Portorico (Puerto Rico, na španskom bogata luka; skraćenica PR; na jeziku Taino Boriken, Borinquen), zvaničan naziv Commonwealth of Puerto Rico (španski Estado Libre Asociado de PuertoRico, Slobodna pridružena država Portoriko) je karipsko ostrvo i neinkorporirana teritorija Sjedinjenih Američkih Država. Nalazi se u severoistočnom delu Karipskog mora, otprilike 1.600 km jugoistočno od Majamija.
Portoriko je arhipelag u Velikim Antilima koji se nalazi između Dominikanske Republike i Američkih Devičanskih ostrva. Obuhvata istoimeno glavno ostrvo i oko 140 manjih ostrva, kao što su Mona, Culebra i Vieques. Ima otprilike 3,2 miliona stanovnika, a njegov glavni i najnaseljeniji grad je San Juan. Španski i engleski su zvanični jezici izvršne vlasti, iako preovlađuje španski jezik.
Portorikanci su državljani SAD od 1917. godine i mogu slobodno da se kreću između ostrva i kopna. Međutim, kao stanovnici neinkorporirane teritorije, obespravljeni su na nacionalnom nivou, ne glasaju za predsednika SAD i generalno ne plaćaju federalni porez na dohodak. Pošto nije država, Portoriko nema pravo glasa u američkom Kongresu. Portoriko je federalno predstavljen isključivo jednim članom Doma bez prava glasa koji se zove rezident komesar. Američki Kongres je 1952. godine odobrio lokalni ustav, koji omogućava građanima SAD koji žive na ostrvu da biraju guvernera. Trenutni i budući politički status Portorika je stalno bio predmet značajne debate.
Portorikanci često nazivaju ostrvo Borinquén, što je izvedeno od Borikén, njegovog autohtonog imena Taino, što znači Zemlja hrabrog gospodara. Izrazi boricua i borincano potiču od gore navedenih naziva i obično se koriste za identifikaciju nekoga ko je portorikanskog nasleđa. Ostrvo je takođe popularno poznato na španskom kao la isla del encanto, što znači ostrvo čarolije.
Kolumbo je ostrvo nazvao San Juan Bautista, u čast Svetog Jovana Krstitelja, dok je glavni grad dobio naziv Ciudad de Puerto Rico. Na kraju su trgovci i drugi pomorski posetioci počeli da nazivaju celo ostrvo Portoriko, dok je San Juan postao naziv koji se koristio za glavnu trgovačku / brodsku luku i glavni grad.
SAD su promenile ime ostrva u Porto Rico nakon Pariskog sporazuma 1898. godine. Anglizovano ime koristile su američka vlada i privatna preduzeća. Ime je vraćeno u Puerto Rico 1931. godine rezolucijom u Kongresu.
Geografija
Portoriko je najmanje i najistočnije ostrvo Velikih Antila. Nalazi se između Karipskog mora i severnog Atlantskog okeana, 115 km istočno od Dominikanske Republike ili Hispaniole, 14,5 km zapadno od Devičanskih ostrva i 700 km severno od Venecuele.
Površina teritorije Portorika je 9.104 km2. Od toga površina ostrva Portoriko iznosi po jednim podacima 8.896 km2, što smatram da je mnogo tačniji podatak u odnosu na drugi koji sam pronašao (8.710 km2). Treće je po veličini ostrvo SAD i 81. ili 82. najveće ostrvo na svetu. Razna manja ostrva i sprudovi, među kojima su Vieques, Culebra, Mona, Desecheo i Caja de Muertos, čine ostatak arhipelaga. Samo su Culebra i Vieques naseljeni tokom cele godine. Mona je nenaseljena tokom većeg dela godine osim zaposlenih u Odeljenju za prirodne resurse Portorika.
Ostrvo Portoriko ima približno oblik pravougaonika, dugačko je 177,8 km, a široko 64,8 km. Ostrvo se može podeliti na tri glavna regiona: planinski region, kome pripadaju Cordillera Central (centralni planinski lanac), Sierra de Luquillo (ponekad se smatra istočnim krakom Cordillera Central, mada su fizički razdvojeni), Sierra de Cayey (najviši vrh 903 m) i Sierra Bermeja; obalne ravnice; i severni kraški region. Cordillera Central se prostire kroz celo ostrvo od zapada do istoka i deli ga na severni i južni region. Najviši vrh Portorika, Cerro de Punta (1.338 m), pripada ovom lancu. Još jedan važan vrh je El Yunque, koji pripada Sierra de Luquillo u Nacionalnoj šumi El Yunque, visine 1.065 m.
Planinski region čini oko 60% površine ostrva, ali postoje velika obalna područja u severnom i južnom delu ostrva. Popularne plaže na severozapadnoj obali ostrva su Jobos, Maria's, Domes i Sandy. Glavni grad, San Huan, nalazi se na severnoj obali glavnog ostrva.
Cerro de Punta, najviši vrh Portorika (1.338 m)
Portoriko se sastoji od vulkanskih i intruzivnih stena (nastaju kada magma prodre kroz postojeću stenu) od krede do eocena, prekrivenih mlađim oligocenom i novijim karbonatima i drugim sedimentnim stenama. Većina pećina i kraške topografije na ostrvu javlja se u severnom delu u karbonatima. Najstarije stene datiraju iz perioda jure od pre oko 190 miliona godina i nalaze se u području Sierra Berme u jugozapadnom delu ostrva. One možda predstavljaju deo okeanske kore i veruje se da potiču iz oblasti Tihog okeana.
Portoriko leži na granici između karipske i severnoameričke ploče i deformisan je tektonskim naprezanjima izazvanim njihovom interakcijom. Ova naprezanja mogu izazvati zemljotrese i cunamije. Ovi seizmički događaji, zajedno sa klizištima, predstavljaju neke od najopasnijih geoloških rizika na ostrvu i na severoistoku Kariba.
Zemljotres u San Ferminu koji se dogodio 11. oktobra 1918. godine i imao je procenjenu magnitudu od 7,5 stepeni Rihterove skale. Epicentar je bio u moru nekoliko kilometara od severne obale, a zemljotres je bio praćen cunamijem. To je izazvalo veliku materijalnu štetu i velike gubitke, oštetivši infrastrukturu, posebno mostove. Po proceni poginulo je 116 osoba, dok je materijalna šteta iznosila četiri miliona dolara.
Portoriko je 7. januara 2020. godine pogodio drugi najsnažniji zemljotres, procenjen na 6,4 stepena Rihterove skale. Ekonomski gubici su procenjeni na više od 3,1 milijarde dolara.
Portoriko rov, najveći i najdublji rov u Atlantiku, nalazi se oko 114 km severno od Portorika na granici između karipske i severnoameričke ploče. Dugačak je 1.750 km i širok oko 97 km. Najveća dubina, nazvana Milwaukee Deep, iznosi 8.380 m.
Rečnu mrežu Portorika čine 224 reke i 553 potoka ukupne dužine oko 8.600 km. Većina ovih reka izvire na Cordillera Central. Reke na severu ostrva su veće i sa većim protokom od onih na jugu. Jug ostrva je stoga suvlji i topliji od severa. Ove reke čine 60 slivova širom ostrva, gde se preko 95% oticaja vraća u more. Najduža reka je La Plata (74 km).
Portoriko nema nijedno prirodno jezero, ima zato ima 24 veštačkih jezera/akumulacija, koja se koriste i za proizvodnju električne energije.
Jezero Lagos Bocas
Smešten u tropima, Portoriko ima prosečnu godišnju temperaturu od 27°C. Godišnja doba se međusobno mnogo ne razlikuju. Između zime i leta temperatura se razlikuje za oko 3,3°C. Temperatura na jugu Portorika je obično nekoliko stepeni viša u odnosu na sever ostrva, a temperature u centralnim unutrašnjim planinama su uvek niže u poređenju sa ostatkom ostrva. Najviša ikad izmerena temperatura zabeležena je u opštini San German sa 40,6°C, dok je najniža ikada izmerena temperatura bila 3,9°C (po drugim podacima 3°C) u malom planinskom selu Aibonito na nadmorskoj visini od 731 m. Sušna sezona traje od decembra do aprila, dok se vlažna sezona poklapa sa sezonom uragana na Atlantiku od maja do novembra. Istočni pasati prolaze preko ostrva tokom cele godine. Relativno hladne pasate blokiraju planine Cordillera Central, što uzrokuje kišne senke i oštre varijacije u temperaturi i brzini vetra na kratkim udaljenostima. Otprilike četvrtina prosečnih godišnjih padavina u Portoriku se javlja tokom tropskih ciklona, koji su češći tokom godina La Ninje.
Prosečna temperatura mora je između 25°C u februaru i 30°C u avgustu.
1998. godine otkriveno je 239 biljaka, 16 ptica i 39 vodozemaca/gmizavaca koji su endemični za arhipelag Portorika. Većina njih (234, 12 i 33 respektivno) nalazi se na glavnom ostrvu. Najprepoznatljivija endemska vrsta i simbol portorikanskog ponosa su coqui, male žabe koje se lako prepoznaju po zvuku po kome su dobile ime. Nacionalna tropska šuma El Yunque stanište je većini (13 od 16) vrsta coquija. Takođe je stanište za više od 240 biljaka, od kojih je 26 endemskih, i 50 vrsta ptica, među kojima je i kritično ugroženi portorikanski papagaj.
Istorija
Rekonstrukcija sela naroda Taino iz VIII veka, koje se nalazi na mestu gde su otkriveni njihov park i ruševine
1975. godine, nakon uragana Eloiz
Drevna istorija arhipelaga koji je sada Portoriko nije dobro poznata. Za razliku od drugih domorodačkih kultura u Novom svetu (Asteci, Maje i Inke) koje su iza sebe ostavile obilje arheoloških i fizičkih dokaza o svojim društvima, oskudni artefakti i dokazi su ostali od najranije populacije Portorika. Oskudni arheološki nalazi i rani španski izveštaji iz kolonijalne ere su sve što se o njima zna. Prvu sveobuhvatnu knjigu o istoriji Portorika napisao je Fray Íñigo Abbad y Lasierra 1786. godine, skoro tri veka nakon što su se prvi Španci iskrcali na ostrvo.
Prvi poznati stanovnici ostrva bili su Ortoiroidi, kultura arhajskog perioda američkih lovaca i ribara koji su migrirali sa južnoameričkog kopna. Neki naučnici sugerišu da njihovo naselje datira od pre oko 4.000 godina. Arheološkim iskopavanjem 1990. godine na ostrvu Vieques pronađeni su ostaci čoveka, označenog kao "čovek iz Puerto Ferra", za koga se smatra da je iz oko 2000. godine p.n.e. Ortoiroide su zamenili Saladoidi, kultura iz istog regiona koja je stigla na ostrvo između 430. i 250. godine p.n.e.
Pleme Igneri migriralo je na Portoriko između 120. i 400. godine n.e. iz regiona reke Orinoko u severnom delu Južne Amerike. Zajedno sa plemenom Arcaico koegzistirali su na ostrvu od IV-X veka.
Od VII-XI veka na ostrvu se razvila kultura Taino. Oko 1000. godine n.e. ovaj narod je postao dominantan. U vreme Kolumbovog dolaska, oko 30.000 do 60.000 pripadnika naroda Taino, predvođenih poglavicom Agüeybanom, naseljavalo je ostrvo. Zvali su ga Boriken, što su na različite načine pisali različiti pisci tog vremena. Naziv ostrva je značio velika zemlja hrabrog i plemenitog Gospoda. Starosedeoci su živeli u malim selima, a svako je vodio po jedan poglavica (cacique). Bavili su se lovom i ribolovom, koje su uglavnom obavljali muškarci, dok su žene sakupljale i prerađivale koren manioke i voće. To je trajalo sve do dolaska Kolumba 1493. godine.
Kolumbo je ostrvo nazvao San Juan Bautista, u čast Svetog Jovana Krstitelja. Juan Ponce de León, poručnik pod Kolumbom, osnovao je prvo špansko naselje, Caparru, 8. avgusta 1508. godine. Kasnije je postao prvi guverner ostrva. Na kraju su trgovci i drugi pomorski posetioci počeli da nazivaju čitavo ostrvo Portoriko, a San Juan je postao naziv glavne trgovačke/pomorske luke.
Juan Ponce de León, prvi guverner Portorika
Početkom XVI veka španski narod je počeo da kolonizuje ostrvo. Uprkos zakonima iz Burgosa iz 1512. godine i drugim uredbama za zaštitu domorodačkog stanovništva, neki Indijanci Taino bili su primorani na sistem prisilnog rada (encomienda) u ranim godinama kolonizacije. Domorodačko stanovništvo je imalo izuzetno visok broj smrtnih slučajeva zbog epidemija evropskih zaraznih bolesti.
Godine 1520, španski kralj Karlos I izdao je kraljevski dekret kojim je kolektivno emancipovao preostalo stanovništvo Taino, koje je u to vreme bilo malobrojno. Porobljeni Afrikanci su već počeli da se uvoze da bi nadoknadili nedostatak domaće radne snage, ali njihov broj je bio proporcionalan smanjenom komercijalnom interesu koji je Španija ubrzo počela da pokazuje za ostrvsku koloniju. Druga obližnja ostrva, kao što su Kuba, Hispaniola i Gvadelup, bila su privlačnija trgovcima robljem nego Portoriko, verovatno zbog većeg poljoprivrednog interesa na tim ostrvima, na kojima su kolonisti razvili velike plantaže šećerne trske i imali su kapital za investiranje u trgovinu robovima.
Tvrđava San Felipe del Morro (u pozadini) podignuta u San Juanu tokom španske vladavine u XVI veku
Do kraja XVI veka Špansko carstvo se smanjivalo i, suočeno sa sve većim napadima evropskih konkurenata, kolonijalna administracija širom Amerike zapala je u "mentalitet bunkera". Imperijalni stratezi i urbanisti su preuredili lučka naselja u vojne ispostave sa ciljem zaštite španskih poseda i obezbeđivanje bezbednog prolaska Srebrne flote. Srebrna flota je naziv upotrebljavan od XVI do XVIII veka za sastave španskih galeona koji su od 1561. godine jedanput godišnje prevozili plemene metale (srebro i zlato) iz kolonija u novootkrivenim predelima Amerike u Evropu. Svake godine, u septembru, isplovljavale su dve eskadre galeona iz Sevilje, a 1717-1790. godine iz Cadiza; jedna je plovila za Veracruz sa robom za Meksiko i druge zemlje srednje Amerike, a druga za Portobelo sa robom za Peru i Čile. Na povratku, ukrcavši dragocenosti iz tamošnjih španskih poseda, sjedinile bi se u Havani na Kubi i kao Srebrna flota plovile za metropolu. Te redovne plovidbe omogućavale su Englezima i Holanđanima da sistematski i organizovano napadaju flotu nanoseći Španiji velike gubitke. San Juan je služio kao važna luka za pristajanje brodova koje su preko Atlantika prenosili snažni pasati. Sedište Španske zapadne Indije bilo je na šumovitom ostrvu San Juan i jedno vreme je postalo jedno od najjačih utvrđenih naselja na španskim Karibima i dobilo je ime "grad sa zidinama". Ostrvo je još uvek prošarano raznim tvrđavama i zidovima, kao što su La Fortaleza, Castillo San Felipe del Morro i Castillo San Cristóbal, dizajnirani da zaštite stanovništvo i stratešku luku San Juan od napada španskih evropskih konkurenata.
1625. godine u bici kod San Juana, holandski komandant Boudewijn Hendricksz testirao je granice odbrane kao niko drugi. Poučen prethodnim neuspesima engleskog istraživača i kapetana Francisa Drakea, on je zaobišao topove na tvrđavi San Felipe del Morro i brzo je doveo svojih 17 brodova u zaliv San Juan. Zatim je zauzeo luku i napao grad dok je stanovništvo žurilo da se skloni iza Morrovog šanca i visokih zidina. Istoričari smatraju ovaj događaj najgorim napadom na San Juan. Iako su Holanđani zapalili naselje, nisu uspeli da osvoje tvrđavu Morro, odakle su baterije tukle njegove trupe i brodove sve dok Hendricksz nije zaključio da je izgubio. Hendricszova ekspedicija je na kraju pomogla da se pokrene izgradnja novih utvrđenja. Ubrzo je naređena izgradnja utvrđenja na brdu San Cristóbal kako bi se sprečilo iskrcavanje osvajača van domašaja artiljerije iz tvrđave Castillo San Felipe del Morro. Urbanističko planiranje je odgovorilo na potrebe zadržavanja kolonije u španskim rukama.
Hendrickszov napad na San Juan 1625. godine
Krajem XVI i početkom XVII veka Španija je koncentrisala svoje kolonijalne napore na prosperitetnije kopnene kolonije Severne, Centralne i Južne Amerike. Sa pojavom dinastije Bourbon u XVIII veku, ostrvo Portoriko je počelo postepeno da privlači sve više pažnje. Izgrađeni su putevi koji su povezali ranije izolovana naselja u unutrašnjosti ostrva sa priobalnim gradovima, a priobalna naselja kao što su Arecibo, Mayaguez i Ponce počela su da dobijaju na značaju, odvojeno od San Juana. Do kraja XVIII veka trgovački brodovi različitih zemalja ugrozili su stroge propise merkantilističkog sistema, koji je svaku koloniju okretao isključivo ka evropskoj metropoli i ograničavao kontakt sa drugim nacijama. Američki brodovi su nadmašili špansku trgovinu, a sa tim je došlo i do eksploatacije prirodnih resursa ostrva. Trgovci robovima, koji su pre toga retko svraćali na ostrvo, počeli su da prodaju više porobljenih Afrikanaca za potrebe rada na plantažama šećerne trske i kafe. Sve veći broj atlantskih ratova, kao što su rat za Dženkinsovo uvo (1739-1748) i Sedmogodišnji rat (1756-1763), u kojima su karipska ostrva igrala glavnu ulogu, obezbedio je sve veće poštovanje Portorika u očima Madrida. 17. aprila 1797. godine britanska flota kojom je komandovao Ralph Abercromby izvršila je invaziju na ostrvo sa 60-64 broda i snagama od 6.000-13.000 ljudi među kojima su bili nemački vojnici i kraljevski marinci. Žestoke borbe sa španskim trupama nastavljene su i narednih dana. Obe strane su pretrpele velike gubitke. U nedelju 30. aprila 1797. godine Britanci su prekinuli napad i počeli su povlačenje iz San Juana. U vreme kada su pokreti za nezavisnost u većim španskim kolonijama postigli uspeh, novi talasi lojalnih kreolskih imigranata počeli su da pristižu u Portoriko, pomažući da se politička ravnoteža ostrva nagne ka kruni.
1809. godine, da bi osigurala svoju političku vezu sa ostrvom i usred Španskog rata za nezavisnost (1807-1814) od Napoleona, Vrhovna centralna hunta sa sedištem u Cadizu priznala je Portoriko kao prekomorsku provinciju Španije. Ovo je stanovnicima ostrva dalo pravo da biraju predstavnike nedavno osnovanog Cortes of Cádiza (u stvari španska vlada tokom jednog dela Napoleonovih ratova), sa jednakom zastupljenošću kopnenih iberijskih, mediteranskih (Balearska ostrva) i atlantskih pomorskih španskih provincija (Kanarska ostrva). Ramón Power y Giralt, prvi španski parlamentarni predstavnik sa ostrva Portorika, preminuo je nakon što je završio trogodišnji mandat u Cortesu. Ove parlamentarne i ustavne reforme bile su na snazi od 1810-1814. godine i ponovo od 1820-1823. godine. Dva puta su poništene tokom obnove tradicionalne monarhije od strane Ferdinanda VII.
Reforme imigracije i komercijalne trgovine u XIX veku povećale su etničko evropsko stanovništvo i privredu ostrva i proširile su španski kulturni i društveni pečat na lokalni karakter ostrva. Na ostrvu su se tokom godina dešavale manje pobune robova, a najvažnija je pobuna koju je planirao i organizovao Marcos Xiorro 1821. godine. Iako se pobuna završila neuspehom, Xiorro je postao legenda i deo je folklora Portorika.
Početkom XIX veka na Portoriku se pojavio pokret za nezavisnost koji se, zbog oštrog progona od strane španskih vlasti, sastao na ostrvu St. Thomas (danas u sastavu Američkih Devičanskih ostrva). Pokret je u velikoj meri bio inspirisan idealima Simona Bolivara u uspostavljanju Ujedinjenih provincija Nova Granada i Venecuela, koje su uključivale Portoriko i Kubu. Pokret je otkriven, a guverner Miguel de la Torre njegove članove je zatvorio ili proterao.
Spomenik u gradu Ponce u čast ukidanja ropstva u Portoriku 1873. godine
Sa sve bržim rastom nezavisnih bivših španskih kolonija u državama Južne i Centralne Amerike u prvoj polovini XIX veka, španska kruna je smatrala Portoriko i Kubu od strateškog značaja. Da bi povećala uticaj na svoje poslednje dve kolonije Novog sveta, španska kruna je oživela Kraljevski dekret o milostima iz 1815. godine, usled čega se 450.000 imigranata, uglavnom Španaca, naselilo na ostrvu u periodu do američkog osvajanja. Štampano na tri jezika – španskom, engleskom i francuskom – trebalo je da privuče i Evropljane koji nisu Španci, sa nadom da će pokreti za nezavisnost izgubiti svoju popularnost ako novi doseljenici budu imali jače veze sa Krunom. Na ostrvo su se takođe doselile stotine nešpanskih porodica, uglavnom sa Korzike, iz Francuske, Nemačke, Irske, Italije i Škotske.
Besplatna zemlja je ponuđena kao podsticaj onima koji žele da nasele dva ostrva, pod uslovom da se zakunu na lojalnost Španskoj kruni i odanost Rimokatoličkoj crkvi. Ponuda je bila veoma uspešna, a evropska imigracija se nastavila i posle 1898. godine. Portoriko i dalje prima špansku i evropsku imigraciju.
Siromaštvo i političko otuđenje od Španije doveli su do malog, ali značajnog ustanka 1868. godine poznatog kao Grito de Lares. Počelo je u ruralnom gradu Laresu, ali je ugušen kada su se pobunjenici preselili u susedni grad San Sebastián. Vođe ovog pokreta za nezavisnost bili su Ramón Emeterio Betances, koji se smatra “ocem” portorikanskog pokreta za nezavisnost, i druge političke ličnosti kao što je Segundo Ruiz Belvis.
1873. godine ukinuto je ropstvo u Portoriku, sa odredbama za periode šegrtovanja.
Šećerne hacijende, poput ove, predstavljale su značajan deo portorikanske privrede krajem XIX veka
Lideri El Grito de Lares otišli su u egzil u Njujork. Mnogi su se pridružili Portorikanskom revolucionarnom komitetu, osnovanom 8. decembra 1895. godine, i nastavili su borbu za nezavisnost Portorika. 1897. godine Antonio Mattei Lluberas i lokalni lideri pokreta za nezavisnost u naselju Yauco na jugozapadu ostrva organizovali su još jedan ustanak, koji je postao poznat kao Intentona de Yauco. Oni su podigli ono što su zvali portorikanska zastava, koja je usvojena kao nacionalna zastava. Lokalne konzervativne političke frakcije protivile su se nezavisnosti. Glasine o planiranom događaju proširile su se do lokalnih španskih vlasti koje su brzo reagovale i stavile tačku na poslednji veliki ustanak na ostrvu protiv španske kolonijalne vlasti.
Iste godine Luis Muñoz Rivera i drugi ubedili su liberalnu špansku vladu da pristane da odobri ostrvu ograničenu samoupravu, koja sadrži dvodomno zakonodavstvo. 1898. godine, prva, ali kratkotrajna, autonomna vlada Portorika organizovana je kao “prekomorska pokrajina” Španije. Ova bilateralno dogovorena povelja zadržala je guvernera koga je imenovao kralj Španije – koji je imao moć da poništi svaku zakonodavnu odluku – i delimično izabranu parlamentarnu strukturu. U februaru je generalni guverner Manuel Macias inaugurisao novu vladu prema Autonomskoj povelji. Opšti izbori su održani u martu, a nova vlada počela je da funkcioniše 17. jula 1898. godine.
1890. godine kapetan Alfred Thayer Mahan, vodeći američki strateški mislilac, objavio je knjigu pod naslovom “Uticaj moći na moru na istoriju” (The Influence of Sea Power upon History) u kojoj se zalagao za uspostavljanje velike i moćne američke mornarice po uzoru na britansku kraljevsku mornaricu. Deo njegove strategije zahtevao je sticanje kolonija na Karibima, koje bi služile kao pomorske i stanice za utovar uglja. Takođe bi predstavljale strateške tačke odbrane uz izgradnju kanala kroz Panamsku prevlaku, kako bi se omogućio lakši prolaz brodova između Atlantskog i Tihog okeana.
William H. Seward, državni sekretar za vreme predsednika Abrahama Lincolna i Andrewa Johnsona, takođe je naglasio važnost izgradnje kanala u Hondurasu, Nikaragvi ili Panami. On je predložio da Sjedinjene Države aneksiraju Dominikansku Republiku i kupe Portoriko i Kubu. Senat SAD nije odobrio njegov predlog aneksije, a Španija je odbila ponudu SAD od 160 miliona dolara za Portoriko i Kubu.
Umetnički prikaz bombardovanja San Juana 1898. godine od strane američkih snaga tokom špansko-američkog rata
Od 1894. godine, Pomorski ratni koledž Sjedinjenih Država razvijao je planove za vanredne situacije za rat sa Španijom. Do 1896. godine američka kancelarija pomorske obaveštajne službe pripremila je plan koji je uključivao vojne operacije u vodama Portorika. Planovi uglavnom usredsređeni na napade na španske teritorije bili su zamišljeni kao operacije podrške protiv španskih snaga na Kubi i oko nje. Nedavna istraživanja sugerišu da su SAD smatrale Portoriko vrednim kao pomorska stanica i da sa Kubom imaju unosnu proizvodnju šećera, vredne komercijalne robe koja je nedostajala Sjedinjenim Državama pre razvoja industrije šećerne repe.
Špansko-američki rat trajao je od 21. aprila do 13. avgusta 1898. godine. Američki pohod na Portoriko je otpočeo nešto kasnije 12. maja pomorskim napadom na San Juan nakon čega je usledila pomorska blokada. Španske pomorske snage su je uspele probiti 22. juna i dopremiti sveže namirnice braniocima. Amerikanci su, međutim, neometano iskrcali kopnene trupe 25. jula u luci Guánica na jugu ostrva. Španske trupe su pružale otpor sve do 13. avgusta 1898. godine. Nakon što su SAD pobedile u ratu, Španija je Sjedinjenim Državama ustupila Portoriko, zajedno sa Filipinima i Guamom, prema Pariskom ugovoru, koji je stupio na snagu 11. aprila 1899. godine; Španija se odrekla suvereniteta nad Kubom, ali ga nije ustupila SAD. Poraz i raspad Španske imperije bio je težak udarac za španski nacionalni ponos i izazvao je duboku filozofsku i umetničku kritiku španskog društva u vidu grupe Generacija ’98.
Neke ulice u starom delu San Juana i dalje su popločane plavom kaldrmom iz španskog kolonijalnog doba
SAD i Portoriko započeli su dugogodišnju vezu metropola-kolonija. Početkom XX veka Portorikom je vladala američka vojska, sa zvaničnicima, uključujući guvernera, koga je imenovao američki predsednik. Forakerov zakon (Foraker Act) iz 1900. godine dao je Portoriku određenu količinu civilne narodne vlade, uključujući i narodom izabrani Predstavnički dom. Gornji dom i guvernera su imenovale SAD.
Pravosudni sistem Portorika je reformisan da bi se uskladio sa američkim federalnim sudskim sistemom; osnovani su Vrhovni sud Portorika i Okružni sud SAD za neinkorporisanu teritoriju. Pored toga, ovaj zakon je proširio sve američke zakone “koji nisu lokalno neprimenljivi” na Portoriko, navodeći, posebno, izuzeće od zakona o unutrašnjim prihodima SAD.
Zakon je ovlastio civilnu vladu da donosi zakone o “svim pitanjima zakonodavnog karaktera koji nisu lokalno neprimenljivi”, uključujući ovlašćenje da izmeni i ukine bilo koji zakon koji je tada postojao u Portoriku, iako je Kongres SAD zadržao ovlašćenje da može da ih poništi. Tokom obraćanja portorikanskom zakonodavstvu 1906. godine, predsednik Theodore Roosevelt preporučio je Portorikancima da postanu državljani SAD.
1914. godine portorikanski Dom delegata je jednoglasno glasao za nezavisnost od SAD, ali je to odbacio američki Kongres kao “neustavno” i kršenje Forakerovog zakona iz 1900. godine.
1917. godine američki Kongres je usvojio Jones-Shafroth zakon (popularno poznat kao Jones Act), koji je Portorikancima rođenim posle 25. aprila 1898. godine automatski dodelio američko državljanstvo. Protivnici, uključujući kompletan portorikanski Dom delegata (koji je jednoglasno glasao protiv), tvrdili su da su SAD nametnule državljanstvo za potrebe regrutacije portorikanskih muškaraca za ulazak SAD u Prvi svetski rat.
Muzej Masakra u Ponceu (1937)
Prirodne katastrofe, uključujući veliki zemljotres i cunami 1918. godine i nekoliko uragana, kao i Svetska ekonomnska kriza, osiromašile su ostrvo tokom prvih nekoliko decenija pod vlašću SAD. Pojedini politički lideri zahtevali su promenu odnosa sa SAD. U protestu organizovanom na Univerzitetu u Portoriku 1935. godine policija je ubila četvoricu demonstranata.
1936. godine, američki senator Millard Tydings predstavio je zakon koji podržava nezavisnost Portorika. Dok su praktično sve portorikanske političke stranke podržale zakon, protivio mu se Luis Muñoz Marin iz Liberalne partije Portorika, što je dovelo do njenog poraza.
1937. stranka Albizu Camposa organizovala je protest u gradu Ponce. Policija je otvorila vatru na nenaoružane kadete i na prolaznike. Devetnaest osoba je poginulo, a preko 200 je teško ranjeno, mnogima je pucano u leđa dok su bežali. Ovaj događaj je poznat kao Masakr u Ponceu. Nakon toga, 2. aprila 1943. godine Tydings je u Kongresu predstavio još jedan zakon kojim se poziva na nezavisnost Portorika, ali je ponovo odbačen.
Zgrada zakonodavne Skupštine Portorika (Capitol of Puerto Rico)
Tokom poslednjih godina Roosevelt-Trumanove administracije, unutrašnja uprava ostrva je promenjena u kompromisu postignutom sa Luisom Muñozom Marinom i drugim portorikanskim liderima. 1946. godine predsednik Truman je imenovao prvog guvernera rođenog na Portoriku, Jesúsa T. Piñera. 1947. godine Kongres SAD je usvojio Zakon o izboru guvernera, koji je potpisao predsednik Truman, dozvoljavajući Portorikancima da glasaju za svog guvernera. Prvi izbori po ovom zakonu održani su sledeće godine, 2. novembra 1948. godine.
Pedro Albizu Campos i drugi nacionalisti su 30. oktobra 1950. godine predvodili trodnevnu pobunu protiv SAD u više gradova Portorika, poznatu pod nazivom Pobune portorikanske nacionalističke partije pedesetih. Najznačajnije su se dogodile u gradovima Jayuya i Utuado. U pobuni u gradu Jayuya, portorikanski guverner je proglasio vanredno stanje i napao je pobunjenike pešadijom, artiljerijom i čak bombarderima. Poginula su tri demonstranta. U Utuadu su poginula su 4 demonstranta i tri pripadnika vojske i policije. Albizu Campos je osuđen na dugogodišnju robiju, zbog pobunjeničke zavere za svrgavanje američke vlade u Portoriku.
1. novembra 1950. godine portorikanski nacionalisti iz Njujorka, Griselio Torresola i Oscar Collazo, pokušali su da ubiju američkog predsednika Trumana u njegovoj privremenoj rezidenciji Blair House. Torresola je ubijen tokom napada, dok je Collazo ranjen i uhapšen. Osuđen je na smrt, ali mu je predsednik Truman smrtnu kaznu preinačio u doživotnu robiju. Nakon što je odslužio 29 godina kazne, predsednik Jimmy Carter ga je 1979. godine pomilovao i pušten je na slobodu.
1950. godine Kongres SAD je dao Portorikancima pravo da organizuju ustavnu konvenciju putem referenduma; birači su mogli da prihvate ili odbiju predloženi zakon SAD koji bi Portoriko organizovao kao zajednicu (commonwealth) pod stalnim suverenitetom SAD. Ustav Portorika je usvojen na ustavnoj konvenciji 6. februara 1952. godine i za njega je glasalo 82% birača na martovskom referendumu. Izmenio ga je i ratifikovao Kongres SAD, odobrio ga je predsednik Truman 3. jula, a proglasio ga je guverner Muñoz Marin 25. jula 1952. godine – na godišnjicu iskrcavanja američkih trupa u portorikanskoj kampanji tokom špansko-američkog rata, do tada slavljen kao godišnji praznik Portorika.
Portoriko je usvojio ime Estado Libre Asociado de Puerto Rico (bukvalno Pridružena slobodna država Portoriko), zvanično prevedeno na engleski kao Commonwealth (prema rečniku može da znači državna zajednica, zajednica, država, narod, republika). Kongres bi nastavio da upravlja osnovnim aspektima portorikanskog društva, uključujući državljanstvo, valutu, poštansku službu, spoljnu politiku, vojnu odbranu, trgovinu i finansije i druga pitanja.
Zastava i grb Portorika
Tokom pedeseti i šezdesetih godina XX veka Portoriko je doživeo brzu industrijalizaciju, velikim delom zahvaljujući Operacion Manos a la Obra (Operacija Bootstrap). Imao je za cilj da transformiše privredu Portorika iz poljoprivrede na industriju kako bi se obezbedilo više radnih mesta. Portoriko je postao glavna turistička destinacija, kao i globalni centar za farmaceutsku proizvodnju.
Portorikanci su više puta od 1950. godine glasali na referendumima o svom statusu.
Prvi plebiscit je sproveden 1967. godine za izbor između tri statusne opcije (zajedništvo, državnost i nezavisnost). U kasnijim plebiscitima koje je organizovao Portoriko 1993. i 1998. godine (bez ikakve formalne obaveze vlade SAD da poštuje rezultate), trenutni politički status nije dobio podršku većine. 1993. godine status Komonvelta je osvojio najviše glasova (48,6% prema 46,3% za državnost), dok je opcija “ništa od gore navedenog”, za koji se zalagala Narodna demokratska partija, pobedila 1998. godine sa 50,3% glasova (prema 46,5% za državnost). Pojavili su se sporovi oko definicije svake od glasačkih alternativa, a zagovornici Komonvelta, između ostalih, navodno su pozvali da se glasa za “ništa od navedenog”.
Od 2007. godine Stejt department Portorika je ustanovio protokol za izdavanje uverenja o portorikanskom državljanstvu. Da bi ispunjavali uslove, kandidati moraju biti rođeni u Portoriku ili rođeni van Portorika od roditelja rođenog u Portoriku ili moraju biti američki državljani sa najmanje godinu dana boravka u Portoriku.
San Juan
15. jula 2009. godine Specijalni komitet Ujedinjenih nacija za dekolonizaciju odobrio je nacrt rezolucije pozivajući vladu SAD da ubrza proces koji bi omogućio narodu Portorika da u potpunosti iskoristi svoje neotuđivo pravo na samoopredeljenje i nezavisnost.
6. novembra 2012. godine održan je referendum sa dva pitanja, istovremeno sa opštim izborima. U prvom pitanju, o kojem je glasano u avgustu, birači su se pitali da li žele da zadrže sadašnji status prema teritorijalnoj klauzuli Ustava SAD. 54% glasalo je protiv statusa kvo, čime je praktično odobreno drugo pitanje o kojem se glasalo u novembru. Drugo pitanje je postavilo tri alternativne statusne opcije: državnost, nezavisnost ili slobodno udruživanje. Za državnost je glasalo 61,16%, za suverenu slobodnu pridruženu državu 33,34%, a za nezavisnost 5,49%.
Portoriko je održao referendum o državnosti tokom opštih izbora 3. novembra 2020. godine. Na listiću je postavljeno jedno pitanje: “Da li Portoriko treba odmah da bude primljen u Uniju kao država”? 52% glasača odgovorilo je potvrdno.
Stanovništvo
Broj stanovnika Portorika prema popisu iz 2020. godine iznosi 3,285.874. U odnosu na popis stanovništva iz 2010. godine broj stanovnika je manji čak za 440.000 ili 11,8%. Prethodno je u periodu između popisa 2000. i 2010. godine broj stanovnika Portorika je opao po prvi put u istoriji popisa, i to za oko 80.000, odnosno 2,2%. Prema tome, najveći broj stanovnika (3,808.610) zabeležen je u popisu 2000. godine. Gustina naseljenosti je trenutno 350 stanovnika/km2. Uticaj uragana Maria i Irma 2017. godine, u kombinaciji sa sve lošijom privredom, jedan je od razloga najvećeg pada broja stanovnika.
Prvi podaci o broju stanovnika Portorika su iz 1800. godine, kada ih je bilo 155.426. Neprekidna imigracija iz Evrope i visok prirodni priraštaj doprineli su da broj stanovnika Portorika do kraka XIX veka poraste na skoro jedan milion. Popis stanovništva sproveden kraljevskim dekretom 30. septembra 1858. godine dao je sledeće podatke: 341.015 slobodnih obojenih; 300.430 belaca i 41.736 su bili robovi. Popisom iz 1887. godine bilo je oko 800.000 stanovnika, od kojih su 320.000 bili crnci.
Bayamón, praktično predgrađe San Juana, drugi je po broju stanovnika grad Portorika
Tokom XIX veka u Portoriko je stiglo više stotina porodica, prvenstveno sa Kanarskih ostrva i Andaluzije, ali i iz drugih delova Španije kao što su Katalonija, Asturija, Galicija i Balearska ostrva i brojni španski lojalisti iz bivših španskih kolonija u Južnoj Americi. Doseljenici izvan Španije takođe su stigli sa Korzike, iz Francuske, Libana, Kine, Portugalije, Inske, Škotske, Nemačke i Italije. Ova imigracija iz ne-Hispanskih zemalja bila je rezultat Kraljevskog dekreta o milostima iz 1815. godine, koji je dozvolio evropskim katolicima da se nasele na ostrvu sa zemljištem dodeljenim u unutrašnjosti ostrva, pod uslovom da plate porez i nastave da podržavaju katoličku crkvu.
Popis 1950. godine zabeležio je prvi put preko dva miliona stanovnika, a popis 1980. godine preko tri miliona stanovnika. Za tih 30 godina broj stanovnika se povećao za 45%. Do 2000. godine broj stanovnika se znatno manje povećao, a onda je počeo već opisani pad.
Deset najvećih gradova po popisu stanovništva iz 2010. godine bili su San Juan (395.326), Bayamón (208.116), Carolina (176.762), Ponce (166.327), Caguas (142.893), Guayanabo (97.924), Arecibo (96.440), Toa Baja (89.609), Mayagüez (89.080) i Trujillo Alto (74.842). Osam gradova se nalazi unutar gradskog područja San Juana, dok se Ponce nalazi na jugu, a Mayagüez na zapadu ostrva.
Za razliku od velike većine američkih država, Portoriko nema administrativnu podelu prvog reda srodne okruzima, ali ima 78 opština (municipios) kao sekundarnu administrativnu jedinicu; za potrebe popisa stanovništva u SAD, opštine se smatraju ekvivalentima okruga. Opštine su podeljene na barriose, a one na sektore. Svaka opština ima gradonačelnika i opštinsko zakonodavno telo koje se bira na četvorogodišnji mandat, prema Zakonu o autonomnim opštinama iz 1991. godine.
Administrativno-teritorijalna podela Portorika
Od 1960-1990. godine popisni formular u Portoriku nije postavljao pitanja o rasi ili etničkoj pripadnosti. Prema poslednjem popis stanovništva iz 2020. godine, skoro 50% Portorikanaca je multirasnog porekla, belaca je 17%, crnaca 7%, indijanaca 0,5%, a ostalih je čak 25,5%.
2019. godine u Portoriku je bilo 100.000 stalnih legalnih imigranata. Velika većina imigranata, legalnih i ilegalnih, dolazi iz Dominikanske Republike i Haitija. Druge države iz kojih dolaze imigranti su Kuba, Meksiko, Kolumbija, Panama, Jamajka, Venecuela, Španija i Nigerija. Pored toga, postoji mnogo američkih državljana koji nisu Portorikanci, a koji se naseljavaju u Portoriku iz kopnenog dela SAD i Američkih Devičanskih ostrva, kao i Nuyoricansi (termin nastao spajanjem reči New York i Puerto Rican, koji označava portorikansku dijasporu u Njujorku) i drugi Portorikanci koji se vraćaju u domovinu. Imigranti se obično naseljavaju u San Juanu ili njegovoj okolini.
Emigracija je glavni deo savremene portorikanske istorije. Počela je ubrzo nakon Drugog svetskog rata, siromaštvo, jeftine avionske karte i promocija ostrvske vlade izazvali su talase Portorikanaca da se presele u kopneni deo SAD, posebno u severoistočne države i obližnju Floridu. Ovaj trend se nastavio čak i kada se privreda Portorika poboljšala, a stopa nataliteta opala. Portorikanci nastavljaju da prate obrazac “kružne migracije”, pri čemu se neki migranti vraćaju na ostrvo.
Prema popisu iz 2010. godine broj Portorikanaca koji žive u SAD van Portorika daleko premašuje one koji žive u Portoriku. Emigracija prevazilazi imigraciju. Pošto su oni koji odlaze obično bolje obrazovani od onih koji ostaju, to negativno utiče i na privredu Portorika.
Zvanični jezici izvršne vlasti Portorika su španski i engleski, pri čemu je španski primarni jezik. Španski je, i bio je, jedini zvanični jezik u celom pravosudnom sistemu Komonvelta, uprkos zakonu samo o engleskom jeziku iz 1902. godine. Međutim, svi zvanični poslovi Okružnog suda SAD za okrug Portoriko vode se na engleskom jeziku. Engleski je primarni jezik za manje od 10% stanovništva. Španski je dominantni jezik poslovanja, obrazovanja i svakodnevnog života na ostrvu, kojim govori skoro 95% stanovništva. Od ljudi koji imaju pet i više godina, 94,3% kod kuće govori samo španski, 5,5% govori engleski, a 0,2% govori druge jezike.
U Portoriku se nastava u javnim školama gotovo u potpunosti izvodi na španskom jeziku. Postojali su pilot programi u desetak od preko 1.400 javnih škola sa ciljem da se nastava izvodi samo na engleskom jeziku. Zamerke nastavnog osoblja su česte, možda zato što mnogi od njih ne govore u potpunosti engleski jezik. Engleski se uči kao drugi jezik i obavezan je predmet od osnovnog nivoa do srednje škole.
Španski jezik u Portoriku je evoluirao u rečniku i sintaksi što ga razlikuju od španskog jezika koji se govori na drugim mestima. Kao proizvod portorikanske istorije, ostrvo poseduje jedinstveni španski dijalekt. Portorikanski španski koristi mnoge reči naroda Taino, kao i engleske reči. Najveći uticaj na španski koji se govori u Portoriku imaju Kanarska ostrva. Taino pozajmljenice se najčešće koriste u kontekstu vegetacije, prirodnih fenomena i domaćih muzičkih instrumenata. Slično tome, reči koje se pripisuju prvenstveno zapadnoafričkim jezicima usvojene su u kontekstu hrane, muzike i plesa, posebno u obalnim gradovima sa koncentracijom potomaka podsaharskih Afrikanaca.
Luka Mayagüez
Portorikanska kuhinja ima svoje korene u kulinarskim tradicijama i praksama Evrope (Španije), Afrike i domorodaca Tainosa. U drugoj polovini XIX veka kuhinja Portorika je bila pod velikim uticajem SAD u sastojcima koji su se koristili u njenoj pripremi. Portorikanska kuhinja je prevazišla granice ostrva i može se naći u nekoliko zemalja van ostrva. Osnovni sastojci su žitarice i mahunarke, bilje i začini, povrće, meso i živina, plodovi mora i voće. Popularna pića su mavi i piña colada, a od deserta slatki puding od pirinča.
Meštani svoju kuhinju zovu cocina criolla. Tradicionalna portorikanska kuhinja je dobro uspostavljena do kraja XIX veka. 1848. godine u Old San Juanu otvoren je prvi restoran, "La Mallorquina". Prvi ostrvski kuvar "El Cocinero Puertorriqueño" objavljen je 1849. godine.
Arroz con gandules je kombinacija pirinča, golubijeg graška i svinjetine, spremljene u istoj posudi sa sofritom (beli i crni luk, biber i paradajz kuvani u maslinovom ulju). To je portorikansko nacionalno jelo zajedno sa svinjskim pečenjem.
Španski/evropski uticaj se takođe vidi u portorikanskoj kuhinji. Pšenica, leblebije, kapar, masline, luk, beli luk, pirinač, korijander, origano, bosiljak, šećerna trska, citrusi, plavi patlidžan, piletina, slani bakalar, govedina, svinjetina, jagnjetina, mlečni proizvodi i razno drugo voće, bilje i začini su došli u Portoriko iz Španije. Smatra se da je tradicija kuvanja složenih gulaša i jela od pirinča i pasulja u loncima izvorno evropska (slično kao Italijani, Španci i Britanci). Rani holandski, francuski, italijanski i kineski imigranti uticali su ne samo na kulturu, već i na portorikansko kuvanje. Ova velika raznolikost tradicija se udružila da bi formirala cocina criollu. Kokosovi orasi, kafa, bamija, jam, origano, semenke susama, golubiji grašak, banane i drugo korenasto povrće i voće, sve je stiglo u Portoriko iz Afrike.
Portoriko ima predstavnike na svim međunarodnim takmičenjima, a to su Letnje i Zimske olimpijske igre, Panameričke igre (1979. godine domaćin je bio San Juan) i Igre zemalja Severne i Centralne Amerike i Karipskog basena, kojima je Portoriko bio domaćin tri puta (1966. godine San Juan, 1993. godine Ponce i 2010. godne Mayagüez).
Portorikanski sportisti osvojili su deset medalja na Olimpijskim igrama (dve zlatne, dve srebrne i šest bronzanih). Prvu medalju je osvojio bokser Juan Evangelista Venegas na igrama 1948. godine. Teniserka Monica Puig osvojila je prvu zlatnu medalju za Portoriko na Olimpijskim igrama u Rio de Janeiru 2016. godine. 2020. godine zlatnu medalju za Portoriko osvojila je i Jasmine Camacho-Quinn u trci na 100 m sa preponama.
Monica Puig i Jasmine Camacho-Quinn
Bejzbol je bio jedan od prvih sportova koji je stekao široku popularnost u Portoriku. Bejzbol liga Portorika je aktivna profesionalna liga. U Portoriku ne igra ni jedna franšiza MLB lige bejzbola; međutim, u San Juanu je igrao Montreal Expos nekoliko mečeva 2003. i 2004. godine pre nego što se taj klub preselio u Vašington i postao Washington Nationals. Reprezentacija Portorika u bejzbolu osvojila je 1951. godine titulu Svetskog prvaka, a ima još četiri srebrne i četiri bronzane medalje. Portorikanski bejzbol igrači članovi Kuće slavnih su Roberto Clemente, Orlando Cepeda i Roberto Alomar.
Boks, košarka i odbojka takođe se smatraju popularnim sportovima. Wilfredo Gomez i McWilliams Arroyo su osvajači zlatne medalje na Svetskom prvenstvu u boksu.
Košarkaška reprezentacija Portorika je u članstvu Međunarodne košarkaške federacije (FIBA) od 1957. godine. Od tada je osvojila više od 30 medalja na međunarodnim takmičenjima, između ostalog je tri puta bila pobednik Panameričkog prvenstva i pobednik na Igrama dobre volje 1994. godine. 8. avgust 2004. godine je izuzetno značajan datum za portorikansku košarku, pošto su na Olimpijskim igrama savladali SAD rezultatom 92:73. Na Olimpijskim igrama 1972. godine Jugoslavija je doživela bolan poraz od Portorika 74:79. Baloncesto Superior Nacional je profesionalna košarkaška liga u Portoriku, osnovana 1930. godine.
Portoriko je takođe član Međunarodne (FIFA) i Severnoameričke fudbalske federacije (CONCACAF). Tek 2008. godine osnovana je profesionalna liga. Reprezentacija na listi FIFA trenutno zauzima 172. mesto, a najbolji plasman je bio 97. mesto u martu 1994. godine. Dešavalo se da reprezentacija izgubi utakmicu i sa 15:0, kao što je bio slučaj 1959. godine od Holandskih Antila.
Navijači na fudbalskoj utakmici
Privreda
Svetska banka i Međunarodni monetarni fond klasifikuju Portoriko kao privredu sa visokim prihodima. Svetski ekonomski forum smatra je najkonkurentnijom privredom u Latinskoj Americi. Prema podacima Svetske banke, BDP po glavi stanovnika u Portoriku 2020. godine iznosio je 32.291 USD (oko četiri puta je veći u odnosu na Srbiju). Privredu Portorika uglavnom pokreće proizvodnja (prvenstveno farmaceutski proizvodi, tekstil, petrohemija i elektronika), a zatim usluge (prvenstveno finansije, osiguranje, nekretnine i turizam); poljoprivreda predstavlja manje od 1% BDP-a. Poslednjih godina Portoriko je postao popularna destinacija za sastanke, konferencije i izložbe, sa modernim kvartom kongresnog centra koji gleda na luku San Juan.
Geografija i politički status Portorika su odlučujući faktori za njegov ekonomski prosperitet, prvenstveno zbog njegove relativno male veličine; nedostatka prirodnih resursa i kao posledica toga zavisnost od uvoza; i ranjivost na spoljnu politiku SAD i trgovinska ograničenja, posebno u vezi sa saobraćajem.
Po američkim standardima, Portoriko je nerazvijen: siromašniji je od Misisipija, najsiromašnije države u SAD, sa 41% stanovništva koji žive ispod granice siromaštva. Međutim, ima najveći BDP po glavi stanovnika u Latinskoj Americi. Glavni trgovinski partneri Portorika su SAD, Irska i Japan, a većina proizvoda dolazi iz istočne Azije, uglavnom Kine, Hong Konga i Tajvana. Zavisnost Portorika od nafte za transport i proizvodnju električne energije, kao i zavisnost od uvoza hrane i sirovina, čini Portoriko nestabilnim i veoma reaktivnim na promene u svetskoj ekonomiji i klimi.
Turizam je važan deo privrede Portorika. Uragan Maria je 2017. godine naneo ozbiljnu štetu ostrvu i njegovoj infrastrukturi, zaustavljajući turizam na više meseci. Šteta je procenjena na 100 milijardi USD. Izveštaj iz aprila 2019. godine je pokazao da je do tada ostalo zatvoreno samo nekoliko hotela, da se poseta turista u prestonici i oko nje, uglavnom, vratila u normalu. Do oktobra 2019. godine skoro svi popularni sadržaji za turiste u glavnim destinacijama kao što su San Juan, Ponce i Arecibo, bili su u funkciji na ostrvu i turizam se oporavljao. Ovo je bilo važno za privredu, pošto turizam obezbeđuje do 10% BDP-a Portorika.
Plaža Patillas
Prema podacima objavljenim krajem novembra 2019. godine, 90 pristajanja kruzera "Royal Caribbeana" (drugog po veličini svetskog operatera za krstarenja) u luci San Juan biće otkazano tokom 2020. i 2021. godine. Ovaj korak bi za Portoriko značio 360.000 posetilaca manje, uz gubitak za privredu ostrva od 44 miliona USD. Takođe, otkazano je 30 polazaka kruzera iz San Juana. Razlog za otkazivanje je privatizacija pristaništa za kruzere u San Juanu zbog preko potrebnog održavanja. Potrebno je ulaganje od oko 250 miliona USD kako bi se osiguralo da kruzeri mogu da nastave da pristaju u narednim godinama. Guvernerka Wanda Vazquez ne želi da nastavi sa privatizacijom.
Saobraćaj
Portoriko ima ukupno 30 aerodroma (od kojih su tri međunarodna), od čega se po jedan nalazi na manjim ostrvima Vieques i Culebra. Međunarodni aerodromi su "Luis Muñoz Marin" u Carolini (praktično predgrađu San Juana), "Mercedita" u gradu Ponce i "Rafael Hernández" u Aguadilli, mestui na severozapadu ostrva. Postoji još 27 lokalnih aerodroma, od čega njih osam nema asfaltiranu pistu.
Međunarodni aerodrom "Luis Muñoz Marin" je najveće vazdušno čvorište na Karibima. Godišnje kroz ovaj aerodrom prođe oko 10 miliona putnika. Sa ovog aerodroma postoje direktni letovi do većine velikih gradova u kontinentalnom delu SAD, Latinske Amerike, Kanade, praktično svih ostrva Kariba, a od evropskih destinacija samo do Španije i Nemačke. Preko milion putnika po poslednjim podacima za 2021. godinu prevezli su JetBlue (2,256.000 ili 27%), American Airlines (1,4 miliona), Spirit Airlines (1,32 miliona) i Southwest Airlines (1,05 miliona).
Najveći broj putnika na letovima za gradove u SAD je za Orlando (846.000), a daleko iza su Njujork (433.000), Newark (392.000), Fort Lauderdale (381.000), Miami (takođe 381.000) i Phidalephia (320.000). Od drugih država ubedljivo prva dva mesta zauzima Dominikanska Republika sa aerodromima Santo Domingo i Punta Cana (tu je još i Santiago na šestom mestu), slede Panama, Tortola (Britanska Devičanska ostrva), Philipsburg (Sveti Martin), Bogota i Madrid.
Međunarodni aerodrom “Luis Muñoz Marin”
Portoriko ima devet luka u različitim gradovima širom glavnog ostrva. Glavne luke su:
– Luka San Juan je glavna i najveća u Portoriku, najprometnija je na Karibima i deseta je najprometnija luka u SAD u smislu komercijalne aktivnosti i kretanja tereta. Podeljena je na tri dela: jedna u Old San Juanu koja prihvata teretne brodove i kruzere, Pan American Port Terminal u delu Isla Grande uglavnom služi za kruzere i Puerto Nuevo Bay, isključivo za teretne brodove i pripada gradu Guaynabo, a ne San Juanu.
- Druga najveća luka je "Rafael Cordero Santiago Port of the Americas" u gradu Ponce, trenutno u fazi proširenja kako bi se povećao kapacitet tereta na 1,5 milion kontejnera godišnje sa planovima da se pretvori u međunarodno transportno čvorište. Može da prihvati teretne brodove i kruzere.
– Luka Mayagüez je treća najveća luka Portorika. Uglavnom se koristi za teretne brodove, ali takođe i za kruzere, kao i za trajektnu vezu sa Dominikanskom Republikom (trenutno ne radi).
Luka u San Juanu
Manje luke koje se koriste za male teretne i ribarske brodove, kao i za privatne čamce i jahte su Guánica, Guayanilla, Guayama, Fajardo, Culebra i Vieques. Portoriko ima nekoliko privatnih marina za čamce i jahte, od kojih su najveće Puerto del Rey u Fajardu i Club Naútico de Ponce.
Od međunarodnih trajektnih linija trenutno postoji samo jedna koja povezuje Dominikansku Republiku (Santo Domingo) i Portoriko (San Juan) koju održava kompanija Ferries Del Caribe. Trajekt saobraća tri puta nedeljno sa planiranim trajanjem plovidbe od oko 13 sati (rastojanje je oko 430 km). Polasci iz obe luke su u 19:00 h, a dolazak je sledećeg dana u 8:00 h. Karta po osobi u jednom pravcu košta 125 USD.
Postoji i brod do Američkih Devičanskih ostrva. Ovaj prevoz je sporadičan i nepouzdan, bez određenog reda plovidbe, pa bi trebalo kontaktirati prevoznika. Vožnja traje dva sata. Karta u jednom pravcu košta 100 USD, dok je povratna karta 125 USD.
U okviru Portorika postoji nekoliko brodskih i trajektnih veza. Iz luke Ceiba na krajnjem istoku ostrva saobraćaju trajekti do ostrva Culebra i Vieques. Brodska veza postoji između grada Ponce i ostrva Caja de Muertos (Coffin Island). Najfrekventnija brodska linija povezuje San Juan i Cataño, međusobno udaljenih 2,3 km. Vožnja traje 7-10 minuta. Polasci su na svakih 15 minuta i tokom dana ima ih 60. Dnevno se na ovoj liniji preveze od 1.000-4.000 putnika, a godišnje oko jedan milion. Karta košta samo 50 centi.
Drumski saobraćaj
Gradovi i naselja u Portoriku su međusobno povezani sistemom puteva, brzih saobraćajnica i autoputeva sa naplatom putarine (autopistas). Po proceni iz 1990. godine ukupno ima više od 14.400 km asfaltiranih puteva. Neki od glavnih autoputeva su:
• PR-1 - Stari glavni put koji spaja San Juan i Ponce, pre završetka autoputa PR-52, dužine 128 km. Sada ga uglavnom koriste vozači koji žive u blizini tih gradova i služi kao slikovita ruta.
• PR-2 - Glavna saobraćajnica koja povezuje Ponce, Mayagüez, Aguadillu i Arecibo. Bio je glavni put od Areciba do San Juana pre završetka autoputa PR-22 (trenutno se gradi deonica Ponce - Mayagüez). Sa 230 km je najduža saobraćajnica Portorika.
• PR-3 - Druga po dužini (160 km) saobraćajnica Portorika. Povezuje Rio Piedras, predgrađe San Juana, i centar grada Salinasa, gde se spaja sa putem PR-1. Prolazi istočnom obalom ostrva kroz naselja Guayama, Humacao i Fajardo (pre završetka saobraćajnica PR-52, PR-53, PR-66 i PR-26). Na priloženoj karti ova saobraćajnica se završava u naselju Humacao, što nije tačno.
• PR-22 - Glavni autoput sa naplatom putarine koji povezuje San Juan i Hatillo, naselje u blizi grada Arecibo. Dužina iznosi 84 km. U toku su planovi za nastavak izgradnje do grada Aguadilla.
• PR-52 (autoput Las Américas i/ili autoput Luis A. Ferré) - Glavni autoput sa naplatom putarine koji spaja San Juan i Ponce, zamenio je saobraćajnicu PR-1. Dužina ove saobraćajnice je 108,5 km.
Autoput PR-52 na ulazu u Ponce
• PR-10 – Glavni autoput koji povezuje gradove Ponce i Arecibo. Ovo je najkraća veza severa i juga ostrva. Put prolazi kroz planinsko područje Cordillera Central u dužini od 70 km.
• PR-53 - Autoput sa naplatom putarine, ide paralelno sa putem PR-3 duž jugoistočne i istočne obale ostrva i povezuje naselja Fajardo, Ceiba, Naguabo, Humacao, Yabucoa, Maunabo, Patillas, Arroyo, Guayama i Salinas. Trentno je u izgradnji, a kada bude kompletiran imaće dužinu 93 km. Završene su deonice Salinas - Guayama i Humacao - Fajardo, dok je deonica između Guayama - Yabucoa - Humacao trenutno u izgradnji.
• PR-66 - Autoput sa naplatom putarine dužine samo 19,5 km. Pruža se paralelno sa putem PR-3 između naselja Canóvanas, Carolina, San Juan i Rio Grande.
Metropolitansko područje ostrva opslužuje sistem javnog autobuskog prevoza. Drugi oblici javnog prevoza su Carros Públicos (privatni mini busevi).
Železnički saobraćaj u Portoriku trenutno predstavlja samo 17,2 km metro linije u glavnom gradu San Juanu, koji se zove Tren Urbano. Istorija železnica Portorika se može pratiti od sredine XIX veka sa izgradnjom tramvaja na konjsku vuču u gradu Mayagüez. Krajem XIX i početkom XX veka železnička mreža Portorika se značajno proširila. Postala je jedan od najvećih železničkih sistema na Karibima u to vreme zahvaljujući ekonomskom procvatu poljoprivrede, posebno proizvodnji šećera iz šećerne trske. Mreža železničkih pruga je proširena, tako da su putnici mogli da putuju direktnom linijom od prestonice ostrva San Juana na severu ostrva do gradova i naselja na zapadu i jugu ostrva, što je značajno poboljšalo putovanje i komunikaciju unutar ostrva. Međutim, ceo sistem je ubrzo bio zasenjen dolaskom automobila, a do pedesetih godina XX veka potpuno je napušten. Mali ostaci ovog sistema još uvek postoje u nekim delovima Portorika, a pojedini su sačuvani u turističke svrhe.
Karta železničkih pruga Portorika 1924. godine
Iako Portoriko nije imao nacionalni železnički sistem sve do poslednje decenije XIX veka, od sedamdesetih godina XIX veka grad Mayagüez je imao tramvaj na konjsku vuču uglavnom duž sadašnje avenije Mendez Vigo. Pruga je izgrađena od 1872-1875. godine. Jednostavan sistem ulične železnice sastojao se od malih vagona na šinama koje su vukli konji i povezivali su centar grada sa sektorom Playa (sada sektor Luke). Suočavao se sa brojnim poteškoćama, kao što su linije pod nagibom i loši ulični uslovi, koji su bili problematični za životinje. Tramvaj je prestao sa radom 1887. godine nakon što kompanija nije mogla da dobije određene dozvole, ali je ponovo oživeo 1893. godine.
Novi sistem je funkcionisao efikasnije, nudeći udobnije vagone i veći broj stajališta, od kojih je jedno bilo na gradskoj tržnici (Plaza del Mercado). Linije su izmenjene tako da su prolazile kroz ulicu koja je bila pod manjim nagibom i sa boljim uslovima na putu od prethodnih linija. Saobraćao je do 1912. godine, kada ga je zamenila kompanija Mayagüez Tramway Company 1913. godine. Treći operater sistema uveo je nove veće vagone na električni pogon. Bio je aktivan 13 godina, ali nakon velikog zemljotresa koji je pogodio Majagüez 1918. godine, zajedno sa pojavom automobila, trajno je ugašen 1926. godine.
Tramvaj na konjsku vuču u gradu Mayagüez, oko 1872. godine
1878. godine inženjer-preduzetnik Don Pablo Ubarri dobio je dozvolu da izgradi i upravlja putničkim parnim tramvajem na liniji od 11,3 km između San Juana i grada Rio Piedras. Ovaj međugradski sistem bio je početak kolonizacije zaleđa San Juana. 1901. godine parni tramvaj je zamenjen električnim tramvajem. Stajališta ili paradas duž avenije bila su numerisane, od 1 u Old San Juanu do 40 u Rio Piedrasu. Brojevi su postali toliko identifikovani sa lokacijama da ih neke mape ulica i danas prikazuju. 1911. godine puštena je u saobraćaj nova linija koja je prolazila kroz deo San Juana koji se zove Condado i radila je do 1. oktobra 1946. godine. Tokom svog vrhunca, to je bio najsavremeniji električni tramvaj u Portoriku, koji je bio rival Njujorku i Torontu. Vagoni su imali čeličnu lučnu krovnu karoseriju, poboljšanu ventilaciju, kapacitet do 65 mesta za sedenja i vazdušno upravljanje prednjim i srednjim vratima. Ukupno je bilo više od 23,3 km pruga i 36 putničkih vagona, prevozio je skoro 10 miliona putnika godišnje. Karta je koštala deset centi. Drugi svetski rat, otvaranje autobuske linije San Juan – Santurce, gradskog autobusa White Star i cikloni San Felipe (1928) i San Ciprián (1932) naneli su ozbiljnu štetu ovom transportnom sistemu.
Pre nego što je ugašena, mreža železničkih pruga Portorika bila je dugačka oko 500 km i opsluživala je skoro sve priobalne gradove, služila je za prevoz tereta po ostrvu i transport poljoprivrednih proizvoda do luka za otpremu u inostranstvo.
Počeci železnice u Portoriku nas vraćaju u 1874. godinu, kada je španski inženjer predložio izgradnju parne železničke pruge duž obale ostrva. Studija za ovaj projekat poslužila je kao osnova za konačnu izgradnju, koja je počela 1888. godine. Bilo bi potrebno skoro 20 godina da se izgradi pruga od San Juana do Poncea. Glavni sistem je počeo sa radom 1891. godine, kada je izgrađena severna linija između San Juana (u sektoru Martin Peña) i grada Manati, nakon čega su usledila proširenja do gradova Carolina (na istoku) i Arecibo/Camuy (prema zapadu) sledeće godine. Kada su SAD izvršile invaziju na Portoriko 1898. godine, železnička mreža je već bila dugačka približno 270 km.
Putnički saobraćaj je počeo da cveta 1902. godine kada je Američka železnička kompanija iz Njujorka preuzela železnicu Portorika. 1904. godine izgrađena je pruga na jugu ostrva između naselja Hormigueros i Yauco. Na severu ostrva produžena je pruga zapadno od San Juana da bi spojila gradove Arecibo i Aguadilla. Jedan od najznačajnijih projekata ove pruge bila je izgradnja železničke pruge kroz naselja Quebradillas i Isabela, što je zahtevalo izgradnju tunela i visokih mostova, među kojima je bio i tunel Guajataca završen 1904. godine. 1907. godine severna pruga San Juana je povezana sa južnom prugom Poncea, pa su konačno povezani severni i južni deo ostrva.
Tunel Guajataca
Izgradnjom nacionalne železničke mreže nastali su tuneli i mostovi koji su bili poznati po svojoj arhitekturi i lokalnom značaju. Mostovi Puente Blanco, završen 1922. godine i Caño San Antonio završen 1932. godine, američka Služba nacionalnih parkova proglasila je za istorijska mesta 1984. i 2009. godine, dok je tunel Guajataca proglašen istorijskim spomenikom od strane Skupštine Portorika 2000. godine.
Prevoz železnicom je značajno poboljšao svakodnevni život Portorikanaca, pošto su putnici sada mogli da putuju između najvećih gradova, San Juana i Poncea, za rekordno vreme. Prethodno su putovanja trajala nekoliko dana konjima i kočijama, ali redovni voz je znatno smanjio vreme putovanja na oko 10 sati. Postojale su četiri kompozicije koje su saobraćale ceo dan i noć tokom udarnih godina železnice, sa vozom br. 1 koji je polazio u 7:00 h iz San Juana i stizao u Ponce u 17:00 h. Karte za vožnju u jednom pravcu koštale su 1950. godine 1,50 USD za prvu klasu i 0,95 USD za drugu klasu.
Iz perioda rada železnice ostala je upamćena velika katastrofa koja se dogodila na dan izbora u ranim jutarnjim satima 7. novembra 1944. godine. Voz br. 3 je saobraćao od San Juana do Poncea i prevozio je putnike do njihovih lokacija kako bi učestvovali na ostrvskim opštim izborima predviđenim za taj dan. U stanici Jimenez zamenjen je mašinovođa, koji je bio iskusni mašinovođa teretnih vozova, ali koji nikada nije radio u putničkom saobraćaju. Kada je voz napustio stanicu u 2:00 h noću, vukao je šest putničkih vagona sa stotinama putnika i dva teretna vagona. U 2:20 h voz je počeo da se spušta niz brdo Cuesta Vieja (Staro brdo) preteranom brzinom. Kada je voz stigao ravnice na dnu brda iskočio je iz šina. Parna lokomotiva se zabila u jarak, a jedan od teretnih vagona udario je u jedan od putničkih vagona, pri čemu je život izgubilo 16 putnika, a 50 je povređeno.
Kada je Portoriko promenio svoju privredu iz pretežno poljoprivredne u industrijsku, a vlade SAD i Portorika počele da ulažu velika sredstva u izgradnju puteva, železnički saobraćaj na ostrvu ubrzo je propao. Železnice su skoro poražene kada je Američka železnička kompanija podnela zahtev za bankrot 1947. godine. U nastojanju da spasu železnicu, bivši zaposleni su reorganizovali kompaniju i formirali su Portorikansku železničku i transportnu kompaniju u kojoj su bili akcionari, ali do tada železnica više nije mogla da se takmičiti se sa sve većim brojem automobila, kamiona i autobusa na ostrvu. Putnički saobraćaj je opbustavljen 1953. godine, dok su komercijalne usluge (uglavnom za potrebe industrije šećerne trske) nastavile da rade do 1957. godine. Mali delovi sistema ostali su operativni za lokalnu industriju, kao što su rafinerije šećera Mercedita i Arroyo, sve do kolapsa industrije šećerne trske početkom devedesetih godina XX veka.
Tramvaj ispred Gradske kuće na trgu Plaza de Armas, Old San Juan (oko 1902. godine)
Tren Urbano, stanica Universidad
Poslednji preostali deo železnice koji se koristio bila je kratka pruga u gradu Arroyo, koja je korišćena isključivo u turističke svrhe do 2005. godine. Ostali deo železnice je ili srušen da bi se napravio prostor za novi razvoj, recikliran (šine su istopljene i reciklirane, a pojedini železnički mostovi su pretvoreni u drumske) ili jednostavno napušten. Ostaci glavnog sistema i linija još uvek se mogu videti u nekim delovima Portorika.
Svetionik Punta Tuna iznad istoimene plaže
Znamenitosti
Old San Juan (San Juan Viejo)
Šetnja ulicama starog dela San Juana (Old San Juan), sa njegovom lepom kolonijalnom arhitekturom i impozantnim tvrđavama, je kao povratak u drugi vek. Ovo je jedno od najboljih mesta za posetu u Portoriku, pa bi turisti trebalo da odvoje malo vremena za njegovo razgledanje.
Star je preko 500 godina i drugi je najstariji grad u Americi. Old San Juan je mešavina španske kolonijalne istorije i današnjeg života Portorika. Čitavo područje je zaštićena svetska baština UNESCO, sa stotinama obnovljenih španskih kolonijalnih zgrada iz XVI i XVII veka. Danas se može večerati, kupovati ili čak boraviti u nekim od ovih prelepih starih zdanja.
Glavna atrakcija je tvrđava El Moro (Fuerte San Felipe del Morro) koja strši na poluostrvu visoko iznad okeana, samo nekoliko minuta hoda od centra grada. Izgrađena je 1539. godine, a istorija, okruženje i očuvanje El Morra čine ga jednom od najvećih turističkih atrakcija u zemlji.
U Old San Juanu neka od istaknutih mesta su još Fortaleza, tvrđava Castillo de San Cristóbal i katedrala u kojoj se nalazi grobnica Ponce de Leóna.
Isla Verde
Za turiste koji traže lepa odmarališta i pristojnu plažu nadomak glavnog aerodroma, Isla Verde (zeleno ostrvo) je pravi pogodak. Sve što bi prezaposleni tirista, željan sunca, a koji voli plažu poželeo - bez portorikanske kulture - može naći upravo na ovom mestu. Sa mirnom vodom okruženoj plažom sa belim peskom i uz palme i odmarališta, Isla Verde je odmor u tropima sa svim pogodnostima.
Ovo područje je predgrađe San Juana. Oni koji žele da izađu iz odmarališta, a da ne odu predaleko, posle kraće vožnje taksijem stićiće do istorijskih ulica Old San Juana.
Plaža Luquillo
Iako za ovu plažu kažu da se nalazi samo nekoliko minuta vožnje od San Juana, rastojanje u stvarnosti iznosi 50 km. Plaža Luquillo (sreo sam i naziv Liquillo) je od zlatnog peska, obrubljenog palmama koji nudi priličan stepen mira, bez okolnih visokih zgrada. Voda je uglavnom mirna za kupanje, a plaža je dugačka preko 1 km, što je čini idealnom za šetnju. Na parcelama koje su u senci kokosovih palmi su moderni toaleti, tuševi i svlačionice sa ormarićima, a odmah ispred ulaza su prodavci hrane.
Poseta plaži može se kombinovati sa jednodnevnim izletom u Nacionalnu šumu El Yunque.
Seven Seas Beach
60km istočno od San Juana, u blizini grada Fajardo nalazi se plaža Seven Seas (sedam mora). To je plaža sa mirnom, čistom vodom i odličnim sadržajima. Plaža je pogodna za porodice, a odmah iza peska, nalaze se stolovi za piknik, toaleti i parking. Pesak je zlatno smeđe boje, a plaža ima blagu padinu. Prostor za kupanje je ograđen, a čamci su zabranjeni. Najbolji deo plaže je njegov zapadni deo; istočni može biti kamenit.
Nacionalna šuma El Yunque
Nacionalna šuma El Yunque je jedna od najpopularnijih prirodnih atrakcija Portorika i postoje organizovane ture sa polaskom iz San Juana. Ovo je jedina tropska kišna šuma u SAD. Prostire se duž planine Luquillo, u severoistočnom delu ostrva, a najbliži grad je Fajardo.
Šuma pokriva 110 km2, što predstavlja tri četvrtine preostale netaknute ostrvske šume. Vrh El Yunque pripada Nacionalnoj šumi i dostiže visinu od 1.055 m. Glavne znamenitosti u Nacionalnoj šumi El Yunque su vodopadi La Coca i La Mina, toranj Yokahú, Baño Grande i Baño de Oro.
El Portal Tropical Forest Center je centar za posetioce koji traže informacije o ovom području. U blizini se nalazi Yokahú Tower, kula iz tridesetihih godina XX veka na koju se posetioci mogu popeti, i sa koje se pruža dobar pogled na prašumu. Pešačke staze vijugaju kroz šumu, omogućavajući posetiocima da iz blizine pogledaju neke od 240 vrsta drveća i stotine vrsta biljaka (samo orhideja ima 50 vrsta), kao i obilje manjih divljih životinja. Smešten pored autoputa, vodopad La Coca ima kaskadu od 25 m i prva je velika atrakcija na koju nailaze posetioci El Yunque.
U odnosu na ostatak ostrva, obalu i predele na nižoj nadmorskoj visini, klima je znatno hladnija i primetno vlažnija.
Nacionalnu šumu El Yunque su ozbiljno oštetila dva uzastopna uragana Maria i Irma 2017. godine. Popravka i oporavak su bili spori, ali park počinje da se obnavlja.
Pećine Rio Camuy (Parque de las Cavernas del Río Camuy)
Pećinski park Rio Camuy ima ogroman pećinski sistem koji pokriva 107 ha i smatra se da je treći najveći pećinski sistem na svetu. Minibus prevozi posetioce do pećine ili vrtače duboke 60 m, koja je sada očuvana oblast poznata kao Cueva Clara Empalme.
Pećine imaju različite prostorije, u nekim slučajevima sa izuzetno visokim plafonima, stalagmitima i stalaktitima, kao i rekama koje jure duž osnove. Obilazak pećine je sa vodičem. Pored prirodnih čuda koje pećinski sistem predstavlja, zanimljivo je i to da je pećine davno koristilo starosedelačko stanovništvo.
Surfovanje i posmatranje kitova u Rinconu
Često nazivan Pueblo del Surfing (grad za surfovanje) i Mali Malibu, Rinkon je Portorikancima poznat kao Gringo Paradise. Dominantni jezik u ovoj oblasti je engleski, a mnogi strani surferi i drugi iseljenici čine ovaj grad svojim domom.
Rinkon je mesto na zapadnoj obali ostrva. Postao je meka za surfovanje nakon Svetskog prvenstva 1968. godine, kada su slike Rinkona i čestih talasa visokih 5 m prenošeni širom sveta. Koga surfovanje ne zanima, može da uživa na prelepim plažama pogodnim za kupanje, a koje se pretežno nalaze južno od grada.
Rinkon je takođe jedno od glavnih područja Portorika za izlete za posmatranje kitova. Glavna sezona posmatranja kitova je od sredine januara do marta, kada tu borave grbavi kitovi. Turu za posmatranje kitova lako je pronaći u gradu.
Istorijski centar grada Poncea
Ponce je veliki grad i generalno nije na tipičnoj turističkoj ruti kroz Portoriko. Njegov istorijski centar je užitak za obilazak, sa arhitekturom iz XVII veka i otvorenim trgovima. Plaza Las Delicias je dobra polazna tačka za posetioce, sa kafićima i klupama u parku.
Zgrade koje su posebno važne su vatrogasna stanica Old Ponce sa crvenim i belim prugama, Gradska većnica i katedrala novije gradnje (Catedral Nuestra Señora de la Guadalupe). Ponce takođe ima veliki broj kvalitetnih muzeja, od kojih je najznačajniji Muzej umetnosti.
O K O L N A O S T R V A
Komonvelt Portoriko ima oko 143 ostrva, sprudova, ostrvaca i atola. Samo su tri stalno naseljena: glavno ostrvo Portoriko to Rico (8.710 km2), Vieques (130 km2) i Culebra (26 km2).
Ostrvo Mona, treće po veličini (57 km2) ima posadu iz Odeljenja za prirodne i ekološke resurse Portorika (DNER) stacioniranu tokom cele godine, ali na njemu nema privatnih građana (osim turista koji prenoće pod šatorima). Ostrvo Caja de Muertos (1,5 km2) je takođe rezervat prirode DNER, dok je ostrvo Desecheo (1,5 km2) nacionalno utočište za divlje životinje kojim upravlja Američka služba za ribu i divlje životinje.
Preostalih 140 ostrva, sprudova, ostvaca i atola nisu naseljeni. Neka ostrva su u privatnom vlasništvu: Isla Palomino, koje je iznajmljeno na dugoročni zakup hotelu “El Conquistador”, Isleta Marina, Isla de Ramos i Isla de Lobos.
Niže je opisano 28 okolnih ostrva. Najpre su opisana ostrva oko glavnog grada San Juana, a zatim su ostrva poređana duž obale Portorika u smeru kazaljke na satu.
U donjoj tabeli su prikazana sva okolna ostrva sa GPS koordinatama. Poređana su prema opštinama, idući od glavnog grada San Juana takođe u smeru kazaljke na satu, kako su poređane opštine duž obale. Podatke o nadmorskoj visini ostrva treba uzeti sa rezervom, jer u originalnoj tabeli piše da su u pitanju fiti, a ja sam dao u metrima. “Nula” u toj koloni verovatno znači da podatak nedostaje. Opisana su ostrva čiji su nazivi u tabeli obeleženi plavom bojom.
I S L A D E C A B R A S
Isla de Cabras (na španskom ostrvo koza) je ostrvo koje se nalazi na ulazu u zaliv San Juan. Na ostrvu se trenutno nalaze:
• Fortin San Juan de la Cruz, poznat i kao El Cañuelo. To je obalna tvrđava kvadratnog oblika sa masivnim zidovima od peščara koji datiraju iz tridesetih godina XVII veka. Površina tvrđave je oko 14.000 m2. Iako ju je američka mornarica bombardovala 1898. godine, tvrđava je preživela. Danas je tvrđava deo Nacionalnog istorijskog mesta San Juan, koji je na listi UNESCO-ve svetske baštine i u Nacionalnom registru istorijskih mesta. U tvrđavu se ne može ući, ali se može prošetati oko njenih zidova.
• Nedavno otvoren rekreativni park.
• Lokalni policijski poligon.
Po približnim merenjima na Google Earthu površina ostrva je 13 ha.
Ostrvo se tokom istorije koristilo u različite svrhe. Zbog strateške lokacije na ulazu u zaliv San Juan, Isla de Cabras se koristio za unakrsnu vatru sa tvrđavom San Felipe del Morro kako bi se sprečilo ulazak neprijateljskih brodova. Takođe je obezbeđivao odbranu za ulazu u reku Bajamón na drugoj strani ostrva.
Krajem XIX veka na ostrvu je osnovana kolonija gubavaca. Guverner Portorika Segundo de la Portilla je 17. decembra 1876. godine postavio kamen temeljac za izgradnju zgrade za smeštaj gubavaca. Zgrada je završena 1883. godine, međutim veruje se da je kolonija osnovana pre završetka izgradnje zgrade. Nakon što su američke trupe zauzele Portoriko 1898. godine upravljanje zgradom je predato vladi ostrva. Prema američkom popisu iz 1910. godine, na ostrvu je tada živelo 35 ljudi. 1926. godine gubavci su preseljeni na drugu lokaciju.
Vekovima je El Cañuelo bio okružen vodom. 1935. godine El Cañuelo je povezan sa ostrvom Isla de Cabrasom kada je Inženjerski korpus vojske SAD ispunio okolno područje zemljom. Izgrađen je i nasip koji je povezao Isla de Cabras sa kopnom, koji je danas deo grada Toa Baja. Praktično Isla de Cabras nije ostrvo već skoro 90 godina.
Tokom četrdesetih godina XX veka SAD su izgradile tvrđavu Amezquita (nazvanu po Juanu de Amézqueti), nekoliko stotina metara od El Cañuela. Tvrđava se u početku zvala Vojni rezervat ostrva Cabras. Tokom Drugog svetskog rata ova tvrđava je služila za potrebe korpusa obalske artiljerije američke vojske.
Poslednjih godina, teren koji je pripadao tvrđavi Amezquita pretvoren je u streljanu i prostor za obuku od strane Portorikanske policije. Vlasništvo nad preostalim hektarima zemlje bilo je u pravnom sporu, sve dok nisu konačno prebačeni na Odeljenje za sport i rekreaciju i otvoreni za javnost kao rekreativni park Isla de Cabras, koji je opremljen sa nekoliko vidikovaca i ima plažu za kupanje i pecanje.
ISLETA DE SAN JUAN
Isleta de San Juan se nalazi pored obale Portorika u zalivu San Juan. Sa matičnim ostrvom povezano je mostovima i nasipom. Dužina ostrva je 4,3 km, a najveća širina je 1,1 km. Prema wikipediji ima površinu od 7,8 km2, ali kada se izvrše merenja na Google Earthu dolazi se da je površini čak tri puta manja, odnosno da iznosi oko 2,5 km2!
Ostrvo je lokacija Old San Juana, istorijskog kvadranta glavnog grada. U istočnom delu ostrva je četvrt Puerta de Tierra, gde se nalaze mnoge vladine zgrade Portorika, a takođe i tvrđava Fortín de San Gerónimo de Boquerón. Pored toga na ostrvu je istorijski hotel “Normandie”, kao i hotel “Caribe Hilton”.
Broj stanovnika ostrva 2010. godine bio je oko 7000. Saobraćaj na ostrvu je obično zatvoren tokom uličnog festivala San Sebastián.
Hotel “Caribe Hilton”
ISLA GUACHINANGA
Isla Guachinanga je malo ostrvo koje se nalazi u Laguni San José, blizu granice opština San Juan i Carolina. Sudeći po Google Earthu Guachinanga više nije ostrvo.
Ostrvo, koje ima veliki broj drveća i ekoloških područja, navodno je bilo zatrpano smećem 2013. godine.
U neposrednoj blizini, udaljeno 150 m, nalazi se manje ostrvo Guachinanguita.
Ostrvca Guachinanga i Guachinanguita, Laguna San José
I S L A V E R D E
Isla Verde (zeleno ostrvo) je naziv malog ostrva, tačnije bi bilo reći hridi, oko 170 m severno od rta Punta Medio. Zahvata površinu od samo 2.518 m2, ali bez obzira na to po njemu je nazvan okrug (district) u opštini Carolina. Isla Verde jedno je od glavnih turističkih područja u metropoliten području Portorika, gde se nalaze popularni restorani, hoteli, kazina i odmarališta.
C A Y O I C A C O S
Cayo Icacos je malo, nenaseljeno ostrvo udaljeno 2,2 km od krajnje severoistočne tačke Portorika i oko 7 km od grada Fajarda. Ostrvo je dugačko 1.300 m, najveća širina je 800 m, a površina po merenjima na Google Earthu je 0,63 km2.
Cayo Icacos je deo prirodnog rezervata "Greben La Cordillera" i pod jurisdikcijom je Odeljenja za prirodne resurse i životnu sredinu. Ostrvo je popularna destinacija za ronjenje i plažni turizam.
Od grada Fajarda postoje taksi brodići do ostrva. Polazak je u 11:00 h, a povratak je između 15:00 i 16:00 h. Vožnja traje oko 20 m, a povratna karta košta čak 75 USD.
Neko vreme je na južnom delu ostrva postojao kamenolom krečnjaka, sa šinama za prevoz krečnjaka od kamenoloma do pristaništa.
U produžetku ostrva Cayo Icacos u pravcu jugoistoka nalazi se niz manjih ostrva. Najbliže je Cayo Ratones (mišje ostrvo, ima nekoliko ostrva u Portoriku istog imena), a 1,5 km je udaljeno ostrvo u privatnom vlasništvu Cayo Lobos (slika niže), vrlo neobičnog oblika.
Cayo Lobos
I S L A P A L O M I N O
Isla Palomino je malo nenaseljeno ostrvo koje se nalazi 5,3 km istočno od najbliže tačke Portorika, odnosno oko 6,8 km od grada Fajarda. Ostrvo je dugačko 1,1 km, najveća širina je 525 m, ima površinu od 41 ha i dostiže visinu od 50 m. Koralni grebeni, korita morske trave i stenovite obale su među prirodnim atrakcijama koje pruža Isla Palominu.
Isla Palomino je najveće od tri privatna ostrva Portorika, a druga dva su Isla de Ramos i Isla de Lobos. Ostrvo je u vlasništvu potomaka Alberta Bachmana Glausera, porodice Bachman i porodice Fuertes Bachman. Veći deo ostrva je iznajmljen odmaralištu "El Conquistador" za njihove aktivnosti na plaži i na vodi. Za ovu uslugu hotel vlasnicima plaća 40.000 USD mesečno! Na plaži se mogu iznajmiti konji za jahanje.
Za dolazak gostiju do ostrva koristi se brod, a vožnja traje otprilike 12 minuta.
U prvom planu je Palominito (ili Palominitos), očigledno slika iz ranijeg perioda
Druga atrakcija je sprud, Isla Palominito, koji se nalazi oko 600 m južno od ostrva Palomino. Do nedavno je imao značajniju površinu, ali je sada praktično iščezao usled erozije. Po Google Earthu trenutno dužina ostrva ne prelazi 80 m. Palominoto je najpoznatije po sceni iz filma “Pirati sa Kariba: Na čudnim plimama (On Stranger Tides)”. U toj sceni kapetan Jack Sparrow (tumači ga Johnny Depp) ostavlja Angelicu (lik tumači Penélope Cruz) na pustom ostrvu, a to je upravo Palominoto. Film je snimljen 2011. godine.
ISLETA MARINA
Privatno ostrvo Isleta Marina nalazi se 1 km istočno od obale Portorika, odnosno grada Fajarda. Površina ovog ostrvca je oko 5,5 ha. Na ostrvu se nalaze dve velike zgrade za smeštaj gostiju, marina, zaliv za pecanje, opuštajuća plaža za kupanje, bazeni i teniski tereni. Ostrvo ima obezbeđenje 24 sata.
Lokacija marine je pogodna za obilazak obližnjih ostrva, kao što su recimo Palomino i Icacos.
C U L E B R A
Iako se Culebra često pominje u istom kontekstu kao Vieques, ono je manje ostrvo sa prelepim plažama i bujnim brdima sa jedinstvenim karakterom. Tempo života je lagan, a atmosfera opuštena. Eko turizam je razvijen na ostrvu, a mnoge turističke ustanove vode iseljenici.
Arhipelag Culebra, koji se nalazi istočno od Portorika, severno od Viequesa i zapadno od Američkih Devičanskih ostrva, sastoji se od glavnog ostrva Culebra i 23 (po drugim podacima 28) nenaseljenih ostrva. Rt Punta del Este na ostrvu Culebrita je najistočnija tačka Portorika.
Uglavnom brdovito, ostrvo Culebra poseduje svetski poznate plaže. Isla Culebra (zmijsko ostrvo) je ostrvo, grad i opština Portorika i geografski deo nekadašnjih Španskih Devičanskih ostrva. Nalazi se otprilike 27 km istočno od portorikanskog kopna, 19 km zapadno od St. Thomasa (Američka Devičanska ostrva) i 14 km severno od ostrva Vieques. Stanovnici ostrva su poznati kao culebrenses.
Prvobitno nazvana Isla del Pasaje i Isla de San Ildefonso, Culebra je takođe poznata kao Isla Chiquita (malo ostrvo), Cuna del Sol Borincano (kolevka portorikanskog sunca) i Última Virgen (poslednja Devica, zbog njenog položaja na kraju arhipelaga Devičanskih ostrva).
Geografija
Culebra je arhipelag koji se sastoji od glavnog ostrva i 23 manja ostrva koja leže uz njegovu obalu. Najveća od njih su Culebrita na istoku, Cayo Norte na severoistoku i Cayo Luis Peña i Cayo Lobo na zapadu. Manja ostrva su Cayo Ballena, Cayos Geniqui, Arrecife Culebrita, Las Hermanas, El Mono, Cayo Lobito, Cayo Botijuela, Alcarraza, Los Gemelos i Piedra Steven. Ostrva u arhipelagu su suva, što znači da nemaju reke ili potoke. Sva voda za piće se dovodi iz Portorika preko Viequesa podmorskim cevovodom.
Površina svih ostrva arhipelaga je 30,1 km2, od čega na Culebru otpada oko 27 km2. Culebru karakteriše nepravilna topografija koja rezultira dugačkom razuđenom obalom. Koeficijent razuđenosti je 2,8, što je prilično velika vrednost za ostrvo relativno male površine. Ostrvo je približnih dimenzija 11 x 8 km. Obalu karakterišu litice, peščane koralne plaže i šume mangrova. U unutrašnjosti, najviša tačka ostrva je brdo Resaca visoko 194 m, a zatim sledi brdo Balcón visoko 166 m.
Ensenada Honda je najveća luka na ostrvu i smatra se najbezbednijom lukom na Karibima od uragana. Na ostrvu postoji i nekoliko laguna, kao što su Corcho, Flamenco i Zoni.
Skoro 80% površine ostrva je vulkanska stena iz perioda krede. Najviše se koristi za ispašu stoke, kao i za manje poljoprivredne poslove.
Prosečna godišnja temperatura mora je 27,6ºC, a kreće se od 25,7ºC u februaru do 29,3ºC u septembru.
Sva ova mala ostrva su klasifikovana kao rezervati prirode, a nekoliko rezervata prirode postoji i na glavnom ostrvu. Jedno od najstarijih utočišta za ptice na teritoriji SAD osnovao je na Culebri 27. februara 1909. godine predsednik Roosevelt. Džinovski anol na ostrvu Culebra je izuzetno redak ili možda izumrli gušter. Poreklom je sa ostrva Culebra i dobio je ime u čast Theodora Roosevelta mlađeg, koji je u to vreme bio guverner Portorika. Na mnogim ostrvima postoje utočišta za ptice, kao i plaže na kojima morske kornjače polažu jaja. Procenjuje se da se 50.000 morskih ptica svake godine vraća u rezervate prirode koji obuhvataju 635 ha od 2.800 ha arhipelaga. Ovi prirodni rezervati su zaštićeni od strane Službe za ribu i divlje životinje SAD. Culebra nema prirodnih velikih sisara. Međutim, populacija belorepog jelena uvedena u julu 1966. godine (jedan mužjak i tri ženke) može se naći na istočnom delu ostrva.
Istorija
Neki izvori tvrde da je Kristifor Kolumbo bio prvi Evropljanin koji je stigao na ostrvo tokom svog drugog putovanja u Novi svet 19. novembra 1493. godine. Veruje se da su ostrvo tokom kolonizacije naseljavali Carib indijanci. Nakon što su Agüeybaná i Agüeybaná II predvodili 1511. godine pobunu Taino indijanaca protiv španskih kolonizatorana ostrvu Portoriko, potražili su utočište na Culebri i udružili su se sa Carib indijancima kako bi pokrenuli nasumične napade na ostrvska imanja.
Posle toga ostrvo je vekovima ostalo napušteno. Tokom ere španske trgovine u Americi, korišćeno je kao utočište za gusare, kao i za lokalne ribare i mornare. Neki izvori pominju crnog nadglednika sa ostrva Tortola pod britanskom upravom (danas u sastavu Britanskih Devičanskih ostrva) po imenu John Stevens, koga je guverner Viequesa sredinom XIX veka postavio na čelo Culebre pod španskom krunom da zaštiti ostrvo od stranaca koji, bez odgovarajućih dozvola ili plaćanja takse pljačkali Culebru, lovili ribu, sekli drveće za drvnu građu i pripremali naplavljeno drvo kao drveni ugalj za buduću prodaju na drugom mestu. Prisvajajući nezasluženu titulu “kapetana”, započeo je decenijama dug izolovan boravak na Culebri kao zaštitnik španskih interesa. U oktobru 1871. godine, međutim, Stevens je pronađen mrtav ispred svoje kolibe, a telo mu je bilo rasparčano. Njegovo srce i unutrašnji organi bili su stavljeni u glinene posude, u očiglednom religioznom ritualu kako bi prokleli njegovu dušu. Španska policija iz Viequesa ušla je u trag sakupljačima hrane sa Tortole na Culebri koji su bili osumnjičeni za ovo opako ubistvo. Na kraju je 21 osoba osuđena na prinudni rad na plantažama šećerne trske na Viequesu. Ova afera je izazvala međunarodni incident i, da bi se zadovoljili zahtevi britanskog ambasadora u Madridu, ljude sa Tortole je konačno pomilovao španski guverner Portorika u julu 1874. godine. Ovi događaji su doveli do toga da vlada Švajcarske u junu 1876. godine opozove ekspediciju čija je svrha bila osnivanje sanatorijuma na Culebri. U strahu od daljih stranih napada, španska vlada je odlučila da Culebru naseli svojim podanicima.
Culebru je zatim naselio Cayetano Escudero Sanz 27. oktobra 1880. godine, kada je završio istraživanje ostrva koje je uključivalo podelu na parcele. Španska vlada je ponudila ove parcele svakom ko bi se preselio na ostrvo. Prvi doseljenici su zavisili od prikupljanja kišnice za piće, jer na ostrvu nema prirodnih tokova. Uspostavljeni su samostalna poljoprivreda i stočarstvo i izgrađena je cisterna za zajedničku upotrebu na jednom kraju prirodne luke ili Ensanada Honda na španskom.
Ovo prvo naselje nazvano je San Ildefonso, u čast biskupa Toleda, zvanično San Ildefonso de la Culebra. Dve godine kasnije, 25. septembra 1882. godine, počela je izgradnja svetionika na ostrvu Culebrita. Završen je 25. februara 1886. godine, što ga je učinilo najstarijim svetionikom na Karibima do 1975. godine, kada su američka mornarica i obalska straža konačno zatvorile objekat.
Nakon što je Portoriko posle špansko-američkog rata postao teritorija SAD, 1899. godine SAD su izvršile svoj prvi popis stanovništva, po kome je broj stanovnika Culebre bio 704.
1902. godine Culebra je integrisana kao deo Viequesa. Godinu dana kasnije, 26. juna, predsednik Theodore Roosevelt je osnovao Pomorski rezervat Culebra. Utočište za ptice osnovano je 27. februara 1909. godine.
Mornarica SAD, pozivajući se na Forakerov zakon iz 1900. godine za eksproprijaciju zemljišta koje okružuje prirodnu luku, 1902. godine naredila je uklanjanje svih stanovnika kako bi se mogla podići baza za južnoatlantsku flotu. Antonio Lugo Suarez, Portorikanac koji se obogatio u St. Thomasu koji je tada bio deo Danske zapadne Indije i Pedro Márquez Morales, Španac koji je bio oženjen Portorikankom sa Viequesa, bili su uspešni rančeri na Culebri. Svaki je ponudio alternativno mesto raseljenim meštanima, kako bi se sprečilo potpuno napuštanje ostrva. Lokacija koju je Márquez identifikovao na Playa Sardinas postao je grad Dewey.
Izgrađena je nova crkva od materijala preuzetih iz San Ildefonsa i izgrađena je carinarnica. Pedro Márquez (1850-1920) je imenovan za prvog gradonačelnika pod vlašću SAD 1905. godine, zamenivši Leopolda Padróna, specijalnog delegata imenovanog za prelazak sa španske vlasti. Pedra Márqueza je na mestu gradonačelnika 1912. nasledio njegov sin Alejandro Márquez Laureano (1912-1914) koji je podigao prve dokove za novi grad i postavio električno osvetljenje na gradskim ulicama. Na mestu gradonačelnika ga je 1914. godine nasledio Claro C. Feliciano, prvi gradonačelnik koji je rođen na Culebri. Potomci Pedra Márqueza su 2020. godine postavili spomen ploču u znak sećanja na stogodišnjicu njegove smrti na mestu gde se nalazila njegova mesara u glavnoj ulici koja nosi njegovo ime.
Sa sporazumom postignutim sa novom kubanskom vladom da zakupi zaliv Guantanamo za pomorsku bazu, SAD su 1911. godine smanjile veličinu svojih snaga na Culebri i pretvorile instalaciju u svrhe obuke. 1924. godine američka mornarica je započela godišnje manevre na Culebri koristeći prednosti dubokih voda kako bi vežbala koordinaciju pomorskog desanta na njene plaže.
1939. godine američka mornarica je počela da koristi arhipelag Culebra kao lokaciju za vežbe gađanja i bombardovanja. Ovo je urađeno u okviru priprema za učešće SAD u Drugom svetskom ratu. 1971. godine stanovnici Culebre su započeli proteste, poznate kao Navy-Culebra protesti, za uklanjanje američke mornarice sa Culebre. Četiri godine kasnije, 1975. godine, prestalo je korišćenje Culebre kao vojnog poligona i sve operacije su premeštene na Vieques.
Proces čišćenja ostrva od neeksplodiranih mina bio je spor. Krajem 2016. godine Inženjerski korpus vojske SAD poslao je pismo stanovnicima Culebre u kojem ih obaveštava na aktivno uklanjanje neeksplodiranog eksplozivnog materijala koji je još uvek prisutan na ostrvu.
Culebra je proglašena nezavisnom ostrvskom opštinom 1917. godine. Prva demokratski izabrana vlada uspostavljena je 1960. godine. Pre toga, vlada Portorika je imenovala delegate za upravljanje ostrvom.
Stanovništvo
Culebra je portorikanska opština sa najmanjim brojem stanovnika. Po poslednjem popisu iz 2020. godine bilo je 1.792 stanovnika. U poslednjih 20 godina uočava se blago opadanje broja stanovnika. Popis 2000. godine zabeležio je rekordan broj stanovnika, 1.868. U sledećem popisu bilo je 50 stanovnika manje, a zatim do narednog popisa još 26 stanovnika manje.
Prvi podaci o broju stanovnika su iz 1894. godine. Pisani izveštaji su ukazivali da je 519 stanovnika živelo u pet zajednica: San Ildefonso, Flamenco, San Isidero, Playa Sardinas I i II i Frayle. Bilo je 84 kuća, od kojih 24 u zajednici San Ildefonso.
Amerikanci su prvi popis izvršili 1900. godine, kada je bilo 704 stanovnika. Usledio je veliki skok u sledećem popisu 1910. godine na čak 1.315, da bi 1920. godine zabeležen veliki pad na 839 stanovnika. Sličan broj stanovnika bio je u narednih 30 godina. Novi veliki pad broja stanovnika zabeležen je između 1950. i 1960. godine, kada je broj stanovnika bio na istorijskom minimumu od 573. Potom se do 2000. godine broj stanovnika u svakom popisu povećavao bar za 20%, da bi dostigao već pomenuti istorijski maksimum.
Arhipelag Culebra je administrativno podeljen na šest barriosa.
| Barrio | Površina (km2) | Broj stanovnika (popis 2000) | Gustina naseljenosti | Ostrva u sastavu barriosa |
| Culebra barrio-pueblo | 0,41 | 652 | 1.594 | – |
| Flamenco | 12,60 | 885 | 70 | Cayo Pirata, Cayo Verde, Cayo Matojo, El Ancon, Piedra Stevens, Los Gemelos, Alcarraza, Roca Lavador (greben), Cayo Botijuela, Cayo de Luis Peña, Las Hermanas (Cayo del Agua, Cayo Ratón, Cayo Yerba), El Mono, Cayo Lobo, Roca Culumna (deo Cayo Lobita), Cayo Lobito, Cayo Tuna |
| Fraile | 8,21 | 51 | 6 | Culebrita, Cayo Botella, Pelá, Pelaita |
| Playa Sardinas I | 0,41 | 136 | 331 | – |
| Playa Sardinas II | 2,60 | 122 | 47 | – |
| San Isidro | 5,86 | 22 | 4 | Roca Speck, Cayo Norte, Cayo Sombrerito, Cayos Geniquí, Cayo Tiburón, Cayo Ballena |
| Ukupno | 30,09 | 1.868 | 62 | 23 ostrva, sprudova i hridi |
Zbog svoje veličine i male populacije, na Culebri postoje samo tri škole, po jedna za svaki nivo obrazovanja. To su osnovna škola San Ildefonso, srednja škola Antonio R. Barceló i škola Luis Muñoz Rivera. Obrazovanjem upravlja Odeljenje za obrazovanje Portorika.
Opština Culebra ima zvanični grb i zastavu sa pet vertikalnih polja, tri žute i dva zelene boje.
Zastava i grb Opštine Culebra
Na ostrvu postoji mala bolnica koja se zove "Hospital de Culebra". Takođe nudi apotekarske usluge stanovnicima i posetiocima. Za hitne slučajeve, pacijenti se prevoze avionom u Fajardo na glavnom ostrvu. Ministarstvo zdravlja Portorika je 20. septembra 2020. godine izvestilo da je za šest meseci pandemije COVID-19 Culebra prijavila samo 6 slučajeva infekcije i nijedan smrtni slučaj. Ovo je bila najniža stopa zaraze od svih opština Portorika tokom pandemije COVID-19.
Culebra u julu slavi svoj praznik zaštitnika. Fiestas Patronales de Nuestra Señora del Carmen je verska i kulturna proslava u čast Bogorodice i generalno uključuje parade, igre, umetnost, zabavne vožnje, regionalnu hranu i zabavu uživo.
Ostali festivali i događaji su:
• takmičenje u jedrenju na dasci - februar
• turnir u ribolovu - mart
• zanatske svečanosti - novembar
Privreda
U minulim vremenima poljoprivreda je bila glavni izvor prihoda na Culebri. U različito vreme na ostrvu su se proizvodili i izvozili sledeći proizvodi: drvo, ulje od kornjače (koristi se u preventivi i lečenju kardiovaskularnih bolesti i psorijaze), školjke, riba, duvan, stoka, svinje, koze, sir, banane, bundeve, pasulj, beli luk, kukuruz, paradajz, pomorandže, kokos, pamuk, dinje, kora mangrova, ugalj i ćuretina. Danas glavni izvor prihoda Culebre dolazi od građevinarstva i turizma.
Culebra je popularna vikend turistička destinacija za Portorikance, Amerikance i stanovnike Viequesa. Culebra nudi mali butik hotel, pregršt malih gostionica i pansiona, kao i razne vrste smeštaja za odmor. Na Culebri nema hotela na obali okeana ili nekog hotelskog lanca, što je deo privlačnosti za ljubitelje ovog ostrva. Mladenci, solo putnici i porodice naći će udoban smeštaj i prijateljsko gostoprimstvo na ostrvu Culebra.
Culebra ima 10 prelepih plaža: Flamenco, Brava, Las Vacas, Larga, Pueblo Español, Punta Soldado, Resaca, Tamarindo, Tortuga i Zoni. Od njih se izdvaja Flamenco (Playa Flamenco), koju je TripAdvisor ocenio kao treću najbolju plažu na svetu za 2014. godinu. U novembru 2017. godine “Forbes” joj je dodelio 19. mesto među 50 najboljih plaža širom sveta. U jednoj anketi bila je rangirana na drugom mestu među 10 najegzotičnijih plaža na svetu. Do plaže Flamenco se može doći šatl autobusima sa trajektnog pristaništa. Plaža od belog koralnog peska se prostire u dužini od 1,5 km i predivno je uokvirena suvim brdima prekrivenim drvećem. Plaža je takođe zaštićena od strane Odeljenja za prirodne i ekološke resurse kao rezervat morskih divljih životinja.
Područje zapadno od plaže Flamenco i susednog rta Flamenco korišćene su za zajedničke vojne vežbe Mornarice SAD i Korpusa marinaca do 1975. godine. Dva stara tenka M4 Sherman, koja su korišćena za vežbe gađanja, i dalje se nalaze na plaži. Iza plaže se nalazi veliko jezero Laguna del Flamenco površine oko 27 ha.
Plaža Flamenco
Ostale plaže su dostupne samo privatnim automobilom ili čamcima. Od manjih ostrva, samo Culebrita i Luis Peña imaju posetioce i do njih se može doći taksi brodićima iz Culebre. Pešačenje i fotografisanje prirode se podstiču na malim ostrvima. Međutim, zabranjene su aktivnosti koje bi narušile prirodne rezervate, npr. kampovanje, bacanje smeća i korišćenje motornih vozila. Kampovanje je, međutim, dozvoljeno na plaži Flamenco tokom cele godine, a rezervacije se preporučuju. Culebra je takođe popularna destinacija za ronioce zbog brojnih grebena širom arhipelaga i kristalno čiste vode. Jedan od razloga je "sušna" priroda ostrva, pa nema oticanja reka ili potoka, koji bi zamutili vodu.
Saobraćaj
Do ostrva Culebra može se doći brodom, trajektom, avionom ili privatnim plovilom.
Najčešći način dolaska na ostrvo je brod ili trajekt iz luke Ceiba. Postoje tri vrste trajekata koji saobraćaju na relaciji Ceiba - Culebra: putnički, teretni i teretno-putnički. Putnički trajekti prevoze samo putnike - bez automobila ili tereta, pa su naravno najbrži. Teretni trajekti prevoze putnike i teret (uključujući automobile) ili samo teret/automobile. Ali, pre nego što se pomisli da će se uštedeti par dolara tako što će se rentirani automobil prevesti na Culebru, trebalo bi pažljivo razmisliti. Teretni trajekti nisu namenjeni turistima. Na njima postoji ograničen prostor koji je potreban lokalnom stanovništvu za prevoz i zalihe. Oni ne pružaju pouzdan prevoz turističkih vozila i da bi se kupila karta potrebno je pokazati saobraćajnu dozvolu, koju vozač neće imati za rent-a-car vozilo.
Lokalno stanovništvo mora unapred izvršiti rezervaciju da bi ukrcali vozilo na trajekt. Karte se brzo rasprodaju, pa je savet da se putovanje rezerviši što je pre moguće. Ovo se može uraditi samo lično na pristaništu. Ko putuje kao putnik na teretno-putničkom trajektu, kartu može unapred kupiti onlajn. Ovi trajekti imaju manje sedišta. Putovanje može trajati 45-90 minuta u zavisnosti od trajekta i vremenskih prilika. Nepovoljni vremenski uslovi mogu promeniti red vožnje. U poslednje vreme nema izbora i teretno-putnički trajekt je jedini koji saobraća do Culebre.
Kupovinu putničkih karata za teretno-putnički trajekt unapred, moguće je izvršiti online. Meštani sa ostrva i dalje mogu da karte kupe lično, na kiosku trajektnog terminala. Turisti mogu da kupe karte samo na pristaništu jedan sat pre svakog planiranog polaska. Samo deo karata se prodaje putem interneta, dok je veći deo karata rezervisan isključivo za lokalno stanovništvo.
Ukoliko je kamion za snabdevanje benzinom na teretnom trajektu, putnicima neće biti dozvoljeno da se ukrcaju na taj trajekt (izuzetak su vozači vozila na trajektu). Takođe, kada se teretni trajekt popuni, on polazi ne čekajući predviđeno vreme polaska.
Po poslednjem redu plovidbe postoji svakodnevno po pet polazaka iz Ceibe i sa Culebre. Iz luke Ceiba polasci su u 3:00, 7:00, 11:30, 15:30 i 19:30 h, a sa Culebre su u 5:00, 9:00, 13:30, 17:30 i 21:30 h. Povratna karta za mala kola košta 22 USD, a zatim se povećava za veća kola na 32 USD i 55 USD. Vozaču se ne naplaćuje dodatno za prevoz, jer je to uključeno u cenu karte za kola, ali njegovi saputnici plaćaju 2,50 USD za prevoz u jednom pravcu.
Aerodrom "Benjamín Rivera Noriega"
Culebra ima mali aerodrom "Benjamín Rivera Noriega", sa domaćim letovima do ostrva Vieques i Portorika. Aerodrom je prvobitno izgrađen kao vojni aerodrom od strane marinaca SAD, a otvoren je 1957. godine. 1965. godine Vlada Portorika je počela sa civilnim letovima iz San Juana na ostrvo uz zakonsku nadoknadu. Nakon protesta Navy-Culebra, aerodrom je prešao u nadležnost Javnog preduzeća Portorika koje upravlja lukama (morskim i vazdušnim). Prvi putnički terminal otvoren je 24. oktobra 1976. godine. Aerodrom i njegovih 80 ha su zvanično prebačeni na upravljanje Javnom preduzeću 1980. godine. Novi putnički terminal je svečano otvoren 1994. godine, a aerodromu je dodeljeno novo ime "Benjamín Rivera Noriega", u čast pilota iz Cialesa.
Sa aerodrom lete samo dve male avio-kompanije:
• "Air Flamenco" leti do aerodroma "Fernando Luis Ribas Dominicci" na Isla Grandeu (deo San Juana), Međunarodnog aerodroma "Luis Muñoz Marín" u San Juanu i aerodroma "José Aponte de la Torre" u Ceibi.
• "Vieques Air Link" leti do San Juana, Viequesa, Ceibe i, ranije, Fajarda.
Na samom ostrvu postoji javni prevoz, koji se obavlja automobilima i taksijima.
Saobraćajnica 250 na ostrvu i jedini most na Culebri
Na ostrvu postoje četiri obeležena puta, PR-250 (9 km), PR-251 (2,9 km), PR-252 (1,5 km) i PR-253 (2,8 km) ukupne dužine oko 16 km. Glavna i najduža saobraćajnica na Culebri je put PR-250. Ranije poznat kao PR-998, ide od luke Culebra (pristanište) u blizini gradskog trga Dewey u pravcu severa do ukrštanja sa putem PR-251 ispred aerodroma. Od te tačke nastavlja prema istoku do plaže Zoni. Sa ove saobraćajnice postoji direktan pristup do plaža Sardinas, Mosquito, Larga i Tórtolos.
Na Culebri postoji jedan most.
Znamenitosti
Sem plaža, praktično jedina znamenitost Culebre je Istorijski muzej (Museo Histórico de Culebra). Kada je potreban odmor od sunca, može se otići do centra grada i nekadašnjeg skladišta municije američke mornarice. Sada se u tom objektu nalazi izložba, koja predstavlja priču o ostrvu. Saznaće se više o kulturi, ekologiji i razvoju Culebre i ugroženim ekosistemima i stvorenjima o kojima se brine na ovom malom ostrvu.
Neki delovi Istorijskog muzeja posvećeni su vojnom prisustvu i kontroli nad Culebrom. Prisustvo Tainosa na ostrvu je takođe dokumentovano sa drevnim artefaktima kao dokazom njihovog boravka stotinama godina pre dolaska Španaca.
Skladište municije američke mornarice izgrađeno 1905. godine. Sada je Istorijski muzej Culebre.
C A Y O N O R T E
Cayo Norte (ranije West Key ili North East Key) je najveće ostrvo u privatnom vlasništvu u Portoriku i jedino ostrvo u privatnom vlasništvu u arhipelagu Culebra. Nije deo Nacionalnog rezervata za divlje životinje Culebra kao većina drugih obližnjih ostrva i sprudova.
Nalazi se oko 1 km severoistočno od ostrva Culebra. Cayo Norte je prvo ostrvo na desnoj strani kada plovi kroz Devičanski moreuz (Virgin Passage) od Atlantskog okeana prema Karipskom moru. Približno je ovalnog oblika, dugačko 2,3 km i široko 950 m, sa brežuljcima koji se blago spuštaju ka peščanim plažama na južnoj obali. Severna obala ostrva je stenovita litica. Brežuljci u istočnoj polovini ostrva su uglavnom prekriveni šikarom. Šumoviti pojasevi su duž južne obale, u kotlinama i na zapadnim padinama. Najviša tačka ostrva se nalazi na sredini zapadne polovine ostrva i iznosi 104 m. Površina ostrva je oko 121 ha.
1895. godine tokom početne španske kolonizacije ostrva Culebra, pravo na Cayo Norte je ustupljeno José Moralesu i Franciscu de los Santosu. 1902. godine vlasništvo je preneto Leopoldu Padrónu, a porodica Padrón je bila većinski vlasnik ostrva do 2004. godine. 2006. godine 100% vlasništva nad ostrvom stekla je porodična korporacija SVI Investments, za korišćenje kao privatnog odmarališta.
Cayo Norte je jedino ostrvo u arhipelagu Culebra koje nije bilo korišćeno kao poligon za gađanje od strane američke mornarice. Studija napravljena za Inženjerski korpus američke vojske 2007. godine kaže da je korišćenje ostrva bilo planirano 1924. godine, ali da su poteškoće sa uklanjanjem ljudi i krava sa ostrva sprečile da se ono koristi. Nisu identifikovane neeksplodirane mine na ostrvu.
Američka služba za ribu i divlje životinje identifikovala je plažu na južnoj obali ostrva kao kritično stanište za dve vrste ugroženih morskih kornjača. U unutrašnjosti Cayo Norte ne postoje ugrožene vrste faune ili flore.
C A Y O L U I S P E Ñ A
Cayo Luis Peña (sreće se i Cayo de Luis Peña), nekadašnji South West Key je malo, nenaseljeno ostrvo zapadno od Culebre. Ostrvo je dobilo ime po svom drugom vlasniku.
Nalazi se 650 m južno od rta Punta Tamarindo Grande, 770 m jugozapadno od rta Tamarindo, odnosno 1,2 km zapadno od rta Punta Tamarindo Chico. Sva tri navedena rta su na Culebri.
Centralni deo ostrva je pravougaonog oblika, ali se prema severu i jugu pružaju dva manja poluostrva. Dužina ostrva je 2,35 km, najveća širina je 1,35 km, a površina je oko 130 ha.
Ostrvo je rezervat prirode koji je deo Nacionalnog rezervata za divlje životinje Culebra. Posetiocima je na ostrvu dozvoljena šetnja prirodom, ronjenje i plivanje; međutim, posetiocima nije dozvoljeno da ostanu na ostrvu preko noći.
Jedini način dolaska na ostrvo je privatnim taksi brodićima sa ostrva Culebra. Ovaj ograničeni pristup rezultira relativno malim brojem posetilaca, a ostrvo i okolni grebeni mogu ostaju netaknuti kao rezultat toga.
Ostrvo je najpoznatije po plaži Luis Peña, koja se nalazi na njegovoj severnoj obali. Neki ovu plažu zovu i Honeymoon (medeni mesec).
C U L E B R I T A
Culebrita (mala Culebra, mala zmija) je malo, nenaseljeno koralno ostrvo uz istočnu obalu Culebre. Nalazi se 1,2 km istočno od ostrva Culebra i 1,7 km jugoistočno od ostrva Cayo Norte. Ostrvo je približno u obliku slova "Y" sa tri poluostrva koja se protežu od centra ostrva. Dugačko je oko 2 km i ima površinu oko 108 ha. Najistočnija tačka ostrva, rt Punta del Este, ujedno je najistočnija tačka Portorika. 14,5 km istočno nalazi se ostrvo Savana u sastavu Američkih Devičanskih ostrva.
Na Culebriti postoji šest plaža, a glavna je Plaja Tortuga (kornjača) na severnoj obali ostrva. Plaža je dobila ime po brojnim morskim kornjačama koje koriste plažu za polaganje jaja, a okolne vode za ispašu. Druge dve velike plaže su Trash i West. Pošto se plaža Trash (smeće, đubre) nalazi na vetrovitoj strani ostrva, često se na plažu nanose otpaci, po čemu je plaža dobila ime. Plaža West je mesto gde pristaju taksi brodići sa ostrva Culebra.
Na istočnoj obali ostrva postoje veliki bazeni u kojima se ljudi tokom plime izležavaju kao da su velike kade. Tokom oseke u bazenima ostane zarobljen deo morskih životinja. Greben Culebrita nalazi se na južnoj obali ostrva.
Culebrita je rezervat prirode i deo je Nacionalnog rezervata za divlje životinje Culebra.
Na ostrvu se nalazi jedan od najstarijih svetionika na Karibima, danas van funkcije.
Culebrita ima dve plitke lagune, od kojih se veća, Laguna de Molino (mlin), nalazi u severozapadnom delu ostrva. Prostire se na oko 2,2 ha i nalazi se na oko 0,9 m ispod nivoa mora. Druga laguna nalazi se blizu sredine zapadne obale ostrva i prostire se na oko 0,36 ha. Obe lagune su prema moru oivičene malim rubom mangrova i važno su stanište za neke od lokalnih divljih životinja.
2006. godine sprovedeno je istraživanje ekoloških i kulturnih resursa Culebrite, kako bi se identifikovali kulturni resursi, osetljiva staništa i ugrožene biljke i životinje. Tokom istraživanja evidentirano je ukupno 97 biljnih vrsta, od kojih nijedna ne spada u ugrožene vrste. Pored toga, zabeležene su 32 vrste ptica, četiri vrste gmizavaca i dve vrste sisara. Od ovih životinja u ugroženu vrste spadaju smeđi pelikan i patka beloobrazi perorep (anas bahamensis). Na ostrvu su primećene i ugrožene zelene morske kornjače, kao i gušter Culebra skink.
Do Culebrite se dolazi izletničkim brodićima sa glavnog ostrva Culebra, po ceni od 90 USD po osobi.
I S L A C A B R A S
Nekadašnji izgled svetionika
Cabras je stenovito, ali ravno ostrvce, koje se nalazi tik uz obalu Portorika u blizini naselja Ceiba, prema moreuzu Vieques. Ostrvo je spojeno sa kopnom nasipom dužine nešto preko 200 m. Dužina ostrva je 625 m, najveća širina je 325 m, a površina je oko 13 ha.
Ribarski čamci nisu bili jedini koji su prolazili moreuzom Vieques, već i okeanski brodovi. U stvari, more između ostrva Cabras i Viequesa postalo je važan moreuz tokom dugog trajanja španske kolonijalne vladavine u Portoriku. Dakle, kada je Madrid 1869. godine odobrio izgradnju svetionika na ostrvu Cabras, malo ko je doveo u pitanje ovu odluku. Inicijativa nije bila izolovani događaj, već je bila deo projekta modernizacije širom ostrva za "pomorsko osvetljenje". Obale Portorika su postale vidljive izgradnjom četrnaest svetionika od kojih je ovaj na ostrvu Cabras bio dvanaesti po redu. Međutim, preopterećeno špansko carstvo, upleteno u ratove za nezavisnost na Kubi i na Filipinima, zanemarilo je izgradnju svetionika.
1898. godine, tokom špansko-američkog rata, američka flota je manevrisala blizu ostrva Cabras, saznavši iz prve ruke vrednost svog položaja između zaliva Bahía de Puerca i Ensenada Honda. Ubrzo nakon što su zamenile portorikansku autonomnu vladu vojnim režimom, SAD su preuzele projekat svetionika kao deo svoje pomorske ekspanzije u oblasti Kariba. 1904. godine američka obalska straža je kupila 8 ha zemlje za 200 dolara, a 13. maja 1908. godine svetionik je bio spreman za rad. Cena poduhvata, uključujući ulazni put i pristanište, dostigla je ukupno 5.654,55 dolara.
Zgrada svetionika bila je jedinstvena među svetionicima u Portoriku po tome što je podsećala na pravougaoni oblik i dizajn poznatijeg settonika Morro u San Juanu, ali sa kamenom strukturom zamka. Za razliku od svog "rođaka" iz San Juana, zgrada koja je nadgledala moreuz Vieques bila je mala dvospratna svetlosiva kamena građevina sa crvenom prugom i jasnim belim ukrasima. Soba sa fenjerima nalazila se na uglovima male cilindrične kule na vrhu zgrade. Nalazila se na visini 25 m i projektovano je da belo svetlo bude vidljivo svuda unaokolo, pokazujući veći intenzitet na liniji dometa za 13 km (neki čak kažu i 22 km).
Svetioničar je zauzeo dve prostorije zgrade. Kako su ostrva Culebra i Vieques postala i vojne pošte i turističke destinacije, svetionik je igrao ulogu u zaštiti sve većeg broja prolaska brodova kroz moreuz. Izveštaji putnika odnose se na njegovu lepotu i moćnu svetlost. 1937. godine vlasti su instalirale automatizovanu acetilensku baklju. Šest godina kasnije svetionik je zatvoren. 1965. godine svetlo je zamenjeno dometnim svetlom, a prvobitna struktura je uništena 1966. godine.
770 m severno od ostrva Cabras nalazi manje ostrvo Cayo Cabritas, dugačko svega 100 m. Od obale Portorika udaljeno je 250 m.
Cayo Cabritas
V I E Q U E S
Vieques (izgovara se Vijekes), zvanično Isla de Vieques, je drugo po površini ostrvo Portorika. Zadržao je jak uticaj 400 godina španskog prisustva na ostrvu. Administrativni centar je Isabel Segunda (ponekad se piše Isabel II). Ime ostrva je španski izgovor naziva ostrva na jeziku domorodaca Taino, što znači “malo ostrvo” ili “mala zemlja”. Takođe ima nadimak Isla Nena, koji se obično prevodi kao “ostrvo male devojčice”, aludirajući na njegovu percepciju kao mlađe sestre Portorika. Ostrvu je ovo ime dao portorikanski pesnik Luis Llorens Torres. Tokom britanskog kolonijalnog perioda ostrvo se zvalo Crab Island (ostrvo rakova). Vieques je međunarodno najpoznatiji kao mesto održavanja serije protesta protiv upotrebe ostrva od strane mornarice SAD kao poligona za gađanje, što je dovelo do odlaska mornarice 2003. godine. Danas je bivše zemljište koji je zauzimala mornarica pretvoreno u nacionalno utočište za divlje životinje; pojedini delovi su otvoreni za javnost, ali mnogo toga ostaje zatvoreno zbog kontaminacije i/ili neeksplodiranih ubojnih sredstava koje vojska polako uklanja.
Neke od najlepših plaža na ostrvu nalaze se na istočnom kraju ostrva (bivša mornarička baza) koje je mornarica nazvala Red, Blue, Caracas, Pata Prieta, La Chiva i Plata. Na krajnjem zapadnom delu ostrva (takođe bivša mornarička baza) je Punta Arenas, koji je mornarica nazvala Green Beach. Plaže se obično smatraju među najboljim na Karibima zbog azurne vode i belog peska.
Geografija
Vieques se nalazi oko 10,7 km istočno od Portorika. Ostrvo Culebra je oko 16 km severno od Viequesa, a Američka Devičanska ostrva leže na istoku.
Dužina ostrva je oko 32,8 km u pravcu istok-zapad, dok je širina 3-7 km u pravcu sever-jug. Ima površinu od 130 km2. Severnu obalu Viequesa zapljuskuje Atlantski okean, a južnu Karipsko more. Vieques i Culebra, zajedno sa susednim malim ostrvima, čine Španska Devičanska ostrva, koja se ponekad nazivaju Passage Islands.
Bivša zemljišta američke mornarice, sada rezervati divljih životinja, zauzimaju ceo istočni i zapadni kraj Viequesa, sa nekadašnjim mestom za testiranje oružja (poznatom kao Live Impact Area ili Oblast živog uticaja) na krajnjem istoku ostrva. Ove oblasti su nenaseljene. Nekadašnje civilno područje zauzima otprilike centralnu trećinu ostrva i tiu se nalaze gradovi Isabel Segunda na severnoj obali i Esperanza na južnoj.
Vieques ima reljef od valovitih brda, sa centralnim grebenom koji ide u pravcu istok-zapad. Najviša tačka je Monte Pirata na 301 m. Geološki, ostrvo se sastoji od mešavine vulkanskih stena, sedimentnih stena poput krečnjaka i peščara, i aluvijalnih naslaga šljunka, peska, mulja i gline. Nema stalnih reka i potoka. Mnogo nekadašnjeg poljoprivrednog zemljišta je povratila priroda zbog dužeg nekorišćenja, a osim malog obima poljoprivrede u centralnom regionu, ostrvo je uglavnom prekriveno grmljem i suptropskom suvom šumom. Duž obale leže peščane plaže obrubljene palmama ispresecane lagunama, mangrovskim močvarama, solanama i koralnim grebenima.
Niz priobalnih ostrva i stena deo je opštine Vieques, u smeru kazaljke na satu počevši od najsevernijeg nižu se Roca Cucaracha (stena manje od 5 m u prečniku), Isla Yallis, Roca Alcatraz, Cayo Conejo, Cayo Jalovita, Cayo Jalova, Isla Chiva, Cayo Chiva, Cayo de Tierra, Cayo de Afuera (Cayo Real).
Cayo de Afuera (Cayo Real)
Bioluminiscentni zaliv Vieques (takođe poznat kao Puerto Mosquito, Mosquito Bay ili The Bio Bay), proglašen je za najsvetliji bioluminiscentni zaliv na svetu od strane Ginisove knjige rekorda 2006. godine i naveden je kao nacionalna prirodna znamenitost, jedna od pet u Portoriku. Luminiscenciju u zalivu izaziva mikroorganizam dioflagelat, koji svetli kad god je voda poremećena, ostavljajući trag neonsko plave boje.
Kombinacija više faktora stvara neophodne uslove za bioluminiscenciju: stabla crvene mangrove okružuju vodu (organizmi su povezani sa šumama mangrova iako mangrove nisu nužno povezane sa ovom vrstom); potpuni nedostatak modernog razvoja oko zaliva; voda je dovoljno topla i dovoljno duboka; mali kanal loji povezuje zaliv sa morem drži dinoflagelate u zalivu. Ovaj mali kanal nastao je veštački, kao rezultat pokušaja španskih brodovlasnika da odvoje zaliv od mora. Španci su verovali da je bioluminiscencija na koju su naišli dok su prvi put istraživali to područje delo đavola i pokušali su da spreče okeansku vodu da uđe u zaliv bacanjem ogromnih gromada u kanal. Španci su uspeli samo da sačuvaju i povećaju luminiscenciju u sada izolovanom zalivu.
Vožnja kajakom je dozvoljena u zalivu i može se dogovoriti preko lokalnih prodavaca.
Green Beach (Punta Arenas)
Vieques ima toplu, relativno suvu, tropsku klimu. Temperatura se malo menja tokom godine, sa prosečnim dnevnim maksimumima u rasponu od 29,3°C u januaru do 32,2°C u septembru. Prosečni dnevni minimumi su za oko 6°C niži. U periodu od 1955-1976. godine izmerene su temperature od minimalnih 11°C do maksimalnih 35°C. U proseku padne oko 1.000 do 1.100 mm padavina godišnje, a najkišovitiji je septembar. Zapadni deo ostrva prima znatno više padavina od istočnog dela. Preovlađuju istočni vetrovi. Vieques je sklon tropskim olujama i riziku od uragana od juna do novembra. Uragan Hugo je 1989. godine naneo znatnu štetu na ostrvu, a 2017. godine i uragan Maria.
Istorija
Arheološki dokazi sugerišu da je Vieques prvi put bio naseljen drevnim domorodačkim narodima Amerike koji su putovali uglavnom iz Južne Amerike, možda između 3000. i 2000. godine p.n.e. Procene ovih praistorijskih datuma naseljavanja široko variraju. Ova plemena su imala kulturu kamenog doba i verovatno su bila ribari i lovci-sakupljači.
Iskopavanja na lokaciji Puerto Ferro otkrila su fragmentirani ljudski skelet u velikom području ognjišta. Radiokarbonsko datiranje školjki pronađenih u ognjištu ukazuje na datum sahrane oko 1900. godine p.n.e. Ovaj skelet, popularno poznat kao El Hombre de Puerto Ferro, pronađen je u centru grupe velikih gromada u blizini centralnog dela južne obale Viequesa, otprilike 2 km severoistočno od naselja Esperanza. Linearni nizovi manjeg kamenja radijalno postavljenih od centralnih gromada danas su očigledni na lokalitetu, ali njihova starost i razlog postavljanja nisu poznati.
Lokalitet El Hombre de Puerto Ferro
Dalji talasi naseljavanja Indijanaca usledili su tokom narednih vekova. Narod Saladoid (ili Igneri) za koji se smatra da potiče iz današnje Venecuele, stigao je u region možda oko 200. godine p.n.e. (procene variraju). Ova plemena, poznata po grnčariji, rezbarenju kamena i drugim artefaktima, na kraju su se spojila sa grupama sa Hispaniole i Kube da bi formirala ono što se danas zove kultura Taino. Ova kultura je cvetala u regionu od oko 1000. godine n.e. do dolaska Evropljana krajem XV veka.
Evropsko otkriće Viequesa ponekad se pripisuje Kristiforu Kolumbu, koji se iskrcao na Portoriko 1493. godine. Nije pouzdano utvrđeno da li je Kolumbo lično posetio Vieques, ali u svakom slučaju ostrvo su ubrzo preuzeli Španci. Početkom XVI veka Vieques je postao centar Taino pobune protiv evropskih osvajača, što je navelo Špance da pošalju oružane snage na ostrvo da uguše otpor. Domorodačko stanovništvo Taino je desetkovano, oni su ubijani, zatvarani ili porobljeni od strane Španaca.
Španci, međutim, nisu trajno kolonizovali Vieques u to vreme i narednih 300 godina ostrvo je ostalo ispostava bez zakona, koju su posećivali gusari i odmetnici. Dok su se evropske sile borile za kontrolu u regionu, Španci su odbili niz pokušaja Francuza, Engleza i Danaca da kolonizuju ostrvo u XVII i XVIII veku.
Početkom XIX veka Španci su preduzeli korake da trajno nasele i obezbede ostrvo. 1811. godine Don Salvador Meléndez, tadašnji guverner Portorika, poslao je vojnog komandanta Juana Rosella da započne ono što će Portorikanci nazvati aneksija Viequesa. 1832. godine, prema sporazumu sa španskom portorikanskom administracijom, Francuz Teófilo José Jaime María Le Guillou je postao guverner Viequesa i preuzeo je obavezu da uvede red u anarhičnoj provinciji. Bio je ključan u osnivanju velikih plantaža, obeležavajući period društvenih i ekonomskih promena. Le Guillou se sada smatra osnivačem Viequesa (iako se ova titula ponekad dodeljuje i Franciscu Saínzu, guverneru od 1843-1852. godine, koji je osnovao Isabel Segundu, glavni grad Viequesa, nazvan po španskoj kraljici). Vieques je formalno pripojen Portoriku 1854. godine.
1816. godine Vieques je nakratko posetio Simón Bolivar kada se njegov brod nasukao dok je bežao posle poraza u Venecueli.
Tokom druge polovine XIX veka, hiljade robova afričkog porekla dovedeno je na Vieques za rad na plantažama šećerne trske. Stigli su sa Portorika i obližnjih ostrva Saint Thomas, Nevis, Sent Kits, Saint Croix i mnogih drugih karipskih ostrva. Ropstvo je ukinuto u Portoriku 1873. godine.
Najistočnija tačka ostrva, zatvorena za posete zbog opasnosti od neeksplodiranih mina
Ostrvo je takođe privuklo pažnju kao moguća kolonija Škotske, a nakon što su se brojni pokušaji kupovine ostrva pokazali neuspešnim, škotska flota je 1698. godine na putu za Darien (pokušaj Kraljevine Škotske da osnuje koloniju pod nazivom Nova Kaledonija na panamskoj prevlaci), došla je do kopna i preuzela ostrvo u ime škotske Kompanije za trgovinu u Africi i Indiji. Škotski suverenitet nad ostrvom pokazao se kratkotrajnim, pošto je ubrzo nakon toga stigao danski brod i preuzeo je pravo nad ostrvom. Od 1689-1693. godine ostrvo je kontrolisala Brandenburg-Pruska, a zvala ga je Krabbeninsel (na nemačkom ostrvo rakova) odakle potiče engleski naziv Crab Island.
Nakon što je Portoriko postao teritorija SAD, 1899. godine sproveden je prvi popis po kome je stanovništvo ostrva iznosilo 5.938.
Tokom dvadesetih i tridesetih godina XX veka proizvodnja šećera, od koje je Vieques zavisio, opada zbog pada cena i industrijskih nemira. Mnogi meštani su bili su primorani da se presele na Portoriko ili Saint Croix u potrazi za poslom.
1941. godine, dok je Evropa bila usred Drugog svetskog rata, mornarica SAD je kupila ili zaplenila skoro 80% Viequesa za proširenje pomorske baze “Roosevelt Roads”. Rečeno je da je prvobitna namena baze (nikada realizovana) bila da obezbedi sigurno utočište za britansku flotu i britansku kraljevsku porodicu ako Velika Britanija padne u ruke nacističke Nemačke. Ova tvrdnja se ne poklapa sa dokumentima američke mornarice i očiglednom činjenicom da bi kanadska luka Halifax bila verovatnija rezervna pozicija za britansku flotu, sa britanskim kraljem Džordžom VI koji je već vladao kao kralj Kanade. Baza se, međutim, smatrala atlantskim pandanom baze Pearl Harbor u Pacifiku zbog svoje strateške lokacije. Pomorska baza “Roosevelt Roads” bila je savršena lokacija za odbranu strateških prilaza Panamskom kanalu.
Veliki deo zemlje otkupljen je od vlasnika velikih farmi i plantaža šećerne trske, a eksproprijacije su dovele do konačnog propadanja industrije šećera. Bez konsultacija sa lokalnim stanovništvom koje je tu živelo i radilo vekovima i protestovalo zbog eksproprijacije, u Vašingtonu je doneta odluka da se to pretvori u poligon za gađanje. Na sličan način kao stanovništvo ostrva Chagos, koje je raseljeno da bi se napravilo mesto za bazu vazduhoplovnih snaga u Indijskom okeanu šezdesetih godina XX veka, poljoprivredni radnici, koji nisu imali formalno vlasništvo nad zemljom koja je zauzeta, bili su iseljeni i prisiljeni na emigraciju.
Duže od 60 godina, američka vojska je koristila ostrvo (sa populacijom od preko 9.000 stanovnika 1950. godine) kao poligon za gađanje bojevom municijom. Prema internim dokumentima mornarice, gađanje se obavljalo prosečno 180 dana godišnje, odnosno oko pola godine. Američka vojska koristila je od 1972. godine municiju sa osiromašenim uranijumom na naseljenom (i punom egzotičnih divljih životinja) ostrvu, sa prosečno preko 80 bombi dnevno tokom decenija. Posledice po zdravlje se osećaju i danas, jer je stopa obolelih od raka navodno veća kod stanovništva Viequesa, posebno kod dece, nego kod onih na glavnom ostrvu.
Milivi Adams je bila devojka sa Viequesa koja je umrla od raka i postala je simbol u borbi protiv američkog vojnog prisustva na ostrvu. Dijagnostikovan joj je rak u dobi od dve godine. Njeno lice se mnogo puta pojavljivalo na naslovnim stranama portorikanskih novina i časopisa, a na mnogim uglovima ulica Viequesa bili su posteri sa njenom slikom.
Kontinuirano posleratno prisustvo mornarice SAD na Viequesu izazvalo je proteste lokalne zajednice, ljute zbog eksproprijacije njihove zemlje i uticaja testiranja oružja na životnu sredinu. Nezadovoljstvo lokalnog stanovništva se pojačalo lošim privrednim stanjem ostrva.
Protesti su došli do vrhunca 1999. godine kada je David Sanes, rođen na Viequesu, zaposlen kao civilni radnik obezbeđenja u mornarici SAD, poginuo od mlazne bombe za koju je mornarica rekla da nije ispaljena. Meštani su otišli na okean u svojim malim ribarskim čamcima i uspešno prekinuli vojne vežbe američke mornarice na kratak period, sve dok američka mornarica i dva katera američke obalske straže nisu počeli da kontrolišu pristup ostrvu i sklone nautičare dalje od Viequesa. 27. aprila 2001. godine mornarica je nastavila sa radom i protesti su nastavljeni. U tom trenutku bilo je već privedeno više od 600 demonstranata.
Kao rezultat ovog pritiska, u maju 2003. godine mornarica se povukla sa Viequesa, a veći deo ostrva je proglašen nacionalnim utočištem za divlje životinje pod kontrolom Službe za ribu i divlje životinje SAD. Zatvaranje pomorske baze “Roosevelt Roads” usledilo je 2004. godine, a pre uragana Maria ona je ponovo otvorena.
Portoriko je 20. septembra 2017. godine pogodio uragan Maria, koji je izazvao ogromna razaranja i skoro potpuno gašenje privrede ostrva zasnovane na turizmu. Najveći hotel na ostrvu, “The W”, nije ponovo otvoren od uragana, ali većina manjih hotela i prenoćišta sa doručkom je nastavila sa radom. Do decembra 2019. godine bolnica na ostrvu nije sanirana i ostala je zatvorena. Buduće majke morale su da putuju na glavno ostrvo Portoriko da bi se porodile, a takođe i bolesnici kojima je bila potrebna dijaliza. U novembru 2018. godine u privremenu ambulantu je isporučen mobilni aparat za dijalizu. 21. januara 2020. godine Federalna agencija za vanredne situacije odobrila je 39,5 miliona dolara za pomoć u obnovi bolnice. Porodica Jaideliza Morena Venture (13), za čiju je smrt 2020. godine okrivljen nedostatak funkcionalne bolnice i medicinske opreme za spašavanje života na ostrvu, tuži vladu zbog kršenja ljudskih i građanskih prava. Sredstva za obnovu bolnice odobrena su dve nedelje nakon smrti Jaideliza, ali do 31. januara 2021. nije obnovljena.
Opština ima zvaničnu zastavu i grb. Zastava Viequesa, odobrena 1975. godine, sadrži predstavu opštinskog grba i zadržava isti simbolizam. Sastoji se od sedam naizmeničnih polja bele i plave boje. U njegovom središtu je zeleni romb gde se žutom bojom pojavljuje pojednostavljeni dizajn zamka. Pomorska kruna koja se vidi na grbu je izostavljena iz zastave. Grb ima štit sa srebrnim i plavim talasima koji simbolizuju more oko Viequesa. U zelenom rombu je istorijska tvrđava Vieques koja predstavlja tradicionalni španski heraldički zamak, a na vrhu je zlatna kruna sa srebrnim jedrima.
Zastava i grb Viequesa
Stanovništvo
Po poslednjem popisu obavljenom 2020. godine broj stanovnika ostrva iznosi 8.249. U odnosu na prethodni popis iz 2010. godine, kada je bilo 9.300 stanovnika, njihov broj je opao za nešto više od 11%. Najveći broj stanovnika zabeležen je u popisu 1920. godine (11.651), a zatim je u svakom sledećem popisu zaključno sa 1960. godinom padao do 7.210. To je najmanji broj stanovnika izuzev prvog popisa koji su obavile SAD 1899. godine (5.938). Od 1960-2010. godine broj stanovnika se povećao za oko 2.100, odnosno oko 30%. Gustina naseljenosti je oko 60 stanovnika/km2.
Po popisu iz 2010. godine najviše je belaca (48,7%), a zatim crnaca (38%). Indijanaca i Azijaca ima vrlo malo (0,8%).
I španski i engleski su priznati kao službeni jezici. Španski je primarni jezik većine stanovnika.
Vieques je administrativno podeljen na osam barriosa. Od toga dva barriosa, koja se nalaze na zapadu ostrva, nemaju nijednog stanovnika, dok je treći barrios u tom području imao svega osam stanovnika.
| Barrio | Površina (km2) | Broj stanovnika (popis 2000) | Gustina naseljenosti | Sprudovi i ostrvca u sastavu barriosa |
| Isabel Segunda barrio-pueblo | 0,70 | 1.459 | 2.093 | – |
| Florida | 11,55 | 4.126 | 357 | – |
| Llave | 15,42 | 8 | 0.5 | – |
| Mosquito | 6,28 | 0 | 0 | – |
| Puerto Diablo | 45,32 | 984 | 22 | Roca Cucaracha, Isla Yallis, Roca Alcatraz, Cayo Conejo, Cayo Jalovita, Cayo Jalova |
| Puerto Ferro | 21,20 | 856 | 40 | Isla Chiva, Cayo Chiva |
| Puerto Real | 19,94 | 1.673 | 84 | Cayo de Tierra, Cayo de Afuera (Cayo Real) |
| Punta Arenas | 11,23 | 0 | 0 | – |
| Ukupno | 131,65 | 9.106 | 69 |
Isabel Segunda
Vieques slavi sveca zaštitnika u julu. Fiestas Patronales de Nuestra Señora del Carmen je religiozna i kulturna proslava koja uglavnom sadrži parade, igre, umetnost, zabavne vožnje, regionalnu hranu i zabavu uživo.
Ostali festivali i događaji koji se proslavljaju na Viequesu su:
- Festival Tri kralja – Bogojavljenje 6. januara
- Festival Cultural Viequense u junu
- Festival de la Arepa u avgustu/septembru
Privreda
Proizvodnja šećera, nekada glavni oslonac ostrvske privrede, opala je početkom XX veka, da bi konačno propala četrdesetih godina XX veka kada je američka mornarica preuzela veći deo zemlje na kojoj su bile plantaže šećerne trske. Nakon početne faze izgradnje baze, mogućnosti za život na ostrvu su povećane i uključuju ne samo ribolov ili samostalnu poljoprivredu, već i poslove u pomorstvu. Kulture koje se uzgajaju na ostrvu su avokado, banane, kokos, žitarice, papaja i slatki krompir. Određeni broj stalnih radnih mesta obezbedila je američka mornarica. Od sedamdesetih godina “General Electric” zapošljava nekoliko stotina radnika u proizvodnom pogonu. Nezaposlenost je bila široko rasprostranjena, sa posledičnim socijalnim problemima. Popis stanovništva 2000. godine zabeležio je prosečni prihod domaćinstva od 9.331 USD (u poređenju sa 41.994 USD za SAD u celini) i 35,8% zaposlenog stanovništva uzrasta preko 16 godina (u poređenju sa 63,9% za SAD u celini).
Plaža sa crnim peskom Black Sand ili Playa Negra
Nakon odlaska američke mornarice 2003. godine, slaba privreda ostrva je ostavljena u propadanju i morali su se uložiti napori da se ponovo razvije poljoprivreda, očiste kontaminirana područja bivših poligona za gađanje i da se Vieques razvije kao turistički odredište. Mornarica je sada najveći poslodavac na ostrvu i doprinela je sa preko 20 miliona dolara lokalnoj privredi u poslednjih pet godina kroz plate, smeštaj, vozila, poreze i usluge. Mornarica je obezbedila specijalizovanu obuku za nekoliko lokalnih ostrvljana.
Tokom perioda od 60 godina većinu Viequesa je zatvorila američka mornarica, a ostrvo je ostalo gotovo potpuno turistički nerazvijeno. Ovaj nedostatak razvoja sada se reklamira kao ključna atrakcija. Vieques se promoviše pod zastavom ekoturizma kao uspavano, netaknuto ostrvo ruralnog pastoralnog šarma i netaknutih napuštenih plaža i brzo postaje popularna destinacija.
Od odlaska mornarice, tenzije na ostrvu su se smanjile, iako su spekulacije stranih građevinara sa zemljištem i strah od prekomernog razvoja izazvali izvesno negodovanje među lokalnim stanovništvom, a povremeno se javlja i antiamerikanizam. Zemljište koje je bilo u vlasništvu mornarice predato je na upravljanje američkoj Nacionalnoj službi za ribu i divlje životinje i vlastima Portorika i Viequesa. Nekadašnji poligon na istočnom delu ostrva je i dalje kontaminiran, ali preostale oblasti su uglavnom otvorene za javnost, uključujući mnoge prelepe plaže koje su bile nedostupne civilima dok je vojska izvodila manevre. Ronjenje je odlično, posebno na Plavoj plaži (Blue Beach, Bahía de la Chiva).
Plava plaža
TripAdvisor je 2011. uvrstio Vieques među 25 najboljih plaža na svetu, napisavši: “Ako više volite plaže bez pratećeg komercijalnog sadržaja, Isla de Vieques je vaš travnjak za sunčanje, sa više od 40 plaža i nijednim semaforom”.
Saobraćaj
Vieques opslužuje aerodrom “Antonio Rivera Rodríguez”, na koji trenutno mogu da slete samo mali avioni sa turbo-elisnim pogonom. Asfaltna pista dugačka je 1.311 m.
Kada su antivojni demonstranti počeli da hrle na Vieques 1999. godine, aerodrom je zabeležio značajan porast broja putnika u odnosu na uobičajeni godišnji prosek. Tada su mnoge poznate ličnosti doputovale preko ovog aerodroma na Vieques iz celog Portorika i ostatka Latinske Amerike da se pridruže demonstrantima.
Kada je Carla Tricoli, rođena na Viequesu, pobedila na takmičenju za mis Portorika 2002. godine, njen prvi let bio je do aerodroma Vieques.
Pošto aerodrom ne može da primi mlazne avione, početkom 2005. godine najavljeni su planovi za proširenje piste, kako bi aerodrom mogao da prihvati manje mlazne avione, ali se ova ideja nikada nije realizovala.
Ukupno šest avio kompanija leti sa ovog aerodroma, a najviše putnika preveze “Vieques Air Link”. Pretežno su to domaći letovi do međunarodnog aerodroma “Luis Muñoz Marin” u San Juanu, aerodroma Isla Grande (letovi traju 20 do 30 minuta), do aerodroma Ceiba (let od 5 minuta) i do Culebre. Međunarodni letovi su između Viequesa i ostrva Saint Croix, Saint Thomas (Američka Devičanska ostrva), Tortola i Virgin Gorda (Britanska Devičanska ostrva). Najviše putnika ima na letovima do aerodroma “José Aponte de la Torre” u gradu Ceiba, a zatim do dva aerodroma u San Juanu.
Aerodromska zgrada
Drugi način dolaska na Vieques je korišćenje trajekta iz luka Ceiba ili Fajardo. Rastojanje Ceiba – Vieques iznosi oko 22 km, a Fajardo – Vieques oko 30 km. Radnim danima ima po sedam polazaka iz luke ceiba i sa Viequesa, dok ih je vikendom pet. Međutim, radnim danima su po dva polaska rezervisana samo za prevoz tereta, dok vikendom takvih polazaka nema. Polasci iz luke Ceiba su u 5:00, 9:00, 13:00, 17:00 i 20:00 h, a sa Viequesa su u 6:30, 11:00, 15:00, 18:30 i 21:30 h. Povratna karta za prevoz manjeg vozila je oko 22 USD, a u tu cenu je uračunata i karta za vozača. Dodatni putnici plaćaju 2 USD za prevoz u jednom pravcu.
Iz luke Fajardo polasci su radnim danima u 9:30, 13:30, 16:30 i 20:00 h, a sa Viequesa su u 6:30, 11:00, 15:00 i 18:00 h. Vikendom su polasci iz luke Fajardo u 9:00, 15:00 i 18:00 h, a sa Viequesa su u 6:30, 13:00 i 16:30 h. Karta za prevoz u jednom smeru košta 2 USD.
Na samom ostrvu dve najznačajnije saobraćajnice su PR-200 i PR-201. Saobraćajnica PR-200 povezuje barrio Mosquito i barrio Puerto Diablo, prolazeći kroz glavni grad Isabel Segunda. Dužina ove saobraćajnice je 13,9 km. Na pojedinim mestima ove saobraćajnice su uski mostovi, kojima može da prođe samo jedno vozilo. Saobraćajnica PR-201 se odvaja od saobraćajnice PR-200 u barriju Florida i nastavlja prema jugozapadu. Ukršta sa saobraćajnicama PR-996 (km 3,7), PR-995 (km 4,5) i sa PR-997 (km 6,9) u barriju Puerto Real. Završava se u barriju Llave nakon 8,9 km kod radarske stanice.
Ukupno na ostrvu ima 13 mostova.
Znamenitosti
Osim arheoloških nalazišta, kao što je La Hueca, i divljih plaža (Esperanza, Sun Bay, Black Sand ili Playa Negra), jedinstvena karakteristika Viequesa je prisustvo dva bioluminiscentna zaliva, od kojih je poznatiji zaliv Mosquito (gore opisan). Vieques je takođe poznat po svojim paso fino konjima, koji su u vlasništvu lokalnog stanovništva i ostavljeni da slobodno lutaju po delovima ostrva.
Takođe u znamenitosti spada i arheološko nalazište Puerto Ferro (gore opisano).
Fortín Conde de Mirasol
El Fortín Conde de Mirasol (tvrđava grofa Mirasola), takođe poznata kao Fuerte de Vieques, je utvrđenje izgrađeno 1845. godine, a nalazi se u gradu Isabel Segunda. 1991. godine tvrđavu je obnovio Institut za portorikansku kulturu. U tvrđavi se danas nalaze Muzej umetnosti i istorije Viequesa i Istorijski arhiv Viequesa, obimna zbirka dokumenata vezanih za istoriju ostrva. Uvršten je u Nacionalni registar istorijskih mesta 1977. godine.
La Casa Alcaldía (gradska kuća) u mestu Isabel Segunda
Grobnica Le Guillouja, osnivača grada Isabel Segunda
Svetionik Punta Mulas
Svetionik Punta Mulas, takođe poznat kao Faro de Vieques, je istorijski svetionik koji se nalazi na severnoj obali Viequesa, u blizini grada Isabel Segunda. Pušten je u rad 1896. godine, a automatizovan je 1949. godine. Punta Mulas je bio drugi svetionik izgrađen na Viequesu nakon svetionika Puerto Ferro. Bio je od ključnog značaja za plovidbu u moreuzu San Juan.
1992. godine svetionik je obnovljen u čast 500 godina prvog putovanja Kristifora Kolumba u Ameriku. U zgradi svetionika se nalazi muzej koji prikazuje pomorsku istoriju Viequesa i Amerike, kao i druge istorijske eksponate. Naveden je u Nacionalnom registru istorijskih mesta SAD.
Svetionik Puerto Ferro
Puerto Ferro je istorijski svetionik. Pušten je u rad 1896. godine. To je jedan od poslednjih manjih ili lokalnih svetionika koje je izgradila španska vlast. Nalazi se na južnoj obali ostrva i bio je od velikog značaja za prolaz brodova kroz moreuz Vieques. Svetionik je deaktiviran 1926. godine kada je i napušten.
Tokom Drugog svetskog rata, vojska SAD je kupila oko dve trećine Viequesa kao proširenje pomorske baze Roosevelt Roads na Portoriku, uključujući i oblast oko svetionika Puerto Ferro. Svetionik Puerto Ferro je sada u području Nacionalnog rezervata za divlje životinje Vieques.
Iako je u lošem stanju i zgrada potpuno zatvorena ciglom ili betonom, svetionik je dobar primer neoklasičnog stila svetionika. Svetionik je sada otvoren za javnost, dostupan je zemljanim putem koji se odvaja odmah desno od kapije pri ulasku u Nacionalni rezervat. Rastojanje iznosi 4 km.
Stablo ceibe staro 300 godina
Ovo drvo je iz roda slezova ili slezovki (malvaceae), biljne porodice iz reda malvales. Stablo se nalazi oko 8 km zapadno od grada Isabel Segunda, iza aerodroma, neposredno pored puta PR-200.
Finca Victoria – Casa Botánica y Hotel, ekološka farma i hotel
Rompeolas (pristanište Mosquito)
Nalazi se u barriju Mosquito, ima neverovatnu dužinu od skoro 2 km. Nije mi poznata namena ovog pristaništa. 2003. godine dobio je ime Puerto de la Libertad David Sanes Rodríguez, gore spomenutog meštana poginulog 1999. godine.
Hacienda Playa Grande (stara zgrada plantaže šećerne trske)
Podzemni bunkeri američke mornarice
Olupina razarača “Killen”
Razarač je služio kao ciljni brod tokom testiranja atomske bombe 1958. godine, a 1962. godine učestvovao je u testovima visoke eksplozivnosti u zalivu Chesapeake da bi procenio strukturne efekte nuklearnog izlaganja broda. “Killen” je skinut sa mornaričke liste i poslat u američku pomorsku bazu “Roosevelt Roads” u januaru 1963. godine da bi služio kao ciljni brod za raketne i streljačke vežbe kod ostrva Vieques gde je na kraju potopljen u plitki zaliv Bahia Salina del Sur 1975. godine, gde se nalazi i danas.
C A Y O S A N T I A G O
Cayo Santiago, takođe poznat kao Santiago Island, Isla de los monos (ostrvo majmuna), nalazi se 1 km istočno od naselja Punta Santiago (4.723 stanovnika) u Opštini Humacao.
Ostrvo je dugačko 600 m u pravcu sever-jug i široko 400 m u pravcu istok-zapad i ima površinu od 13,9 ha. U ovu površinu je uključen Small Cay, koji je povezan sa glavnim delom (Big Cay) uskom peščanom prevlakom i ima površinu oko 3 ha. Na Google Earthu su ta dva dela ostrva čak razdvojena. 600 m zapadno od najjužnije tačke nalazi se plićak Bajo Evelyn, sa dubinama od 15 m. Ostrvo je na severu ravno, a na jugu dostiže visinu od 34,9 m, na malom stenovitom brdu zvanom El Morrillo, koje se naglo uzdiže iz vode i okolne nizije.
Krajem četrdesetih godina XX veka Portoriko je eksproprisao ostrvo od njegovih privatnih vlasnika i ustupio ga Univerzitetu Portorika. Na ostrvu su dozvoljeni samo istraživači, ali turisti mogu iznajmiti čamac da vide ostrvo i njegove stanovnike, a to su majmuni primati.
Od decembra 1938. godine ostrvo je stanište slobodne populacije rezus majmuna. Majmuni su potomci originalne grupe od 30 majmuna koje su iz Indije uvezli Clarence R. Carpenter i Škola tropske medicine u San Juanu kojom su upravljali koledž lekara i hirurga Univerziteta Kolumbija iz Vašingtona i Univerzitet u Portoriku. Danas, kolonija, koja broji preko hiljadu jedinki, služi za istraživače iz mnogih institucija u SAD i nekoliko u Evropi. Nedavno je objavljena slikovna istorija povodom 75 godina kolonije.
C A Y O B A T A T A
Cayo Batata je nenaseljeno, travnato ostrvo, koje se nalazi 600 m istočno od brda Morro de Humacao, najbliže tačke na Portoriku, koje se nalazi odmah južno od ušća reke Rio Humacao, u opštini Humacao. U odnosu na Cayo Santiago nalazi se 5,6 km jugozapadno. Ostrvo je pravougaonog oblika sa stranicama dužine od 60 do 70 m. Površina je 4.679 m2 ili 0,47 ha, a najveća visina je 12,1 m.
150-300 m istočno od ostrva nalazi se grupa od pet stena i grebena, koja se zove Caballo Blanco (bukvalno, Beli konj).
C A J A D E M U E R T O S
Ostrvo Caja de Muertos (doslovno mrtvački kovčeg, na engleskom Coffin Island) zajedno sa ostrvima Cardona, Ratones, Morrillito, Isla del Frio, Gatas i Isla de Jueyes jedno je od sedam ostrva u opštini Ponce. Nalazi se 8,7 km južno od Portorika i administrativno pripada opštini Ponce.
Ostrvo je dugačko 2,75 km u pravcu severoistok-jugozapad, a najveća širina je 860 m (prosečna širina je 560 m). Ima površinu od 1,54 km2. U blizini Caja de Muertos su Morrillito Key (180 m od jugozapadnog rta, 0,05 km2) i Cayo Berbería (6,3 km severoistočno, 0,31 km2), koji administrativno pripada opštini Juana Díaz.
Klima je suva i ostrvo podržava suvu šumu. Svetionik Caja de Muertos koji još uvek funkcioniše, pušten je u rad 1887. godine i automatizovan je 1945. godine. Nalazi se na najvišoj tački ostrva, brdu Cerro Morrillo visine 52 m, gotovo u sredini ostrva.
Ostrvo poseduje faunu i floru koja se ne može naći nigde drugde na svetu. Nema stalnih stanovnika, ali Vlada Portorika na njemu ima osoblje Odeljenja za prirodne resurse, kao i obezbeđenje.
Od 1511. godine ostrvo je imalo različita imena: Isla Abeiranas, Abairianay, Antías, Jutías, Yautías, Utías, Abeianay, Angulo, Isla Bestia i Isla del Tesoro, pored prevoda kao što su Coffre A’morr, Deadman’s Chest i Coffin Island. Caja de Muertos se može prevesti kao kovčeg ili mrtvački sanduk, ali ne postoji saglasnost o tome kako je ostrvo dobilo sadašnje ime. Zvaničnu verziju porekla imena, koju je dalo Odeljenje za prirodne resurse Portorika, a kome je briga o ostrvu trenutno poverena, glasi: “Ime ostrva se pripisuje francuskom piscu Jean-Batistu Labatu iz XVIII veka, koji ga je nazvao Coffre à mort (Caja de Muertos) ili Bomba d’Infierno, pozivajući se na činjenicu da kada se ostrvo gleda sa određenih mesta u južnom Portoriku, ono daje utisak da se vidi mrtva osobu kako leži na visoravni”.
Ostrvo sa okolnim morem su u sastavu rezervata prirode “Caja de Muertos”, zbog kornjača i ekološke vrednosti njegovih suvih šuma i grebena. Na ostrvu se često viđaju ljudi koji pešače ili dolaze na plaže.
Smatra se da je ostrvo staro samo oko 4.000 godina, a kamena umetnost koja je ostala na ostrvu svedoči da su ga ljudi posećivali milenijumima. Domoroci Taino su često putovali na ostrvo u ribolovačke ekspedicije, a kada su ih Španci porazili tokom špansko-tainskog rata za Borikén 1511. godine, domoroci su pokušali da se povuku na Caja de Muertos, ali su ubrzo nakon toga ili zarobljeni ili ubijen. Tokom većeg dela XVII veka, poznato je da su ostrvo koristili gusari i pobunjenici kao skrovište. Na primer, 1599-1600. godine koristila ga je grupa trgovaca koji su postali gusari. Nakon što su saznali za portugalski brod pun zlata, srebra, dragog kamenja, drugog blaga, napali su ga i prisvojili njegov sadržaj. Međutim, dok su pokušavali da se vrate u Englesku, suočili su se sa pokušajem pobune i, preživevši je, sklonili su se na Caja de Muertos. Odlazeći do Portorika po hranu, ubijeni su, osim jednog, koji je kasnije priznao postojanje skrivenog blaga. Španski kolonijalni guverner je zatim prisvojio preostalo blago, koristeći ga, između ostalog, za građevinske projekte.
1842. godine napravljena je prva poznata mapa koja je koristila današnje ime ostrva. Španska vlada je 1880. godine započela izgradnju svetionika na ostrvu, a završila ga je 1887. godine. Tokom XIX veka ostrvo je takođe služilo kao skrovište portorikanskih patriota koji su tražili nezavisnost od Španije. Tokom tih decenija ostrvo je služilo za tajne sastanke masona, kada su bili proganjani na Portoriku. 1928. godine Cayetano Coll y Toste napisao je roman pod nazivom “El Tesoro del Pirata Almeida” (Blago piratske Almeide) inspirisan ostrvom Caja de Muertos. Po meni pogrešan je podatak da je ostrvo 1883. godine inspirisalo je Roberta Louisa Stevensona da napiše roman “Ostrvo sa blagom”, već je to ostrvo Dead Chest koje pripada Britanskim Devičanskim ostrvima.
1898. godine, tokom američke invazije, ostrvo je imalo 64 stalna stanovnika, a deceniju kasnije ostalo je samo 16 stanovnika. Ovi stanovnici nisu imali vodu za piće na ostrvu, već se ona donosila sa kopna kada se nije mogla prikupiti kišnica. Ostrvo je na kraju postalo nenaseljeno, osim svetioničara. Kada je 1945. godine ostrvski svetionik automatizovan, više nije bilo potrebe za svetioničarima i ostrvo je postalo pusto. Nakon toga postalo je mesto za jednodnevne izlete za vlasnike privatnih plovila.
2. januara 1980. godine ostrvo je proglašeno rezervatom prirode i povereno je Odeljenju za prirodne resurse Portorika u saradnji sa opštinom Ponce. Vlada Portorika je 1985. godine dala odobrenje za razvoj turističkog centra na Caja de Muertos. Svetionik je obnovljen i neko vreme je u njemu bio muzej.
Lučka uprava Portorika obavljala je javni prevoz do ostrva do 1993. godine; ubrzo nakon toga kompanija pod nazivom “Island Venture” počela je da nudi svakodnevna putovanja. Usluga je dva puta prekidana, nakon uragana Maria i posle zemljotresa u Portoriku 2020. godine, koji su teško oštetili pristanište na šetalištu La Guancha u gradu Ponce, odakle polazi brod. Ono što sam pronašao na Internetu je da brod do ostrva saobraća petkom, subotom, nedeljom i praznicima sa polaskom u 8:30 h i povratkom u 15:30 h. Rastojanje iznosi 14 km, a vožnja traje 30-40 minuta u zavisnosti od vremenskih uslova.
Odeljenje za prirodne i ekološke resurse Portorika izgradilo je na ostrvu pristanište, barake za rezervno osoblje, kao i mali muzej, putokaze i toalete za turiste.,
Objekti na ostrvu sa plažom Pelicano u pozadini
Caja de Muertos ima pet plaža:
• Playa Pelicano – nalazi se na zapadnoj obali ostrva, između pristaništa za čamce i brda (poluostrva) Cerro Morrillo. Nagrađena je plavom zastavom.
• Playa Ensenadita (“Pocitas”)
• Playa Larga – zaštićena (i stoga nije dostupna) plaža na jugoistočnoj strani (otvorena strana Karipskog mora) ostrva između poluostrva Cerro Morrillo i svetionika.
• Playa Blanca (Playa Coast Guard, plaža Obalska straža) – nalazi se na severozapadnoj strani ostrva (okrenuta prema gradu Ponce), severozapadno od svetionika.
• Playa Chica (Playa Carrucho) – nalazi se na severnoj i severoistočnoj obali ostrva, okrenuta ka obali Portorika.
M O R R I L L I T O
Ostrvo Morrillito gledano prema jugu sa svetionika na ostrvu Caja de Muerto
Morrillito je malo nenaseljeno ostrvo udaljeno 130 m od jugozapadnog kraja ostrva Cajo de Muerto. Između dva ostrva je plitko more sa dubinama oko 5,5 m. Morrillito ima dužinu 400 m i površinu od samo 4 ha. Ponekad se pogrešno naziva cay (ili key).
Morrillito je ostrvo sa ravnim vrhom visine 9 m. Kada se gleda iz daljine Morrilito se lako može zameniti sa strmim brdom visine 50 m (koje se zove Cerro Morrillo) na krajnjem jugozapadnom delu ostrva Caja de Muertos. Klima je suva i na ostrvu je suva šuma.
Zajedno sa ostrvima Caja de Muertos i Berberia Key, Morrillito čini Rezervat prirode Caja de Muertos. Ostrvo je proglašeno rezervatom prirode 1980. godine. Zaštita je uglavnom uvedena zbog velikog broja ugrožene vrste morske kornjače.
I S L A D E L F R Í O
Isla del Frío je malo nenaseljeno ostrvo u opštini Ponce. Ostrvo, koje se ponekad pogrešno smatra sprudom (cay ili key), a ponekad pogrešno napisano Isla del Erio, nalazi se otprilike 600 m južno od obale Portorika, odnosno ušća reke Rio Inabón u Karipsko more.
Ostrvo je dugačko 600 m, najveća širina je 120 m, a površina merena na Google Earthu je oko 4,5 ha. Prema wikipediji površina ostrva je svega 1 ha. Ostrvo je ravno, a najviša tačka je na samo 2 m iznad površine mora.
Isla del Frío je pretežno obraslo žbunjem. Klima je suva i na ostrvu raste suva šuma.
I S L A D E J U E Y E S
Isla de Jueyes je grupa od tri mala nenaseljena ostrva udaljena 190 m od južne obale Portorika. Sa površinom od samo 0,49 ha, ona su ujedno i najmanja od sedam ostrva koja pripadaju Opštini Ponce.
Ostrva se zbog male veličine ponekad smatraju sprudovima (cays ili keys) ili ostrvcima.
Orijentisani su u pravcu jugozapad-severoistok i međusobno su udaljeni oko 37 m. Najsevernije ostrvo je najbliže obali Portorika, dok je jugozapadno ostrvo najudaljenije od obale Portorika (690 m).
Ostrva variraju u veličini. Najmanje ostrvo ima dimenzije 40×40 m, dok najveće ima dimenzije 60×80 m.
Klima je suva i na ostrvu raste suva šuma, koja se sastoji uglavnom od žbunja.
Iako zvanično nije rezervat prirode, ostrvo je pod upravom Odeljenja za prirodne i ekološke resurse Portorika.
I S L A D E G A T A S
Gatas ili, češće, Isla de Gatas, je malo ostrvo u opštini Ponce. Nalazi se južno od luke Ponce. Sredinom XX veka povezano je nasipom sa Portorikom. U tom smislu, to je sada praktično rt ili poluostrvo, a ne ostrvo u najstrožem smislu. Nasip je povećao površinu prvobitnog ostrva na sadašnjih 5,3 ha.
Ostrvo dostiže nadmorsku visinu od 3 m, a na zapadnoj obali ima plažu.
Na ostrvu je stacioniran privatni sportski kompleks “Nautički klub Ponce” sa marinom za jahte i čamce.
I S L A C A R D O N A
Isla Cardona, takođe poznato kao Sor Isolina Ferré Island, je malo, nenaseljeno ostrvo koje se nalazi na zapadnoj strani ulaza u luku Ponce, 1,7 km jugozapadno od ostrva Gatas.
Ostrvo ima oblik pečurke, dugačko je 250 m i ima površinu od 3,5 ha. Ponekad se pogrešno naziva sprud (cay ili key). Zanimljivo je da je uragan Maria rekonfigurisao pesak, tako da je ostrvo sada ima veću širinu od dužine.
Smatra se da naziv Cardona potiče od prezimena porodice svetioničara stacioniranih na ostrvu dugi niz decenija. Bez obzira na poreklo naziva, ostrvo se sada naziva i Sor Isolina Ferré u znak zahvalnosti i sećanja na religioznu ženu koja je svoj život posvetila boljitku stanovnika Barrio Playa, kome ostrvo administrativno pripada u užem smislu.
Ostrvo je nisko i pokriveno je žbunjem. Klima je suva i na ostrvu raste suva šuma.
Na ostrvu se nalazi svetionik podignut 1889. godine, koji je naveden u Nacionalnom registru istorijskih mesta SAD.
Mala udaljenost od Portorika čini Cardonu popularnim odredištem za događaje na vodi, kao što su kajak i plivanje. Svake godine ostrvo posećuje desetine plivača na godišnjem Cruce a Nado, međunarodnom plivačkom takmičenju sponzorisanom od strane Opštine Poncea.
Ostrvo je raj za one koji vole more i aktivnosti na vodi. Plaža sa belim peskom i kristalno čisto more oivičeni su koralnim grebenom. Može se istražiti svaki kutak ovog malog ostrva i uživati u njegovoj prelepoj plaži. Voda je kristalno čista i ima ogroman greben za one koji vole ronjenje.
Ostrvo se može videti sa osmatračkog tornja na šetalištu La Guancha i do njega se može doći privatnim čamcem. Počevši od leta 2018 godineturisti mogu da se ukrcaju i na brodić za putovanje na ostrvo, a vožnja traje samo sedam minuta. Putovanje brodićem je prekinuto u januaru 2020. godine nakon velikog zemljotresa koji je pogodio tu oblast, ali je nastavljeno šest meseci kasnije. Ostrvom upravlja Odeljenje za prirodne i ekološke resurse Portorika.
2010. godine Portorikansko društvo za zaštitu ptica pokrenuo je akciju za iskorenjivanje crnog pacova sa ostrva.
I S L A D E R A T O N E S
Isla de Ratones (ostrvo miševa) je malo nenaseljeno ostrvo udaljeno 1,6 km od južne obale Portorika.
Ime Ratones, što u prevodu sa španskog jzika znači miševi, potiče od velikog broja glodara koji se nalaze na ostrvu. 2010. godine Portorikansko društvo za zaštitu ptica pokrenuo je akciju za iskorenjivanje crnog pacova sa ostrva, verovatno iz razloga što su pacovi ugrožavali ptice.
Iako je nazvano kao jedno ostrvo, zapravo se sastoji od dva ostrva odvojena sa par metara plitkom vodom tokom plime, koja postaju jedno ostrvo za vreme oseke.
Tokom oseke površina ostrva se povećava sa oko 2 ha na oko 5 ha. Ova površina ostrva tokom oseke čini Isla de Ratones oko 50% većim od istaknutijeg ostrva Cardona koje se nalazi 4,7 km istočno.
Ostrvo je nisko i prekriveno pretežno žbunjem. Klima je suva i ostrvo podržava suvu šumu.
Mala udaljenost od obale Portorika čini Isla de Ratones popularnom tačkom događaje na vodi kao što je kajakaštvo.
Iako zvanično nije rezervat prirode, ostrvom upravlja Odeljenje za prirodne i ekološke resurse Portorika
CAYOS DE CAÑA GORDA
Cayos de Caña Gorda (engleski Caña Gorda Cays ili Keys) je grupa od tri nenaseljena spruda pokrivena mangrovama pored jugozapadne obale Portorika. Administrativno pripadaju Opštini Guánica.
Istočni sprud, Isla Ballena, odvojen je od portorikanske obale blizini Punta Balene kanalom širokim samo 20 m.
Zapadni sprud je sedamdesetih godina prošlog veka dobio ime Gilligan’s Island po TV seriji, koja se emitovala od 1964-1967. godine. TV serija nema nikakve veze sa ostrvom, jer je snimana u studiji u Los Anđelesu.
Cayo Aurora ima pristanište i javne plaže. Udaljeno je 600 m od naselja Punta Jacinto.
Između njih je Cayo Honda, centralni sprud.
Ukupna površina svih sprudova je 18 ha.
Područje je dobro za ronjenje i do njega se može doći kajakom.
ISLA MATA LA GATA
Isla Mata la Gata je ostrvo sa mangrovama i turistička atrakcija, koje se nalazi oko 1,3 južno od jugozapadne obale Portorika. Najbliži pristup ovom ostrvu je čamcem iz priobalnog naselja La Parguera u Opštini Lajas.
Isla Mata la Gata je dugačko oko 300 m i ima površinu od oko 1,1 ha.
Na ostrvu od sadržaja postoje pristanište, stolovi za piknik, nadstrešnice, kabine za presvlačenje i komode. Sadržaji se nalaze na krajnjem istočnom delu ostrva.
Aktivnosti koje se mogu upražnjavati na ostrvu su sunčanje, plivanje, ronjenje, piknik i ribolov.
I S L A M A G U E Y E S
Isla Magueyes (na engleskom Isle of Maguey, ostrvo agave) je ostrvo površine 7,2 ha udaljeno 60 m od priobalnog naselja La Parguera u Opštini Lajas na jugozapadu Portorika.
Ostrvo je okružen šumom mangrova, dok je u unutrašnjosti ostrva suva šikara. Dobilo je ime po prisustvu brojnih agava (na španskom maguey). Sprud koji okružuje ostrvo je pretežno koralni greben. Na zapadnom kraju ostrva su izgrađeni objekti povezani sa Odeljenjem za pomorske nauke Univerziteta Portoriko u Mayagüezu. To odeljenje je važan centar u atlantskom regionu za proučavanje tropske pomorske nauke zbog lokacije, objekata i prvoklasnih istraživača.
Slobodna kolonija divljih kubanskih iguana, puštenih iz zoološkog vrta koji je zatvoren na ostrvu sredinom XX veka, naseljava sve delove ostrva. Dok su iguane ugrožene na svojoj rodnoj Kubi i trenutno su zaštićene američkim Zakonom o ugroženim vrstama, bilo je govora o eliminisanju ili smanjenju populacije na ostrvu jer se smatraju invazivnom vrstom. Kolonija iguane je korišćena za različite eksperimente u vezi sa komunikacijom i evolucijom životinja. Trenutno je psima, mačkama i većini turista zabranjen pristup ostrvu da bi se zaštitile iguane.
Isla Magueyes se pretvorilo u nezvanično utočište za ptice i i na njemu se obično zapažaju smeđi pelikani, čaplje govedarice i druge vrste čaplji.
C A Y O R A T O N E S
Ostrvo Ratones poznato i kao Cayo Ratones ili Isla Ratones ili Isla de Ratones (na španskom ostrvo miševa) je malo ostrvo koje se nalazi 430 m zapadno od lagune Joyuda u Opštini Cabo Rojo. Dužina ovog ostrva je oko 100 m, a površina svega oko 0,3 ha.
Ostrvo je prvobitno bilo poznato kao Piñas, Piñero ili Pineapple Island (ananas), verovatno iz razloga što je u prošlosti bilo korišćeno za uzgoj ananasa i šećerne trske. Kasnije je godinama bilo napušteno i praktično je bilo smetlište, zbog čega su ga stanovnici Joyude počeli da nazivaju Isla de los Ratones zbog velikog broja glodara koji su ga naseljavali.
Polovinom XX veka tadašnji vlasnik pivare “Cerveceria India” Alfonso Valdés Cobián bio je jedan od ljudi zaduženih za ostrvo i u to vreme počeo je sa njegovim čiščenjem.
1988. godine ostrvo je prodato muzičkom kablovskom kanalu MTV, koji je organizovao nagradnu igru koju je promovisala čuvena pevačica Cyndi Lauper. Posle nekoliko protesta, za MTV se više nije čulo.
Sada o ostrvu vode brigu Odeljenje za prirodne i ekološke resurse Portorika (DRNA) i privatna turistička kompanija “Turmarin”. Oni imaju sporazum o saradnji da pomognu u čišćenju i sakupljanju otpada zbog nedostatka osoblja u DRNA.
Tokom godišnjeg triatlona Tríalo de Joyuda en Cabo Rojo (triatlon Joyuda u Cabo Roju), jedan njegov deo predstavlja plivanje do ostrva i nazad.
Ostrvo je popularno mesto za ronjenje i kupanje.
2005. godine organizacija za zaštitu životne sredine Caborrojeños Pro Salud y Ambiente preduzela je projekat obnove severne obale ostrva kako bi pokušala da zaustavi eroziju i sedimentaciju koja ugrožava koralni greben i šumu mangrova koji su okruživali ostrvo. Ostrvo je izgubilo približno 45% površine u poslednjih 60 godina zbog izbeljivanja korala, bolesti i uništavanja grebena usled talasa i morskih struja. Studenti, profesori i članovi Caborrojeños Pro Salud y Ambiente, pod rukovodstvom DRNA, zasadili su oko 400 plutajućih semenki crvenih mangrova koji čini deo ekološkog inventara koji okružuje ostrvo. Obnovljeno je oko 10 a staništa mangrova i stvoreno je 37 m2 veštačkog grebena.
D E S E C H E O
Desecheo (španski Isla Desecheo) je malo nenaseljeno ostrvo koje se nalazi u severoistočnom delu moreuza Mona, 21,5 km zapadno od glavnog ostrva Portorika (Punta Higüero). U smeru istok-zapad dužina ostrva je 1,6 km, a u smeru sever-jug širina ostrva je 1,3 km; površina iznosi 1,53 km2. Ostrvom upravlja Ministarstvo unutrašnjih poslova SAD, američka služba za ribu i divlje životinje, ali administrativno pripada Opštini Mayagüez.
Desecheo, koji nema površinske vode, dostiže maksimalnu nadmorsku visinu od 218 m (Sego Can Ridge) i ima prosečnu godišnju količinu padavina od 1.020 mm. Nedostatak površinske vode ograničava floru ostrva na trnovito žbunje, nisko drveće, korov i različite vrste kaktusa, od kojih je jedan pripada ugroženoj vrsti. Fauna je zastupljena različitim vrstama morskih ptica, sa tri endemske vrste guštera, uvedenim kozama i pacovima i populaciju rezus majmuna uvedenim sa ostrva Cayo Santiago 1967. godine. Pre uvođenja rezus majmuna, ostrvo je bilo najveća gnezdeća kolonija smeđih bluna, međutim, ona se trenutno ne gnezdi na ostrvu.
Iako je politički deo Portorika, Desecheo geološki nije povezan sa glavnim ostrvom. Veruje se da je ostrvo izolovano barem od pliocena. Međutim, ostrvo je deo formacije Rio Culebrinas što sugeriše da je nekada bilo povezano sa Portorikom.
Nisu pronađeni nikakvi dokazi o pretkolumbovskom nastanjivanju ljudi na ostrvu. Kristifor Kolumbo je bio prvi Evropljanin koji je posetio ostrvo tokom svog drugog putovanja u Novi svet; međutim, ime mu je dao tek 1517. godine španski istraživač Nuñez Alvarez de Aragón. Tokom XVIII veka ostrvo su koristili šverceri, gusari i razbojnici za lov na uvedene divlje koze. Tokom Drugog svetskog rata, pa sve do 1952. godine, ostrvo je korišćeno kao poligon za gađanje Oružanih snaga SAD. Od 1952-1964. godine Vazduhoplovstvo SAD koristilo je Desecheo za obuku preživljavanja. 1976. godine upravljanje ostrvom je dato američkoj Službi za ribu i divlje životinje, a 1983. godine je proglašeno nacionalnim utočištem za divlje životinje. 2000. godine dobilo je oznaku pomorskog rezervata i ribolov je dozvoljen u krugu od pola milje oko ostrva.
Početkom XX veka Desecheo je još uvek bio glavno gnezdilište hiljada morskih ptica. Bilo je približno 15.000 smeđih bluna, 2.000 crvenonogih bluna, 1.500 čigri, stotine crnih brzana i drugih ptica. Invazivni sisari, uključujući koze i pacove, počeli su da utiču na Desecheo početkom XX veka, kao i period kada je ostrvo korišćeno kao artiljerijski poligon za gađanje. Šteta naneta ekosistemu ostrva bila je ozbiljna, a na prelazu milenijuma praktično nijedna morska ptica nije više koristila ostrvo kao utočište. Da bi se to promenilo, 2016. godine započeto je uklanjanjem invazivnih pacova sa ostrva. Godinu dana kasnije ostrvo Desecheo je proglašeno oslobođenim od invazivnih vrsta i primećeni su znaci oporavka, pa je tako ptica audubonski zovoj prvi put uočena na ostrvu i otkrivena su nova gnezda čigra. Pored toga pronađena su 72 federalno zaštićena kaktusa sa cvetovima i ogromnim žutim plodovima što je dobar znak za ukupan reproduktivni status populacije.
Zbog zdravog grebena i bistre vode, sa uobičajenom vidljivošću 30-45 m, Desecheo je veoma popularno mesto za ljubitelje ronjenja. Iako je ronjenje oko ostrva dozvoljeno, utočište je zatvoreno za javnost zbog prisustva neeksplodiranih vojnih sredstava.
Kao područje pod posebnom administracijom, prema pravilima radio-amatera, Desecheo se smatra posebnim "entitetom". Nekoliko ekspedicija radio-amatera boravilo je na ostrvu. Služba za ribu i divlje životinje trenutno ograničava takve operacije. Prva odobrena ekspedicija u poslednjih 15 godina bila je na ostrvu 2009. godine, ostvarivši 115.787 kontakata.
M O N A
Mona (španski Isla de Mona) je treće po veličini ostrvo portorikanskog arhipelaga, posle glavnog ostrva Portorika i Viequesa. To je najveće od tri ostrva u moreuzu Mona, između Dominikanske Republike i Portorika.
Ostrvo Mona se nalazi 66 km zapadno od ostrva Portorika, 61 km istočno od Dominikanske Republike i 48 km jugozapadno od ostrva Desecheo, drugog ostrva u moreuzu Mona. Dugačko je oko 11 km, široko 7 km i ima površinu od 56,783 km2. Administrativno pripada Opštini Mayagüez, zajedno sa ostrvom Monito koje se nalazi 5 km severozapadno. Mona je proglašena ekološkim rezervatom od strane portorikanske vlade i nije stalno naseljena. Popis stanovništva SAD iz 2000. godine navodi šest stambenih jedinica, ali nijednog stanovnika.
Mona je uglavnom ravna visoravan okružena morskim liticama. Najviša tačka ostrva je na 95 m nadmorske visine. Ostrvo je izgrađeno od dolomita i krečnjaka sa mnogo pećina koje se nalaze širom ostrva. Sa suvom klimom i netaknutu od ljudskog razvoja, Monu naseljavaju brojne endemske vrste, kao što je prizemna iguana Mona. Takođe je važno je područje morskih ptica.
Topografija, ekologija i moderna istorija ostrva su slični ostrvu Navasa, malom krečnjačkom ostrvu koje se nalazi u Jamajčkom kanalu, između Jamajke i Haitija.
Mogu se identifikovati četiri tipa zemljišnog pokrivača:
• kaktus (11,27 km2)
• visoka šuma (40,28 km2)
• šuma centralne depresije (1,47 km2)
• primorska šuma (3,77 km2)
Po meteorološkim merenjima za period od 1991-2020. godine prosečna godišnja temperatura na ostrvu iznosila je 26,6ºC, pri čemu je prosečna najviša temperatura iznosila 31,7ºC (u avgustu 33,8ºC), a najniža 21,5ºC (u februaru 20,0ºC). Međutim, od meseca do meseca razlike su veoma male i kreću se 3-4,5ºC. Godišnja količina padavina iznosi blizu 1.000 mm. Najviše padavina ima u maju (125 mm), a zatim u periodu od avgusta do decembra. Najsušniji meseci su januar i februar, sa 41-42 mm padavina.
Ostrvom se upravlja u okviru Rezervata prirode “Ostrva Mona i Monito” (Reserva Natural Islas de Mona y Monito). Nema starosedelaca; na ostrvu borave jedino rendžeri i biolozi iz Odeljenja za prirodne i ekološke resurse Portorika, koji upravljaju posetiocima i učestvuju u istraživačkim projektima.
Na ostrvu Mona postoji oko 200 pećina, između ostalih El gato, La esperanza, La negra, Los ingleses, El rifle, El toro, Del norte, Ataúd, Nuevos Lirios i Gallinas, sa hiljadama primera domaće umetnosti, oznaka i kasnije grafita.
Pećina Cueva del Diamante
Veruje se da su ostrvo Mona prvobitno naselili Taino u XII veku ili pre toga. Arheološka iskopavanja tokom osamdesetih godina XX veka otkrila su mnoge pretkolumbovske objekte na ostrvu koji su pomogli da se podrže teorije istoričara o prvim stanovnicima ostrva. Kameno oruđe pronađeno u kamenom skloništu datirano je u period od oko 3000. godine p.n.e. Mnogo kasnije ostrvo sje naselio narod Taino i tako je ostalo sve do dolaska Španaca u XV veku.
19. novembra 1493. godine, tokom svog drugog putovanja u Novi svet, Kristifor Kolumbo je naišao na ostrvo danas poznato kao Portoriko, koje su domoroci zvali Borinquen (ili Borikén), a koje je Kolumbo nazvao San Juan Bautista (Sveti Jovan Krstitelj). U roku od nekoliko sati nakon što je kročio na Portoriko, Kolumbo i njegovi brodovi krenuli su na zapad do Hispaniole, gde je očekivao da će sresti nekoliko članova posade koji su tamo ostali tokom njegovog prvog putovanja. Kada je napustio Portoriko, navodno je postao prvi Evropljanin koji je ugledao ostrvo 24. septembra 1494. godine, koje je pripadalo Španiji. Ime Mona potiče od Taino imena Ámona, koje su domoroci dali u čast poglavice ostrva. Međutim, jedan arheolog amater (Rex Cauldwell) koji je proučavao ostrvo Mona viđenje Kolumba dovodi u pitanje sledećom logikom: “Ostrvo Mona je u jugozapadnom uglu Portorika. Kolumbo je u zalivu na severozapadu Portorika, odakle treba da otplovi pravo na severnu obalu Hispaniole. Zašto bi plovio na jug tamo gde je već bio i onda ponovo plovio na sever do Hispaniole? Ovo je nelogično. Logičnije je da kada je Kolumbo napustio severozapadnu obalu Portorika, malo ostrvo koje je video moralo je da bude Desecheo”.
1502. godine Nicolás de Ovando je poslat na Isla de la Mona da sa bezbedne udaljenosti prati pobune domorodaca koji su se dešavali na ostrvu Hispaniola. Sa grupom od 2.000 španskih doseljenika, Ovando je bio zadužen za stvaranje stalnog naselja na ostrvu. Zbog male veličine i lokacije, ostrvo se pokazalo neadekvatnim za smeštaj tako velikog naselja, a hrana je postala oskudna jer su pošiljke sa Hispaniole i Portorika retko stizale.
1515. godine, nakon nekih prepirki, Fernando II od Aragona je uspeo da povrati ostrvo od Diega Colóna, vicekralja Nove Španije. Do tada, Isla de la Mona je bila važna tačka trgovine između Španije i ostatka Latinske Amerike, kao i odmorište za posade brodova koji su prevozili robove. Svojim posedom ostrva, kralj Fernando II dao je narodu Taino dve opcije ukoliko žele da nastave da žive na ostrvu: da se bave ribolovom, prave viseće mreže i uzgajaju biljke, ili su mogli da postanu rudari i pomažu u iskopavanju gaana i drugih minerala. Shvatajući da će rudarstvo zahtevati intenzivan rad, većina stanovnika se opredelila za rad kao ribari i farmeri. Prihvatanjem ove opcije, oni su takođe bili oslobođeni plaćanja poreza. Vremenom su starosedeoci sa drugih susednih ostrva dovedeni na ostrvo Mona da pomognu u radu.
Nakon smrti Fernanda II 1516. godine, vlasništvo nad ostrvom je preneto na Cardenal Cisnerosa. Ostrvo je ponovo promenilo vlasništvo 1520. godine, kada je Francisco de Barrionuevo postao novi vlasnik ostrva. 1524. godine Alonso Manso, biskup Portorika, postao je zainteresovan za sticanje ličnog bogatstva, i optužio je Barrionueva, između ostalog, za razne zločine prema španskom pravosudnom sistemu tog vremena. Zbog ove situacije, Barreionuevo je otišao u egzil u jednu od španskih kolonija u Južnoj Americi, a poveo je sa sobom brojne pripadnike naroda Taino, ostavivši ostrvo praktično napuštenim.
Od 1522. godine brodovi drugih velikih morskih sila poput Engleske, Francuske i Holandije počeli su da pristižu na Isla de la Mona da popune zalihe za svoja prekookeanska putovanja. Ostrvo je njima i gusarima takođe pružilo utočište sa koga su mogli da napadaju i pljačkaju španske galije.
1561. godine, tokom audijencije održane u Santo Domingu, preporučeno je da Isla de la Mona postane deo te kolonije (koja je u to vreme zauzimala celu Hispaniolu). Ponuđeni razlozi bili su jednostavno da je ostrvo bliže Santo Domingu (danas Dominikanska Republika) nego Portoriku, i da je imalo malu populaciju koja bi mogla pomoći privredi kolonije u poljoprivredi. Međutim, peticija je odbijena i ostrvo je i dalje politički ostalo u sastavu Portorika. 1583. godine španski nadbiskup Portorika dobio je kraljevsku dozvolu da donese hrišćanstvo na ostrvo Mona. Međutim, do tada je većina Taina sa ostrva ili umrla ili pobegla na Portoriko zbog ponovljenih napada evropskih (posebno francuskih) brodova.
Od kraja XVI veka do sredine XIX veka ostrvo je u velikoj meri napušteno od strane kolonijalnih vlasti. Čini se da je bilo sporadično naseljeno, iako su zapisi iz ovog perioda prilično šturi. Nastavili su da ga koriste kao utočište gusari, od kojih je jedan bio ozloglašeni kapetan Kidd koji se na njemu sakrio 1699. godine.
Okolnosti na ostrvu su se promenile sredinom XIX veka kada je postalo mesto komercijalnih operacija eksploatacije gvana. Različite kompanije su dobile dozvole za vađenje gvana od slepih miševa i galebova (vredno đubrivo i ključna strateška komponenta za proizvodnju baruta) iz pećina na ostrvu. Rudarstvo je nastavljeno do 1927. godine.
Pariskim ugovorom iz 1898. godine, Isla de la Monu je Španija predala SAD. Na ostrvu je tada bilo šest stanovnika. Dve godine od tada, svetionik, koji je ostao u nedovršenom stanju od početka Špansko-američkog rata, završen je i počeo je sa radom. Svetionik nije, kako se uobičajeno veruje, dizajnirao Gustav Eiffel, već španski inženjer Rafael Ravena 1886. godine. Do svetionika se sa plaže moglo doći tramvajem koga je vukao magarac Macario. Svetionik je neprekidno radio do 1976. godine, kada je zamenjen novijim automatizovanim svetionikom blizu centra ostrva.
Pruga se sastojala od dve odvojene deonice. Namirnice istovarene sa brodova na Playa La Escalera vožene su u pećinu Cueva Escalera preko 70 m dugačke strmine, kojom je upravljalo vitlo sa parnim kablom. Stepenište unutar ove pećine vodilo je do stanice na visoravni na 37 m nadmorske visine, od koje je pruga dužine 1,8 km vodila do svetionika. Pretpostavlja da je pruga bila širine 600 mm, umesto carskog koloseka od 610 mm, koji je bio češći u drugim delovima Portorika.
Uragan u septembru 1921. godine otkinuo je krov skladišta na svetioniku i oštetio kuhinju i industrijski tramvaj. Izveštaj o inspekciji američkog Ministarstva trgovine iz 1922. godine naglašava poteškoće u dolasku do svetionika. Uragan je uništio i objekte na Playa Escalera, nakon čega je Playa Pajaros korišćena za transport, iako je dalje od svetionika. Tramvaj je u to vreme često iskakao iz šina, jer su se one posle 22 godine korišćenja već raspadale. Još 1925. godine tvrdoglavi magarac po imenu Macario vukao je vagon prekriven improvizovanom nadstrešnicom koja je služila kao suncobran. Izgradnja automobilskog puta počela je 1927. godine, nakon čega je tramvaj izgubio na značaju.
Druge pruge uskog koloseka na ostrvu služile su za eksploataciju gvana u obalskim pećinama. Većina šina je vremenom uklonjena iz pećina. Jedine preostale šine nalaze se u pećini Cueva del Lirio. 4 m šina širine 500 mm nalazile su se 1998. godine u pećini Cueva del Diamante i nekoliko drugih pećina.
22. decembra 1919. godine ostrvo je proglašeno Ostrvskom šumom Portorika, pod okriljem američkog Zakona o šumama.
Tokom prohibicije, ostrvo je imalo istoriju šverca, a njegova geografska lokacija ga je činila odličnom lokacijom za švercere ruma, burbona i drugih pića. Carinici su 1923. godine u jednoj pećini pronašli zalihu pića, droge i parfema, navodno sa francuskih ostrva Martinik i Sveti Martin vrednu 75.000 USD.
1942. godine, na vrhuncu Drugog svetskog rata, nemačka podmornica je gađala južnu obalu ostrva. Posada nacističkog broda je pogrešno shvatila kamp koji je Civilni konzervatorski korpus koristio kao bazu za pošumljavanje za neobeleženi vojni objekat. Ovo je bio jedan od retkih incidenata tog rata na Karibima. 4. juna 1942. godine naftni tanker “Stillman” je potopila nemačka podmornica 76 km jugozapadno od ostrva Isla de Mona. Od 1945-1955. godine ostrvo Mona je izdato u zakup američkom vazduhoplovstvu kao područje za vojne vežbe.
Od 1941. godine ostrvo se koristi i za kampovanje i lov na koze i divlje svinje. 1960. godine osnovana je mala rendžerska stanica koji nadgleda ostrvo.
15. februara 1985. godine trajekt “A Regina” se nasukao se na greben blizu jugoistočne obale ostrva Mona. Iako nije bilo mrtvih niti ozbiljnije povređenih, 143 putnika i 72 člana posade iskrcalo se na ostrvo Mona odakle su evakuisani. Olupina broda uklonjena je sa grebena tek pet godina kasnije.
1993. godine ostrvo je kao “Isla de la Mona” upisano u Nacionalni registar.
Ostrvo Mona je stanište velike i sve veće populacije morske kornjače karetna želva sa preko 1.500 jaja koje godišnje polože na plažama ostrva. Nekoliko obeležja karetnih želvi razlikuje ih od drugih vrsta morskih kornjača. Njihova izdužena glava se sužava i završava se kljunom poput usta (po kome je dobila ime), a kljun je oštro izražen i kukastiji u odnosu na druge kornjače. Na svakoj peraji nalaze se dve vidljive kandže.
Plaže na ostrvu:
| Jugoistočna obala Playa Escalera Playa Pájaros Playa Brava Playa Coco Playa Caigo | Jugozapadna obala Playa Uvero-1 Playa Uvero-2 Playa U-8 Playa U-1 Playa Carabinero Playa Mujeres Playa Carite | Zapadna obala Playa Sardinera Playa Carmelitas |
Jedina pogodna mesta za kampovanje, koje je dozvoljeno od maja do novembra, su plaže Pájaros i Sardinera. Pored toga, plaže Uvero, Mujeres i Brava su interesantne za posetioce.
Portorikanska vlada izgradila je aerodrom na koji mogu da slete mali avioni. Obalska straža SAD je u mogućnosti da obezbedi prevoz helikopterom sa aerodroma Rafael Hernández u Aguadilli, kako bi isporučili lekovi i oprema za prvu pomoć; takođe lete kad god se desi hitan slučaj koji zahteva hospitalizaciju. Privatni i komercijalni avioni zahtevaju posebnu dozvolu za korišćenje aerodromskih objekata.
Put kroz ostrvo
Najčešći oblik prevoza je privatnom jahtom, iako su komercijalni izleti dostupni iz luke Cabo Rojo za male grupe do 12 osoba. Ostrvsko pristanište se nalazi na plaži Pájaros.
Duž južne obale ostrva postoji zemljani put od plaže Sardinera gde se nalaze objekti parka Campamento de Vigilantes, pored aerodromske piste, plaže Pájaros do svetionika u dužini od oko 13,5 km. Severni deo ostrva je brdovitiji i na njemu nema puteva.
Lov na ostrvu je dozvoljen kako bi se kontrolisala populacija neautohtonih vrsta (koza i divljih svinja), jer mogu predstavljati pretnju raznim ugroženim vrstama. Sezona lova obično počinje u decembru i završava se u aprilu.
Ostrvo trenutno služi kao utočište za Portorikance i ljubitelje prirode iz celog sveta, a takođe je postalo popularna destinacija za portorikanske izviđače. Zbog jedinstvene topografije, ekologije i lokacije ostrva, Mona, Desecheo i Monito su dobili nadimak galapagoska ostrva Kariba. Naučnici, ekolozi i studenti posećuju ostrvo Mona kako bi istražili njegov poseban ekosistem, koji uključuje endemsku iguanu Mona. Na ostrvu ima mnogo pećinskih crteža koje su za sobom ostavili prvobitni stanovnici ostrva. Mogu se videti i ostaci eksploatacije gvana.
Poslednjih godina ostrvo je postalo meta emigranata, posebno za Dominikance, Haićane i Kubance koji pokušavaju da ilegalno stignu do Portorika. Mnogi migranti bez dokumenata vide Portoriko kao odskočnu dasku ka SAD, ali ih vlasti obično odmah deportuju.
Zbog prirodnog i kulturnog značaja ostrva, vlada Portorika je zainteresovana da se ostrvo Mona nađe na listi Svetske baštine UNESCO-a.
M O N I T O
Ostrvo Monito (engleski Little Mona, španski Islote Monito) je nenaseljeno ostrvo i jedno je od tri ostrva u moreuzu Mona. Nalazi se 5,2 km severozapadno od ostrva Mona, 74,72 km od Portorika i 57,5 km od ostrva Hispaniola (obala Dominikanske Republike). Ovo ostrvo je najzapadnija tačka Portorika.
Ostrvo je praugaonog oblika, dugačko je 470 m, široko 360 m i zahvata površinu od 14,7 ha. Dostiže 65 m nadmorske visine.
Monito je muški deminutiv reči Mona na španskom, što se prevodi kao majmunče.
Administrativno pripada Opštini Mayagüez.