Površina: 33,16 ha
Dužina obale: 2,406 km
Koeficijent razuđenosti: 1,18
Najviši vrh: Lazaret (90 m, po drugim podacima 89 m)
Broj stanovnika: 35
Ošljak je najmanje naseljeno ostrvo (tačnije ostrvce) u Jadranskom moru.
Geografija
Nalazi se u Zadarskom kanalu, blizu obale Ugljana. Ošljak je udaljen oko 780 m od mesta Kali, odnosno oko 940 m od mesta Preko na ostrvu Ugljanu, kome i administrativno pripada. Ostrvo ima kružni oblik i zbog toga (a i zbog male veličine) ima veoma mali koeficijent razuđenosti. Dužina ostrva u dinarskom smeru (severozapad – jugoistok) iznosi 900 m, dok je najveća širina 500 m. Kopno (Zadar) je udaljeno oko 3,2 km.
U reljefnoj strukturi izražen je paralelizam u dinarskom pravcu formiranih reljefnih celina sa horizontalnom razvedenošću – dalmatinski tip obale. Geomorfologija ostrva pokazuje da preovlađuju karbonatne stene, a fliš i druge mekše taložine su izuzeci, dok su značajna dolomitna agrarno vrednovana područja, uglavnom pogodno okrenuta prema jugu.
Klimatski uvslovi ostrva su sredozemni, sa dugim, suvim i toplim letima, a kratkim, blagim i vlažnim zimama. Područje je dobro osunčano i prosečna godišnja temperatura vazduha je oko 15,2˚C, odnosno prosečna temperatura u najhladnijem mesecu u godini, januaru, iznosi oko 7˚C, dok prosečna temperatura u najtoplijem mesecu, julu, iznosi između 24˚C i 25˚C.
Ostrvo je vrlo slikovito i prekriveno šumom čempresa i borova i mediteranskom makijom i zasadima starih maslina, koje poslednjih godina slabo rađaju. Gusta šuma nadsvođuje pretežno kamenite plaže. Plaže na Ošljaku su raznolike i svako može naći bar jednu po svojoj želji, od stenovitih, kamenitih do onih sa predivnim belim oblucima.
Prema Crvenoj knjizi ugroženih ptica Hrvatske ostrvo Ošljak je područje rasprostranjenja nekoliko ugroženih i strogo zaštićenih vrsta ptica: ševa krunica, primorska trepteljka, sivi soko, suri orao, morski vranac, zmijar, riđogrli gnjurac, dugokljuna čigra, eleonorin soko i kaukal. Otrovnih zmija i paukova na ostrvu nema.
Istorija
Staro, originalno ime ovog prekrasnog ostrva je Ošljak, dok ga danas lokalno stanovništvo zove Lazaret. Ošljak ima bogatu istoriju. Prvi došljaci bili su bogati romanski građani iz Zadra u XV veku. Prvi stalni naseljenici na ostrvu bila su braća Matija i Petar Valčić koji se naseljavaju 1760. godine. I danas se gotovo svi stanovnici ostrva prezivaju Valčić.
Ošljak je naseljen još od antičkog doba, kada su na njemu postojale rimske građevine. Kao vojno strateški pogodno uporište u Zadarskom kanalu, u više je navrata (1242, 1311-1313) bio mesto iskrcavanja mletačke vojske prilikom njenog napada na Zadar. 1320. godine Ošljak se spominje kao posed zadarske biskupije, potom pripada zadarskim plemićkim porodicama. 1630. godine na Ošljaku je bio podignut lazaret (karantin) za zarazne bolesnike. 1775. godine izgrađeni su mlinovi (vetrenjače) za mlevenje žita, ali se pokazalo se da zbog prevrtljivosti vetra nisu ekonomski isplativi; danas su ruševine.
Stanovništvo
Staro ribarsko naselje Ošljak se nalazi na zapadnoj obali ostrva, sa pogledom na Kali i Preko, i nikoga ne ostavlja ravnodušnim. Samo mesto je primer tradicionalne mediteranske arhitekture. Proteže se na delu morske obale od otprilike 900 m dužine i u dubini od prosečno 70 m od obale. Prostornim planom uređenja Opštine Preko ostatak ostrva (van obuhvata naselja, ali u dodirnom području) utvrđen je kao područje zaštićenih delova prirode – park šuma (od 1985. godine).
Prema popisu stanovništva iz 2001. godine na ostrvu je bilo 18 stanovnika, ali je kasnije kroz izradu Izmena i dopuna Prostornog plana uređenja Opštine Preko utvrđen noviji podatak od 59 stanovnika. Gotovo svi stanovnici nose prezime Valčić.
Iako je poslednji popis zabeležio 35 stanovnika na ostrvu, kada su nedavno usred zime novinari jednog lista posetili ostrvo zatekli su na njemu samo sedam osoba i jednog psa. Najstarija osoba imala je 84 godine, a najmlađa 41, a prosek im je oko 73 godine.
Stanovništvo je dosta raseljeno, jer u Zadru živi oko 60 porodica, u Zagrebu oko 40, a u Australiji, Kanadi, Nemačkoj i SAD po pet-šest.
Osnovna škola počela je sa radom 1927. godine (zgrada je izgrađena 1929. godine) i radila je do 1958. godine. Bila su četiri razreda osnovne škole, a posle toga đaci su u školu na Ugljanu. Svakoga dana su deca u čamcu na vesla, bez pratnje odraslih, plovili u Preko u školu. Pokvasili bi se, ali nikada nisu kasnili.
Privreda
Od poljoprivrednih kultura na ostrvu ima maslina.
Od komunalnih sadržaja na ostrvu ima struje i vode, rade telefoni i internet. Nema prodavaonice, apoteke, lekara, pošte, kanalizacije, automobila i kafića. Jednom nedeljno, sredom, poštar donosi poštu, a sa ostrva se odvozi đubre.
Na Ošljaku nema puno iznajmljivača, ali svejedno broj ljudi na ostrvu leti bude 20 puta veći. Dnevno ostrvom prodefiluje 250-300 ljudi. Zabranjeno je sidrenje, ali jedrilice leti znaju baciti sidro, pa kad ih povuče morska struja, počupaju sve kablove i cevi sa dna mora. Dok se to sanira, dešava se da ostrvo bude i 20 dana bez vode.
Restoran “Lazaret” jedini je ugostiteljski objekat na Ošljaku, a otvoren je tokom tri letnja meseca. Posluje 22 godine, a vlasnik je Davor Valčić. Davor ističe da gosti najviše naručuju ribu. Od hladnih predjela najviše se traži hobotnica, od toplih predjela špageti sa sipama, kozicama ili tunjevinom. Jelo broj jedan je oborita riba. Oboritu ribu čine najkvalitetnije vrste bele ribe (orada, lubin, zubatac, škarpina, kovač, arbun) koje žive u delovima mora sa kamenitim dnom i stenovitom obalom. U ribarskim krugovima oboritu ribu nazivaju još i “ribom od kamena”. Riba se nabavlja od lokalnih ribara iz Preka, a predkraj sezone kada uhvati vremena Davor i sam ide u ribolov. Riba se najjednostavnije sprema na roštilju na drva (na gradele). Od mesa gosti traže teletinu na roštilju, a za desert u “Lazaretu” poslužuju sladoled i palačinke. Valčić ističe da u svom restoranu promoviše domaće proizvođače vina, pa tako najviše idu vina Plavac i Babić.
Saobraćaj
Ostrvo ima samo morsku luku – trajektno pristanište i javne pešačke puteve i površine. Luka je duboka oko 4 m i dobro zaklonjena od vetrova.
Automobilom se ne može na ostrvo jer puteva nema, a uličice su uske. Može proći jedino trokolica kad nekome trajektom dođe nameštaj za kuću. Ipak, dogodi se da neki “genijalac” dođe automobilom, pa ga ostavi parkiranog na rivi.
Ošljak je povezan trajektnom linijom Zadar – Ošljak – Preko četiri puta dnevno (dva puta iz Preka, dva puta iz Zadra). Trajekt pristaje u Ošljaku od ponedeljka do subote u putovanjima iz Zadra u 7:30 i 14:45 h, a iz Preka u 12:15 i 18:40 h. Nedeljom i praznikom pristaje u Ošljaku u putovanjima iz Zadra (Gaženice) u 9:30 i 13:30 h, a iz Preka u 8:15 i 18:40 h. Vožnja na relaciji Preko – Ošljak traje samo pet minuta, a Zadar – Ošljak 20 minuta. Cena prevoza je bez obzira na relaciju 3,45 €.
Da neko slučajno ne zaluta, tu je u luci tabla sa nazivom naselja
Znamenitosti
Prema evidenciji Uprave za zaštitu kulturne baštine – Konzervatorski odsek u Zadru sadrži kulturna dobra: crkvu sv. Marije, ruševine letnjikovca porodice Calogera i seoska celina Valčić. Najvažniji spomenik kulture na ostrvu je crkva sv. Marije. Na njenom mestu je nekada postojala kasnoantička građevina na čijim temeljima, u ranom srednjem veku, nastaje crkva prvobitno posvećena sv. Jeronimu. Obnavljana je i dograđivana u XV veku za vreme zadarskog nadbiskupa Lovre Veniera. U produžetku od crkve prema severu nalaze se ruševine letnjikovca porodice Calogera. Do njih se dolazi kroz vrtove i pergole (perivoj). Zbijeni sklop od desetak zgrada stvara seosku celinu Valčić, a predstavlja stari deo naselja nastalog u XVII i XVIII veku.
Oko celog ostrva vodi 2,5 km staze kao stvorene za šetnju uz more nudeći prelepi panoramski pogled na Zadar, skrivene uvale, kamenite plaže, svetionik, pa do luke sa brodićima, trajektne luke i samog centra ovog starog ribarskog naselja. Ostrvo se može “zaokružiti” za dvadesetak minuta.
Za malo smelije pravi je izazov i izlet do vrha ostrva na 90 m nadmorske visine odakle se pruža pogled na Zadarski kanal i susedna ostrva. Uglavnom, bilo gde da se krene susreće se netaknuta priroda, a bez straha da se izgubi.
Pored toga, Ošljak pruža brojne mogućnosti za ribolov i ronjenje.
