestrunj (3,0), Unije (3,9), Olib (4,5) i Cres (7,0) i ovaj redosled se nije promenio u poslednjih 20 godina.

Dužina obale

Pag je jedino hrvatsko ostrvo čija dužina obale premašuje 300 km i ona iznosi 302,5 km. Slede Hvar (270,0 km), Cres (268,2 km), Krk (219,1 km) i Korčula (190,7 km). Ostrvo sa najmanjom dužinom obale je Arta Vela (5,5 km).

Koeficijent razuđenosti

Jedan od bazičnih podataka vezanih za ostrva je koeficijent razuđenosti. To je odnos stvarne dužine obale i dužine obale koju bi ostrvo iste površine imalo da ima oblik kruga.

Poznajući tačne podatke o površini i dužini obale, lako je na osnovu formule izračunati koeficijent razuđenosti ostrva.

Ostrva kružnog oblika imaju najmanji koeficijent razuđenosti (ne može biti manji od 1), dok izdužena ostrva i ostrva sa brojnim zalivima imaju veći koeficijent razuđenosti.

Najveći koeficijent razuđenosti imaju ostrva Pag (5,06), Dugi otok (4,83), Hvar (4,42), Lošinj (3,97) i Mljet (3,85). Manja ostrva u principu imaju manji koeficijent razuđenosti, izuzetak predstavlja ostrvo Sveti Klement sa koeficijentom razuđenosti 3,67.

Najmanji koeficijent razuđenosti kod ostrva površine preko 10 km2 imaju Prvić kod Krka (1,83), Olib (1,84), Vir (1,92), Silba (1,96) i Drvenik Veli (1,97). Veoma mali koeficijent razuđenosti ima ostrvce Košljun (1,14), jer je gotovo pravilnog kružnog oblika.

Litološki sastav

Gotovo sva hrvatska ostrva u Jadranskom moru građena su od krečnjaka i dolomita. Izuzetak predstavljaju ostrva Rava i Prvić (kod Šibenika) koja su građena isključivo od dolomitnih naslaga, za razliku od većine ostalih ostrva u čijem litološkom sastavu preovlađuje krečnjak(naprimer Ugljan, Pašman, Dugi otok), a retko peščane naslage nataložene na krečnjaku (npr. Susak, Unije) i magmatske stene (Jabuka, Brusnik i delimično Palagruža).

Zbog krečnjačke građe ostrva, na ostrvima gotovo da nema reka i jezera. Ipakm postoje izuzeci. Vransko jetero na Cresu (vidi sliku) ima površinu od 5,5 km2. U severnom delu Krka postoji Jezero (1 km2), a takođe postoji i manje jezero Ponikve i u vezi su sa podzemnom cirkulacijom vode u krečnjaku. Na Krku postoje i tri reke: Veli ili Dobrinjski potok, Vretenica i Vela rika.

Najveća uzvišenja

Najviši vrh jadranskih ostrva je Vidova gora (vidi sliku na sledećoj strani) na Braču (780 m). Najbrdovitija ostrva, odnosno ostrva na kojima su najveća uzvišenja su još Cres (Gorice, 639 m), Hvar (Sveti Nikola, 628 m), Lošinj (Televrina, 589 m) i Vis (Hum, 587). Često se najviše uzvišenje na ostrvu zove Straža, Vela straža ili Straženica, jer su to bile tačke osmatranja mora. Takođe su česti nazivi najviših uzvišenja Hum, Vrh, Veli vrh, kako se zovu gotovo svi najviši vrhovi malih ostrva.

Od ostrva površine preko 10 km2 najniža, odnosno najravnija su ostrva Olib (Klepac, 74 m), Silba (Vrh, 83 m), Vir (Berbinjak, 112 m), Murter (Raduč, 125 m) i Unije (Kalk, 132 m).

Tabela sa osnovnim podacima o ostrvima Hrvatske (površine preko 1 km2)

 OSTRVOPOVRŠINA (km2)OBALA (km)KOEF. RAZUĐ.NAJVIŠI VRHBROJ STAN.
(NAZIV)(m)
1.CRES405,71268,23,76Gorice6392.849
2.KRK405,22219,13,07Obzova56819.916
3.BRAČ395,44180,62,56Vidova gora78013.825
4.HVAR297,38270,04,42Sveti Nikola62810.678
5.PAG284,18302,55,06Sveti Vid3498.339
6.KORČULA271,47190,73,27Klupca56914.594
7.DUGI OTOK113,31182,14,83Vela straža3371.691
8.MLJET98,02135,23,85Velji grad5131.062
9.VIS89,7284,92,53Hum5873.287
10.RAB86,12121,03,68Kamenjak4108.268
11.LOŠINJ74,37121,23,97Televrina5897.087
12.PAŠMAN60,1170,22,56Bokolj2722.884
13.ŠOLTA58,1879,42,94Vela straža2361.975
14.UGLJAN51,0578,73,11Šćah2865.666
15.LASTOVO40,8249,02,16Hum415747
16.KORNAT32,4468,83,41Veli vrh23714
17.ČIOVO28,1346,72,48Rudine2175.257
18.OLIB26,1433,31,84Kalac74117
19.MOLAT22,1851,63,09Knežak148190
20.VIR22,0831,91,92Berbinjak1123.045
21.MURTER17,5842,62,87Raduč1253.436
22.UNIJE16,8838,12,61Kalk13266
23.16,5135,22,45Korinjak168516
24.ŠIPAN16,2229,42,06Veli vrh224476
25.SESTRUNJ15,1229,32,13Sridnji18545
26.ŽIRJE15,0841,83,03Kapić134147
27.ŽUT14,8344,13,23Gubavac174
28.SILBA14,2726,21,96Vrh83265
29.PRVIĆ (KRK)12,7623,11,83Šipovac357
30.DRVENIK VELI11,7023,91,97Bohaj178170
31.IST9,7323,02,08Straža174146
32.PREMUDA8,6725,72,47Vrh8865
33.PLAVNIK8,6418,51,77Krnjacol194
34.MAUN8,5023,92,31Maun65
35.ŠĆEDRO8,3726,12,55Zelenikova glava113
36.ZLARIN8,0520,22,01Klepac169293
37.KAPRIJE7,1225,22,67Vela glavica132186
38.SVETI GRGUR6,3814,51,62Štandarac225
39.BIŠEVO5,9218,12,11Straženica24023
40.VELI BRIJUN5,7223,42,76Straža55
41.ILOVIK5,5114,11,69Did92106
42.SVETI KLEMENT5,2829,93,67Vela glava94
43.DOLIN4,6118,52,44Samotorac117
44.GOLI OTOK4,5414,31,89Glavina227
45.LOPUD4,3814,61,97Polačica216278
46.SVETAC4,1912,01,65Kosa3161
47.ZVERINAC4,1814,31,97Klis11155
48.SUŠAC4,0316,42,30Veli gark2431
49.ŠKARDA3,7812,31,79Vela Čimba102
50.SUSAK3,7712,91,88Garba98139
51.RAVA3,6316,02,37Babićovac9867
52.RIVANJ3,6210,31,54Lukočina11223
53.DRVENIK MALI3,4312,01,83Vela Rina80119
54.KAKAN3,3914,32,19Kakan112
55.ZMAJAN3,3012,31,91Zmajan142
56.JAKLJAN3,0714,62,36Katine222
57.PREŽBA2,8114,22,40Jurjev vrh158
58.TIJAT2,7810,51,78Vela glava119
59.PIŠKERA2,6710,61,84Otočevac126
60.ZEČA2,559,61,7065
61.KOLOČEP2,4412,92,33Križ125231
62.PRVIĆ (ŠIBENIK)2,4110,61,93Vitković79400
63.VRGADA2,329,21,70Srabljinovac115209
64.LAVDARA VELA2,279,51,81Veli vrh88
65.TUN VELI2,218,41,60Veli vrh126
66.ŠKRDA2,057,21,4154
67.LEVRNAKA1,8410,22,12Veli vrh117
68.LAVSA1,789,31,97Veli vrh111
69.SIT1,779,11,92Veli vrh84
70.KURBA VELA1,7411,72,50Južna glava117
71.MRČARA1,457,81,83123
72.ARTA VELA1,285,51,38Vela glava95
73.VELE SRAKANE1,187,41,93Vela straža594
74.KATINA1,137,11,89Veli vrh116
75.PLANIK1,096,11,6437
76.MALI BRIJUN1,078,12,2130
77.VELE ORJULE1,065,91,62Pristavnica30
78.SMOKVICA VELA1,056,11,69Veli vrh94

Podaci o naseljenim ostrvima površine ispod 1 km2:

 OSTRVCEPOVRŠINA (km2)OBALA (km)KOEF. RAZUĐ.NAJVIŠI VRHBROJ STAN.
(NAZIV)(m)
98.MALE SRAKANE0,60553,91,42402
119.KRAPANJ0,35613,61,717166
127.OŠLJAK0,33162,41,18Lazaret9035

Napomene:

– u tabeli ostrva površine 1 km2 prikazano je 78 ostrva, jer je Lošinj posmatran kao jedno ostrvo

– simbol “tri tačke” (…) znači da ili nije pronađen podatak ili najviši vrh nema ime

Ukupno je opisano 171 ostrvo i ostrvce.

Ostrvce Galijola, 13 km severozapadno od Lošinja