Površina: 18.430 m2 (1,84 ha)
Dužina obale: 542 m
Koeficijent razuđenosti: 1,13
Najviši vrh: (22 m)
Broj stanovnika: –
Istočno od Lastova prostire se perla ostrva, ostrvaca i hridi koji ovaj akvatorij čine posebnim i jedinstvenim, ali i vrlo rizičnim za plovidbu u noćnoj navigaciji. Svako ostrvce iz ove perle posebno je na sebi svojstven način, a podmorski pejzaži su priča za sebe. Najistočnije ostrvo lastovskog arhipelaga prepoznatljivo je iz daljine po velelepnoj zgradi svetionika koja je na njemu izgrađena. Kameno zdanje Glavatu je dalo posebnu osobenost i privlačnost. Glavat pripada ostrvskoj grupi Vrhovnjaka, ali nautičari ga redovno zovu Glavat i Vrhovnjaci.
Bez obzira iz kog pravca se plovi prema Glavatu, ostrvce promatrano iz daljine ostavlja utisak neobičnog kamenog broda usidrenog na pučini. Glavat je prava personifikacija tipičnog jadranskog ostrvceta sa svetionikom. Zar je slučajnost što se režiseri filmova i muizičkih spotova, kada im zatreba kadar svetionika, po pravilu odluče upravo za Glavat?
Udaljen devet nautičkih milja od Lastova, dvanaest nautičkih milja od Korčule i osam nautičkih milja od Mljeta, Glavat samuje prepušten na milost i nemilost pučini koja ga okružuje. Redovne brodske linije prolaze daleko od ostrva, koji leži na granici između otvorenog i dubokog mora na jugozapadu i plićeg prostora dinarskih kanala na severoistoku.
Svetionik je na ostrvcetu izgrađen zbog mnoštva hridi, grebena i opasnih plićaka koji se pružaju zapadno od njega, u pravcu Lastova. Sa svoja 22 m nadmorske visine Glavat je i bez svetionika bio najviši u ovoj ostrvskoj grupi.
Sredinom XIX veka tadašnja austro-ugarska vlast donela odluku o gradnji mreže svetionika koji bi bili osnova sigurne plovidbe istočnom obalom Jadrana. Radovi na svetioniku na Glavatu počeli su oko 1880. godine, a završeni su 15. novembra 1883. godine. Uključivali su zgradu koja se sastojala od prizemlja, sprata i potkrovlja, površine 220 m2 sa tornjem čiji se vrh nalazio na 45 m nadmorske visine. Svetionik je svečano pušten u pogon 17. novembra 1883. godine.
Mehanički uređaj na navijanje, koji je nekada okretao ogledala svetionika, danas se pokreće elektronskim uređajima koji se napajaju iz akumulatora koji se pune solarnom energijom preko pretvarača. Svetlo na nadmorskoj visini od 45 m noću dominira ovim arhipelagom. Pomorski svetionik Glavat spada među najveće objekte ove vrste na istočnom delu Jadrana. Generacije svetioničarskih porodica su se menjale i provodile na ostrvu duži ili kraći period svog života. Svetionik Glavat je, zbog teških uslova života, bio klasifikovan u posebnu kategoriju svetioničarske službe, i bio je, po pravilu, prolazna faza za službu na drugim, civilizaciji bližim, svetionicima. Snabdevanje vodom obezbeđuje se iz sopstvene cisterne u kojoj se i danas, kada više niko na Glavatu stalno ne boravi, sakuplja kišnica. Glavat je karakterističan po nešto većim padavinama u poređenju sa ostalim pučinskim ostrvima tog dela Jadrana. Zahvaljujući tome na ostrvu uspeva škrta grmolika vegetacija, u blizini koje se gnezde kolonije galebova i ronaca.
U početku su na Glavatu živele četiri porodice svetioničara, po dva svetioničara u smeni. Tako popisi stanovništva iz 1931. godine beleže 14 stanovnika, a 1953. njih čak 17. Međutim, s vremenom se potreba za svetioničarima smanjivala pa je tako padao i njihov broj; 1991. godine posljednji put su zabeleženi stanovnici na Glavatu, njih ukupno devet. 1994. godine svetionik je u potpunosti automatizovan uz pomoć solarnih ćelija pa je tako i nestala potreba za svetioničarima koji su zauvek napustili Glavat. Sama zgrada ostavljena je na milost i nemilost moru i vremenu, a iako postoje planovi za njenu obnovu i stavljanje u funkciju robinzonskog turizma oni još nisu ostvareni.
Kretanje broja stanovnika 1857-2001
Napomena: Iskazuje se od 1931. do 1953. godine kao deo naselja, a od 1961. godine kao naselje. Od 2001. godine bez stanovnika.
Manje pristanište za brodove sa plitkim gazom i bitvama za privez se nalazi na severozapadnoj strani ostrvceta. Tu je iskrcavanje moguće samo tokom ranijih jutarnjih sati dok je more mirno. Na sredini severne obale Glavata ostaci su tzv. istezališta, gdje se čamac svetioničara izvlačio i sklanjao u obližnji hangar. Hangar je i danas tu, a teška drvena vrata odavno je odnelo more.
Potpuno automatizovan i sa daljinskim nadzorom, svetionik Glavat je posljednju deceniju bez ljudske posade. Ideje o uređenju objekta za robinzonski turizam i vraćanju domara koji bi brinuli o zgradi i okućnici su aktuelne, tako da bi narednih godina ostrvce ponovno moglo dobiti stalne stanare.
Morsko dno sa severne strane ostrvceta blago ponire do prvog podmorskog praga. Obraslo je raznolikim morskim cvetnicama, i ispresecano dugim i uskim kamenim procepima. Nešto dalje od obale dno ponire strmije, a morska flora i fauna su još bujnije. Na ovom području uvek se može susresti hitra kirnja, a lepi primjerci kavale u ranu zoru se skrivaju u posidoniji.
Sa južne strane ostrva rubovi plitkog priobalnog podmorja strmo poniru pedesetak metara daleko od obale. Na pojedinim mestima podmorske litice završavaju na dubinama i do stotinak metara. Strmi podmorski zidovi kriju mnoštvo usečenih koridora po kojima se skrivaju nebrojene ušate i fratri, a nešto dublje šargi. Na većim dubinama castvo je kavale i ugora, a još dublje su naselja dubinskih kirnji.
Sa zapadne strane ostrvceta u podmorju su retke kamene gomile oko kojih se zadržavaju ušate, gire i bukve. Morske struje su na ovoj poziciji snažne, a često se prema ovoj poziciji zaleću palamide i gof. U akvatoriju Glavata moguć je susret i sa vrlo rijetkim ribama, za koje se smatra da ih više u Jadranu nema. Tako je u leto 2003. godine ulovljena izuzetno retka riba Trnobokana plosca. Kapitalni primjerak bio je težak čak 6 kg. Jedan drugi podvodni ribolovac pričao je da je pred njim, baš kod Glavata, u dubinu zamakao veliki primerak retke Hame.
Istočna strana Glavata nešto je viša u odnosu na ostale strane ostrva. Tu je jedina zavetrina od snažnih zapadnih vetrova. Vetrovi i valovito more svakodnevnica su u ovom akvatoriju. Čak i tokom letnjih anticiklona, vetrovi i valovito more svakodnevna su pojava. Izlazak sunca redovno je popraćen svežim severoistočnim vetrom, koji obično oslabi do deset sati ujutro. Kratko zatišje na moru oko podneva smenjuje zapadnjak koji razvija velike talase. Vetar i talasi ne slabe sve do noćnih sati. Tada, dok se morska površina uz južne obale Korčule već ogleda u bonaci, kod Glavata talasi još uvek ispiraju sure stene. Mrtvo more se smiruje tek tokom noći, posle 22 h, kada se zaostali lastovski ribar, usidren u maloj zavetrini, može uputiti kući.
O Glavatu se pričaju priče i legende. Najstarija je ona vezana za nastanak ostrva. Prema toj legendi Glavat je nastao zahvaljujući bogovima sa Olimpa. Raspravljajući se na Olimpu koji je ostrvo najlepše, Lastovo, Mljet ili Korčula, Posejdon je poslao svog pomoćnika da oceni na licu mesta. Izronivši na poziciji današnjeg Glavata, Posejdonov emisar je danima posmatrao, divio se i nikako nije mogao da se odluči. Stvoritelj ga je zbog njegove neodlučnosti pretvorio u ostrvce Glavat.
I podmorski bezdani pred južnim obalama Glavata nepresušna su inspiracija ribarima, kao što su to bili i službujućim svetioničarima. Jedan od njih pričao je kako su ga tokom retkih tihih, zimskih noći budili čudni zvuci koji su dopirali sa zapadne strane ostrva. Sa dolaskom proleća, pa sve do početka zime zvuci bi iščezli. Prve godine službe na svetioniku verovao je da zvuke izmišlja, ili da ih sanja, a bio je i lenj za noćno tumaranje po ostrvcetu. Početkom treće zime službe na svetioniku zvuci su se već prve noći bez vetra ponovno začuli. Svetioničar se obukao i tiho uputio prema zapadnoj obali ostrva. Pridigavši se iz kamenog zaklona nedaleko obale, na mesečini je ugledao obrise velike ribe koja se praćakala pod samom obalom u plićaku. Širokom repnom perajom udarala je po mirnoj površini mora. Svetioničar je pomislio kako se riba nasukala u plićaku i iskočio je iz zaklona kako bi otrčao po osti. Spazivši ga, velika riba se u trenutku odgurnula snažnim repom i nestala pod morskom površinom. Svetioničar je sutradan uveravao ribare da se radilo o golemoj kirnji, težoj od 150 kg. Misteriozni zvuci su nakon te noći prestali i nikada se više nisu začuli.
Glavat, to usamljeno ostrvce na razmeđu Lastova, Korčule i Mljeta ipak je najlepši noću, pod beskrajnim plaštom zvezdane čipke. Odbljeske nebeskog srebra na morskoj površini preseca samo snažni svetlosni snop koji navodi kapetane brodova dalje od opasnih podmorskih grebena i plićaka u akvatoriju Glavata.
Vrhovnjaci
Ovaj deo lastovskog arhipelaga, odnosno Parka prirode “Lastovsko otočje” predstavlja najcelovitije mini ostrvlje sastavljeno od mini ostrvaca (i još manjih tvorevina) na otvorenom moru na Jadranu. To je poseban, specifičan, ekosistem podmorja i nadmorja. U Vrhovnjacima se nalazi 6 ostrvaca iz kategorije MPNNOo i još tri manje tvorevine: Bratac (ili Donja Sestrica), Mrkljenta-zapad (ili Obrovac) i Mrkljenta-istok.
Napomena: MPNNOo = državni program zaštite malih, povremeno nastanjenih i nenastanjenih ostrva i okolnog mora.
Vrhovnjaci se protežu istočno od Lastova, u pojasu od oko 6,5 km (između 10 i 16,5 km istočno od Lastova). Od zapada prema istoku poređani su sledećim redom:
- Bratac ili Donja Sestrica, najbliži je Lastovu, od koga se nalazi 10 km istočno, a 110 m zapadno od Gornje Sestrice; površina 2.471 m2.
- Srednja Sestrica ili Sestrica Mala, hrid dimenzija oko 130 m sa 80 m, površina 6.743 m2, dužina obale 330 m; nalazi se oko 90 m severozapadno od Gornje Sestrice, između njih ima stena.
- Gornja Sestrica ili Sestrica Velja, manje ostrvce okruglastog oblika, oko 11 km istočno od Lastova, meri oko 150 m u prečniku, površine 10.070 m2, dužina obale 409 m, najviša kota 9 m.
- Mrkljenta zapad ili Obrovac ili Mrkljenta, hrid (85 m u prečniku) 1,6 km istočno od Gornje Sestrice; površina 4.270 m2, najviša kota 2 m.
Tri ostrvca koja slede su najveća među Vrhovnjacima, ponekad se svi nazivaju Vlašnik:
- Smokvica ili Donji Vlašnik, ostrvce oblika nepravilnog trougla, najviša kota 17 m, površina 60.791 m2, dužina obale 1.014 m; nalazi se 13,5 km istočno od Lastova, 660 m a istočno od Obrovca i 210 m zapadno od Srednjeg Vlašnika. Najveće je ostrvo u Vrhovnjacima.
- Srednji Vlašnik, trouglastog oblika (dugačko oko 380 m); površine 46.468 m2, dužina obale 919 m; nalazi se između Donjeg i Gornjeg Vlašnika.
- Gornji Vlašnik, ostrvo istočno od Srednjeg Vlašnika; površine 41.723 m2, dužina obale 985 m, najviša kota 9 m.
Najistočnija ostrvca Vrhovnjaka:
- hrid Mrkjenta ili Mrkljenta istok, nalazi se 1,3 km istočno od Gornjeg Vlašnika (u području sa dosta grebena i plićaka); površine 4.331 m2.
- Glavat, ostrvce okruglog oblika (prečnika 180 m), najistočnije ostrvce u Vrhovnjacima, nalazi se 16,5 km istočno od Lastova.
