Madeira je najelegantnije od portugalskih ostrva. Dugo je bila sinonim za elitni turizam, odredište plemića i VIP ličnosti: najpoznatija među ovim bogatim posetiocima bila je Sisi, austrijska carica u uspešnoj trilogiji romantičnih filmova sa Romy Schneider u glavnoj ulozi. Danas i vi možete da doživite bajkovitu atmosferu ovog čudesnog ostrva, da provedete sanjive dane ležeći na plaži ili šetajući stazama koje ga ukrštaju i završite ih u lepoti ispijajući čašu Madeire, ojačanog vina tipičnog za ostrvo. Na području od oko 740 km2 Madeira koncentriše veliki izbor pejzaža. Na nekim mestima obala je niska i peščana, na drugim delovima ostrva se nalaze rtovi vrtoglavih visina: Madeira je stoga ostrvo pogodno kako za one koji vole da lenčare na plaži, tako i za one koji žele da odu na putujući odmor u potrazi za najlepšim panoramskim pogledom na okean. To je takođe veoma zeleno ostrvo, ispresecano stazama usred šuma, do kojih se ponekad dolazi sa drevnih puteva ili kanala za navodnjavanje: pravi raj za one koji vole šetnju. Glavni grad ostrva, Funchal, je grad pun usluga i smeštaja; idealna je baza za istraživanje ostrva i preporučuje se onima koji žele da spoje odmor na plaži i malo gradskog života. Južna obala je najbolji izbor za one koji žele odmor na plaži u mirnim mestima, daleko od haosa, kao što su Jardim do Mar, Ponta do Sol i Calheta. Severna obala je najbolja za one koji žele da idu na trekking, dok je unutrašnjost oaza mira preporučena onima koji sanjaju o apsolutnom opuštanju.
Madeira, koje lokalno stanovništvo izgovara Madera, kao i mnogi drugi širom sveta, na portugalskom znači drvo, po lovorovim šumama kojima je pre naseljavanja bila prekrivena, a koje su kolonisti gotovo potpuno spalili, da bi zemljište koristili za poljoprivredu i gradnju kuća. Zbog klime i bujnog rastinja ostrvo je poznato i kao rajsko ostrvo, ostrvo cveća, ostrvo duge, ostrvo večnog proleća, kao evropski Havaji, cvetna bašta itd.
Ostrvo je vulkanskog porekla i nastalo je pre pet do sedam miliona godina, pa se u geološkom smislu ubraja u mlađe. Izbijanje lave prestalo je pre oko šest milenijuma. Preovladavaju magmatske stene, planinski visovi, useci, klisure i strme litice uz okean. Tlo je ispresecano levadama, sistemom kamenih kanala koji prikupljaju kišnicu za navodnjavanje. Madeira ima atraktivne plaže sa čistom, mirnom vodom, a posebno se izdvaja Caleta. Dužina ostrva je 55 km, širina 24 km,površina 740,7 km2, dok je dužina obala 160 km. Na ostrvu preovlađuju visine, pa je čak 90% tla iznad 500 m nadmorske visine. Razlog ovome su mahom strme i odsečene obale i padine dolina (više klanaca), dok su vršni delovi brda i planina zaravnjeni, pa su bolje naseljeni nego nizine. Najviši vrh, Pico Ruivo visok je 1862 m (po drugim izvorima 1861 m).
Pešačka staza do Pico Ruiva
Na ostrvu vlada suptropska klima. Zbog izrazite maritimnosti Madeire i zahvaljujući golfskoj struji kolebanja temperature tokom godine su mala, tj. klima je blaga, pa je prosečno 16-18°C zimi, a 22-23°C leti, što znači da vlada večno proleće. Okean igra važnu ulogu u ublažavanju godišnjih temperaturnih razlika. Zabeležene su i retke, ali snažne oluje praćene poplavama, poput one koja je 2010. godine odnela 40 života.
Postoji oštra razlika u količini padavina na vlažnom severozapadu i sušnom jugoistoku ostrva. Zbog toga je već u XVI veku je stanovništvo počelo da gradi kanale i akvadukte levadas koji vodu sprovode ka poljoprivrednim površinama. Poslednji kanal je napravljen četrdesetih godina XX veka. Danas ovi kanali i građevine ne služe samo za navodnjavanje, već i za proizvodnju obnovljive električne energije.
Vodotoci su kratki, sa usečenim klancima do utoka u more.
Šume lovora su pokrivale ostrvo u prošlosti i dale ostrvu njegovo ime (madeira znači drvo na portugalskom). Šume su spalili prvi doseljenici, i od njih postoje samo mali ostaci na severu ostrva. Ove šume su 1999. godine kako zbog atraktivnog izgleda, tako i zbog ekološkog značaja, proglašene zaštićenom Svetskom baštinom UNESCO-a. Biljni svet na ostrvu je mešavina autohtonih vrsta i vrsta donetih iz Evrope i tropske Afrike. Vulkansko zemljište, obilje vlage i blaga klima tokom cele godine su savršeni uslovi za rast bogatog rastinja.
Pored aromatičnih šuma eukaliptusa i ostataka lovora, vinove loze, tropskog voća i povrća, ostrvo obiluje velikim brojem vrsta cveća. Najviše je azaleja, kamelija, mimoza, orhideja, amarilisa, a narandžasti cvet, takozvana rajska ptica, smatra se simbolom Madeire.
Od voća, osim čuvenog grožđa, tu su banane, mango, papaja, avokado, četiri vrste marakuje, pljosnata surinamska trešnja, plod filodendrona koji je mešavina ukusa ananasa i banane, hibrid jabuke i banane itd. Oblast koja zahvata dve trećine unutrašnjosti proglašena je prirodnim parkom i prepoznata kao jedan od dragocenih svetskih biogenteičkih rezervata. Šuma Fanal deo je UNESCO-ve svetske baštine,.
Na Madeiri se nalazi nekoliko botaničkih bašti. U Funchalu su dve glavne: Madeira Botanical Garden, sa 2.500 egzotičnih biljaka i Monte Palace Tropical Gardens.
Oko ostrvskih litica tokom cele godine vidljivi su razni morski sisari: nekoliko vrsta delfina i kitova. Ostrvo je idealno mesto za posmatranje morskih i kopnenih ptica, među kojima su mnoge jedinstvene ili vrlo retke poput zebe, potočne pliske, male burnice s Madeire i drugih endemskih vrsta.
Levada
Smatra se da su Feničani otkrili Madeiru, makar za to ne postoje osnovani dokazi. Plinije Stariji spominje Grimizna ostrva, na položaju blizu Ostrva sreće (Kanara), što bi moglo biti madeirski arhipelag. Arheološki dokazi sugerišu da su ostrvo možda posetili Vikinzi između 900. i 1030. godine.
1419. godine, brodski kapetani João Gonçalves Zarco i Tristão Vaz Teixeira u službi princa Henrika Pomorca, bežeći od oluje sklonili su se na ostrvo Porto Santo (Sveta Luka), koga su tako nazvali u znak zahvalnosti zbog spasa od brodoloma. Sledeće godine su ovi moreplovci uz Bartolomeja Perestrela kolonizovali arhipelag i stavili ga pod portugalsku krunu.
Zbog potencijala ostrva i strateškog položaja, od 1425. godine počinje detaljna kolonizacija i stalno naseljavanje, a od 1440. godine uvodi se režim kapetanija. 1452. godine na ostrvu počinje da radi prvi mlin za obradu šećera, a u isto vreme se postavljaju i prvi kanali za navodnjavanje – levade. U to vreme Portugalija postaje jedan od vodećih evropskih dobavljača šećera. 1478. godine ostrvo posećuje Kolumbo kao trgovac šećerom, a do 1515. godine, stanovništvo Madeire je naraslo na 19.000 stanovnika, od čega su 3.000 bili robovi. Stanovništvo se brzo uvećalo, pa je već krajem XVI veka počelo iseljavanje za Ameriku. Takođe, prebacivanje gajenja šećerne trske u Brazil dovelo do promene glavne kulture, pa se ostrvo više usmerilo na vinogradarstvo i proizvodnju vina. Madeira je postala izvoznik vina, a loza je bila izvorno sa Kipra, Krita i Sicilije. Trtna uš koja je donesena iz SAD-a je prouzrokovala pad proizvodnje vina. Tako je postepeno došlo do velikog emigracijskog talasa madeirskog stanovništva.
1580. godine Španija osvaja i preuzima kontrolu nad Madeirom. 1640. godine Portugalci se pobunjuju protiv španskih doseljenika, pa se Madeira vraća u ruke Portugalije, ali zadržava španski sistem uprave. Madeira je bila važna stanica, na putu u Novi svet ili u Indiju, i mesto za prekrcaj robova iz Afrike.
Od 1807-1814. godine ostrvo su zaposeli Britanci kao preventivu od osvajanja Napoleonove Francuske. Posle toga Madeira je vraćena Portugaliji.
Tokom Prvog svetskog rata na Madeiri su nemačke podmornice potopile više antantinih brodova.
1921. godine, nakon neuspelog državnog udara, na Madeiru je deportovan austro-ugarski car Karlo I. koji je tu i umro iduće godine. Tokom Drugog svetskog rata ostrvo je bilo mirno.
Nakon demokratske revolucije u Portugaliji 1974. godine, 1. jula 1976. godine, Portugalija je Madeiri dodelila autonomiju. Taj dan se slavi kao Dan Madeire.
Prema popisu iz 2021. godine na Madeiri je bilo 250.769 stanovnika. Portugalci čine apsolutnu većinu stanovnika, ali se poslednjih decenija naselio primetan broj nekadašnjih turista, uglavnom Engleza i Nemaca. Gustina naseljenosti je veoma visoka, 334 stanovnika/km2, što je tri puta više od proseka Portugalije (oko 105 stanovnika/km2). Deo oko grada Funchala je veoma gusto naseljen, dok je ostatak ostrva umereno gusto do retko naseljen. Funchal ima oko 100.000 stanovnika, a sa okolinom preko 150.000 stanovnika ili oko 60% stanovnika ostrva.
Funchal
Ostrvo je administrativno podeljeno na 10 opština (concelhos), koje se dalje dele na naselja (freguesias).
Staro jezgro Funchala obiluje restoranima i tavernama koji se snabdevaju sa izuzetno bogate pijace. Preovlađuju riblji specijaliteti. Najpoznatija jela su espada od crnih dagnji, kojih ima još samo u japanskim vodama, espetada (ražnjići s lovorom i mesom) i riblja čorba s vinom caldeirada de peixe. Nezaobilazan je zapečeni vrući hleb sa maslacem i belim lukom (Bolo do Caco).
U celom svetu poznatno je lokalno vino Madera, koje se pije kao aperitiv, ili uz desert. Tradicionalno piće od ruma, meda i limuna zove se ponchu.
Madeira je danas veoma razvijen deo Portugalije, po životnom standardu odmah posle glavnog grada Lisabona.
Veštačka plaža Calheta
Prvi kolonisti su uglavnom proizvodili pšenicu i bavili se stočarstvom i ribolovom, a onda su, prvi u Evropi, uzgajali šećernu trsku i, pošto je šećer bio veoma skup, trgovina ovom namirnicom omogućila je ubrzan ekonomski razvoj. Potom je prevagnulo vinogradarstvo. Danas Madeirani gotovo isključivo žive od turizma. Portal World Travel Awards godinama ovo ostrvo proglašava za svetsku turističku destinaciju broj 1.
Mesna privreda se tradicionalno zasniva na proizvodnji vina (čuveno Madera vino) i južnog voća i pomorstva (stajalište za prekookeanske brodove). Poslednjih decenija najvažnija grana je turizam, čijem je procvatu doprinelo i to što je cela Madeira bescarinska zona.
Turizam je vrlo važna privredna grana ostrvlja, koja čini 20% ukupnog BDP-a. Tokom cele godine turizam održava aktivnim trgovački i putni sektor i druge delatnosti, te stvara znatno tržište za ostrvske proizvode. Tokom poslednjih nekoliko godina znatno su povećani kapaciteti hotelskog smeštaja. Veliki potencijal u turizmu ostvaren je u ulaganju u održivi razvoj, čime je napredak postignut bez remećenja ravnoteže između okoline i društveno-privrednih aktivnosti. Veliki trud je uložen u očuvanje okoline, što je glavni razlog turističkih dolazaka na Madeiru.
Turistima, u većini sredovečnim, na raspolaganju je mnoštvo atrakcija poput levada šetnji, kanjoninga, jeep safarija, posmatranja kitova, delfina i ptica, vožnja žičarama i električnim romobilima.
Infrastruktura na ostrvu je dobra, uključujući puteve. Putarina se ne plaća. Međunarodni aerodrom u Funchalu svojevremeno je bio jedan od najrizičnijih, ali je sada pista produžena i stavljena na šipove. U čast slavnom zemljaku, jednom od najboljih fudbalera na svetu, rođenom u Funchalu, međunarodni aerodrom u ovom gradu se od 2017. godine zove “Cristiano Ronaldo”.
Funchal je domaćin najvećeg novogodišnjeg vatrometa na svetu koji je dospeo u Ginisovu knjigu rekorda. Veoma je razvijena ulična umetnost sa mnoštvom murala, galerija na otvorenom, a nadaleko je poznata lokalna narodna radinost, naročito vez.
U Funchalu je čuvena katedrala iz 1551. godine sa svodom od kedrovine i oltarom od čistog zlata. Tu je i raskošna palata, nekadašnja zgrada carine Alfandega u kojoj je danas smeštena lokalna vlast.
Dva najpoznatija fudbalska kluba sa ostrva su Nacional i Maritimo, koji povremeno igraju u Primeira ligi.
Ponta de São Lourenço
O K O L N A O S T R V A
Na spisku okolnih ostrva nalaze se Companário, Cevada, Comprido, Farol, Forja, Gorgulho, Ilheuzinho, Mole, Porto da Cruz, Preto, Rama, Rocha da Navio i São Jorge.
F O R J A
Ilhéu da Forja se nalazi ispred grada São Martinho u opštini Funchal.
GPS koordinate: 32°38’09” N, 16°55’48” W.
G O R G U L H O
Ilhéu do Gorgulho se takođe nalazi ispred grada São Martinho u opštini Funchal.
GPS koordinate: 32°38’03” N, 16°56’04” W.
M O L E
Ilhéu Mole je ostrvo ispred grada Porto Moniza, jedno je od njegovih prirodnih znamenitosti.
Na ovom ostrvu se nalazi svetionik Ilhéu Mole.
Ostrvo je vrh kupole od lave sačinjene od piroklastičnih stena, delimično urušenih usled erozije mora i koje pokrivaju lave Porto Moniz koje datiraju iz srednjeg pleistocena.
GPS koordinate: 32°52’11” N, 17°09’51” W.
I L H E U S D A R I B E I R A D A J A N E L A
Duž obale u naselju Ribeira da Janela, opština Porto Moniz, tačnije na ušću reke nalaze se Ilhéus da Rama, Ilhéu Alto i Ilhéuzinho, poznatiji kao Ilhéus da Ribeira da Janela.
Od ova tri ostrvca, najpoznatije, kako po svojoj morfologiji, tako i po svojoj istoriji, je Ilhéu Alto, takođe poznat kao Ilhéu Comprido, koji se nalazi između druga dva ostrvca, visok oko 40 m, sa malim otvorom pri vrhu, koji izgleda kao prozor. Zbog ove posebnosti naselje i reka su nazvane Ribeira da Janela.
Ilhéu da Rama ili Ruama, udaljen je oko 200 m od obale, najveći je i sa malo vegetacije. Što se tiče Ilheuzinha, kako mu ime kaže, najmanji je, skoro da liči na stenu, nalazi se tik uz obalu.
GPS koordinate: 32°51’25” N, 17°09’02” W.
P R E T O
Ilhéu Preto administrativno pripada opštini São Vicente.
GPS koordinate: 32°49’43” N, 16°58’03” W.
S ã O J O R G E
Ilhéu de São Jorge administrativno pripada opštini Santana.
GPS koordinate: 32°49’48” N, 16°53’23” W.
R O C H A D O N A V I O
Ilhéu da Rocha do Navio, poznato i kao Ilhéu da Viúva, je ostrvo koje je deo rezervata prirode Rocha do Navio, koji se nalazi u opštini Santana.
GPS koordinate: 32°49’43” N, 16°58’03” W.
P O R T O D A C R U Z
Ilhéu do Porto da Cruz se nalazi 280 m od naseljaPorto da Cruz u opštini Machico.
GPS koordinate: 32°46’43” N, 16°49’26” W.
I L H é U D O F A R O L
Ilhéu e Farol da Ponta de São Lourenço
Ilhéu do Farol je ostrvo na istočnom kraju ostrva Madeira, od koga je udaljeno oko 430 m. Površina ostrva je 11,5 ha, a visina je 107 m. Na krajnjem istoku ostrva nalazi se svetionik, po kome je i ostrvo dobilo ime.
Prekriveno uglavnom šibljem i zeljastim rastinjem.
Ostrvo Farol nema kopnenih predatora i odlično je mesto za gnežđenje morskih ptica. U ovom području je prvi put zabeleženo da se gnezdi i kratkorepi zovoj.
Da bi se očuvao ovaj ptičji svet, stvoren je Delimični rezervat Ponta de São Lourenço, integrisan u park prirode Madeira.
Administrativno pripada opštini Machico.
GPS koordinate: 32°43’43” N, 16°39’26” W.