Duž crnogorske obale nema mnogo ostrva. Nešto veći broj ostrva nalazi se u Boki kotorskoj.

Na ušću reke Bojane u Jadransko more, na samoj granici prema Albaniji, nalazi se ostrvo Ada. Tretira se kao rečno ostrvo, iako ga zapljuskuje i Jadransko more.

Opisana su ostrva:

– Mamula (Lastavica, Velika Žanjica, Vela Žanjica, Velja Žanjica)

– Vavedenja (Mali Žanjic, Sveti Nikola, Gospa)

– Miholjska Prevlaka (Prevlaka, Ostrvo Sv. arhanđela Mihaila, Ostrvo cvijeća)

– Sveti Marko (Stradioti, Školj, Ostrvo svetog Gavrila)

– Gospe od Milosti (Otok)

– Zanovetni školjic (Školj)

– Gospa od Škrpjela (Gospa od Škrpijela)

– Sveti Juraj (Sveti Đorđe)

– Sveti Nikola (Školj) kod Budve

– Katič (Katić)

U zagradama su dati drugi poznati nazivi za ostrva.

V A V E D E N J A

Vavedenja je hrid na istočnoj strani ulaza u bokokotorski zaliv, na ulazu u uvalu Mirište, na poluostrvu Luštica. Hrid, u narodu poznat kao Mali Žanjic (suprotno od Mamule, koja je poznata pod imenom Veliki Žanjic), ima površinu od oko 700 m². Ranije se zvalo Sveti Nikola, na Google Earthu obeležen kao “otočić Gospa”.

Na hridi se nalazi utvrđeni manastirski kompleks sa crkvom Vavedenja Bogorodice. U istorijskim izvorima pominje se prvi put 1508. kao Sv. Marija “de Sagnic”. Najstariji deo celine predstavlja jednobrodna crkva, za koju se veruje da potiče iz XV veka. Oko nje su u kasnijoj fazi izgrađeni zidovi utvrđenja približno kvadratne osnove sa kružnom kulom u severozapadnom uglu, kao i manje manastirske zgrade prislonjene uz zidove na južnoj i istočnoj strani utvrđenja. Tragovi fresko slikarstva zapažaju se u unutrašnjosti crkve, na zapadnoj fasadi, kao i na istočnoj strani. Prvobitni krovni pokrivač od kamenih ploča zamenjen je kanalicom u kasnijim gradnjama.

Manastirski kompleks obnovljen je 2002.

GPS koordinate: 42°23′37″ N, 18°34′19″ E.

M A M U L A

Mamulaje nenaseljeno ostrvce na ulazu u bokokotorski zaliv, udaljeno od uvale Žanjica na poluostrvu Luštici oko 1.750 m, a od Herceg-Novog 6,3 km. Ostrvce je obraslo niskom vegetacijom i mnoštvom agava. Na njegovoj severnoj strani nalazi se plaža od oblutaka i manje pristanište, dok se sa svih strana spušta strma obala, nepristupačna i sa naglim dubinama. Gotovo je potpuno okruglog oblika, sa prečnikom oko 200 m i najvećom visinom 16 m.

Mamula je ostrvce-tvrđava. Utvrdio ga je sredinom XIX veka austrijski general i namesnik Dalmacije Lazar Mamula, Ličanin, po kome je ostrvce dobilo današnje ime. Na pomorskim kartama nosi naziv Lastavica, a postoji i naziv Velika (Vela, Velja) Žanjica. To je jedna od najvećih tvrđava na Jadranu, mada tu svoju funkciju nije koristila, jer se njeni topovi nikada nisu oglasili. Umesto čuvara ulaza u Boku kotorsku ona je u I i II svetskom ratu bila zloglasna tamnica, poznata pod imenom “Kampo Mamula”. U I svetskom ratu tu su Austrijanci zatvarali i mučili rodoljube, a u II svetskom ratu su to isto radili italijanski fašisti, samo još okrutnije.

Mamula je danas napuštena tvrđava, na kojoj caruju galebovi. U sezoni postaje izletište za mnoge turiste. U dosadašnjem razvoju hercegnovske opštine to je ostrvce bilo zapostavljeno, iako je jedan od najatraktivnijih turističkih motiva u zalivu. Ukoliko se nađe interes da se njegove tvrđave i kazamati iskoriste na najbolji način, Mamula može postati jedna od najvećih turističkih atrakcija na Crnogorskom primorju.

Ostrvce je nakon raspada SFR Jugoslavije predmet teritorijalnog spora između Crne Gore i Hrvatske, kao i poluostrvo Prevlaka. Hrvatska smatra da joj ostrvo kulturno i istorijski pripada, ali je bliže crnogorskoj obali. Za vreme pregovora o granici između Hvatske i SR Jugoslavije ovo ostrvce se nije spominjalo kao sporno pitanje, iako se do 1947. nalazilo u katastru Dubrovnika.

GPS koordinate: 42°23′43″ N, 18°33′30″ E.

M I H O L J S K A   P R E V L A K A

Miholjska Prevlaka (poznato pod nazivima Prevlaka, Ostrvo Sv. arhanđela Mihaila ili u novije vreme Ostrvo cvijeća) je prvo od tri ostrvaca u jedinstvenom nizu ostrvaca u jugoistočnom delu Tivatskog zaliva Boke kotorske, poznatijih kao krtoljski arhipelag. Ovo ostrvce se posle pet metara širokog i plitkog moreuza nadovezuje na poluostrvo Brda.

Ostrvce je ovalnog oblika, dugačko oko 300 m, a široko oko 200 m. Ima bujnu mediteransku vegetaciju, u kojoj se naročito ističe maslina.

Prevlaka je imala je burnu prošlost, o čemu svedoče i ostaci arheoloških nalazišta. Tu se nalaze i ruševine manastira iz IX veka, sa trobrodom bazilikom sa tri apside. Na osnovu sačuvane ornamentike može se zaključiti da je crkva bila sagrađena u romansko-vizantijskom stilu.

Miholjska Prevlaka je imenovana po manastiru Svetog arhangela Mihaila, danas u ruševinama, koji je Sveti Sava 1219. ustanovio kao sedište Zetske episkopije. Manastir, inače dom čuvenog Ilovičkog zakonopravila, postradao je na nasilan način u XV veku, a o borbi za pravoslavlje svedoče i mošti tada postradalih 70 monaha. Manastir se posljednjih godina ubrzano istražuje i obnavlja, na radost vernika koji ga sve više pohode.

Na Miholjskoj Prevlaci se nalazi crkva Sv. Trojice. To je jednobrodna građevina sa polukružnom apsidom i trodelnim zvonikom na preslicu. Na zapadnoj fasadi, iznad portala, nalazi se rozeta, a ispod nje fragmenti plastike. Crkvu je podigla 1883. Katarina Vlastelinović.

Na ostrvcetu se nalazilo moderno turističko naselje, poznato u svim turističkim prospektima kao “Ostrvo cvijeća”, sa 60 vila i preko 300 ležajeva.

GPS koordinate: 42°24′22″ N, 18°42′14″ E.

S V E T I   M A R K O

U nastavku Miholjske Prevlake, odvojen uskim kanalom, proteže se relativno veće ostrvce Sveti Marko (poznato i pod nazivima Stradioti i Školj).

U vreme Nemanjića zvalo se Ostrvo sv. Gavrila, jer se na njemu nalazio čuveni manastir Sv. Gavrila.

Ime Stradioti, kako se ostrvce zvalo do pre nekoliko godina (tako je obeleženo i na Google Earthu), dobilo je u vreme Mlečana, jer je na njemu bio logor mletačkih vojnika grčkog porekla. Naime, na grčkom jeziku reč stratiotes znači vojnik.

Obraslo je gustim maslinjacima i raznovrsnom mediteranskom makijom, sa malim uvalama i peščanim plažama.

Ostrvce je nenaseljeno.

Od 1968. pa do 1990. tu je bilo atraktivno turističko naselje zatvorenog tipa “Sveti Marko” (po kome je ostrvo postalo poznato i dobilo novo ime), koji je bio jedan od klubova u lancu “Club Mediteranee” iz Pariza.

Na ostrvcetu je izgrađeno preko 500 kućica (po drugim podacima oko 1.000 kućica) u živopisnom polinezijskom stilu sa mnogobrojnim rekreativnim sadržajima i rekvizitima za sport i razonodu. Danas je van turističke funkcije.

Ono po čemu je danas atraktivno su brojne male uvale i drage, obrasle maslinom i suptropskim rastinjem u zaleđu, a dostupne su kupačima koji na ostrvce dolaze čamcima. Ova ekskluzivna zona pravi je izazov za avanturiste.

GPS koordinate: 42°24′38″ N, 18°41′33″ E.

G O S P E   O D   M I L O S T I

Neposredno uz ostrvce Sv. Marka, sa zapadne strane, nalazi se hrid ranije poznata pod nazivom  Otok, a danas se zove Gospe od Milosti.

Dužina hridi je oko 160 m, a širina šezdesetak metara. Udaljen je od obale oko 800 m. Na severnoj i zapadnoj strani dubina mora je manja od jednog metra, dok na južnoj strani mogu pristajati i veći brodovi.

Na hridi se nalazi crkva Gospe od Milosti posvećena začeću sv. Bogorodice. Na crkvu se sa južne strane nadovezuje manastirska stambena zgrada iste visine. Crkvu i zgradu prema zapadu, gde su dve niže zgrade sa terasom, povezuje na južnoj strani visoki zid, a na severnoj klaustar, koji omeđuju unutrašnje dvorište od oko 400 m². Van ovog prostora nalazi se vrt sa zgradama novijeg datuma, koje su sa spoljne strane takođe zatvorene kamenim zidovima. Uz more su betonske staze pogodne za šetnju i sunčanje.

Prostrana crkva i manastir nastali su u drugoj polovini XV veka. Tu su se prvo nastanili sveštenici koji su hteli da žive povučeno od sveta, ali ubrzo ih je crkvena vlast pridružila kongregaciji Celestinaca koji su prihvatili benediktinsko pravilo života. U manastir se 1524. useljavaju franjevci, koji tu delovali sve do 1800. kada napuštaju ostrvo. Tada kotorski biskup određuje dva sveštenika da čuvaju svetilište i preuzmu upravu dve krtoljske župe – Bogišići i Krašići. Crkva, jednobrodna građevina sa zvonikom prislonjenim na nju, obnovljena je 1900. zaslugom kotorskog biskupa Frana Ućelinija. U manastiru se nalazi poznata naučna biblioteka koju je on osnovao.

Na hridi se nalazi rimski žrtvenik, koji je posvećen boginji Junoni Lucini, pokroviteljici porodilja, a smatra se velikom retkošću u arheologiji.

GPS koordinate: 42°24′38″ N, 18°40′42″ E.

Z A N O V E T N I   Š K O L J I C

Zanovetni Školjic (na Google Earthu obeležen kao Školj) je hrid u Tivatskom zalivu pored same obale između naselja Bjelila i Kakrc, na obali Krtola.

Hrid je površine od oko 300 m² i nalazi se na 50 m udaljenosti od obale.

GPS koordinate: 42°24′21″ N, 18°40′06″ E.

G O S P A   O D   Š K R P J E L A

Između tesnaca Verige i Perasta, negde na pola puta, nalaze se dve hridi, Gospa od Škrpjela i Sveti Juraj (poznat i kao Sveti Đorđe), posebna atrakcija za turiste. Zato te hridi čine jednu od usputnih stanica na pomorskoj turističko-izletničkoj maršruti od Herceg-Novog do Kotora.

Gospa od Škrpjela je prostrani veštački nasip (3.030 m²)  nastao oko jedne hridi. Tu se nalazi hram Gospe od Škrpjela (po kome nosi ime) iz 1630, sa jedinstvenim zvonikom – kulom sa puškarnicama.

Ta veštačka hrid stvorena je krajem XV veka na neobičan način. Oko hridi koja je štrčala iz mora, stari Peraštani su potapali svoje dotrajale jedrenjake pune kamena, a takođe i zarobljene gusarske jedrenjake, kako bi stvorili dovoljnu površinu za izgradnju svetilišta. Običaj da se kamenjem povećava i učvršćuje hrid zadržan je do današnjih dana. Tako se svakog 22. jula, čamcima punim kamenja dovoze vernici do hridi i izbacuju kamenje u more. Prema drevnom običaju, čamci okićeni zelenilom i napunjeni kamenjem isplovljavaju sa istočne strane Perasta, pa se kreću duž obale prema zapadnoj strani grada i onda kreću prema hridi. U čamcima na vesla nalaze se samo odrasli muškarci, jer su strai Peraštani, prema tradiciji, čuvali mlade sinove od napada Turaka. U prvom čamcu nalazili su se sveštenik, gradonačelnik i počasni građani Perasta, kao i pevači koji su pevali stare peraške pesme – bugarštice. Ovaj običaj se zove Fašinada i završava se tradicionalnim bacanjem kamenja oko ostrvceta.

Legenda govori da je do ovakvog poduhvata došlo od strane Peraštana, jer je jedan peraški pomorac, spasavajući se posle brodoloma, isplivao na pomenuti hrid i tu zatekao sliku Gospe od Škrpjela. Nakon toga Peraštani odlučiše da izgrade ostrvo i na njemu hram posvećen Gospi (Bogorodici).

Današnja crkva Gospe od Škrpjela jedan je od najbitnijih kulturno-istorijskih spomenika Boke kotorske. Najintenzivniji radovi na crkvi izvođeni su od 1720. do 1725, kada je po nacrtu tada poznatog Ilije Katičića napravljen osmostrani prezbisterij sa kupolom i okrugli zvonik sa horiziontalnim vencima i puškarnicama. U gradnji su učestvovali i Petar Dubrovčanin i Vuk Kandiot. Na pročelju crkve je portal sa frononom i malim kipom Gospe i Hrista veoma arhaičnog izgleda. Po narudžbini peraške opštine Antonio Kapelano, skulptor iz Đenove, 1796. napravio je mermerni oltar na kome se nalazi čuvena ikona Gospa od Škrpjela, delo Lovra Dobričevića, umetnika s kraja XV veka. Predstavnik venecijanske slikarske škole, Bokelj Tripo Kokolja je po narudžbini Peraštanina Andrije Zmajevića oslikao unutrašnjost crkve. Na zidovima i tavanici nalazi se 68 njegovih slika na platnu. U nižim delovima naslikane su scene iz starog zaveta, a na samom vrhu i gornjim zonama zidova su scene iz života Bogorodice. Na tavanici, u centralnom delu, je velika slika Uznesenja Bogorodice. Na tavanici se nalazi još četrdesetak slika između kojih prolazi pozlaćeno tordirano uže – simbol pomorstva. Na bočnim zidovima crkve je mnoštvo reljefnih srebrnih pločica na kojima su brodovi bokeljskih pomoraca. Pomorci bi, pre svog odlaska na more, ostavljali reljefne pločice, jer su verovali da će ih tako, tokom puta, štititi Gospa od Škrpjela.

U crkvi postoji i nekoliko arheoloških zbirki, slika, rukotvorina, predmeta iz svakodnevnog života, koje su vernici ostavljali kao zahvalnice za ispunjenje molitvi upućenih Gospi od Škrpjela – zaštitnici bokeljskih moreplovaca. Prekoputa crkve nalazi se mala kamena zgrada, u kojoj se nalazi prostorija poznata kao Pomirbena dvorana. Ona vekovima služi da se u njoj mire zvađene strane, prijatelji, porodice, pravoslavci i katolici, bez razlike. U njoj su sprečene mnoge krvne osvete, jer se onaj koji pristane na razgovor u njoj, zbog svetosti mesta unapred odricao od nasilja i uvreda, tako da su u normalnom razgovoru mnoge situacije rešavane na miran način.

GPS koordinate: 42°29′12″ N, 18°41′19″ E.

S V E T I   J U R A J

U neposrednoj blizini Gospe od Škrpjela nalazi se prirodna hrid Sveti Juraj (ili Sv. Đorđe), površine 2.800 m².

Na hridi su ostaci benediktinske opatije koja se prvi put spominje 1166. kao posed grada Kotora. Međutim, prema nalazima ornamentike na crkvi, pretpostavlja se da su tu boravili benediktinci još od IX veka, kada ih ima na više mjesta u primorju. Izgled stare crkve nije sačuvan, osim pojedinih detalja (renesansni kapiteli, deo velikog stuba itd) jer su je rušili i napadači i zemljotresi, posebno jak zemljotres 1667. Hrid je bila u posedu Kotora do 1634, kada je patronat nad njim preuzeo venecijanski senat.

Sv. Juraj je stalno bio pod pretnjom upada i zemljotresa. 1535. godine građani Perasta ubili su opata Paskala, koga je izabrao gradski savet Kotora (u znak pokajanja Peraštani su renovirali i proširili crkvu na susednom ostrvu Gospa od Škrpjela). 1571. godine turski gusar Karađoz je zapalio i opatiju i ceo Perast (ponovo se podiže tek 1603. godine). Veliki zemljotres 6. aprila 1667. godine ponovo je uništio opatiju. Posle tog zemljotresa izgrađena je jednostavna crkva, sa jedinstvenom zbirkom heraldičkih oznaka na grobovima starih peraških porodica. 1812. godine ostrvo su okupirali Francuzi, koje su kasnije isterali Peraštani. 1814. godine ostrvo dolazi u posed Austrije.

Na hridi je crkvica Sv. Juraja (Sv. Đorđa) okružena stoletnim čempresima u čijim se senkama nalazi groblje starih bogatih pomorskih peraških porodica. Bila je gradsko groblje Perasta sve do 1866. godine. Švajcarski slikar Beklin ovekovečio je to ostrvo na svojoj poznatoj slici “Ostrvo mrtvih”.

GPS koordinate: 42°29′08″ N, 18°41′26″ E.

S V E T I   N I K O L A

Nedaleko od ulaza u budvansku luku nalazi se ostrvce Sveti Nikola (na Google Earthu obeležen kao Školj). Dužina ostrva iznosi oko 2 km, a površina je 36 ha.

Njegova severoistočna strana ima blagi pad sa bujnom vegetacijom i završava se peščanom plažom, dok je jugozapadna strana strma i odsečena visokom liticom, koja se uzdiže na 121 m visine.  Na ostrvcetu postoje tri veće peščane plaže, ukupne dužine 840 m, kao i veći broj manjih plaža dostupnih samo čamcima.

Ostrvce je dobilo naziv po istoimenoj crkvi oko koje se nalazi staro budvansko groblje. Služi kao zgodno izletište mnogobrojnim posetiocima Budve.

Meštani ostrvce zovu Školj, dok je među omladinom poznat po nazivom Havaji.

GPS koordinate: 42°15′55″ N, 18°51′08″ E.

K A T I Č

Katič (u nekim izvorima Katić) je hrid koje se nalazi ispred grada Petrovca. Pored njega je hrid Sveta Nedjelja.

Katič

Sveta Nedjelja

GPS koordinate (hridi Katič): 42°11′45″ N, 18°56′09″ E.