Balearska ostrva su arhipelag u zapadnom delu Sredozemnog mora, blizu istočne obale Iberijskog poluostrva. Arhipelag čini provinciju i Autonomnu zajednicu Španije, sa Palma de Mallorcom koja je njen glavni i najveći grad.

Nekada deo Kraljevine Mallorce, ostrva su postala provincija u administrativnoj podeli iz XIX veka, koja je 1983. godine dobila Statut autonomije. U kasnijoj reformi iz 2007. godine, Statut označava Balearska ostrva kao jednu od nacionalnosti Španije. Zvanični jezici Balearskih ostrva su katalonski i španski.

Ostrva arhipelaga su grupisana u Pitijuska ostrva (zapadni deo grupe, najveća ostrva su Ibiza i Formentera) i Gimnezijska (istočni deo grupe, najveća su Mallorca i Menorca). Mnoga manja ostrva i ostrvca su blizu većih ostrva, kao naprimer Cabrera, Dragoneru i S’Espalmador.

Ostrva imaju mediteransku klimu, a četiri glavna ostrva su popularne turističke destinacije. Ibiza je posebno poznata kao međunarodna destinacija za žurke, koja privlači mnoge od najpopularnijih svetskih DJ-eva u svoje noćne klubove. Kultura i kuhinja ostrva su slični onima ostatka Španije, ali imaju svoje specifične karakteristike.

Zvanično ime Balearskih ostrva na katalonskom je Illes Balears, dok na španskom jeziku glasi Islas Baleares.

Stari Grci su obično usvajali lokalna imena na svoj jezik, ali su ostrva zvali Γυμνησίαι/Gymnesiai, za razliku od starosedelaca ostrva, Kartaginjana ili Rimljana, koji su ih zvali Βαλεαρεῖς, pri čemu su ih Rimljani nazivali i Baleares. 

Od različitih teorija o poreklu dva drevna grčka i latinska imena za ostrva - Gymnasiae i Baleares - klasični izvori pružaju dve. Prema Likofronovim stihovima, ostrva su nazvana Γυμνησίαι/Gymnesiae  (γυμνός/gymnos, što na grčkom znači 'golo') jer su njihovi stanovnici često bili goli, verovatno zbog uglavnom blage klime tokom cele godine. Međutim, Strabon je smatrao da se Gymnesiai verovatno odnosi na laku opremu koju su koristile balearske trupe γυμνῆται/gymnetae. 

Većina starogrčkih i rimskih pisaca smatrala je da je ime naroda zasnovano na njihovoj veštini korišćenja praćki. Međutim, Strabon je mislio da je ime feničanskog porekla i da potiče od feničanskih balearida.

Geografija

Balearska ostrva se nalaze na uzdignutoj platformi nastaloj izdizanjem. Presečeni su mrežom raseda od severozapada do jugoistoka. 

Glavna ostrva Autonomne zajednice su Majorka (Mallorca), Menorka/Minorka (Menorca), Ibica (Eivissa/Ibiza) i Formentera, sve popularne turističke destinacije. Među manjim ostrvima je Cabrera, lokacija Morsko-kopnenog nacionalnog parka arhipelaga Kabrera. Susedi: Alžir (jug, 230 km), španska Katalonija i Valensijanska zajednica (zapad, 85 km), jug Francuske (sever) i francuska Korzika, kao i italijanska Sardinija (istok, 350 km). Provincija Balearska ostrva ima najdužu obalu od bilo koje provincije u Španiji, dužine 1.428 km.

Ostrva se mogu dalje grupisati, sa Majorkom, Menorkom i Cabrerom kao Gimnezijskim ostrvima (Illes Gimnèsies), a Ibicom i Formenterom kao Pitijuskim ostrvima (Illes Pitiüses zvanično na katalonskom), koji se ponekad neformalno na engleskom zovu Pine Islands=ostrva borova). Mnoga manja ostrva ili ostrvca su u blizini najvećih ostrva, kao što su Es Conills, Es Vedra, Sa Conillera, Dragonera, S'Espalmador, S'Espardell, Ses Bledes, Santa Eularia, Plana, Foradada, Tagomago, Na Redona, Colom, L'Aire itd.

Ukupna površina svih ostrva je 5.040 km2, što predstavlja 1% površine Španije. Od ukupne površine arhipelaga na ostrvo Majorka otpada oko 72%. Najviši vrh arhipelaga je Puig Major na ostrvu Majorka sa 1.445 m visine. Od severoistoka do jugozapada arhipelaga ima oko 300 km.

U vreme dolaska čoveka, jedini kopneni sisari koji je živeo na Balearskim ostrvima bila je patuljasta koza-antilopa Myotragus, džinovski puh Hypnomys i rovka Nesiotites hidalgo koji su pronađeni na Majorci i Menorci, a izumrli su ubrzo nakon dolaska čoveka. Jedini drugi kopneni kičmenjaci koji žive na ostrvima su Lilfordov zidni gušter, koji je danas ograničen na priobalna ostrva koja okružuju Majorku i Menorku, zidni gušter Ibice i majorkanska žaba krastača alyses muletensis, koja se danas nalazi samo u planinama Majorke. Izumrla patuljasta podvrsta poskoka, Vipera latastei ebusitana, takođe je izumrla nakon naseljavanja ljudi. Balearska ptica pevačica je endemska vrsta ptica koja se nalazi na ostrvima, osim Menorke. Morske ptice koje se gnezde na ostrvima su balearska burnica, evropska burnica, kaukal, morski vranac, sredozemni galeb i galeb klaukavac.

Istorija

Najraniji poznati dokazi o naseljavanju Balearskih ostrva datiraju u III milenijum p.n.e, odnosno na period od oko 2500-2300. godine p.n.e. sa Iberijskog poluostrva ili južne Francuske, od strane ljudi povezanih sa kulturom zvonastih pehara (engleski Bell Beaker Culture, od oko 2800-1900. godine p.n.e, izraz koji se koristi za geografski raspršenu kulturu praistorijske zapadne Evrope koja je trajala od kasnog neolita do ranog bronzanog doba).

Malo je zabeleženo o stanovnicima ostrva tokom klasične antike, iako postoje brojne legende. Priča, koju je sačuvao Likofron, da su izvesni brodolomnici Grčke Beotije bačeni goli na ostrva, očigledno je izmišljena da bi se objasnilo ime Gymnesiae. Osim toga, grčki istoričar Diodor sa Sicilije u I veku piše da su Grci tako nazvali ostrva jer su stanovnici bili goli (γυμνοί) tokom leta. Takođe, legenda kaže da su ostrva kolonizovana od strane Rodosa nakon Trojanskog rata. 

                                     Talajot na lokaciji Capocorb Vell (Majorka)

 Ostrva su imala veoma mešovito stanovništvo. Nekoliko priča koje ih opisuju kaže da su imali neobične navike. Neki kažu da su išli goli tokom cele godine, neki kažu da su išli goli samo leti, neki da su nosili samo ovčije kože - sve dok Feničani nisu stigli i obezbedili im široke-obrubljene tunike.

Drugi izvori navode da su stanovnici živeli u šupljim stenama i veštačkim pećinama, da su njihovi muškarci bili izuzetni po svojoj ljubavi prema ženama i da su menjali tri ili četiri muškarca da bi otkupili jednu ženu, da nisu imali zlatne ili srebrne novčiće i da su zabranili uvoz plemenitih metala - tako da su oni od njih koji su služili kao plaćenici svoju platu uzimali u vinu i ženama umesto novca. Diodor sa Sicilije opisao je njihove bračne i pogrebne običaje, napominjući da su rimski posmatrači smatrali da su ti običaji neobični.

U davna vremena (bronzano doba), stanovnici Gimnezijskih ostrva su konstruisali talajote (megalite) i bili su poznati po svojoj veštini sa praćkom. Kao takvi, služili su kao najamnici, prvo pod Kartaginjanima, a potom i pod Rimljanima. U bitku su išli bez pojasa, sa samo malim štitom i kopljem zapaljenim na kraju, au nekim slučajevima na vrhu sa malim gvozdenim vrhom; ali njihovo delotvorno oružje bile su praćke, od kojih je svaki čovek nosio po tri, namotane oko glave, ili, kako se navodi u drugim izvorima, jednu oko glave, jednu oko tela i jednu u ruci. Tri praćke su bile različite dužine, za kamenje različite veličine; najveći su bacili sa tolikom snagom kao da je bačen iz katapulta; i retko su promašili svoj cilj. Za ovu vežbu, obučavani su od detinjstva, kako bi zarađivali za život kao vojnici najamnici. Priča se da su majke dozvolile svojoj deci da jedu hleb tek kada bi ga praćkom otkinuli sa stuba.

Feničani su veoma rano zauzeli ostrva; izuzetan trag njihove kolonizacije sačuvan je u gradu Mago (Maó na Menorki). Posle pada Kartagine 146. godine p.n.e, izgleda da su ostrva bila praktično nezavisna. Rimljani su, međutim, lako pronašli izgovor da ih optuže za saučesništvo sa mediteranskim gusarima, i pokorio ih je K. Cecilije Metel, po čemu je prozvan Balearicus, 123. godine p.n.e. Metel je naselio 3.000 rimskih i španskih kolonista na veće ostrvo i osnovao gradove Palma i Pollentia. Ostrva su pripadala, pod Rimskim carstvom, konventu Carthago Nova (današnja Cartagena), a kasnije je formirana posebna provincija, nazvana Hispania Balearica, verovatno u podeli carstva pod Konstantinom.

Dva najveća ostrva imala su brojne odlične luke, iako stenovite na ušću, i zahtevale su oprez pri ulasku u njih. Oba su bila izuzetno plodna u svim proizvodima, osim vina i maslinovog ulja. Slavili su se zbog svoje stoke, posebno zbog mazgi manjeg ostrva; imali su ogroman broj zečeva i bili su slobodni od svih otrovnih gmizavaca. Među puževima koje su Rimljani cenili kao ishranu bila je i vrsta sa Balearskih ostrva koja se zvala cavaticae jer su uzgajani u pećinama. Glavni mineralni proizvod bila je crvena zemlja, zvana sinope, koju su koristili slikari. Smolu pominje Dioskorid. Diodor navodi da broj stanovnika na dva ostrva iznosi 30.000.

Deo Sredozemnog mora istočno od Španije, oko Balearskih ostrva, zvao se Mare Balearicum ili Sinus Balearicus.

Vandali su osvojili su ostrva negde između 461. i 468. godine tokom svog rata protiv Rimskog carstva. Međutim, krajem 533. ili početkom 534. godine, nakon bitke kod Ad Decimuma, Rimljani su ponovo uspostavili kontrolu nad ostrvima. Imperijalna moć se naglo povukla u zapadnom Mediteranu nakon pada Kartagine i afričkog egzarhata pod Omejadski kalifat 698. godine, a 707. godine ostrva su se potčinila uslovima Omejadske flote, što je omogućilo stanovnicima da zadrže svoju tradiciju i religiju kao i visok stepen autonomije. Sada nominalno i vizantijska i omejadska, de facto nezavisna ostrva, zauzimala su stratešku i profitabilnu sivu zonu između suprotstavljenih religija i kraljevstava zapadnog Mediterana. Prosperitetna ostrva su temeljno opljačkali švedski Vikinzi tokom njihovog mediteranskog napada 859-862. godine.

902. godine, teška upotreba ostrva kao baze pirata izazvala je Kordopski emirat (samostalna država na Pirinejskom poluostrvu formirana od starne Omejada 756. godine), nominalno gospodara ostrva, da izvrši invaziju i inkorporira ostrva u svoju državu. Međutim, Kordopski emirat se raspao u građanskom ratu i podeli početkom XI veka, razbijajući se na manje države zvane taifa. Mudžahid al-Siklabi, vladar taife Denije, poslao je flotu i preuzeo kontrolu nad ostrvima 1015. godine, koristeći ih kao bazu za sledeće ekspedicije na Sardiniju i Pizu. 1050. godine, guverner ostrva Abd Allah ibn Aglab se pobunio i uspostavio nezavisnu taifu Majorke.

Vekovima su balearski mornari i gusari bili gospodari zapadnog Mediterana. Ali sve veći uticaj italijanskih pomorskih republika i prelazak moći na Iberijskom poluostrvu sa muslimanskih na hrišćanske države ostavili su ostrva ranjivim. Krstaški rat je pokrenut 1113. godine. Predvođeni Ugom da Parlasciom Ebriacom i nadbiskupom Pietrom Moriconijem iz Republike Pize, ekspedicija je brojala 420 brodova, imala je veliku vojsku i ličnog izaslanika pape Paskala II. Pored Pizana (kojima je papa obećao vrhovnu vlast nad ostrvima), ekspedicija je imala i snage iz italijanskih gradova Firence, Luke, Pistoje, Rima, Sijene i Voltere, sa Sardinije i Korzike. Katalonske snage pod vođstvom Ramona Berengera, Huga II od Empurijea i Ramona Folka II od Kardone došle su iz Španije, a oksitanske snage pod Vilijamom V od Monpeljea, Ajmerijem II od Narbona i Rejmondom I od Boa došle su iz Francuske. Ekspedicija je takođe dobila snažnu podršku od Konstantina I od Logudora i njegove baze Porto Torres.

Krstaški rat je opljačkao Palmu 1115. godine i generalno umanjio značaj ostrva, okončavši njihov period velike morske sile. U roku od godinu dana, sada razbijena ostrva osvojila je berberska dinastija Almoravida. Almoravide je pokorila i svrgnula sa vlasti u severnoj Africi i na Iberijskom poluostrvu rivalska dinastije Almohada iz Marakeša 1147. godine. Stanovnici Baleara su se pobunili protiv Almoravida i prihvatili vrhovnu vlast Almohada 1187. godine.

Poslednjeg dana 1229. godine aragonski kralj Đaume I od Aragona zauzeo je Palmu posle tromesečne opsade. Ostatak Majorke je ubrzo pao. Menorka je pala 1232. godine, a Ibica 1235. godine. 1236. godine Đaume I je prodao većinu ostrva Pedru I, grofu od Urhela. Pedro I je vladao iz Palme, ali nakon njegove smrti bez potomstva 1258. godine, ostrva su se vratila prema uslovima sporazuma Kruni Aragona.

Zastava Kraljevine Majorka (1229-1715)

Đaume I je umro 1276. godine, podelivši svoje oblasti testamentom između svojih sinova. Testamentom je stvorena nova Kraljevina Majorka od Balearskih ostrva i kopnenih okruga Roussillon ili Montpellier, koja je ostavljena njegovom sinu Đaume II. Međutim, uslovi testamenta precizirali su da novo kraljevstvo bude vazalna država krune Aragona, koja je prepuštena njegovom starijem bratu Pedru. Ogorčen pod vazalstvom, Đaume II je udružio snage sa papom Martinom IV i Filipom III od Francuske protiv svog brata u Aragonskom krstaškom ratu, što je dovelo do desetogodišnje aragonske okupacije pre nego što su ostrva obnovljena Ugovorom iz Anagnija iz 1295. godine. Napetost između kraljevstava nastavila se kroz generacije sve dok Đaumeovog unuka Đaumea III nije ubila invazijska vojska Pedrovog unuka Pedra IV u bici kod Llucmajora 1349. godine. Balearska ostrva su tada direktno uključena u krunu Aragona.

Godine 1469. venčali su se Fernando II od Aragona (kralj Aragona) i Izabela I od Kastilje (kraljica Kastilje). Nakon njihove smrti, njihovim teritorijama upravljalo se zajedno (a ne kao do tada odvojeno), u liku njihovog unuka, cara Karla V. Ovo se može smatrati osnovom moderne španske države, iako decentralizovane, u kojoj su različite teritorije sastavljene u okviru ujedinjenih kruna zadržale svoje posebne istorijske zakone i privilegije.

Balearska ostrva su često napadali Osmanlije i Barbari pirati iz Severne Afrike; Formentera je čak bila privremeno napuštena od svog stanovništva. 1514, 1515. i 1521. godine, na Balearska ostrva i špansko kopno izvršio je osmanski admirali Hajrudin Barbarosa. Balearska ostrva je 1558. godine opustošio otomanski korsar Turgut Reis, a 4.000 ljudi je odvedeno u ropstvo. 

Ostrva su imala ograničene borbe u Španskom građanskom ratu 1936-1939. godine, pri čemu su Menorka i Formentera ostale lojalne republikanskoj španskoj vladi, dok je ostatak Balearskih ostrva podržavao španske nacionaliste. Republikanske snage su zauzele Ibicu u ranoj fazi sukoba, ali nisu bile u stanju da preuzmu kontrolu nad Majorkom u bici u avgustu 1936. godine. Nakon bitke, nacionalističke snage su ponovo zauzele Ibicu u septembru 1936. godine. Menorku će zauzeti nacionalisti u februaru 1939. godine.

Stanovništvo

Na Balearskim živi preko milion stanovnika, Veliki skok broja stanovnika dogodio se između 2001. i 2011. godine od čak 30% i tada je premašio 1 milion. Po podacima iz 2021. godine na Balearskim ostrvima bilo je 1,183.415 stanovnika, odnosno pojedinačno po ostrvima Majorka 920.605 (78%), Ibica 154.186 (13%), Menorka 96.733 (8%) i Formentera 11.891 (1%).

Zastava Balearskih ostrva

Istorijski gledamo, 1900. godne bilo je 311.649 stanovnika, tek 1940. godine broj stanovnika je premašio granicu od 400.000 stanovnika. Prvi veliki skok broja stanovnika zabeležen je od 1960-1970. godine (preko 25%), a od 1970. godine do danas broj stanovnika se udvostručio.

Svaki šesti stanovnik Balearskih ostrva nije Španac. Prednjače Nemci (oko 30.000), a slede Britanci, Marokanci, Ekvadorci, Italijani, Argentinci, Rumuni, Bugari i Kolumbijci.

I katalonski i španski su zvanični jezici na ostrvima. Praktično svi stanovnici Balearskih ostrva tečno govore španski. Većina govornika španskog jezika na ostrvima ima porodične korene negde drugde u Španiji.

Katalonski je označen kao llengua pròpia, bukvalno sopstveni jezik u statutu autonomije. Balearski dijalekt ima nekoliko razlika od standardnog katalonskog. Obično govornici Balearskog katalonskog nazivaju svoj jezik imenom specifičnim za svako ostrvo: Majorki, Menorki, Ejvissen, Formenterenc. Popis iz 2011. godine navodi da 63,4% može tečno da govori, a 88,5% da razume katalonski. Ostale jezike, kao što su engleski, francuski, nemački i italijanski, često govore lokalni stanovnici, posebno oni koji rade u turističkoj industriji.

Kuhinja ostrva se može svrstati u širu katalonsku, špansku ili mediteransku kuhinju. Ima mnogo peciva, sira, vina, svinjetine i morskih plodova. Sobrassada je lokalna svinjska kobasica. Gulaš od jastoga (tzv. caldereta) sa Menorke, jedno je od najtraženijih jela. Za majonez se kaže da potiče iz  grada Maó (Mahón) sa Menorke, koji takođe proizvodi sopstveni sir. Lokalna peciva su ensaïmada, flaó i coca.

Najistaknutiji fudbalski klub ostrva je RCD Mallorca iz Palme. Osnovan 1916. godine, to je najstariji klub na ostrvima i njegov tim trenutno (2024-25) igra u najvišoj La Ligi. RCD Mallorca je osvojila Kup kralja 2003. godine, što je njihov jedini veliki trofej. Bili su finalisti Kupa pobednika kupova Evrope 1999. godine. Lokalni rival iz Palme je CD Atlético Baleares.

Ostrva takođe imaju nekoliko profesionalnih fudbalskih klubova, kao što su UD Ibiza i CE Constància iz Ince. Tu je i autonomna fudbalska reprezentacija Balearskih ostrva i nezvanična reprezentacija Menorke koja igra na Međunarodnim ostrvskim igrama. Lokalni klubovi igraju u regionalnim ligama kojima rukovodi Fudbalski savez Balearskih ostrva.

U košarci ostrva nisu imala mnogo uspeha. Menorka Bàsquet je jedini košarkaški klub Menorke i Baleara koji je u Ligi ACB (najviši rang španske klupske košarke) proveo ukupno pet sezona pre nego što je rasformiran 2012. godine. Sada postoje dva kluba sa Balearskih ostrva koji su se takmičili u drugoj ligi (LEB Oro) u poslednjih pet godina, CB Bahia San Agustin iz Palma de Mallorce (ispao 2021-22) i CB Menorca, koji je debitovao u sezoni 2023-24. Nekoliko poznatih košarkaša je poreklom sa Balearskih ostrva, kao što su Rudy Fernández i Sergio Llul.

Teniseri Rafael Nadal, osvajač 22 grend slem titule, i bivši svetski br. 1 Carlos Moyá su sa Majorke. Među ostalim poznatim sportistima su motoklista Jorge Lorenco, koji je osvojio svetsko prvenstvo u MotoGP klasi 2010, 2012. i 2015. godine, i Joan Mir, koji je osvojio svetsko prvenstvo u istoj klasi 2020. godine.

Rafael Nadal

Privreda

Bruto domaći proizvod (BDP) autonomne zajednice 2018. godine iznosio je 32,5 milijardi evra, što čini 2,7% španske proizvodnje. BDP po glavi stanovnika prilagođen kupovnoj moći iznosio je 29.700 evra ili 98% proseka EU27 u istoj godini.

Saobraćaj

Postoji oko 150 trajekata nedeljno između Balearskih ostrva i drugih lokacija, pretežno do luka u kopnenom delu Španije (Dénia, Valencia, Barcelona i Gandia), ali i do Francuske (Toulon).