Ukupna dužina obale Paname je 2.490 km, od čega je dužina karipske obale oko 800 km.

Panamska ostrva u Karipskom moru su uglavnom skoncentrisana u dva arhipelaga. Na zapadu je arhipelag Bocas del Toro, a na istoku je arhipelag San Blas. Između ova dva arhipelaga je nekoliko usamljenih ostrva, od kojih je najveće Escudo de Veraguas, ali i ono ima samo 4,3 km². Podatak o tačnom broju ostrva je teško pronaći, pošto se radi o gomili izuzetno sitnih ostrva. Najveće panamsko ostrvo u Karipskom moru je Colón sa površinom od 61 km².

ARHIPELAG SAN BLAS

San Blas je arhipelag koji se sastoji od 378 ostrvaca i sprudova (po drugim podacima ima ih 365) od kojih je 49 naseljeno. Leže duž severne obale Panamske prevlake, istočno od Panamskog kanala. Kao u mnogim crtanim filmovima, većina ostrva su samo tačke belog peska sa grozdom kokosovih palmi u sredini, rasute u luku dugačkom oko 150 km između zaliva San Blas i Darien, gde se panamska istočna karipska obala graniči sa Kolumbijom.

Deo su okruga (comarca) Guna Yala, u kome žive Indijanci Kuna Yala (ili Guna Yala).

San Blas i okolina su raj za ekoturizam zbog netaknute prirode. Područje je takođe popularno i za jedrenje, jer je poznato po lepoti i odsustu uragana. Istaknute lokacije u arhipelagu su glavni grad El Porvenir, gusto naseljeno ostrvsko selo Carti Sugtupu i dva spruda, Cayos Limones i Cayos Holandeses, oba poznata po čistom moru.

Ostrva bi mogla da nestanu podizanjem nivoa mora do kraja XXI veka.

U prošlosti, u XVI veku, Kune su živele u federativnim selima, ratujući i međusobno i protiv susednih plemena. U kontaktu sa Evropljanima njihova politička struktura je uništena. U savremeno doba žive po malim selima, baveći se lovom, ribolovom i poljoprivredom. Bračno stanište je matrilokalno (zet je na ispomoći ženinoj porodici), a zet živi pod autoritetom tasta. Per Høst u svojoj putopisnoj knjizi “Od ledene sante do indijanske kolibe” pažnju posvećuje plemenu San Blasa, u kome kaže kako jedna porodica može da se sastoji i od pedeset članova, jer u njoj žive svi članovi iz nekoliko generacija. Poglavica je vršio i ulogu sudije, a plemensko veće obično se sastaje uveče na kraći sastanak. Na taj položaj bira ga većina, a nasledna čast poglavice ne postoji.

Odeća se kod Kuna pojavila verovatno sa pojavom belog čoveka. Žene plemena Kuna poznate su po svojoj tradicionalnoj odeći mola uz koju se nose zlatne (ili bronzane) olasu-alkice obešene na nosu. Ove alkice nose se još od detinjstva, a veće su što je žena na višem položaju, tako da kod starijih žena vrh nosa može biti spušten sve do usta. Prema nekim izvorima dizajni na molama vode poreklo od običaja tetoviranja tela, što su ovi Indijanci praktikovali još u XVI i XVII veku. Sam Pikaso zavideo bi ženama Kuna na njihovoj veštini u stvaranju mola, tkanina duginih boja prepunih geometrijskih riba, ptica i životinja iz džungle inspirisanih plemenskom legendom.

Gune obožavaju boga po imenu Erragon, za koga veruju da je došao i umro samo za narod Guna. Prognani iz kontinentalnog dela Paname tokom španske invazije, narod Guna je pobegao na okolna ostrva. Danas njihov poglavica živi na ostrvu zvanom Acuadup, što znači “ostrvo stena”. Većina Guna su lovci i ribari. Na nekim ostrvima deca mogu da pohađaju školu. Većina muškaraca sada govori španski, iako žene nastavljaju staru tradiciju. 

Od 1679. do 1681. godine William Dampier je započeo i završio svoje prvo putovanje sa privatnicima i gusarima na ovim ostrvima koja je nazvao “Samballoes” – mesto sastanka za pirate, pogodno za skrivanje i privatnost.

Nema podataka o površini arhipelaga San Blas, dok je procena da ima oko 30.000 stanovnika.

C A L E D O N I A

Caledonia bi trebalo da je najjužnije naseljeno ostrvo arhipelaga San Blas. Od kopnenog dela Paname udaljeno je oko 2,2 km.

Caledonia je ostrvo-grad, potpuno prekriveno stambenim objektima. Dužina ostrva je oko 430 m, širina je 200 m, a površina merena na Google Earthu je 5,8 ha. Na ostrvu je po podacima iz 2015. godine živelo 930 stanovnika. Veza sa spoljnim svetom je preko aerodroma, koji se nalazi na susednom nenaseljenom ostrvu, udaljenom samo 50 m. Na ostrvu radi osnovna škola.

Od susednih ostrva najveće je Soletupo (ili Suletupu) visine preko 110 m. Ostala susedna ostrva su Dwala, Metkotupu, Nulaizao, Upsankan Tupu, Tainakwer, Guirsopoalo, Sintupu itd.

GPS koordinate: 08°54′10″ N, 77°41′43″ W.

T U B U A L Á

Tubualá (Tubualá Número Uno) je ostrvo-grad, 3,3 km severozapadno od ostrva Caledonia. Udaljen je 500 m od kopnenog dela Paname.

Dužina ostrva je 270 m, širina je 200 m, a površina merena na Google Earthu je 4,7 ha. Na ostrvu je po podacima iz 2008. godine živelo 1.183 stanovnika. Veza sa spoljnim svetom je preko aerodroma, koji se nalazi na susednom nenaseljenom ostrvu Coetupo, udaljenom 1,5 km. Samo 300 m jugoistočno od ostrva Tubualá nalaze se Sindup i Cuba ili Kuba, još dva ostrva-grada, ali znatno manjih dimenzija.

GPS koordinate: 08°55′15″ N, 77°43′25″ W.

MULATUPO SASARDI

Mulatupo Sasardi se nalazi 3,8 km severozapadno od ostrva Tubualá. Dugačko je oko 700 m, najveća širina je 250 m, a površina merena na Google Earthu iznosi oko 9 ha. Veoma blizu je kopnenog dela Paname sa kojom je i spojeno mostom. Potpuno je prenaseljeno i prema nekim podacima na njemu živi 1.303 stanovnika.

Veza sa spoljnim svetom je preko aerodroma na susednom nenaseljenom ostrvu Soskatupu, udaljenom oko 1,3 km. Air Panama ima dnevne letove za Mulatupo po ceni od oko 55 USD. Letovi su obično ujutru, ali to nije obavezno. Postoji i shuttle brod pre i posle leta od aerodroma do ostrva Mulatupo.

Ulice na ostrvu nemaju imena, ali je selo veoma malo da bi se u njemu moglo izgubiti. Putevi su premali za bilo šta drugo osim za hodanje, a i udaljenosti su male.

Na glavnom trgu je spomenik generalu Inabakinyi. Duž ostrva postoji veći broj napuštenih i uništenih zgrada. Postoji mali bioskop koji prikazuje filmove, uglavnom američke akcione i komedije. Obično se prikazuju dva filma dnevno.

Mogući su mali izleti u blizini ostrva. O ovoj mogućnosti trebalo bi pitati lokalne brodare.

Na ostrvu postoje male prodavnice koje uglavnom prodaju konzerviranu hranu, bezalkoholna pića i keks. Dostupne su i neke svakodnevne stvari. Cene su veće nego u drugim delovima Paname.

U gradu postoji jedan izuzetno jednostavan restoran bez imena. Porodica koja ga vodi rado će skuvati obrok od piletine i pirinča za 3 USD, ali se potrebno najaviti nekoliko sati unapred. U blizini drugog pristaništa u gradu nalazi se bar sa bilijarskim stolom i pivom.

Moguće je prespavati u seoskoj gostinskoj sobi za 5 USD po noći, u jednoj od retkih betonskih kuća u selu.

Seoski pozivni centar može upućivati i primati pozive, a nalazi se u blizini glavnog pristaništa. U selu nema (javne) internet veze.

GPS koordinate: 08°56′48″ N, 77°45′03″ W.

P I N O

Isla Pino (Isla de Pinos) je jedno od većih ostrva u arhipelagu San Blas.

Po približnim merenjima sa Google Eartha ima oko 2,5 km² površine. Približno je kružnog oblika, sa prečnikom od oko 2 km. Za razliku od ostalih ostrva arhipelaga, izdiže se na oko 150 m visine. Zapadni deo ostrva se mnogo blaže spušta prema moru u odnosu na strmi istočni deo. Od obale Paname udaljen je oko 600 m.

Jedino naselje na ostrvu nalazi se na njegovoj krajnjoj zapadnoj tački.

GPS koordinate: 09°00’26” N,  77°45’49” W.

U S T U P U

Ustupo (Ustupu) je grad koji se sastoji od nekoliko (najmanje šest) malih ostrva povezanih mostovima oko 600 m od obale.

Veza sa spoljnim svetom je preko aerodroma Ustupu-Ogobsucum, koji se nalazi 1 km severozapadno od glavnog naseljenog ostrva. Pista premošćuje dva od nekoliko ostrva koja čini grad.

Još jedan aerodrom postoji na kopnu, 800 m jugozapadno i do njega se može doći brodom iz grada. Do ovog aerodroma nema redovnih letova.

Naziv Ustupu potiče od reči usdub, što znači Ostrvo zeca i Ostrvo pasa.

Ostrvo Ustupu čine dve zajednice Kuna: Ogobsukun i Ustupu. Zajednica Ustupu je jedna od 49 zajednica koje čine provinciju Kuna Yala. Najbliža zajednica Ustupu je Mamitupu.

Prema pogledu na svet i istoriografiji naroda Kuna, kaže se da je nekoliko žena i muškaraca, predvođenih bakom Mu Anedom, napustilo planinu Dagargun Yala, koju su Kune smatrale svetom, i započelo putovanje na zapad. Tokom ovog putovanja osnovali su zajednice Nurra i Vala, koje se nalaze u sadašnjoj regiji Wargandi. Kasnije su stigli do reke Budurgandi, gde su osnovali istoimenu zajednicu.

U decembru 1903. godine zajednica se preselila na ostrvo koje se zove Yandub, a zatim na Ostrvo zeca (Ustupu). 1911. godine izbio je požar koji je uništio skoro 70% kuća u zajednici. Sahila Yaigun odlučuje da preseli zajednicu na ostrvo Gusebgandub, ali deo članova zajednice ga ne prati.

Grupa koja je odlučila da ostane izabrala je za vodiča mladića po imenu Iguaibilikinya, kasnije će ga istoriografija znati kao Nele Kantule, jednog od vođa revolucije Kuna 1925. godine.

Kasnije Yaigun odlučuje da se vrati na ostrvo Ustupu i osnuje novu zajednice u severnom delu ostrva koja se nazvala Ogobsucun.

GPS koordinate: 09°08′ N, 77°55′30″ W.

M A M I T U P U

Mamitupu ili Isla Mamey (Mammidub, Isla del Mamey, sreće se i Mamitipo, Mamitupo) se nalazi 8 km severozapadno od ostrva Ustupu. Od obale Paname udaljeno je 260 m. Dugačko je 570 m, najveća širina je 300 m, a površina merena na Google Earthu je 7,4 ha.

Ostrvo je prenaseljeno i ima po različitim izvorima 1.417 (2008) ili 1.020 (2010) stanovnika.

GPS koordinate: 09°11′25″ N, 77°58′25″ W.

A C H U T U P U

Achutupo (Achutupu, na jeziku kuna Assudub=pseće ostrvo) se nalazi 1,4 km severozapadno od ostrva Mamitupu, a 500 m od kopnenog dela Paname. Dimenzije ostrva su 520 m dužina i 320 m širina. Površina merena na Google Earthu je nešto preko 10 ha. Ostrvo je prenaseljeno i imalo je 2008. godine 1.954 stanovnika, što bi značilo da je gustina naseljenosti blizu 20.000 stanovnika/km².

Air Panama obavlja letove do aerodroma Achutupo, koji se nalazi na kopnu, 900 m jugozapadno od ostrva i do njega se dolazi brodom.

Na ovom ostrvu 8. aprila 1972. godine umro je u 77. godini života Sahila Iguanaisy, jedan od vođa “Kuna revolucije” 1925. godine. Po njemu je nazvana osnovna škola na ostrvu, a svake godine 8. aprila obeležava se godišnjica njegove smrti.

GPS koordinate: 09°11′55” N, 77°59′10” W.

U K U P S E N I

Ukupseni (Uggubseni, Playón Chico) je jedno od najnaseljenih ostrva teritorije Kuna Yala.

Doslovni prevod naziva ostrva Ukupseni glasi mala plaža ili playa chica na španskom, pa je Playón Chico pogrešan prevod, što znači otprilike mala velika plaža.

Ukupseni je malo ostrvo, površine oko 6,3 ha (po merenju na Google Earthu). Broj stanovnika ostrva je oko 3.000, što daje gustinu naseljenosti od blizu 50.000 stanovnika/km².

Ostrvo je spojeno sa kontinentalnim delom Paname pešačkim mostom dužine 200 m. Ukupseni, zajedno sa velikom većinom ostatka ostrva San Blas, leži na vrhu koralnog grebena koji je slomio površinu okeana. Nadmorska visina ovih ostrva je oko 0,5 m. Ovo ostrvo se stalno povećava tako što ljudi odlažu zemlju, kamenje, otpad ili druge krhotine kako bi stvorili veći životni prostor na ostrvu.

Lokalne plime i oseke u tom području fluktuiraju nivo vode za 10-30 cm. Povremeno se javlja “super plima” visine oko 45 cm, koja potopi spoljne delove ostrva.

U neposrednoj blizini ostrva Ukupseni postoji nekoliko koralnih ostrva. Većina nije naseljena, ali neka od njih imaju turističke sadržaje. Najbliže naseljeno ostrvo je San Ignacio de Tupile, oko 8 km istočno. Najbliža naselja na kopnu su Irgandi i Ukupa, koja leže severozapadno od ostrva.

Ukupseni naseljavaju indijanci Kune. Tipična stambena struktura je koliba od slame u ‘stupu’ u kojoj će biti smeštena čitava porodica. Građevinski materijal su debla za glavne stubove, bambusovi stubovi za podršku i razne vrste lišća za krov. Zidovi su obično vezani bambusom ili caña blancom (trskom). Dobro izgrađena koliba može stajati čak 30 godina. O starijima obično brinu njihova deca, pa će u jednom porodičnom stanu često biti smešteno nekoliko generacija.

Ukupseni je uglavnom autonomno ostrvo, jer proizvodi većinu hrane za sopstvene potrebe. Kolumbijski brodovi putuju kroz arhipelag Kuna Yalu, a Kune prodaju kokos u zamenu za robu, uključujući viseće mreže i druge zalihe. Jastozi, rakovi i ribe prodaju se na uzletištu Ukupseni i dalje se transportuju avionima.

Lokalna vlast sprovodi projekte za različite potrebe tokom cele godine, a svaki građanin je dužan da pomogne.

U blizini ostrva Ukupseni postoje dva kompleksa sa kolibama na privatnim ostrvima, Yandup (1 km severoistočno) i Iskardup (Sapibenega). Oba ostrva su u vlasništvu i njima upravljaju Kune sa ostrva Ukupseni, jer po zakonu samo Kune mogu imati preduzeća u Kuna Yali. Ovi kompleksi takođe omogućavaju poslove stanovnicima ostrva Ukupseni kao što su vodiči, kuvari, majstori, spremačice i drugo, plus veći prihod za ribare i prodavce rukotvorina (Mola).

Aerodrom Playón Chico nalazi se na kopnu pored ostrva. Do ostrva se može doći avionom, brodom ili pešice, dok put ne postoji, pa se ne može doći kolima.

Sada postoji most koji povezuje Ukupseni sa kopnom. Ovo je izuzetno korisno jer se većina obradivog zemljišta, škola, aerodrom i voda za piće nalazi na kopnu.

Kuće za odmor na ostrvu Yandup

Osim mosta, drugi najpopularniji oblik prevoza je kayuco (kanu izdubljen u deblu). Kayucosi mogu biti različite veličina i oblika. Koriste se izuzetno veliki kayucosi, neki široki više od 1,2 m, a drugi se razlikuju po veličini do brodova za jednu osobu. Tipičan kayuco sličan je kanuu u zapadnom stilu. Iako kayucosi plove okeanom, oni nemaju bočne podupirače za ravnotežu kakve se nalaze na polinezijskim čamcima. Za plovidbu rekama koristi se  kayuco izrazito niskog profila.

GPS koordinate: 09°18′43″ N, 78°13′57″ W.

C O R A Z Ó N   D E   J E S Ú S

Corazón de Jesús (španski Isla Corazón de Jesús, Isusovo srce, na kuna jeziku Akuanasutupu ili Akuanusadup) je ostrvo površine svega 1,5 ha sa 600 stanovnika. Ostrvo je spojeno betonskim mostom sa susednim većim ostrvom Narganá, koje se nalazi zapadno. Oba ostrva spadaju među ona u arhipelagu koja su najviše pod uticajem zapadne kulture. Potpuno je prenaseljeno. Veza sa spoljnim svetom je preko aerodroma na ostrvu Tupile, koje se nalazi 400 m istočno.

Aerodromska pista na ostrvu Tupile

GPS koordinate: 09°26′45′′ N, 78°35′00″ W.

N A R G A N Á

Ostrva Narganá (levo) i Corazón de Jesús (desno)

Narganá (na jeziku kuna Yandup) je pod jakim uticajem panamske kulture i većina ljudi se služi španskim i kuna jezikom.

Ostrvo je udaljeno samo 200 m od kopnenog dela Paname, a oko 40 km je jugoistočno od El Porvenira. Narganá ima površinu od 5,5 ha, prenaseljeno je i može se peške obići za manje od 10 minuta.

Na ostrvu su mala ambulanta i škola, kao i stari napušteni aerodrom.

GPS koordinate: 09°26′39′′ N, 78°35′07″ W.

S O L E D A D   M I R I A

Izgled ostrva dan posle požara

Soledad Miria (na kuna jeziku Miria Ubigantupu ili novije Miria Ubgigandub) je malo ostrvo, udaljeno 1,2 km od kopnenog dela Paname. Ostrvo je dugačko svega 700 m i zahvata površinu od oko 3 ha. Gusto je naseljeno i ima 1.014 stanovnika.

26. decembra 2006. godine u 21:30 h izbio je požar izazvan eksplozijom plinskog štednjaka. Za 10 minuta požar je progutao 39 zgrada, otprilike polovinu svih na ostrvu. Povređeno je 348 ljudi, ali niko nije poginuo. Ostrvo je ostalo bez vode za piće. Mnogi stanovnici malog ostrva pobegli ​​su na more ribarskim čamcima kako bi se spasili.

Soledad Miria je dom Indijanaca Kuna, gde većina ostrva govori Tule. Oko 10% tečno govori španski. Ostrvo je veoma siromašno, sa kolibama bez podova, dve seoske sijalice i bez kupatila. Međutim, ostrvo nije toliko siromašno da ljudi gladuju. Većina Kuna Indijanaca obožava male ručno izrađene drvene idole. Ostrvo ima jednu školu, sa oko šest učionica. Škola je jedini objekat na ostrvu koji ima betonske podove i zidove. Starije žene na ostrvu Solded Miria nose tradicionalnu indijansku odeću Kuna, dok sve ostale nose tipičnu, modernu odeću. Prosečna porodica na ostrvu ima nekoliko kofa, kolibu, možda dve viseće mreže, nekoliko mačeta i svinju.

GPS koordinate: 09°26′47″ N, 78°54′00″ W.

I S L A   I G U A N A

Isla Iguana (na kuna jeziku Aridup, ili Isla de la Iguana) je malo ostrvo naseljeno porodicom etničke grupe Kuna. Glavna privredna aktivnost ostrva je turizam u kojem učestvuju svi njegovi stanovnici. Ostrvo ima dva restorana, turističke kabine i prostor za kampovanje.

Kao što je uobičajeno u regionu Kuna Yala, ostrva su dobila ime po elementima prirode, u ovom slučaju od gmizavaca: iguana. Naziv ostrva je Aridup potiče od dve reči: ari što znači iguana i dub što znači ostrvo.

Isla Iguana je sićušno ostrvo, dugačko 175 m, široko svega 80 m, sa površinom ispod 1 ha. Od kontinentalnog dela Paname udaljeno je 4,6 km, a u odnosu na El Porvenir je 8,8 km jugoistočno, odnosno oko pola sata vožnje brodom.

Zajedno sa drugim ostrvima i sprudovima, među kojima su ostrva Aguja (Icodub, 3,8 km zapadno, površine oko 1,9 ha) i Anzuelo (Kuanidup, 2,2 km zapadno, površine oko 1,6 ha), Isla Iguana je deo sektora Carti, koje je udaljen 15 minuta vožnje brodom od luke Carti, glavnog pristupnog puta do regiona Kuna Yala. Zasniva se uglavnom na turizmu, stanovnici imaju porodično turističko preduzeće poznato kao “Iguana Tours”. Poznat po kristalno čistom moru i belom pesku, privlači više turista.

Upravo to nekome smeta, jer mnogo ljudi znači puno prljavštine. Normalno je da se po ostrvu i plaži vide konzerve, plastične boce i razno smeće. Indijanci zarađuju mnogo novca od turista, ali malo troše na brigu i čišćenje svojih ostrva.

GPS koordinate: 09°29′27″ N, 78°54′18″ W.

I S L A   A N Z U E L O

Anzuelo (Kuanidup, Guanidub) je čuveno skromno odmaralište sa odličnom plažom. Nema mnogo palmi, ali one su vrlo slikovite, dok je pesak savršeno beo. Sa druge strane, područja bez peska su odlična za ronjenje. Obala i morsko dno su peščani.

Hotel “Kuanidup” ima 12 osnovnih bungalova koji stoje u redu, stvarajući tako prepoznatljiv pejzaž. Krovovi tokom kiše malo prokišnjavaju i generalno je sve ispod proseka. Međutim, ovo nije mesto za traženje luksuza. Cena je 90 USD po noći po osobi, u šta su uključeni povratna vožnja brodom do luke Carti, pun pansion i izleti do susednih ostrva. To je povoljna cena ukoliko se ostane samo jedna noć.

GPS koordinate: 09°29′31″ N, 78°55′37″ W.

C A R T Í   S U G T U P U

Cartí Sugtupu (na priloženoj karti Cartí Sugdup) je najjužnije i najveće od četiri naseljena ostrva Carti (preostala su Cartí Tupile na severu, Yandup ili Narganá na zapadu i Muladub na istoku), a leži 1200 m od severne obale panamskog kopna. Ostrvo je dugačko 320 m, široko 150 m i ima površinu od 3,7 ha.

Gusto je naseljeno i po podacima iz 2010. godine na njemu je živelo 927 stanovnika. Sadrži malu luku i muzej. Stanovništvo ostrva je u procesu preseljenja u kopneni deo Paname zbog porasta nivoa mora, iako je od 2017. godine ovaj proces na čekanju dok se ne pribave sredstva za izgradnju stanova i završetak javne infrastrukture.

Do Cartí Sugtupu se može doći čamcem iz obližnjeg priobalnog naselja Carti i aerodroma Carti, koji su spojeni na glavnu panamsku putnu mrežu. Do drugih ostrvskih grupa arhipelaga San Blas, uključujući El Porvenir, Cayos Limones i Cayos Holandeses, može se doći taksi brodićima.

GPS koordinate: 09°28′14″ N, 78°57′40″ W.

P E R R O

Na slici se vidi potonuli brod

Jedno od najpoznatijih ostrva u arhipelagu San Blas je Isla Perro, takođe poznato kao Dog Island (pseće ostrvo). Možda čak nudi i najčistiju vodu na svetu i stoga je jedno od najboljih mesta za ronjenje u Kuna Yali. Ostrvo se nalazi 7,5 km istočno od glavnog ostrva El Porvenir i 160 m jugoistočno od ostrva Isla Diablo (đavolje ostrvo, na kuna jeziku Niadup).

Do ostrva Perro može se doći za oko sat vremena plovidbe ili taksi brodićem.

Ono što ostrvo čini tako posebnim je olupina broda na samo dvadesetak metara od njegove obale. Tu se može roniti i razgledati ostatke stare vojne topovnjače koju je “majka priroda” čuvala godinama.

GPS koordinate: 09°33′30″ N, 78°52′35″ W.

I S L A   P E L I C A N O

Isla Pelicano je maleno ostrvo u stilu Robinsona Krusa, koje se nalazi samo 200 m istočno od ostrva Perro. Na ovom ostrvcetu postoji kiosk koji prodaje hranu i vodu. Ponekad ima mnogo smeća, ali to je uobičajen problem za mnoga nenaseljena ostrva – danas će okean doneti nešto smeća na plažu, ali sutra će ga odneti. Obala i morsko dno su peščani.

C A Y O S   L I M O N E S

Cayos Limones (ili na engleskom Lemon Keys, limunovi sprudovi) su grupa ostrva u arhipelagu San Blas. Kao deo autonomne autohtone teritorije Kuna Yala, uglavnom ih naseljavaju starosedeoci Kune. Cayos Limones su retko naseljena ostrva. Najvažnija ostrva su Isla de Perro i Chichimen, oba se nalaze u blizini značajnih grebena što ih čini idealnim za ronjenje, jer sadrže nekoliko potopljenih brodova. Privreda se uglavnom zasniva na turizmu, ribolovu i berbi kokosa. Sprudovi su taksi brodićima povezani sa ostalim ostrvima arhipelaga i sa kopnom, obično preko drugih ostrva, najčešće su to El Porvenir ili Cartí Sugtupu.

Wailidup je najekskluzivnije ostrvo od svih, posebno što se tiče objekata. Na njemu se mogu videti i uživati u najlepšim, uređenim i idiličnim kabinama, budući da su izgrađene na vodi! Ovo je ostrvo koje nudi pogled kao sa razglednica i idiličnu udobnost. Ko ne želi da dođe da se opusti i zabavi u takvom okruženju? Osim toga, njegov prelepi restoran na vodi jedan je od najopremljenijih; i muzika i atmosfera, kao i odličan pogled čine ostrvo Wailidup jednim od mesta za animaciju.

Wailidup

Na ostrvu Wailidup sadržaji se ističu jer se osim koliba od slame na plaži nalazi i šest kabina iznad vode sa privatnim ili zajedničkim kupatilima. Mnoge kolibe imaju tradicionalne viseće viseće mreže na balkonu. Ugodno, zar ne? Sa druge strane, restoran na vodi “Ig uabi” koji se nalazi na ovom ostrvu, jedan je od onih sa najvećim kapacitetom, koji može da usluži do 40 gostiju (što je za ovo područje mnogo!). Gastronomska ponuda je tradicionalna kao u arhipelagu San Blas: pečena riba, lignje, piletina i pirinač sa kokosom, praćena patakonima, salatom i pasuljem.

GPS koordinate: 09°33′09″ N, 78°53′14″ W.

C H I C H I M É

Bez sumnje, Chichimé se smatra najboljim i najpopularnijim ostrvom u arhipelagu San Blas. Chichimé je savršen za samce, parove ili porodice koji žele da se drže dalje od prepunih plaža. Ostrvo ima ukupno četiri kabine, koje su vrlo dobro uređene i održavaju se vrlo čiste. Chichimé ima lepu lagunu i plažu veću od svih ostalih ostrva.

Ovo je savršen tropski raj sa palmama nad vodom, belim peskom, čistom vodom i odličnim ronjenjem na kućnom grebenu. I nakon svega toga, može se komunicirati sa lokalnim stanovništvom, koji su izuzetni ljudi iz Kune. Obala i morsko dno su peščani. 

Jedini hotel na ostrvu je “Ogob Nega”. Uslovi su vrlo osnovni, ali u arhipelagu San Blas luksuzne sobe su dostupne samo na jahtama. Kao i obično, hoteli u arhipelagu su prilično skupi, ali u cenu sobe često su uključeni pun pansion i posete susednim ostrvima. Bolje bi bilo da se ponese dovoljno vode i piva, jer je na ostrvu sve jako skupo.

GPS koordinate: 09°35′09″ N, 78°52′43″ W.

E L   P O R V E N I R

El Porvenir (na kuna jeziku Gaigirgordub) je glavno ostrvo arhipelaga San Blas. Na ostrvu je jedino istoimeno mesto El Porvenir, glavni grad panamske teritorijalne jedinice (comarca) Kuna Yala.

Od kontinentalnog dela Paname ostrvo je udaljeno 1,8 km. Dužina ostrva je 630 m, širina je 250 m, površina 6 ha, visina 2 m. Broj stanovnika je svega 10, iako je u pitanju glavni grad!

Na ostrvu El Porvenir tipične hotelske sobe su oko 400 USD po noći. Međutim, dostupne su i jeftinije opcije. U mnogim slučajevima ova cena uključuje pun pansion i putovanje do susednih ostrva.

Na ostrvu postoje hoteli, pa čak i regionalni aerodrom sa pistom dužine 600 m, odnosno preko celog ostrva! Uprkos lepoj peščanoj plaži, za većinu turista El Porvenir je samo ulazna tačka za arhipelag San Blas. Pored toga tu je Nacionalni muzej Kuna (Museo de la Nación Kuna), zgrada vlade i zanatska zadruga.

1. jula 2016. godine panamska vlada je usvojila zakon kojim je ostrvo preimenovano u Gaigirgordub, kao način da povrati svoje autohtono ime.

Museo de la Nación Kuna

GPS koordinate: 09°33′32″ N, 78°56′48″ W.

I S L A   G R A N D E

Ispred ostrva u koralima se nalazi statua crnog Isusa

Isla Grande uprkos svom imenu nije veliko ostrvo. Dugačko je 1,8 km, a najveća širina je 640 m.

Po merenjima na Google Earthu površina ostrva je 85 ha, dok po wikipediji ostrvo ima površinu od neverovatnih 26,6 km², odnosno uvećano je 30 puta!?

Isla Grande se nalazi oko 47 km severoistočno od grada Colón, koji se nalazi na ulazu u Panamski kanal. Od kopnenog dela Paname ostrvo je udaljeno 550 m.

Isla Grande je posebna administrativna jedinica (corregimiento) u okrugu Portobelo. 1990. godine na ostrvu je živelo 626 stanovnika, 2000. godine broj stanovnika je iznosio 1.055, a poslednji podaci se odnose na 2010. godinu kada je bilo 1.037 stanovnika. Većina stanovnika vodi poreklo od afričkih robova, poznatih kao Cimarrones. Njihovo poreklo je različito od porekla emigranata sa karipskih ostrva koji govore engleski i koji su u Panamu stigli početkom XX veka da rade na izgradnji Panamskog kanala.

Istorijsko ime za ostrvo bilo je Isla Grande de Bastimentos. Otkriveno je i nazvano na španskom Ostrvo i luka Provizije od Kristifora Kolumba 1502. godine tokom njegovog četvrtog i poslednjeg putovanja u Novi svet. Bastimentos je bilo jedno od najistočnijih otkrića Kolumba na kopnu Centralne Amerike, koje je završeno na mestu koje je nazvao Retrete (pretpostavlja se da je to današnji Puerto Escribanos), nakon čega je otplovio na sever prema Jamajci. Nije uspeo da otkrije Tihi okean, udaljen samo 43 milje južno od Bastimentosa preko Panamske prevlake.

Kao Bastimentos, ostrvo je zajedno sa svojom obližnjom lukom (Puerto de Bastimentos), odigralo  važnu ulogu u istoriji kao mesto gde je 1726/7. godine britanski admiral Francis Hosier sa 3.000 svojih mornara umro od tropske bolesti, dok je bio usidren sa flotom od 20 brodova tokom neuspele blokade luke Porto Bello.

Pristup ostrvu je iz mesta La Guaira čamcima kojima upravlja lokalno stanovništvo, a vožnja traje oko pet minuta. Automobili nisu dozvoljeni na ostrvu i postoje samo pešačke staze. Tokom cele godine vode između ostrva i kopna pružaju odlične uslove za bavljenje sportom, poput surfovanja.

Ostrvo se može posetiti bilo kog dana u nedelji i u bilo koje vreme tokom godine. Vikendima je obično malo veća gužva, ali sa ljudima koji doprinose srećnoj, bezbrižnoj atmosferi oslobađanja od svakodnevnog stresa.

Od znamenitosti se izdvaja La Punta, peščana plaža na zapadnom kraju ostrva. Šetnja po ostrvu stenovitom obalom: čak i vikendom može se osećati poput Robinsona Kruza. Penjanje do svetionika. Originalna sočiva dizajnirao je Gustave Eiffel, poznat po Ajfelovoj kuli u Parizu. Cveće, leptiri i kolibri su svuda okolo.

Iako je La Isla (tako svi zovu ovo ostrvo) gusto obraslo tropskim cvećem, kokosovim palmama i zelenilom, najveće je od ostrva u toj oblasti i do koga je najjeftinije doći, niko nije išao sve dok rupe na putu od Portobela nisu popravljene. Do trenutka kada se to dogodilo, La Isla je bila sigurna od razvoja i od vrhunske ekskluzivnosti. Na ostrvu još uvek nema puteva – samo šetalište koje prolazi pored barova, pijaca, uličnih prodavaca, malih restorana, nekoliko hotela i mnoštva osnovnih, ali udobnih kabina za iznajmljivanje koje su nikle duž obale. Veći deo ostrva nije ni dostupan, jer je podeljen na privatna imanja, a osim staze preko sredine ostrva, sa tri strane se može uživati u njegovim čarima.

Svetionik na istočnom kraju ostrva konstruisan je 1894. godine. Ima betonsku osnovu i čeličnu konstrukciju. Visok je 26 m, a svetlost je na 93 m nadmorske visine. Ima solarno napajanje.

GPS koordinate: 09°38′00″ N, 79°33′45″ W.

L I N T Ó N

Lintón (Isla Lintón, Isla Linton, Juan Joaquin Island) se nalazi 1,5 km jugozapadno od ostrva Isla Grande, a na samo 250 m od panamske obale. Ostrvo je dugačko 1.200 m, a najveća širina je 800 m. Približna površina ostrva, merena na Google Earthu, je 67 ha. Procenjena visina ostrva je 39 m. Sudeći po Google Earthu ostrvo je obraslo bujnim rastinjem.

GPS koordinate: 09°37′06″ N, 79°35′04″ W.

ESCUDO DE VERAGUAS

Escudo de Veraguas (Dekö na jeziku Ngäbe) je malo izolovano ostrvo. Ostrvo je dugačko 4 km, najveća širina je 1,5 km, a površina je 4,3 km². Uprkos svom imenu, administrativno ne pripada ni provinciji Veraguas, ni provinciji Ngäbe-Buglé ispred čije se obale nalazi, već provinciji Bocas del Toro.

Iako se nalazi samo 17 km od obale zaliva Golfo de los Misquitos (zaliv je nazvan po Indijancima Miskito ili Misquitos, a ne po komarcima moskitosima, pa je pogrešan naziv Golfo de los Mosquitos) i izolovano je samo oko 9000 godina, nekoliko životinja pronađenih na ostrvu razlikuje se od svojih kopnenih kolega. To su dve vrste ili podvrsta sisara: voćni šišmiš i lenjivac (takođe poznat kao pigmejski lenjivac). Ove dve vrste i crv salamander smatraju se kritično ugroženima jer su jedinstveni za ovo malo ostrvo. Ostali sisari pronađeni na ostrvu su četiri vrste slepih miševa, bodljikavi pacov i oposum. Ostrvo ima 10,67 ha šuma mangrova (jedino poznato stanište pigmejskog lenjivica) i 100 ha koralnog grebena sa 55 vrsta korala. Na njemu živi preko 11.000 vrsta. Prosečna temperatura iznosi 23ºC, a najniža je 12ºC.

Escudo de Veraguas se tradicionalno smatra rodnim mestom naroda Ngöbe-Buglé (ili Ngäbe-Buglé). Do 1995. godine ostrvo je bilo uglavnom nenaseljeno, ali od tada su se doselili Ngöbe-Buglé ribari iz obližnjih primorskih naselja, koji su prvobitno ostrvo koristili kao bazu za ribolov, a kasnije su se trajno naselili. 2012. godine na ostrvu je bilo naseljeno oko 120 ribara i njihovih porodica. Veći deo ostrva je ostao u prirodnom stanju.

GPS koordinate: 09°05′53″ N, 81°33′29″ W.

ARHIPELAG BOCAS DEL TORO

Arhipelag Bocas del Toro (usta bika) je grupa ostrva u Karipskom moru na severozapadu Paname. Ostrva odvajaju zaliv Almirante i lagunu Chiriqui od otvorenog Karipskog mora. Od severa do juga arhipelaga ima blizu 50 km, dok od zapada do istoka arhipelaga ima 20 km. Pojedina ostrva arhipelaga su od matičnog kopna udaljena samo stotinak metara.

Arhipelag je deo okruga Bocas del Toro koji je deo istoimene provincije Bocas del Toro. Glavni grad se takođe zove Bocas del Toro, ali ga zovu i grad Bocas, na ostrvu Colón.

Tačan broj ostrva i sprudova nije poznat, ali se navodi da ima oko 50 sprudova i 200 ostrvaca (u nekim izvorima je podatak 68 ostrva). Samo osam su zaista ostrva, odnosno imaju površinu veću od 1 km². Ukupna površina arhipelaga je blizu 250 km², a broj stanovnika je po popisu iz 2012. godine 12.730. To znači da je gustina naseljenosti arhipelaga oko 50 stanovnika/km².

Tabela sa osnovnim podacima o ostrvima arhipelaga:

R. br.	Naziv	Površina (km2)	Broj stanovnika	Glavno naselje	Ostala naselja
1.	Isla Colón	61	6.629	Bocas	Big Creek, Boca Del Drago
2.	Isla Popa	53	1.201	Popa	Punta Laurel, Punta Tigre
3.	Isla Bastimentos	52	1.663	Bastimentos	Red Frog, Quebrada de Sal, Bahia Honda
4.	Isla San Cristóbal	37	1.329	Botabite	Bocatorito, Big Bight, Redmans, Valle escondido
5.	Isla Cayo Agua	16	529	Puebla Limon	P. Piedra Roja, P. de Tiburon, P. de Nispero, P. Norte, Playa Resorte Agua
6.	Isla Solarte	8	285	Solarte	Punta Hospital, Tucker Bight, Punta Juan Brown
7.	Isla Loma	3,56	225	Loma Partida	Punta Sumwood
8.	Isla Pastores	2,45	50	Pastores	Playa starfish, Punta Fors, Punta Vergayo, Pta. Maya
9.	Isla Carenero	0,94	737	Carenero	Playa Buccaneer, Brown Point, Playa Acuario
10.	Cayos Zapatilla	0,48	2	Cayo Sur Station	Cayo Norte, Cobler Point
11.	Isla de Bagui	0,38	56	Bagui
12.	German Soldier cay	0,2	1	German Soldier cay
13.	Cayo Mono	0,11	18	Cayo Mono
14.	Jack Analy Cays	0,06	1	Jack Analy sur
15.	Cayo Coral	0,05	4	Cayo Coral
16.	Ostala ostrva	12	0	Cayo Roldán
	UKUPNO	248,2	12.730	Bocas Town	Bastimentos, Punta Laurel, Isla Popa

Podaci o površini i broju stanovnika su dati prema popisu održanom 2012. godine.

Karipska obala Kostarike i Paname spaja se u neprekidnom nizu jedva istraženih planina i reka, gustih šuma koje se otvaraju prema tirkiznim vodama i netaknutim belim plažama, misterioznim kanalima mangrove, koralnim vrtovima i egzotično obojenoj divljini. To je panamska provincija Bocas del Toro, jedno su od najbogatijih, netaknutih eko-iznenađenja na Karibima.

Kolumbo je brodove popravljao na ostrvu Carenero 1502. godine, po čemu je ono i dobilo ime. Tokom 300 godina udaljeni zalivi arhipelaga bili su podeljeni među autohtonim narodom Ngöbe-Bugle i raznim službenim i nezvaničnim piratima, sve dok posao sa bananama i kakaom u XIX veku nije privukao migrante sa Jamajke i pretvorio arhipelag u deo hispanske nacije koji govori engleski jezik.

Ostrvska kultura je mnogo više afro-karipska nego latinoamerička. Gradovi i sela imaju svetao, ali oronuo izgled. Stanovnici su savršeno prilagođeni mladoj, modernoj gomili međunarodnih posetilaca. Koliko god se žestoko zabavljali, ljudi poštuju pravila morskog parka oko ostrva Bastimentosa, gde je jedna plaža jedino stanište na svetu crne grimizne tačkaste žabe, a druga brojnim retkim morskim kornjačama; i do 350 vrsta ptica, lenjivaca, kajmana, delfina i majmuna se sreće u arhipelagu.

Samo na ostrvu Colón nekontrolisani turistički razvoj počinje da ugrožava veoma veliku raznolikost morskih i kopnenih ekosistema koji su – zajedno sa svojom divnom, neobičnom, retro-kulturom – proslavili Bocas del Toro.

Arhipelag je najbolje posetiti u februaru ili martu. U to doba godine su ostrva i jeftinija i manje je gužve.

Postoji nekoliko načina dolaska na arhipelag.

Avionom se do međunarodnog aerodroma na ostrvu Colón, koji se nalazi zapadno od grada Bocas, može stići iz gradova Panama City i David. Letovi iz glavnog grada Paname nisu sa međunarodnog aerodroma “Tocumen”, već su sa aerodroma “Marcos A. Gelabert”. Cena karte u jednom pravcu iznosi 89 USD. Iz grada Davida cena karte u jednom pravcu iznosi 49 USD. Savet je da se dođe najmanje jedan sat pre poletanja aviona i biti spreman na duže kašnjenje, pogotovo za popodnevne letove. Navodno postoje i letovi iz Kostarike do arhipelaga.

Ukoliko se krene kolima put od Panama Cityja do naselja Almirante dug je 600 km, za šta je potrebno 8-10 sati vožnje. Ukoliko se koristi autobuski prevoz, on traje i do tri sata duže sa presedanjem u naselju David. Trebalo bi biti spreman u pojedinim autobusima na previše uključen klima uređaj i preglasnu muziku. Takođe je neophodan pasoš zbog kontrole na Panameričkom autoputu.

Iz naselja Almirante do Bocas del Toro postoji prevoz taksi brodićima i trajektom. Taksi brodići polaze na svakih pola sata do 18:30 h, vožnja traje oko 25 minuta i košta oko 6 USD. Trajekt iz luke Almirante polazi u 7:00 i 12:00 h, a u suprotnom smeru u 10:00 i 15:00 h. Rastojanje je oko 20 km, a vožnja traje 1:40 h. Karta za putnike je 5 USD, a za automobile je od 35 USD pa naviše. Moguć je i prevoz iz naselja Chiriqui Grande i košta 10 USD.

Trajekt u luci Bocas del Toro

Znamenitosti:

– tukani u netaknutoj prašumi ostrva Popa – gde drevna Ngöbe kultura prevladava u pet glavnih sela

– laguna Bocatorita, na istoku ostrva Cristóbal, gde lavirint mangrova čini ogroman prirodni akvarijum širine 6 km, privlačeći ribe, morske krave i delfine

– jedino panamsko mesto za gnežđenje crvenokljunih tropskih ptica na Swan’s Cayu

– ronjenje sa maskom u kanalima mangrova Cayo Crawl na putu do veličanstvenih vrtova korala na jugoistočnoj obali ostrva Bastimentosa

– kuće u živopisnim bojama u naselju Bocas del Toro, nasleđe “banana buma”, kada je tu živelo 25.000 ljudi.

Trebalo bi znati da su stene i fosili oko Bocas del Toro ključni za razumevanje formiranja Panamske prevlake, razdvajanje Atlantika i Tihog okeana – i pokretanja Golfske struje.

Zastava provincije Bocas del Toro

C A Y O   A G U A

Cayo Agua (vodeni sprud) ili Isla Cayo Agua je i najistočnije i najjužnije ostrvo arhipelaga Bocas del Toro. Razdvaja zaliv Chiriquí na jugu od Karipskog mora na severu. Nalazi se istočno od ostrva Popa, jugoistočno od ostrva Bastimentos, južno od Cayos Zapatilla i zapadno od Cayo Toro. Od najbliže tačke na matičnom kopnu udaljeno je 6,8 km.

Ostrvo je dugačko 6,4 km, najveća širina je 3,7 km, a površina je 16 km². Peto je po veličini u arhipelagu.

Na ostrvu je popisano 529 stanovnika, a glavno naselje Puebla Limon je locirano na krajnjoj zapadnoj tački ostrva.

GPS koordinate: 09°09′ N, 82°02′ W.

C A Y O S   Z A P A T I L L A

Cayos Zapatilla je grupa od dva praktično nenaseljena ostrva 3,5 km jugoistočno od ostrva Basimentos. Kažem “praktično nenaseljena”, jer je popis iz 2012. godine zabeležio dva stanovnika.

Dva ostrva grupe međusobno su udaljena 1.360 m i položena su u smeru severozapad-jugoistok. Najbliža tačka na matičnom kopnu udaljena je 14,5 km jugoistočno od južnog ostrva.

Severno ostrvo dugačko je 940 m, široko je 160 m i ima površinu od 14 ha. Južno ostrvo je nešto duže (nešto preko 1 km), ali je duplo šire (320 m) i ima površinu od 34 ha.

Pošto raspolažu lepim peščanim plažama turisti ih rado posećuju.

Oba ostrva pripadaju Nacionalnom pomorskom parku “Isla Basimentos”. Iz tog razloga poseta im je ograničena od 8:00-16:00 h.

Istočni kraj južnog ostrva

GPS koordinate: 09°15′ N, 82°02′ W.

P O P A

Isla Popa je drugo po veličini ostrvo arhipelaga površine 53 km². Nalazi se oko 1,5 km južno od ostrva Bastimentos i približno isto toliko od kopnenog dela Paname. Uskim kanalom na jugozapadu ostrvo Popa je razdvojeno od ostrva Loma Partida (225 stanovnika), koje je takođe uskim kanalom razdvojeno od kopnenog dela Paname. Ostrvo je dugačko 13 km, a najveća širina je 8,5 km.

Stanovništvo (1.201) je razbacano u nekoliko manjih sela, koja međusobno nisu povezana putevima.

GPS koordinate: 09°11′ N, 82°07′ W. 

S A N   C R I S T Ó B A L

San Cristóbal (Sveti Hristifor) se nalazi 4 km južno od ostrva Colón i nekoliko stotina metara od kopnenog dela Paname. Dužina ostrva je 10 km, najveća širina je 6,5 km, a površina je 37 km².

Ostrvo je pretežno pošumljeno. Najviša ostrvska brda imaju visinu od oko 100 m.

To je dom autohtonog naroda Ngäbe ili Guaymi i malog broja iseljenika. Ima 1.329 stanovnika.

Laguna Bocatorito, poznata i kao Dolphin Bay, nalazi se pored istočne obale ostrva.

GPS koordinate: 09°21′ N, 82°14′ W.

C A Y O   R O L D Á N

Cayo Roldán se nalazi stotinak metara južno od ostrva Pastores i 1,12 km od kopnenog dela Paname.

Dužina ostrva je 1,25 km, najveća širina 380 m, a površina je 24 ha. Nenaseljeno je.

GPS koordinate: 09°13′ N, 82°19′ W.

P A S T O R E S

Isla Pastores (takođe alternativno nazvano na engleskom Island Shepherd) nalazi se južno od zaliva Bahia Almirante, 3,6 km zapadno od ostrva San Cristóbal i 1,1 km istočno od panamskog kopna.

Alternativni naziv za ostrvo na engleskom Shepherd znači pastir, upravo zbog engleskog pastira koji je na njemu živeo u XIX veku.

Ostrvo ima oblik blago savijenog luka u pravcu severozapad-jugoistok. Dužina ostrva, mereći njegovom sredinom, iznosi oko 3,7 km, najveća širina je 900 m, a površina iznosi 2,45 km². 50 stanovnika je razbacano na nekoliko lokacija. Nije jasno kako se oni snabdevaju i prevoze.

Na ostrvu postoji luksuzni butik hotel “Sarani Resort” za investiranje, koji nudi luksuz sa 5*.

GPS koordinate: 09°14′ N, 82°20′ W.

B A S T I M E N T O S

Bastimentos je ostrvo sa istoimenim gradom i administrativna jedinica. Sa 52 km² površine, jedno od najvećih panamskih ostrva. Dužina ostrva je preko 15 km, a širina se kreće od 500 m do 8,5 km u južnom delu, koji liči na raka.

Kristifor Kolumbo se na svom četvrtom putovanju 1502. godine usidrio na ovom ostrvu i nazvao ga Bastimentos što znači namirnice. Ne bi ga trebalo brkati sa drugim ostrvom Bastimentos i lukom udaljenom oko 270 km istočno i 11 km severoistočno od luke Porto Bello.

Teren ostrva je prilično brdovit. Postoje izdanci stena lave.

Severoistočna strana ostrva Bastimentos okrenuta je ka Karipskom moru. Ovde se nalazi pet plaža, zajedno sa uvalama i koralnim grebenom. Ove plaže se zovu Wizard, Red Frog (Playa Pata Rojo), Turtle, North i Playa Larga. Praktično sve plaže nalaze se na ovoj strani ostrva, uključujući i popularnu plažu Red Frog, nazvanu po malim, crvenim žabama poznatim kao jagodasta otrovna žaba koje nastanjuju šumu u blizini plaže. Jagodasta otrovna žaba je možda najpoznatija po svojim široko rasprostranjenim varijacijama boja, koje sadrže od 15 do 30 morfova. Ako nije najotrovnija otrovna žaba, najotrovniji je član svog roda.

Većina turista dolazi na ostrvo taksi brodićima od grada Bocas do marine Red Frog na južnoj (suprotnoj) strani Bastimentosa i pešači preko ostrva do plaže Red Frog. Vožnja taksi brodićima traje 10-15 minuta, a rastojanje je oko 7 km.

Plaža Red Frog (crvena žaba)

Jugozapadna obala ostrva ima obalu mangrova sa vrlo mirnom vodom tokom cele godine. Pejzaž je mnogo dramatičniji, sa velikim stenama, dugim plažama, pored zaliva i uvala.

Istočna strana ostrva oivičena je gustim, bujnim mangrovama i uživa u mirnijoj vodi, delimično zbog plitke vode. Često se viđaju majmuni, kao i lenjivci i jagodasta otrovna žaba, koju posetioci veoma vole, uprkos zastrašujućem imenu. One proizvode glasan, hrapav zvuk tokom celog dana. Tokom kišne sezone delfini se mogu redovno videti kako plivaju sa svojim potomcima u različitim uvalama u okolini, do kojih je moguće doći samo čamcem ili stazom. Ova viđenja su zaista nezaboravna iskustva.

Od aprila do juna more je najmirnije. Sezona talasa proteže se od avgusta do marta, a u tom periodu ima mnogo sunčanih dana. Ostrvu se i tada može lako pristupiti i mnogi surferi dolaze u to područje.

Bastimentos je 2012. godine imao 1.663 stanovnika, što mu daje gustinu naseljenosti od 32 stanovnika/ km². Broj stanovnika se u poslednjih 20 godina povećavao, pa je 1990. godine bilo 988 stanovnika, a 2000. godine 1.344.

Bastimentos se često smatra opuštenijom alternativom prometnim ulicama i barovima okruga Bocas del Toro i postaje sve popularnija destinacija za turiste. Nacionalni pomorski park “Isla Bastimentos” i Rezervat prirode “Red Frog Island Resort” obuhvataju veliki deo ostrva Bastimentos, sprudove Zapatilla, kao i vode i mangrove koje okružuju ostrvo. Zapadni kraj ostrva, poznatiji kao Bastimentos, jasno je vidljiv iz grada Bocas i nije deo Nacionalnog parka. U njemu postoji nekoliko privatnih rezidencija.

Na ostrvu u odmaralištu “Red Frog Beach” postoji Canopy Zipline Tour i obilazak pećine uz slani potok.

Na Bastimentosu postoji pregršt mesta za boravak: “Red Frog Beach Island Resort”, “Palmar Tent Lodge”, “Tranquilo Bay”, “Al Natural Resort”, “Bocas Bound Hostel”, “Bubba’s House”, “Casa Cayuco”, “Eclypse de Mar” da nabrojimo samo neke.

Idilične plaže, panoramski pogled na karipsku obalu ispunjenu prašumom i opuštajuća atmosfera samo su neke od atrakcija ovog čudesnog ostrva. Preko ostrva postoje brojne staze kroz bujnu prašumu koje pružaju osećaj prirode u njenom najčistijem obliku, ali nema puteva.

GPS koordinate: 09°19′34″ N, 82°08′45″ W.

S O L A R T E

Solarte (poznato i kao Cayo Nancy) se nalazi samo 2,2 km istočno od grada Bocas del Toro i proteže se uz južnu obalu ostrva Bastimentos.

Ostrvo je dugačko 6,6 km, najveća širina je 1,4 km, a površina je 8 km². Južni kraj ostrva udaljen je samo 300 m od ostrva Bastimentos.

Dve stotine ribarskih zajednica Ngöbe Bugle živi na ostrvu bez struje i telefonskog sistema, zahvatajući vodu iz bunara. Po popisu iz 2012. godine na ostrvu je bilo 285 stanovnika.

Medicinsku ustanovu, kasnije poznatu kao “Punta Hospital”, sagradila je 1899. godine kompanija “United Fruit Company” na brdu na zapadnom kraju ostrva za potrebe lečenja pacijenata obolelih od žute groznice i malarije. 1920. godine je prestala sa radom i preseljena je u Almirante.

GPS koordinate: 09°18′57″ N, 82°11′36″ W.

C A R E N E R O

Carenero (Careening Cay ili Careening Key) je dugo i pošumljeno ostrvo koje se nalazi samo 200 m istočno od ostrva Colón i grada Bocas del Toro.

Ime ostrva potiče od nautičkog izraza careening, što znači nasloniti brod na bok radi popravke ili struganja trupa.

Ostrvo je izduženo u smeru sever-jug na 2 km, najveća širina je 700 m, a površina je 94 ha.

Po poslednjem popisu na ostrvu ima 737 stanovnika.

Na ostrvu nema puteva, ali duž cele obale ostrva postoji pešačka staza Isla Carenero sendero.

GPS koordinate: 09°20′44″ N, 82°13′53″ W.

C O L Ó N

Iza ostrva Colón je Carenero, levo u pozadini je Basimentos, a desno u pozadini je Solarte

Colón je najsevernije, najveće i glavno ostrvo u arhipelagu Bocas del Toro. Glavni grad provincije, koji se takođe zove Bocas del Toro, nalazi se na ovom ostrvu i jedna je od glavnih turističkih atrakcija Paname sa preko 150.000 posetilaca godišnje i godišnjom stopom rasta turizma od 8%.

Ostrvo je dugačko 14 km. U severnom delu široko je preko 8 km, a zatim se prema jugu sužava na samo stotinak metara i potom se širi na preko 2 km. Upravo na krajnjem jugu ostrva su grad Bocas del Toro i aerodrom. Od najbliže tačke na kopnu ostrvo je udaljeno 1,5 km. Površina ostrva je 61 km².

Colón ima vlažnu tropsku klimu. Temperature su konstantne tokom cele godine, u proseku oko 26,5°C.

U periodu od 1972-2013. godine prosečne najviše temperature kretale su se od 32,6°C u decembru do 38,2°C u junu, a najniže od 15,9°C u avgustu do 19,6°C u oktobru. U februaru i martu ima u proseku samo jedan dan sa kišom, dok je u oktobru takvih dana čak 20. Mesečne količine padavina variraju od 10,1 mm u februaru do 330,7 mm u oktobru, dok je godišnja količina padavina oko 1.900 mm. Broj sunčanih sati godišnje je oko 1.745.

Broj stanovnika ostrva je 6.629, što znači da na njemu živi 52% stanovnika arhipelaga.

Na ostrvu Colón istaknuti su hoteli, restorani, noćni klubovi, diskoteke i rezidencijalni okruzi.

Od plaža valja spomenuti Istmito, poznata i kao La Feria, Big Creek, Bluff, Mimitibi, Bocas del Drago, Starfish.

Važne lokacije i mesta od interesa su Glavni park, Guvernerova zgrada, Hotel “Bahia”, aerodrom, bolnica, groblje, La Feria, Bluff, pećina sa slepim miševima La Gruta, Bocas del Drago.

Ostrvo ima jaku brodsku zajednicu. Pristup drugim obližnjim ostrvima u arhipelagu zahteva ili privatni čamac ili iznajmljivanje taksi brodića.

Ostrvo ima nekoliko marina dostupnih za međunarodne nautičare.

Već je gore opisan način dolaska avionom ili trajektom na ostrvo.

Lokalni taksi prevoz pružaju uglavnom žuta pickup vozila sa oznakom 1T- iza koje sledi broj na vratima i 15 putničkih minibuseva označenih kao Transporte Colectivo.

Isla de Los Pájaros, severno od ostrva Colón