Površina: 5,92 km2
Dužina obale: 18,1 km
Koeficijent razuđenosti: 2,11
Najviši vrh: Straženica (240 m)
Broj stanovnika: 23
Biševo se nalazi se 5 km jugozapadno od ostrva Visa. Ostrvo je dugačko 4 km, a široko je 2 km.
To je brežuljasto ostrvo, građeno od krečnjaka. Polje, koje zauzima centralni deo ostrva, okruženo je niskim brežuljcima. Obale Biševa su jako strme zbog jakih udara mora. Najzaklonjenija uvala – Biševska luka (Porat) – nalazi se na severozapadnoj obali. Zaštićena je od bure i juga, a u njoj su izgrađena dva pristaništa za brodove. Na severoistočnoj obali je uvala Mezoporat, zaštićena samo od talasa juga i u njoj je izgrađen mali gat. Ostale uvale Biševa nisu nikakva sidrišta.
U unutrašnjosti ostrva nalaze se polja vinove loze, dok je severna strana obrasla borovom šumom i makijom.
Po strmim obalama ima mnogo većih i manjih pećina, među kojima se ističu Medvidina i Modra spilja. Medvidina je dobila ime po vrsti jadranske foke (morska medvedica), koja izumire. Medvidina se sastoji od prostranog spoljneg dela, koji ribarima služi kao zaklon od bure, i unutrašnjeg užeg i tamnijeg dela.
Plaža Porat je jedna od najlepših peščanih plaža Biševa. Skrivena je ispod hridi na zapadnoj strani ostrva i nepovezana sa civilizacijom.
Modra spilja nalazi se u uvali Balun. Kada je mirno more i sunčani dan, kroz podvodni ulaz u pećinu prolaze reflektovani sunčane zraci i stvaraju fascinantno plavetnilo, dok uronjeni predmeti na površini mora poprimaju srebrnkast sjaj. Ova pojava nastaje u pećini samo onda, kada sunčevi zraci padaju u smeru podvodnog otvora (11 h – 12 h).
Pećina je dostupna javnosti od 1884. godine kada je probijen spoljni ulaz, kroz koji se u pećinu ulazi malim čamcem na vesla. Već sam ulaz visok oko 1,5 m i širok oko 2,5 m sa dugim morskim hodnikom predstavlja poseban događaj. Od davnina je poznata lokalnim ribarima, a svetu ju je otkrio baron Eugen Rausoonet 1884. godine. Duga je 24 m, široka 10-12 m, visoka do 15 m i duboka do 16 m.
O unutrašnjosti pećine već su napisane knjige. Podmorski ulaz sunčevih zraka, njihovo prelivanje po stenju pećine, stvaranje čitavog spektra boja, gde uvijek prevlađuje plavetnilo sa prelivanjem srebrnastih kapljica i podvodni most na dubini od oko 6 m čine pećinu svetskom atrakcijom.
Kamena ploča nad vratima crkvice u Polju svedoči da je ostrvo bilo naseljeno u XII veku, kada su benediktinci na Biševu osnovali opatiju (po drugim podacima to se dogodilo 1050. godine).
1900. godine na Biševu je živelo oko 300 stanovnika. 1948. godine popisano je 193 stanovnika, 1961. godine 114 stanovnika, a poslednji popis kaže da ih ima samo 23.
Na ostrvu su se nalazila osam malih ribarska i seoskih naselja Porat, Vela Gora, Potok, Polje, Nevaja, Mezuporat i Salbunara Gornja i Donja. Naselje Polje, do kog su od Mezoporta nemački zarobljenici za vrijeme II svetskog rata izgradili put, potpuno je napušteno.
Gosti i putnici namernici na Biševu mogu uživati u kvalitetnom biševskom plavcu, travarici, prošeku i likerima od lekovitih trava. Ribarstvo je bilo jače razvijeno (jastozi, srdele, plava riba).
Plaža Salbunara
Brigu o Biševu vodi komunalno preduzeće “Nautički centar” iz Komiže. U sezoni ima 14 zaposlenih na Biševu, a kažu da je to ovoga trenutka koliko i ukupno prijavljenih stanovnika na celom Biševu. Poslednjih godina opremljen je novi montažni turističko-informativni centar sa suvenirnicom u Mezoportu i novo sidrište sa deset sidrenih vezova od ukupno planiranih dvadeset po modelu ‘upucanih sidara’, znači bez betonskih kolpomorta, kako bi se maksimalno štitila morska flora i fauna, jer je biševski predeo zaštićen. Time se preusmeravaju brojni nautičari, koji su do sada sidrili neposredno uz Modru spilju, na novo sidrište gde mogu biti vezani besplatno do jednog sata, uživati u Modroj špilji i biti sigurni za vez.
Na Biševu nema vodovodne i kanalizacione mreže, ali sredstvima Grada Komiže, Ministarstva kulture i “Nautičkog centra” ugrađen podzemni biološki prečistač otpadnih voda. Područje Biševa je zaštićeno po EU ekološkim standardima Natura 2000.
Saobraćaj
Svakodnevno, tokom cele godine, ostrvo Biševo povezano je sa Komižom na Visu redovnom brodskom linijom koja pristaje u uvalama Mezuporat, Salbunara i Porat. U XXI veku meštani su neke staze proširili u puteve, koji povezuju pojedine zalive. Nekadašnja “romantična” prevozna sredstva, magarce, zamenili su automobili. Na ostrvu ih ima 20-30, ali turisti na Biševo ne mogu doći svojim kolima.
Mezuporat
Liniju Komiža – Biševo održava brodar “Nautički centar Komiža”. Iz Komiže su polasci svakoga dana u 8 h, brod prvo pristaje u Mezuporatu (8:50 h), zatim u Salbunari (9:05 h) i najzad u Poratu (9:15 h). Povratak sa Biševa, odnosno iz Porata, je u 17 h, i onda redom Salbunara, Mezuporat i stiže u Komižu u 18:15 h. Petak je izuzetak od ovog reda vožnje. Tim danima se u 9:30 h vraća iz Porata direktno za Komižu gde stiže u 10:30 h. Iz Komiže polazi ponovo u 15:30 h, pristaje u svim lukama na Biševu, i u Porat stiže u 16:45 h. Odatle se u 17 h opet direktno vraća za Komižu, gde stiže u 18 h. Cena prevoza je 4,38 € za bilo koju relaciju.
Na ovoj liniji saobraća brod “Sveti Salvestar” kapaciteta 56 putnika. On je zamenio dotrajali drveni brod “Pruga Biševo”.
Levo je zaliv Salbunara, a desno je Porat
Mezuporat
Luka Mezuporat je na istočnoj obali Biševa. Dobro je zaštićena od zapadnih i južnih vetrova, dok severni i istočni vetrovi stvaraju talase. U luci se plovilo može vezati bočno na betonski mol. Na severnoj strani su bove, gde se takođe može vezati plovilo. Dubina mora kod mola je 2 m i smanjuje se prema obali. U zalivu se može sidriti na dubinama od 1,5-8 m. Dno je peskovito i sidro dobro drži.
Luka Mezuporat je najbliža luka čuvenoj Modroj spilji, koja se nalazi samo 200 m južno, na drugoj strani rta. Modru špilju godišnje poseti oko 60.000 turista. U zalivu postoji konoba, bar i plaža.
Porat
Luka Porat je na zapadnoj obali Biševa. Plovilo je moguće vezati bočno na utvrđenu obalu u južnom delu zaliva. Na dva dela utvrđene obale ima mesta za vez 4 do 5 plovila, a prvenstveno je namenjeno gostima restorana-konobe “Tomić”. U zalivu je moguće sidrenje na dubinama od 2-10 m. U unutrašnjem delu zaliva dno je peskovito i sidro dobro drži, a u spoljnem delu je obraslo travom i potrebno je dobro proveriti da li sidro dobro drži. Krajnji istočni deo zaliva namenjen je kupačima i ograđen je. Plaža je peščana.
BIŠEVO, TAJANSTVENO OSTRVO PEĆINA
Kada se zaplovi kroz Splitski kanal u smeru ostrva Visa, prođe kroz Splitska vrata, pa potom uz Vodnjake, najzapadnija ostrvca u grupi Paklenih otoka, ruta za Biševo dalje vodi uz istočne obale Visa. Biševo ostaje skriveno od pogleda sve dok se kod ostrvca Ravnika, ne oplovi rt Polivalo. Iza rta se tada, na južnom obzorju, ukaže silueta Biševa, tajanstvenog ostrva pećina…
Da je kojim slučajem geografski smešteno zapadnije, štitilo bi Komiški zaliv od snažnih zapadnih vetrova i velikih talasa, koji su česta pojava u ovom akvatoriju. Biševo je tu gde je, Komiži tako blizu, a ponekad tako daleko. Zbog ćudi mora u Biševskom kanalu, ovo ostrvo je tek još jedno od onih za koje se kaže da su na kraju sveta…
Jedinstveno i neobično ostrvo najpoznatije je po Modroj spilji, i pričama o morskoj medvedici, neobičnom morskom sisaru koji je živeo po biševskim pećinama.
Najlepši pogled na Biševo se pruža sa komiške rive, u izmaglici jutarnjeg izlaska sunca, i u kasno popodne, dok se ostrvo kupa u čarobnim zracima zalazećeg sunca. Četiri nautičke milje jugozapadno od Komiže, Biševo je u mirna vremena tek na pola sata plovidbe brodićem. Nagle promene vetrova i snažnih morskih struja u Biševskom kanalu razlog su zašto se i tokom turističke sezone brodići viđaju uglavnom u ranijim jutarnjim i kasnijim popodnevnim satima, kada maestral oslabi. Nautičare Biševo privlači mističnim pričama, jedinstvenom lepotom pejzaža, odličnom ribom i vrhunskim vinom.
Ukupna površina ostrva je 5,8 km2, a danas na njemu stalno boravi tek nekolicina stanovnika. Najviši vrh ostrva je 240 m visoka Straženica. Do ovog vidikovca stiže se poljskim putem za 45 minuta hoda od pristaništa Porat.
Neobična klimatska pojava na Biševu je jutarnja letna magla. Magla nastaje kao posledica izdizanja toplog i vlažnog morskog vazduha do ostrvskih vrhova, zbog inverzije temperature vazduha. Vlaga se kondenzuje stvarajući gust oblak magle. Ta jutarnja magla jedini je izvor vlage vinovoj lozi, od čijih se škrtih grozdova dobija nadaleko poznato crno vino. Tlo koje hrani lozu je peskovito i krečnjačko. Vinogradarstvo na Biševu je nekada bila najvažnija delatnost koja je održavala i hranila ostrvsku populaciju od tadašnjih tristotinak stanovnika. Život i dešavanja su tada bili organizovani u mestu Poje, koje se nalazi na nadmorskoj visini od 170 m. Poje je sve do šezdesetih godina XX veka bilo glavno ostrvsko naselje. Pored vinove loze na Biševu su se uzgajale masline i smokve. Stara školska zgrada izgrađena je novcem koji su sakupili iseljenici sa Biševa 1947. godine. Poslednje školsko zvono zazvonilo je 1961. godine, nakon poslednjeg velikog egzodusa stanovnika ostrva u gradove. Stare drvene klupe i danas su u pustoj školskoj zgradi, sa urušenom oronulom tavanicom. Od te davne 1961. godine na ostrvu se dečji smeh čuje samo tokom letnjih meseci, kada unučad preostalih stanovnika Biševa svojim dedovima i bakama dođe u posetu. Leti Biševo ožive i turisti, tako da su skromni kapaciteti smeštaja u domaćoj radinosti popunjeni tokom jula i avgusta.
Arheološka istraživanja krajem devedesetih godina XX veka pokazala su da je na ostrvu nekad davno postojalo staro svetilište, građeno u grčkom stilu. Na temeljima tog svetilišta u XVI veku je izgrađena crkva koja je kasnije srušena tokom gusarskih razaranja. Nakon tih nemirnih vremena izgrađena je nova crkvica koja se sačuvala do danas.
Biševski kanal, koji omeđuju jugoistočni rt ostrva Visa Stupišće i severozapadni rt Biševa Parnikoza ponekad, kada talasi i vetar iskazuju svu svoju snagu, postaje zapenjeni bedem koji izbegavaju i najbolji komiški kapetani. Neugodni su svi vetrovi iz južnih i zapadnih smerova, a kada zimi zaduva olujna bura, Biševo nestaje u sumaglici vetra i morske posolice. Takvim danima Biševo živi nekim svojim, izolovanim, pučinskim životom, daleko od civilizacije. Samoća tada neraskidivo spaja sadašnjost s prošlošću, u kojoj kao da je vreme stalo, tamo neke davne, davne godine…
Biševo je ostrvo sa mnoštvom lica svojih obala i podmorja. Najupečatljivije su pećine, među kojima je najpoznatija Modra spilja. Lepota Modre spilje ne zaostaje ni za čuvenom Grotta azzurra na Kapriju u Italiji. Pećina se nalazi na severnoj obali ostrva, a u letnjim mesecima lako ju je locirati po brodićima koje se usidre pred njenim ulazom. Odjeci mora, koje udarajući o stene pećine stvara posebnu muzičku rapsodiju, doprinose izuzetnom doživljaju svakoga ko se prvi put nađe u ovom nestvarnom i jedinstvenom ambijentu. Dnevno svetlo u pećinu prodire kroz široki podvodni otvor u steni. Dno otvora desetak metara širine je 18 m pod morskom površinom. Nakon desetak metara tunela skreće se desno i ulazi u glavnu dvoranu pećine. Glavna dvorana pećine je visoka desetak, a široka petnaest metara. Ulaz u pećinu je nekada bio uzak i nizak, a proširen je eksplozivom 1884. godine. Krivudavost unutrašnjosti centralne dvorane pećine koncentriše odbljeske dnevne svetlosti prema centralnom delu. Na severnom kraju pećine nalazi se još jedan izlazni kanal. Uplovljavanje čamcem u pećinu kada nema nikoga, kroz tajanstveni i mračni tunel, kod svakoga izaziva neprijatnost i strahopoštovanje, kao da se radi o boravištu nekog mitskog bića. Refleksije svetlosti sa morskog dna sva tela uronjena u more tirkizno plave boje obasjavaju nestvarnim nijansama. U prelivima boja, u zavisnosti od doba dana i uglu loma svetlosti, more u pećini ponekad asocira na tekuće, rastopljeno srebro.
Prema pričama, još su prve generacije biševskih ribara otkrile pećinu, čija je unutrašnjost tada bila nepristupačna čamcem zbog niskog i uskog otvora. Izbegavali su se zavlačiti unutra, jer se verovalo da u pećini žive morska božanstva i vile. Tim pričama su se objašnjavali i tajanstveni nestanci ribara kada se ne bi vratili sa ribarenja…
More oko Biševa, koje je oduvek stanovništvu davalo život, redovno je uzimalo svoj danak. Ali to se poštovalo, kao cena koju je potrebno platiti za život ostrva i njegovog stanovništva. Čak i u razdoblju potpune izolacije, tokom pomorskih blokada u prvim godinama Građanskog rata devedesetih godina XX veka, kada je flota Jugoslovenske ratne mornarice bila stacionirana u akvatoriju ostrva Visa, Biševo je živelo svoj život u nekoj posebnoj vremenskoj dimenziji. More i škrta zemlja i tada su prehranili malobrojno stanovništvo ostrva.
Od ostalih ostrvskih pećina najpoznatija je Medvidina spilja. Ovu pećinu je teško uočiti kada se plovi dalje od obale, zbog neobično uskog, gotovo vertikalnog, tridesetak metara visokog otvora u kamenoj klisuri. Medvidina spilja se nalazi u jugoistočnom delu ostrva, u blizini rta Biskup. Unutrašnjost pećine se sastoji od glavne, prostrane dvorane i niskog zavojitog kanala koji nakon sedamdesetak metara završava malim žalom na kome se pre više desetina godina redovno mogla sresti morska medvedica. Medvedicu su istrebili ribari, boreći se za svoju koru hleba u ovome akvatoriju. Pored Modre i Medvidine, na Biševu postoji još osam manjih i većih pećina, na koje će se naići tokom plovidbe tik uz obalu ostrva. Po pećinama je, uostalom, Biševo i dobilo ime – L ‘ísola dei busi (ostrvo rupa, na latinskoj osnovi).
Zahvaljujući posebnim prirodnim lepotama Biševo je tokom proteklih decenija često bilo turistički otkrivano, nakon čega bi, ponovno, padalo u zaborav. Osamdesetih godina XIX veka Biševo su organizovano posećivali članovi Bečkog turističkog kluba, a turistička promocija ostrva u Austriji započela je objavljenim člancima barona Eugena Ransonneta, bečkog slikara, putnika i avanturiste. Baron Ransonnet je često plovio Jadranom i tako otkrio i lepote Biševa.
Biševska turistička svakodnevnica još je uvek skromna u svojoj ponudi, ako se izuzmu prirodne lepote, izvrsna riba i još bolje vino i maslinovo ulje. Mogućnosti smeštaja su ograničene, ali svim turistima robinzonskog duha Biševo predstavlja jedinstveni lokalitet, kako po prirodnim lepotama, tako i po gastronomskoj ponudi malih porodičnih, ugostiteljskih objekata.
Promatrano sa mora, Biševo ostavlja utisak strmog i nepristupačnog ostrva, ali to su samo prvi utisci. Kada se oplovi severozapadni rt Pernikoza, kao meandri se otvaraju pitome uvale na zapadnoj obali ostrva. Najveće i najlepše su peščane uvale Salbunara i Biševska luka. Salbunara, manja uvala, je staro ribarsko naselje sa nekoliko kuća. Veća, Biševska luka, krije malo mesto Porat. Prekrasna peščana plaža leti je prepuna turista, kako onih koji borave na Biševu, tako i onih koje turistički brodovi iz Komiže dovode na izlet.
Pomorsko meteorološki uslovi u akvatoriju Biševa vrlo su promenljivi. More koje zapljuskuje ostrvo je poput ogledala u bonaci tokom letnjih i jesenjih izlazaka sunca. Zimi i u proleće učestali su južni vetrovi, koji traju više dana, a leti tokom dana preovlađuju snažni zapadni vetrovi. Morske struje su posebno izražene oko isturenih rtova ostrva, i promenljivog su smera. Neverini su učestali, čak i leti, a najopasniji su kada dolaze sa zapada.
Snažni i visoki talasi isklesali su nadmorske litice i hridi Biševa na jedinstven način. Litice su nastale rasedima, a oblikovala ih je abrazija talasa. Na nekim delovima ostrva more je ispralo krečnjačke stene i do tridesetak metara visine. Talasi su posebno snažni i visoki zimi, kada dostižu visinu i od 10 m. Tokom takvih dana Biševo je potpuno odsečeno od ostatka sveta. Stenovito podmorje duž severne obale ostrva karakteristično je po mnoštvu procepa i podmorskih zidova. Reljefom ove strane ostrva dominira istureni rt Kobila, na kome je izgrađeno i jedino obalsko svetlo na ostrvu. Istočno od rta Kobila je manje naselje Mezuporat u istoimenoj uvali, u neposrednoj blizini Modre spilje.
Severoistočna obala Biševa, od uvale Balun do rta Biskup jednolična je, a obalske litice strmo poniru u podmorje. Pod obalom nema mogućnosti sigurnog sidrenja. Kada se oplovi rt Biskup konfiguracija obale se potpuno menja. Veliki kameni odroni, koji nadsvođuju mnoštvo manjih pećina, obrubljuju veliku otvorenu uvalu Trešjavac. Uvalom dominira hrid Kamik, u čijoj blizini morsko dno ponire do dubine od stotinak metara. Oko hridi Kamik dobra su lovišta raznovrsne ribe, šarga, zubaca i kirnje, a u zimskom periodu tu se dobro love i lignje. Sa hridi Kamik prekrasan je pogled prema rtu Gatula, najjužnijoj tački ostrva, koja sa obližnjom hridi stvara neobičan, uzak i strm rased. Iz ove perspektive posebno su spektakularni zalasci sunca u kasno leto, kada plamteće sunce polako klizi prema dnu raseda i nestaje na horizontu, prema ostrvu Svecu. Neobična konfiguracija rta Gatula, uzak rased i velike dubine u neposrednoj blizini, uzroci su snažnih morskih struja na ovom području. U podmorju je mnoštvo kamenih grota i procepa obraslih bujnom vegetacijom. Pod obalom se tu susreću manji primerci riba koje živopisnim bojama i srebrnastim sjajem leđnih peraja stvaraju posebnu igru boja u podmorju. Čitavo podmorje Biševa krase neobični procepi i mnoštvo podmorskih grebena. Oduvek su u ovome podmorju obitavale brojne vrste plemenitih riba, a na jesen se njegovim obalama približavaju veliki morski predatori, palamida, gof i tuna. Stanište tu imaju šarga, pica, škarpine, kavale i trlje. Čak i sve ređa ovčica zalazi u peščane uvale na zapadnoj obali ostrva. Murine i ugori vrebaju iz procepa, a na proleće se i jastozi sa dubljih pozicija sele u plića staništa. Tada se neretko sreću u šupljikavim podmorskim zidovima u neposrednoj blizini obale.
Severozapadni rt Biševa, Pernikoza, u podmorju se nastavlja plitkim grebenom, koji nedaleko od obale izviruje iz mora. Morsko dno strmije ponire, a u podmorju dominiraju šupljikavi zidovi u kojima se skrivaju ušate i fratri. Tamne senke kantara i zubaca, koje promiču u plavetnilu, mogu se primetiti tokom ranijih jutarnjih sati, dok se more još svetluca u bonaci. U drugom delu jutra jačaju vetrovi iz zapadnog kvadranta, a puna snaga se razvija sredinom dana.
Zakloni koje od severnih i istočnih vetrova nautičarima pružaju uvale Salbunara i Biševska luka rizična su u uslovima snažnih zapadnih vetrova. Posebno Biševska luka, relativno plitka i duga uvala sa peščanim dnom, na koju se nastavlja kopneni usek koji poput levka pojačava snagu zapadnog vetra. Uvalom se tada valja nekoliko velikih talasa, tako da je i isplovljavanje iz uvale složen manevar. Najopasnije su iznenadne letnje nevere, garbinade (snažan i razoran jugozapadni vetar praćen nevremenom). Neočekivana garbinada u avgustu 1986. godine je u Biševskoj luci razbila i potopila više brodova ostrvljana. Tada je nastradala i jedna od poslednjih gajeta falkuša – Cicibela.
Tokom turističke sezone u mestu Porat, u dnu Biševske luke otvorena su dva restorana u kojima se pored sveže ribe i rakova služi i čuveno domaće crno vino.
Sliku Biševa je, nažalost, bitno izmenio veliki šumski požar, u leto 2003. godine koji je oskrnavio lepotu šumovitih brežuljaka. Biševo, usamljeno ostrvo, od tada još leči rane koje mu je zadala velika vatrena stihija, i polako, polako tone u modrom snu na horizontu granice stvarnosti.