Kurilska ostrva (Курильские острова) su niz ostrva između poluostrva Kamčatka i japanskog ostrva Hokaido, koja kao napuknuti luk odvajajaju Ohotsko more od Tihog okeana. Prostiru se na oko 1.200 km dužine. Ukupna površina svih ostrva je 10.500 km2. Južno od njih je granica Rusije i Japana. Ostrva formiraju dve paralelne grede: Veliku Kurilsku i Malu Kurilsku. Ukupno ima 56 ostrva, koja imaju važan vojno-strateški i ekonomski značaj. Administrativno pripadaju Sahalinskoj oblasti. Južna ostrva arhipelaga – Iturup, Kunašir, Šikotan i grupu Habomai – svojata Japan.
Geografija
Već je rečeno da se Kurilski arhipelag deli na dve grede, Veliku i Malu. Velika, se opet tradicionalno deli na Severne, Srednje i Južne Kurile, koje se razlikuju pa klimi, geologiji, flori i fauni. Bez obzira na to što se naprimer ostrvo Šikotan nalazi na istoj geografskoj širini kao i Soči, Kurilska ostrva se smatraju delom oblasti Krajnjeg severa.
Klima
Klima na ostrvima je slabo izražena okeanska: na severnim ostrvima ima arktičke odlike, dok je na južnim bliža umerenoj. Najtoplijim ostrvom smatra se Kunašir, a najblaža klima je na ostrvu Šikotan. Klima na ostrvima je morska, sa toplom zimom i ne mnogo toplim letom, visoka vlažnost vazduha nema negativnog uticaja zbog blagog temperaturnog režima. Zimi razlike u temperaturi između severnih i južnih ostrva ne prelaze 2°C, u avgustu međutim oni dostižu 6°C: od +10°C na severu do +16°C na jugu.
Kopnena klima pretrpela je na ostrvima značajne promene zbog uticaja Tihog okena; mrazevi nisu toliko izraženi, prosečna temperatura najhladnijeg februara je oko -5°C. Prosečna temperatura najtoplijeg avgusta na Kunaširu je +18°C, prosečna godišnja prelazi +6°C, dok na severnim ostrvima prosečna temperatura u avgustu iznosi +10°C.
Spisak ostrva
Niže je dat spisak ostrva površine preko 1 km2 od severa prema jugu.
| Naziv | Površina, km2 | Najviši vrh, m | Geografska širina | Geografska dužina | ||
| Velika Kurilska greda (Большая Курильская гряда) | ||||||
| Severna grupa (Северная группа) | ||||||
| Atlasova (Атласова) | 159,47 | 2.339 | 50°52′ | 155°34′ | ||
| Šumšu (Шумшу) | 386,44 | 189 | 50°45′ | 156°21′ | ||
| Paramušir (Парамушир) | 2.042,44 | 1.816 | 50°23′ | 155°41′ | ||
| Anciferova (Анциферова) | 9,5 | 747 | 50°12′ | 154°59′ | ||
| Makanruši (Маканруши) | 52,8 | 1.169 | 49°46′ | 154°26′ | ||
| Onekotan (Онекотан) | 446,72 | 1.324 | 49°27′ | 154°46′ | ||
| Harimkotan (Харимкотан) | 79,36 | 1.157 | 49°07′ | 154°32′ | ||
| Čirinkotan (Чиринкотан) | 6,75 | 724 | 48°59′ | 153°29′ | ||
| Ekarma (Экарма) | 32,01 | 1.170 | 48°57′ | 153°57′ | ||
| Šiaškotan (Шиашкотан) | 120,82 | 934 | 48°49′ | 154°06′ | ||
| Srednja grupa (Средняя группа) | ||||||
| Raikoke (Райкоке) | 4,58 | 551 | 48°17′ | 153°15′ | ||
| Matua (Матуа) | 52,57 | 1.446 | 48°05′ | 153°13′ | ||
| Rasšua (Расшуа) | 63,35 | 948 | 47°45′ | 153°01′ | ||
| ostrva Ušišir (о-ва Ушишир) | 5,08 | 388 | — | — | ||
| Riponkiča (Рыпонкича) | 1,3 | 121 | 47°32′ | 152°50′ | ||
| Jankiča (Янкича) | 3,7 | 388 | 47°31′ | 152°49′ | ||
| Ketoi (Кетой) | 71,25 | 1.166 | 47°20′ | 152°31′ | ||
| Simušir (Симушир) | 344,86 | 1.539 | 46°58′ | 152°00′ | ||
| Broutona (Броутона) | 7,32 | 800 | 46°43′ | 150°44′ | ||
| Crna Braća (о-ва Чёрные Братья) | 35,23 | 749 | — | — | ||
| Čirpoi (Чирпой) | 21 | 691 | 46°30′ | 150°55′ | ||
| Brat-Čirpojev (Брат-Чирпоев) | 16 | 749 | 46°28′ | 150°50′ | ||
| Južna grupa (Южная группа) | ||||||
| Urup (Уруп) | 1.427,57 | 1.426 | 45°54′ | 149°59′ | ||
| Iturup (Итуруп) | 3.174,71 | 1.634 | 45°00′ | 147°53′ | ||
| Kunašir (Кунашир) | 1.510,15 | 1.819 | 44°05′ | 145°59′ | ||
| Mala Kurilska greda (Малая Курильская гряда) | ||||||
| Šikotan (Шикотан) | 252,77 | 412 | 43°48′ | 146°45′ | ||
| Polonskog (Полонского) | 11,78 | 16 | 43°38′ | 146°19′ | ||
| ostrva Oskolki (о-ва Осколки) | 0,2 | 38 | 43°35′ | 146°25′ | ||
| Zeleni (Зелёный) | 58,38 | 30 | 43°30′ | 146°08′ | ||
| Tanfiljeva (Танфильева) | 12,42 | 15 | 43°26′ | 145°55′ | ||
| Jurij (Юрий) | 9,98 | 44 | 43°25′ | 146°04′ | ||
| ostrva Djomina (о-ва Дёмина) | 0,7 | 34 | 43°25′ | 146°10′ | ||
| Anučina (Анучина) | 2,35 | 33 | 43°22′ | 146°00′ | ||
Geološka građa
Kurilska ostrva su tipičan ostrvski luk na kraju Ohotske ploče. Ona se nalazi iznad zone subdukcije (prostor gde se odvija proces tonjenja, odnosno podvlačenja, jedne litosferne, tj tektonske ploče, pod drugu). Veći deo ostrva je planinski. Najviši vrh na Kuriliskim ostrvima dostiže čak 2.339 m i to je vulkan Alaid na ostrvu Atlasova. Ostrva se nalaze u Tihookeanskom vatrenom prstenu u zoni visoke seizmičke aktivnosti: od 68 vulkana 36 je aktivnih, sa toplim mineralnim izvorima. Oko 12% vulkanskih kratera Kurila ima jezera, što je približno svetskom proseku. Nije retka pojava talasa cunami, od kojih su najpoznatiji koji su pogodili Paramušir 5. novembra 1952. godine i Šikotan 5. oktobra 1994. godine. Poslednji veći cunami zabeležen je 15. novembra 2006. godine na ostrvu Simušir.
Prirodna bogatstva
Na ostrvima i u priobalju pronađena su nalazišta ekonomski isplativih ruda obojenih metala, žive, prirodnog gasa i nafte. Na Iturupu, u predelu vulkana Kudravi, nalazi se najbogatije od poznatih u svetu nalazište renijuma, retkog, skupog i strateški važnog hemijskog elementa. Njega izbacuje vulkan zajedno sa desetinama drugih obojenih retkih i korisnih metala. Početkom XX veka Japanci su dobijali sumpor. Procenjene su zalihe zlata, srebra, titana i gvožđa, ali je danas korišćenje ruda u maloj meri.
Biljni i životinjski svet
Flora
Imajući u vidu veliku izduženost arhipelaga od severa prema jugu, flora Kurila se mnogo razlikuje. Na severnim ostrvima (Paramušir, Šumšu i drugim) zbog surove klime drveća skoro da i nema i uglavnom je predstavlja žbunjem: jova, breza, vrba, jarebika. Na južnim ostrvima rastu četinari sa velikim učešćem listopadnog drveća (hrast, javor). Na jugu Kunašira sreće se jedina u Rusiji divlja magnolija. Jedna od glavnih biljaka koja se uočava u pejzažu Kurila, počev od srednjih ostrva (Ketoi i južnije) je kurilski bambus, koji formira neprohodne zasade na padinama planina i krajevima šuma. Na svim ostrvima usled vlažne klime raste visoka trava. Široko je predstavljeno jagodičasto voće (brusnica, borovnica).
Endemskih biljaka ima više od 40.
Fauna
Na Kunaširu, Iturupu i Paramuširu živi mrki medved, koji se svojevremeno mogao sresti i na Šumšu. Kako je na tom ostrvu dugo vremena bila vojna baza, a ostrvo je relativno malih dimenzija, medvedi su uglavnom ubijeni. Šumšu je ostrvo koje povezuje Paramušir i Kamčatku i pojedinačni medvedi se danas tamo mogu sresti. Na ostrvima žive lisice i mali glodari. Brojne su ptice: galebovi, vranci, albatrosi, sove itd. Ima mnogo ptičjih kolonija. Duž ostrva prolazi važan put migracija ptica sa severa na jug i obrnuto.
Priobalni vodeni svet, za razliku od ostrva, nije toliko brojan, ali je veoma različit. U vodama oko ostrva žive foka, morska vidra, kit ubica (orka), morski lav. Veliki privredni značaj imaju riba, krabe, školjke, lignje, rakovi, gambori, morski krastavac, morski jež, morski kupus. Mora, koja zapljuskuju obale Kurila, spadaju među najproduktivnije delove Svetskog okeana.
Na Iturupu ima i endemskih životinja (školjki).
10. februara 1984. godine osnovan je Nacionalni park “Kurilski”, koji obuhvata ostrvo Kunašir i ostrva Male Kurilske grede. Na njegovoj teritoriji živi 84 vrsta uključenih u “Crvenu knjigu Rusije”.
Istorija
XVII vek
Do dolaska Rusa i Japanaca na ostvima je živeo narod aini ili ainu. Na njihovom jeziku kuru je značio čovek, odakle je nastalo drugo ime za njih kurilci, a zatim i naziv za arhipelag.
Početak ruskih istraživanja Kurilskih ostrva počeo je odred kozaka na čelu sa atamanom Popovim. Odred od 17 ljudi na lakom brodu prošao je moreuzom između Kamčatke i ostrva Šumšu.
Prvu informaciju o ostrvima imali su Japanci tokom ekspedicije na Hokaido i Sahalin 1635. godine. 1644. godine kao rezultat ekspedicija 1635-37. godine na Hokaidu je bila napravljena prva japanska karta Sahalina i Kurilskih ostrva.
Godinu dana ranije ostrva su istraživali Holanđani, a ekspediciju je predvodio de Friz. Ona je sastavila preciznije karte. 20. juna 1643. godine ekspedicija je pronašla moreuz između ostrva Iturup i Urup (danas moreuz Friza). De Friz je pogrešno smatrao ostrvo Iturup severoistočnim krajem ostrva Hokaido, a Urup delom američkog kontinenta. Istoga dana holandski mornari su se iskrcali na Urup. Tri dana kasnije de Friz je postavio na ravnoj površini visoke planine ostrva Urup drveni krst i tu zemlju je proglasio vlasništvom Holandske istočnoindijske kompanije.
U Rusiji se Kurilska ostrva prvi put spominju 1646. godine, kada je kozak Kolobov pričao o bradatim ainima koji naseljavaju ostrva.
Novi podaci o Kurilskim ostrvima pojavili su posle ekspedicije Atlasova na Kamčatku 1697. godine, kada su sa jugozapadne obale Kamčatke Rusi prvi put ugledali severnokurilska ostrva.
XVIII vek
Prvi put su se Rusi iskrcali na Kurile 1711. godine. Dogodilo se to nakon pobune kamčatskih kozaka, kada je ubijen i Atlasov. Da bi dobili oproštaj od cara, kozaci su organizovali ekspediciju na Kurilska ostrva. U avgustu 1711. godine odred kamčatskih kozaka, koje su predvodili Anciferov i Kozirevski iskrcao se na najsevernijem ostrvu Šumšu, gde je razbio odred lokalnih aina, a zatim i na drugom ostrvu grede Paramuširu, gde je lokalno stanovništvo, brojnije od kozaka, odbilo da se preda i nije platilo porez. U leto 1713. godine odred od 55 kozaka i trgovaca ponovo je krenuo za Šumšu i Paramušir, ovoga puta aini su priznali vlast Rusije, a od njih su uzeta dva taoca. 1719. godine Petar I poslao je na Kamčatku ekspediciju pod vođstvom Jevreinova i Lužina, koja je došla na jug do ostrva Simušira. Otkrivena ostrva su pripojena Rusiji.
Veliki uspeh imala je ekspedicija Antipina i Šabalina. Oni su uspeli da pridobiju kurilce i 24. jun 1778. godine se može smatrati tačnim datumom kada su sva Kurilska ostrva ušla u sastav Ruskog carstva.
U opisu Ruske države iz 1787. godine naveden je spisak 21 kurilskog ostrva koje pripada Rusiji. U njega su bila uključena ostrva sve do Macujame (Hiokaido), čiji status nije bio tačno određen, pošto je Japan imao naselje u njegovom južnom delu. Za ceo period od blizu 70 godina koliko je trajalo osvajanje Kurilskih ostrva, Rusi nijednom tamo nisu sreli Japance. Do prvog susreta dolazi 19. juna 1778. godine, ali na Hokaidu, gde su Japanci došli zbog trgovine sa ainima. Tada Japanci još nisu u potpunosti zauzeli Hokaido, ali su se postepeno pomerali prema severu ostrva.
Evropske države su puštale glasine da Rusija namerava da sa ostrva napadne Japan, pa iz tih razloga Rusija, želeći mir, nije razmeštala na ostrvima vojsku i nije gradila vojne objekte. Zbog toga Rusi nisu imali realnu vojnu kontrolu na ostrvima južno od Urupa. I Japanci su počeli da smatraju kurilce na tim ostrvima svojim podanicima, počeli su da primenjuju silu prema lokalnom stanovništvu, čime su izazvali nezadovoljstvo.
Prvi ozbiljniji upad Japanaca na južne Kurile (Kunašir i Iturup) dogodio se 1786-87. godine. Japanci su pretnjama proterali ruske radnike. 1798. godine japanski vojni odred na Kunaširu i Iturupu uništio je sve dokaze o pripadnosti tih ostrva Rusiji, a od sledeće godine na njima su stacionirane vojne jedinice.
XIX vek
Rusija je 1805. pokušala da obnovi trgovinske pregovore sa Japanom, ali je to prošlo bez uspeha. Ipak, japanski činovnici, koji nisu bili zadovoljni despotskom politikom vrhovne vlasti, dali su do znanja da bi vojna akcija mogla da pomeri stvari sa mrtve tačke. To je i ostvareno u naredne dve godine, kada je ruska ekspedicija opljačkala brodove, uništila nekoliko fabrika, a na Iturupu je spaljeno japansko selo. Ovo je dovelo do ozbiljnog narušivanja rusko-japanskih odnosa.
Prvo razgraničenje teritorija Rusije i Japana na Kurilskim ostrvima urađeno je Simodskim traktatom 1855. godine. Rusija se odrekla četiri južnokurilska ostrva (Kunašir, Iturup, Šikotan i Habomai), a Sahalin je bio pod zajedničkom upravom. 1875. godine u zamenu za vlasništvo nad Sahalinom, Rusija je ustupila Japanu sva Kurilska ostrva.
XX век
U februaru 1945. godine na konferenciji u Jalti SSSR, SAD i Velika Britanija potpisali su sporazum po kome je SSSR prihvatio obavezu da počne rat sa Japanom, a po čijem završetku bi se Kurilska ostrva vratila u sastav SSSR.
SSSR je objavio rat Japanu 8. avgusta 1945. godine, a narednog dana su počele vojne operacije. Početkom septembra sovjetska armija je zauzela kompletna Kurilska ostrva. 2. septembra 1945. godine potpisan je Akt o kapitulaciji Japana, čime su Kurilska ostrva ponovo postala ruska teritorija. Amerikanci su kasnije promenili svoj stav i vodili su politiku umanjenja značaja Akta o kapitulaciji Japana i neophodnosti zaključenja novog dogovora. Radilo se o tome da su se Amerikanci složili da se Kurilska ostrva odvoje od Japana, ali su želeli da budu pod njihovim suverenitetom. Tako je u San Francisku 1951. godine nastao dogovor, u kome se ne precizira u čiju korist se Japan odriče Kurilskih ostrva. 1956. godine SSSR i Japan su potpisali deklaraciju, prema kojoj se SSSR složio da preda Japanu Habomai i Šikotan nakon zaključenja mirovnog dogovora. Pitanje predaje Male Kurilske grede u deklaraciji je opisano opštim rečima i nejasno je o čemu se radi: da li o predaji ostrva Japanu u dugogodišnju arendu za privrednu delatnost ili o prenosu suvereniteta sa jedne na drugu državu. Kasnije, zbog pretnje SAD da neće Japanu vratiti ostrvo Okinava, Tokio nije potpisao mirovni dogovor, pošto se po njemu Japan odriče pretenzija na Iturup i Kunašir.
XXI vek
1. novembra 2010. godine Dmitrij Medvedev je posetio Kurilska ostrva, prvi od ruskih predsednika. Ponovo je posetio Kurilska ostrva (Iturup) u avgustu 2015. godine kao premijer Rusije, na šta je Japan uputio demarš ruskom ambasadoru u Japanu.
Japan se do današnjeg dana nije odrekao južnih Kurilskih ostrva, ukupne površine 5.175 km2. Ta ostrva u Japanu nazivaju “severnim teritorijama”. Osnovni argument Japana je traktat iz 1855. godine.
Stanovništvo
Kurilska ostrva su naseljena veoma neravnomerno. Stanovnika stalno ima na ostrvima Paramušir, Iturup, Kunašir i Šikotan, dok ih na ostalim ostrvima nema. Početkom 2010. godine postojalo je 19 naselja: dva grada (Severokuriljsk i Kuriljsk), jedno selo gradskog tipa (Južnokuriljsk) i 16 sela.
Najviše stanovnika zabeleženo je 1989. godine i to 29.500. U sovjetsko vreme stanovnika na ostrvima bilo je više zbog visokih dotacija i brojnog vojnog osoblja. Zahvaljujući vojsci bila su naseljena i ostrva Šumšu, Onekotan, Simušir i druga.
Po podacima iz 2018. godine broj stanovnika je 20.500, od čega u Kurilskom gradskom okrugu 6.400 (jedino je naseljen Iturup, a ulaze Urup, Simušir i drugi); u Južnokurilskom gradskom okrugu 11.600 (Kunašir, Šikotan i ostrva Male Kurilske grede); u Severokurilskom gradskom okrugu 2.500 (jedino je naseljen Paramušir, a ulaze Šumšu, Onekotan i drugi).
Privreda
Na Kurilima živi 20 hiljada stanovnika, ali im je gotovo jedina veza sa svetom trajekt za Sahalin, koji saobraća jedanput nedeljno – avionski prevoz je preskup. Pri tome je u celom području loša situacija sa Internet konekcijom i mrežom, a postoji samo 13 km asfaltnih puteva. Federalna vlada planira razvoj turizma na ostrvima, ali prepreku predstavlja nedostatak infrastrukture, odnosno puteva, hotela i saobraćajnih veza.
Od kurilskih moreuza zimi se ne lede samo moreuzi Friza i Jekaterine.
Saobraćaj
Na ostrvima Kunašir i Iturup postoje aerodromi, a na ostrvu Paramušir heliodrom. Na ostrvu Iturup nedavno je sagrađen novi aerodrom za civilne letove, ranije se koristio aerodrom “Burevestnik” koji pripada Ministarstvu odbrane Ruske Federacije. Takođe postoje direktni letovi iz Južnosahalinska za Južnokuriljsk na Kunaširu. Što se tiče Severokuriljska, iako se nalazi u Sahalinskoj oblasti, putnički saobraćaj ima samo sa Kamčatskim krajem. Do Petropavlovska-Kamčatskog može se doći helikopterom ili brodom.
Brod “Igor Farhutdinov” (na slici) povezuje luku Korsakov na Sahalinu sa kurilskim ostrvima Kunašir, Iturup i Šikotan. Zbog velike relacije polasci su otprilike na svakih pet dana, odnosno godišnje ima oko 70 polazaka.
O S T R V O A T L A S O V A
Ostrvo Atlasova (do 1954. godine Alaid, na ruskoj karti iz 1745. godine Anfinogen) je najsevernije ostrvo Velike grede Kurilskih ostrva. Pored toga je na njemu najviši vrh Kurilskih ostrva. Ujedno je i najviše ostrvo Rusije i 49. u svetu.
Površina ostrva je 159,47 km2. Zbog stalnih erupcija postepeno mu se povećava površina. Ostrvo je gotovo pravilnog kružnog oblika, prečnika oko 14 km. Ostrvo je trenutno nenaseljeno, ranije je na njemu postojalo naselje Atlasovo i pogranična postaja Devjatka (Devetka). Samo 14 m od obale ostrva nalazi se ostrvce Peskova, koje je ime dobilo 2016. godine. 22 km jugoistočno od ostrva Atlasova nalazi se mnogo veći Paramušir, a od kopna, poluostrva Kamčatke, udaljeno je oko 70 km. Pogodnih mesta za sidrenje nema. Ostrvo je sastavljeno od vulkanskih planina.
Na ostrvu je zabeleženo 248 vrsta biljaka. Po snimcima iz vazduha, biljni pokrivač se prostire do 1300 m visine. Na terasama i brdima su poljane. Od životinja sreću se glodari i lisice.
Poluostrvo Vladimira
Ostrvo je dobilo ime po Vladimiru Atlasovu, koji je krajem 1697. godine na kraju kamčatske ekspedicije video u Ohotskom moru obrise vulkana Alaid.
Početkom XVIII veka ostrvo su na kartu uneli kamčatski kozaci, a do 1787. godine zvanično je bio u sastavu carske Rusije. U to vreme ni lokalno stanovništvo, ni Rusi nisu Alaid smatrali kurilskim ostrvom, mada on po svemu pripada toj gredi. Po Peterburškom dogovoru iz 1875. godine ostrvo je predato Japanu, u čijem posedu je bilo do 1945. godine, a zatim je deo teritorije SSSR. Do 1954. godine ostrvo se zvalo Alaid, kao i vulkan na njemu, zatim je promenjeno ime u ostrvo Atlasova (a vulkan je sačuvao ime).
Celo ostrvo je deo jednog vulkanskog konusa iznad površine mora. Vulkan Alaid (2.339 m) je najviša tačka Kurilskih ostrva. Jaka erupcija 1778. godine “odrezala” je vrh konusa. Od kraja XVIII veka bilo je više od 10 erupcija. Poslednji put vulkan je bio aktivan 23. avgusta 1997. godine. Slaba seizmička aktivnost zabeležena je od 31. oktobra do 19. decembra 2003. godine. 5. oktobra 2012. godine vulkanska aktivnost u vidu izbacivanja pare i gasa, koji su se dizali do 200 m visine iznad kratera vulkana. Krajem septembra 2015. godine počela je umerena erupcija.
Interesantno je istaći, da kada je ostrvo pripalo Japanu 1875. godine, da su japanski pesnici i umetnici dolazi na Alaid, pošto je ostrvo bilo poznato po obliku konusa i pravilnim linijama. 1926. godine Ito Osamu je napisao da je oblik Alaida pravilniji nego poznatiji i mnogo veći Fudži.
Turisti na ostrvu Atlasova
Š U M Š U
Predeo severno do nekadašnjeg naselja Bajkovo. Jezero Boljšoje se koristilo kao aerodrom za hidroavione,
takođe se vide protivtenkovski rovovi.
Šumšu (na ruskoj karti iz 1745. godine Šum) je jedno od ostrva severne grupe Kurilskih ostrva. Odvojen je od Kamčatke (rt Lopatka) Prvim kurilskim moreuzom širokim oko 11 km, a od ostrva Paramušir Drugim kurilskim moreuzom širokim 1,7 km.
Početkom XXI veka na ostrvu nije bilo stalnog naselja, postojala je pogranična postaja i svetionik. Ranije je na ostrvu postojalo više naselja Bajkovo, Šutovo, Šumni, Babuškino, Kurbatovo i Kozirevsk. Blizu bivšeg naselja Bajkovo je napušten bivši japanski aerodrom, na koji su još u devedesetim godinama XX veka sletali avioni sa aerodroma Jelizovo (Petropavlovsk-Kamčatski).
Do današnjih dana na ostrvu se vide tragovi događaja iz 1945. godine. Za Japancima je ostalo mnoštvo fortifikacionih objekata (bunkeri, protivtenkovski rovovi, skladišta). Po ostrvu su razbacani delovi tenkova, aviona, oružja, municije, avionske bombe, ceo je izrovan levkovima od bombardovanja. Kada se popne na odgovarajuću visinu, lako je uočiti nekoliko bunkera, iz kojih se moglo gađati skoro celo ostrvo.
Aerodrom Bajkovo (bivši japanski Kataoka) bio je baza sovjetskog PVO puka, koji je rasformiran 27. februara 1958. godine.
Ostrvo je dugačko 30 km, široko je 20 km, a površina iznosi 386,44 km2. Najviši vrh ostrva brdo Visokaja dostiže samo 189 m. Šumšu je tako najniže od većih Kurilskih ostrva i jedino koje nije vulkanskog porekla, mada vulkani sa susednog Paramušira imaju posredan uticaj na njegovu prirodu i klimu. Na ostrvu ima nekoliko slatkovodnih jezera (najveće se zove Boljšoje, tj Veliko), reka (Ozernaja=Jezerska, Majačnaja=Svetionička itd), blata.
1711. godine ostrvo je posetila ekspedicija jakutskog kozaka Kozirevskog. Domicilno stanovništvo su bili aini, koji su primili pravoslavlje i rusko državljanstvo 1736. godine. Za vreme hidrogeografskih opisa krajem XVIII i počekom XIX veka ostrvo je takođe imalo brojčano obeležje u sastavu Kurilske grede – Prvi. Od 1749-1785. godine na ostrvu je radila dvojezična rusko-ainska škola. 1831. godine na ostrvu je zvanično bilo 20 stanovnika, uz napomenu da su se tada popisivali obično samo odrasli muškarci. Osim toga, mnogi domorici su umrli od boginja. Od 1845. godine pa bar do 1877. godine na Šumšu je bila pravoslavna crkvica.
Nakon što je 1875. godine prešlo u posed Japana, počeli su da dolaze japanski kolonosti, koji su na mestu ainskog sela Mairuppo osnovali svoje selo Kataoka. Stanovništvo se pretežno bavilo ribarstvom. 1884. godine aine sa ostrva Šumšu japanske vlasti su preselile na Šikotan. Tokom rusko-japanskog rata 1905. godine patriotski nastrojeni japanski građani sa ostrva Šumšu su vršili krivolov i pljačkaške pohode na Kamčatsko poluostrvo. 1910. godine osnovana je prva fabrika konzervi. Do 1940. godine civilno stanovništvo ostrva je premašilo brojku 2.000, a osim njih bilo je i više od 8.000 vojnih lica. Tokom II svetskog rata ostrvo je bilo izuzetno militarizovano, a od 1943. godine do kraja rata u avgustu 1945. godine vojne objekte povremeno su bombardovali Sovjeti i Amerikanci.
Šumšu u predelu bivšeg sela Bajkovo. Sa leve strane vidi se pista starog japanskog aerodroma.
Osvajanje ostrva Šumšu je bilo ključno tokom cele Kurilske operacije, koja se smatra poslednjom velikom bitkom II svetskog rata. Japanski garnizon na ostrvu brojao je 8.500 ljudi, 60 tenkova i do 100 oruđa i minobacača. Bili su izgrađeni brojni bunkeri, spojeni podzemnim galerijama. Sva skladišta, bolnice i električna centrala bili su ispod površine zemlje, na dubini do 50 m.
Desant na Šumšu počeo je 18. avgusta 1945. godine, a pet dana kasnije japanska vojska je kapitulirala. Za celu kurilsku operaciju dodeljeno je devet zvanja “Heroj Sovjetskog Saveza”. Nakon što je Šumšu prešao u jurisdikciju SSSR, na osnovu infrastrukture Kataoke podignuto je selo Bajkovo. Ono je, kao i celo ostrvo, ozbiljno stradalo od cunamija 5. novembra 1952. godine.
Svih posleratnih decenija u selu Bajkovo na Šumšu je postojao aerodrom, selo je bilo potpuno “vojno” i odlaskom vojnih lica završila se njegova istorija. Bajkovo je egzistiralo na Severnim Kurilima duže od svih (ne računajući Severokuriljsk na Paramuširu) – do kraja devedesetih godina XX veka. Krajem XX veka sva naselja na ostrvu su napuštena i ostrvo je od tada nenaseljeno.
Interesantno je napomenuti da je 2014, a zatim i sledeće godine, Ministarstvo odbrane Ruske Federacije organizovalo ekspediciju na Šumšur. Cilj je bio da se pronađu nesahranjeni ostaci poginulih u II svetskom ratu, pronalaženje vojne tehnike i naoružanja zbog izlaganja u muzejima, likvidacija municije. U predelu memorijalnog kompleksa na koti 171, gde su bile odlučujuće bitke za ostrvo, pronađeni su ostaci desetak boraca sovjetske armije i pet japanskih boraca, koji su predati lokalnim vlastima i Japanu radi sahrane. Sa ostrva su prevezeni zbog daljih restauratorskih radova ostaci japanskog tenka i dve japanske lokomotive, korišćene pri izgradnji podzemnih objekata. Mineri su uništili 134 eksplozivne naprave.
Japanski tenk iz II svetskog rata
Flora Šumšu ima arktičke crte i u celini nije mnogo bogata. Ukupno ima 430 vrsta biljaka (radi poređenja, na Kunaširu ih je 1.067). Na obali ostrva ima morskog kupusa, a od životinja foka, morski lav i morska vidra. Od kopnenih životinja ima sitnih glodara i lisica, a dešava se da sa Kamčatke dopliva medved.
Vranci (ptice) na ostrvu Šumšu
P A R A M U Š I R
Paramušir (od ainskog para mosir=široko ostrvo, na ruskoj karti iz 1745. godine Puremčin) je jedno od ostrva Severne grupe Velike grede Kurilskih ostrva. Sa 2.042 km2 površine posle Iturupa je drugo po površini ostrvo arhipelaga. Ostrvo je dugačko 100 km, a prosečna širina je od 19-22 km. U južnom delu ostrva nalazi se jezero Zerkaljno (ogledalo). Jezero je vulkanskog porekla, a u njega se uliva potok Pižikova. Ima otoku u Tihi okean (uvala Okeanskaja). Površina jezera je 1,4 km2, a površina sliva je 32 km2.
Paramušir ima tipično za Kurile vulaknsko poreklo. U periodu maksimalne regresije okeana bilo je spojeno sa Šumšu i Kamčatkom, što se odražava u njegovoj flori i fauni. Okruženo je ostrvima Šumšu, Atlasova, Anciferova, Makanruši i Onekotan.
Na severno delu ostrva je grad Severokuriljsk (Северо-Курильск). Ima 2.400 stanovnika i jedino je naseljeno mesto na ostrvu. Nenaseljena mesta su Podgorni i Šelihovo. Nekadašnja naselja na ostrvu Anciferova, Vasiljevo, Galkino, Kamenisti, Kitovi, Majorovo, Okeanski i Pribrežni po popisu iz 2002. godine takođe nemaju stalne stanovnike.
Na poluostrvu Vasiljeva nalazila se jedinica PVO, pogranična postaja, jedinica morske izvidnice i svetionik (na hridi Hmir).
Na krajnjoj južnoj tački Paramušira od trenutka ulaska ostrva u sastav SSSR radi meteorološka stanica “Rt Vasiljeva”. Po njenim podacima upravo je na jugu Paramušira zabeležena rekordna brzina vetra za ceo arhipelag, koja je dostigla 230 km/h.
Vegetacioni period je kratak, a snežni pokrivač je moćan. Izražen žestok režim vetrova je uzrok nedostaka šuma. U rečnim dolinama fragmentarnu šumicu formira samo jedna vrsta vrbe. Kako se pomera od severa prema jugu ostrva srednja godišnja temperatura se povećava sa 2,8 na 3,8°C. Najtoplija mesta na ostrvu su doline južnih reka Tuharka i Šimojur, gde se prvo otapa sneg.
I vode Ohotskog mora i Tihog okeana oko ostrva su veoma hladne, ali ipak čuvaju pozitivnu temperaturu cele godine i nikada ne zaleđuju (оd +0,5°C u januaru do +5,0°C u julu). Iz tog razloga su česte magle, koje smanjuju zračenje sunca i temperaturu vazduha.
Klima Severokuriljska je umerena morska. U gradu radi meteorološka stanica. U periodu 1987-2007 prosečna godišnja temperatura bila je +3°C, što je približno Južno-Sahalinsku, mada je to naselje mnogo južnije. Pri tome, Severokuriljsk se ne nalazi u najtoplijem delu Paramušira. Godišnja količina padavina je veoma velika, zbog uticaja ciklona sa Tihog okeana. Padavina najviše ima u oktobru i novembru, a najmanje od aprila do juna. Kao i celom području, najtopliji mesec je avgust, a najhladniji je februar. Godišnje kolebanje prosečnih mesečnih temperatura je samo 16,4°C, pa je po tom podatku Severokuriljsk jedno od naselja Rusije sa najmanjom razlikom zime i leta. Leta su prohladna, česte su magle i duva jak vetar, visoka je vlažnost vazduha (prosek 79%), a dešava se i da pada pepeo. U periodu 1981-2010 najviša zabeležena temperatura bila je 26,4°C, a najniža -21°C. Dešavalo se da u julu ili avgustu temperatura padne na 1-2°C, ali i da u januaru ili februaru bude 5-6°C.
Sa severozapadne strane Paramušir zapljuskuje Ohotsko more, a sa jugoistoka Tihi okean. Sa strane mora ostrvo je više i strmije, ima manje zaliva, a obalska linija je uska. Sa strane okeana obala je položenija i sa složnijim reljefom.
Ostrvo Paramušir je najbrdovitije među krupnim ostrvima Kurilske grede. Na severu i jugu ostrva planinski masiv je viši, dok je u sredini ostrva nešto snižen. Na severu ostrva najviše tačke su planine Nasedkina (1.152 m) i Vetrenaja (1.088 m). Padine planine Vetrenaja spuštaju se do mora i formiraju rt Zemljeprohodec, najseverniju tačku ostrva. Među tim vrhovima, u lancu grebena Vernadskog, 6-7 km od Severokuriljska nalazi se aktivni vulkana Ebeko (1.156 m). Najviša tačka tog lanca je planina Vernadskog (1.183 m).
Na južnom delu ostrva, u istom pravcu od severa prema jugu, nalazi se drugi, znatno veći greben Karpinskog. Formiraju ga vrhovi kao što je vulkana Čikurački, najviša tačka ostrva (1.817 m), planine Lomonosova (1.681 m), Arhangeljskog (1.463 m), Topor (1.199 m), vulkan Karpinskog (1.345 m) i planina Barkova (1.314 m). Jug ostrva završava se rtom Kapustni i završetkom zaliva Vasiljeva, rtom Giljak (drugi naziv Jumen) najjužnijom tačkom ostrva.
Zapadno od grebena Karpinskog, izlazeći na more poluostrvom Fussa, nalazi se usamljeni vulkan Fussa (1.772 m), koji svojim padinama formira najzapadniju tačku ostrva rt Neprojdennij. Ukupno na Paramuširu ima 23 vulkana, od čega je pet aktivnih (Ebeko, Čikurački, Tatarinova, Fussa i Karpinskog).
Najistočnija tačka ostrva nalazi se u niziji, koja obiluje jezerima, rt Ozernij.
Ebeko
Od susednih ostrva Paramušir dele moreuzi: Alaid od ostrva Atlasova, koje se nalazi 20 km severozapadno; Drugi kurilski moreuz od ostrva Šumšu, koje se nalazi 1,7 km severoistočno; moreuz Lužina (Treći kurilski) od ostrva Anciferova, koje se nalazi 14 kn zapadno; Četvrtim kurilskim moreuzom od ostrva koja se nalaze jugozapadno, a to su Onekotana 54 km i Makanruši 60 km.
U blizini ostrva nalazi se nekoliko manjih ostrva, grebena i hridi: Ostrva Čajkini (Острова Чайкины), Kit (Кит), Ptenec (Птенец), Bazarnij (Базарный), Barjernij (Барьерный), Dim (Дым), hridi Torčki (Торчки), Uno (Уно), Opasnaja (Опасная), Hitraja (Хитрая), Hmir (Хмырь), Penistije (Пенистые) i druge.
Grupa manjih ostrva Ptičji (Птичьи), poznatih i kao Braća (Братья), nalazi se oko 7 km severoistoično od rta Levašova i od Paramušira ih deli moreuz koji je takođe dobio ime po moreplovcu Levašovu. Sva tri ostrvca predstavljaju deo vulkanske kaldere koja je izronila iznad morske površine. Ostrva imaju stara japanska imena, Togari, Kotani i Ciri, dok su današnje ime dobili po mnogobrojnim ptičjim kolonijama koja se na njima nalaze.
Paramušir ima razvijenu rečnu mrežu i brojna jezera. U dolinama reka Tuharka i Šimojur ima i blata.
Zbog odsustva šuma i planinske tundre broj biljnih vrsta manji je u poređenju sa južnom Kamčatkom, ali mnogo važnije, manji je od broja vrsta u odnosu na manja susedna ostrva. Ukupno je pobrojano 542 vrste biljaka. U celini flora se karakteriše kao subalpska livadska. Ima mnogo pečurki. U najvećoj reci ostrva Tuhorki (dužine oko 20 km) mresti se više vrsta ribe. Na ostrvu ima više od 100 primeraka mrkog medveda, ima lisica i zečeva. Na obali je morska vidra, a u moru japanski kit. Paramušir ima i endemsku vrstu, a to je jedna vrsta glodara.
Kao što je rečeno u uvodu, odred kamčatskih kozaka se prvi put iskrcao na Paramušir u avgustu 1711. godine. Dve godine kasnije aini su priznali vlast Rusije, a iz njihovih redova uzeta su dva taoca. 1736. godine lokalni aini primili su pravoslavlje i rusko državljanstvo uplativši tzv. jasak (danak, porez).
Ptičje ostrvo
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Drugo.
Popis koji je u Rusiji obavljen 1831. godine zabeležio je na ostrvu samo 15 stalnih stanovnika, mada su se u to vreme popisivali samo odrasli muškarci. Verovatno je uzrok malog broja stanovnika epidemija boginja, od koje je umrlo mnogo domoradaca.
Fussa
Paramušir je od 1875. godine bio u sastavu Japana, a 1884. godine svi aini sa ostrva su preseljeni na Šikotan. 1898. godine na lokaciji najvećeg ainskog sela Japanci su osnovali grad Kasivabara, koji je postao glavna luka i ribarska baza ostrva.
Tokom II svetskog rata ostrvo je bilo militarizovano. U vezi sa tim na ostrvu su izgrađena čak četiri aerodroma na različitim delovima ostrva. Od 1943. godine do kraja rata svi vojni objekti bili su na udaru američke avijacije, stacionirane na Aleutskim ostrvima. 18. avgusta 1945. godine tokom Kurilske desantne operacije na ostrvo se iskrcala sovjetska vojska, a već 23. avgusta japanska vojska se predala. Bilo je zarobljeno osam hiljada japanskih vojnika i oficira.
Nakon što je Paramušir ušao u sastav SSSR, grad Kasivabara postao je Severokuriljsk (Северо-Курильск). Na osnovi sela Suribači podignut je zaselka Okeanskij (Океанский), sada uvala Kolokoljceva i rt Okeanskij, a na osnovi Musasi – Škiljevo. Kakumabecu je dobio ime Šelehovo, a Kitanodai – Rifovoje.
5. novembar 1952. godine je najcrnji dan u istoriji Paramušira, kada su naselja bila praktično sravnjena sa zemljom usled pojave cunamija. Cunami je izazvao zemljotres u Tihom okeanu nedaleko od južnog kraja poluostrva Kamčatka magnitude 8,3 stepena po Rihteru. Epicentar je bio na dubini 2-3 km. Sam zemljotres nije izazvao veća razaranja, ali je uzrokovao cunami.
Spomenik poginulim u cunamiju 1952. godine
Prvi talas se pojavio jedan sat posle zemljotresa i mnogo stanovnika Severokurilska je poginulo. Stanovnici su bežali u brda bukvalno u donjem vešu i zbog toga, nakon povlačenja vode, mnogi su se vratili nazad. Međutim, 20 minuta posle udara prvog talasa, grad je pokrio još strašniji talas. Njegova visina je dostizala visinu petospratnice. Ovaj talas je uništio preostale zgrade i iznenadila je stanovništvo, što je dovelo do velikog broja poginulih. Pojavio se i treći talas, koji je bio slabiji samo je završio ono što su uradila prethodna dva talasa i izbacio je na obalu delove porušenih zgrada sa nameštajem. Posle cunamija ostao je sačuvan sam deo grada izgrađen na brdu koje se uzdiže od obale. Visina talasa je po različitim izvorima bila 15-18 m. Po zvaničnim podacima poginulo je 2.336 ljudi, a u to vreme je u Severokuriljsku živelo oko šest hiljada stanovnika.
Severokuriljsk snimljen iz helikoptera pre cunamija 1952. godine
Infrastruktura grada bila je potpuno uništena, fabrike za preradu ribe, pristanište, stambene zgrade, socijalne ustanove i vojni objekti. Odlučeno je da se objekti ne rekonstruišu, grad je ponovo izgrađen malo dalje od mora, a na mestu gde je nekada bio grad sada se nalazi luka. U spomen na taj događaj podignut je spomenik. O cunamiju je bilo zabranjeno da se objavljuje u novinama i na radiju, i tek se 40 godina kasnije o tome progovorilo. Mnoga od danas napuštenih naselja, naprimer zaseok Okeanskij, ostala su bez stanovnika upravo posle cunamija 1952. godine. Veliki broj žrtava se objašnjava da građani SSSR većinom nisu znali kako da se ponašaju u slučaju pojave cunamija.
Severokuriljsk danas
OSTRVO ANCIFEROVA
Ostrvo Anciferova (do 1952. godine Širinki, na ruskoj karti iz 1745. godine i francuskoj iz 1750. godine Dilkov) je u sadašnje vreme nenastanjeno, iako su ranije na njemu zbog lova i ribolova boravili aini.
Ostrvo Anciferova je odvojeno moreuzom Lužina (Treći kurilski moreuz) od 15 km udaljenog prema istoku velikog ostrva Paramušira. U prevodu sa ainskog autohtoni naziv ostrva znači mesto velikih talasa, navodeći na pojave cunamija. Rusko ime ostrvo je dobilo po istraživaču Anciferovu (umro 1712. godine), koji je prvi otkrio Kurilska ostrva. Površina ostrva je 9,5 km2, a dužina obale je 12 km.
Ostrvo je deo ugaslog vulkana iznad površine mora. Njegov najviši vrh zove se Širinki, a visok je 761 m (po drugim podacima 747 m). Krater vrha vulkana je slabo izražen. Padine ostrva su dosta strme, ali nema mnogo litica.
Početkom XVIII veka ostrvo su u kartu uneli kamčatski kozaci, a već 1787. godine zvanično ga je kontrolisalo Rusko carstvo. Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Treće.
Kao i ostala ostrva, tako je i ovo bilo u sastavu Japana od 1875-1945. godine. Tokom II svetskog rata ostrvo je bilo militarizovano.
Tokom cele godine ostrvo Anciferova okruženo je hladnom ohotskom vodom. Zbog jakog vetra na ostrvu nema drveća i šume. Ipak, zbog velike količine padavina i stalnog priliva toplih vazdušnih masa sa Tihog okeana ostrvo ima bujni travnati pokrivač. Međutim, broj biljnih vrsta na ovom ostrvu je najoskudniji i zabeležene su samo 23 vrste biljaka.
Na ostrvu su velike kolonije morskih lavova. Ornitolozi, sa svoje strane, proučavaju takozvane ptičje pijace. Po podacima iz 2007. godine na ostrvu se gnezdilo bar 11 vrsta morskih ptica, a jedna od najbrojnih je burnjak.
M A K A N R U Š I
Makanruši (od ainskog Makanru, Makansu, na ruskoj karti iz 1745. godine Ilija) u sadašnje vreme nenastanjeno ostrvo, mada su ranije na njemu određenu privrednu aktivnost imali aini. U prevodu sa njihovog jezika fraza makan ru siri znači ostrvo na putu za sever, što odražava drevni trgovački put koji se protezao duž Kurilske grede.
Najstarije pronađeno naselje se odnosi na Ohotsku kulturu (arheološka kultura ranog gvozdenog doba) i uslovno se zove Buhta Zakat. Rusi su se iskrcali na ovo ostrvo 1744-45. godine. Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Četvrto.
1884. godine aine sa ostrva Makanruši japanske vlasti su preselile na Šikotan.
Ostrvo je okruglog oblika, površine 52,8 km2. Dugačko je 10 km u pravcu sever – jug, a široko je 7,5 km u pravcu zapad – istok.
Ostrvo je nadvodni deo ugašenog vulkana, a planina Makanruši dostiže 1.169 m i nalazi se u centru ostrva. Oko vulkana se nalazi gomila brda, više ili manje pravilnog konusnog oblika, većinom sa urušenim krajevima kratera. Najpravilniji konusni oblik ima brdo Hacimeja (995 m) oko 1,6 km jugozapadno od planine Makanruši. ostrvo se strmim padinama spušta do okeana i Ohotskog mora, dok su znatno blaže padine prema severu i jugu. U području ostrva je magnetna anomalija.
Potok Pitjevoj sa dobrom presnom vodom uliva se u uvalu Vostok na jugoistoku ostrva. Svi ostali potoci (Pologij, Spaljnij, Vilki i drugi) sadrže mnogo sumpora. Dobrih mesta za sidrenje nema, pošto je obala slabo rezuđena. Na južnoj i zapadnoj obali su dve manje uvale.
Moreuzom Jevreinova (Peti kurilski) Makanruši je odvojen od ostrva Onekotan, koji se nalazi 29 km jugoistočno. Četvrti kurilski moreuz deli ga od ostrva Paramušir, koji se nalazi 60 km severoistočno. 20 km jugozapadno su hridi Avos (Авось).
Na ostrvu od životinja se sreću lisica i sitni glodari. U podnožju planina raste jova, a pored obale su livade, gde između ostalih raste kopriva. Nivo biljnog bogatstva nije veliki zbog udaljenosti ostrva od kontinenta. Tako je pobrojano samo 145 biljnih vrsta. Na obali ima morskog kupusa, a u moru žive krabe.
O N E K O T A N
Onekotan (Anakutan, od ainskog Onne kotan: onne=stari, počasni, cenjeni, veliki; kotan=selo, naselje, grad, gradić, na ruskoj karti iz 1745. godine Galant), veliko ostrvo vulkanskog porekla, drugo po veličini, posle Paramušira, u severnoj podgrupi Kurila. Od 2005. godine ostrvo je nenaseljeno, mada su u različitim periodima aini, Japanci i Rusi pokušavali da ga nasele.
Površina ostrva je 446,72 km2; dugačko je 43 km, a široko između 11 i 17 km. Od Paramušira, koji se nalazi 53 km severoistoično, odvaja ga Četvrti kurilski moreuz; moreuz Jevreinova (Peti kurilski) razdvaja ga od ostrva Makanruši koje je 28 km severozapadno; moreuz Krenicina (Šesti kurilski) razdvaja ga od ostrva Harimkotan, koje je 15 km jugozapadno.
U uvali Panagel (ranije Kuroisi) na istočnoj obali ostrva nalaze su ruševine napuštenog naselja aina. Na ostrvu je ostao put koji ga poprečno preseca od uvale Šestakova do uvale Musselj.
Ostrvo se sastoji iz tri grupe vulkanskih vrhova, spojenih dolinama. Najupečatljivija je južna grupa. Aktivni vulkani sa kalderama su: Krenicina (1.324 m) u južnom delu i Nemo (1.019 m) u severnom delu. Moguće je da moćni vulkanski masiv Krenicina ima morfološku strukturu sličnu Vezuvu. Poslednje erupcije su se dogodile 1902. i 1952. godine. Vulkan Tao-Rusir je neaktivan. Pošto se najviši vrhovi nalaze bliže zapadnoj obali ostrva, ona je strma i manje razuđena od istočne obale, mada i na toj obali ravničarskih područja ima malo. Severoistočni rt Litl Džon (Литль-Джон) završava se liticom Kamenj jasnoj pogodi (Камень Ясной погоды=Kamen lepog vremena) visokom 88 m.
76% površine ostrva je mladi vulkanski reljef. Od rtova se izdvajaju Jagodnij i Lisij.
U kalderama su se formirala jezera. Na jugu je kaldera vulkana Krenicina potpuno potopljena vodom, iznad koje se uzdiže savremena vulkanska građevina. Jezero je kružnog oblika prečnika oko 7 km, dubine 369 m i zbog prstenastog oblika dobilo je naziv Koljcevoje (prstenasto). Na severu je kaldera vulkana Nemo ispunjena vodom samo u severoistočnom delu, formirajući Crno jezero dugačko 5 km i široko oko 2 km.
Sedam rečica na ostrvu duže je od 5 km. Najduža reka (8 km) je Ozernaja (jezerska), koja protiče u južnom delu kaldere vulkana Nemo i uliva se u Ohotsko more. Slične dužine je reka Kedrovka koja teče centralnim delom ostrva i uliva se u Tihi okean. Ističe se i reka Oljhovaja.
Klimatski podaci za ostrvo ne postoje. Vegetacioni period je kratak, snežni pokrivač dugo traje. Zbog izuzetno jakog vetra na ostrvu nema šuma. Žbunje je još ugroženije vetrovima nego na Paramuširu. U rečnim dolinama mestimično raste jedna vrsta vrbe. Od severa prema jugu ostrva prosečna godišnja temperatura se povećava, tako da je najtoplije mesto na ostrvu dolina reke Oljhovaja, gde se sneg najranije otopi. More i okean blizu ostrva imaju hladnu vodu, pa su česte magle, koje smanjuju temperaturu vazduha i broj sunčanih sati. Leto je prohladno sa visokom vlažnošću vazduha i čestim udarima vetra. Klima ostrva se u celini smatra umerenom okeanskom sa prosečnom godišnjom temperaturom od +4,0°C. Ipak, zimi nema jakog mraza, čak i u rekordno hladnim zimama nisu zabeležene temperature ispod -15°С.
Flora ostrva broji oko 315 vrsta. U poređenju sa južnim ostrvima Kunašir i Šikotan to je znatno manji broj vrsta, ali je biljni pokrivač bogatiji u odnosu na severnija ostrva Kurila. Na pojedinim mestima visoke biljke štitonoše i kopriva stvaraju teško prohodno područje. Mnoge biljke imaju jestivo korenje. Endemskih vrsta nema, sa izuzetkom tri, ali one su zajedničke za sve Kurile. Ono malo drveća koje raste ne prelazi visinu 2-4 m.
Od životinja na kopnu ima lisica i sitnih glodara, a na obali su prave foke i štelerov morski lav. Na ostrvu se gnezde ptice.
Na istočnoj i jugoistočnoj obali pronađeni su ostaci drevnih naselja, koja su dobila uslovna imena Rt Jagodnij i Rt Gorelij. Ostrvo je prvi put ugledano 1720. godine. Na Onekotanu su živeli aini, koji su 1736. godine dobili rusko državljanstvo i primili su pravoslavlje.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Peto. Krajem XVIII veka Onekotan se smatrao ruskom teritorijom. Kasnije je imao istu sudbinu kao i ostatak Kurila.
U vreme SSSR na ostrvu je bila pogranična postaja “Rt Lisij”, koja je sada napuštena. Takođe do 2005. godine postojale su pogranične postaje “Šestakova” na zapadnoj i “Onekotan” na istočnoj obali.
H A R I M K O T A N
Harimkotan (na “crtežu” Kozirevskog 1726. godine Arau-makutan; na ruskoj karti iz 1745. godine Krasnogorok) je u današnje vreme nenaseljeno ostrvo, mada su u prošlosti određenu privrednu delatnost na njemu ostvarivali aini, koji su tu živeli do 1875. godine. U prevodu sa njihovog jezika har um kotan znači ostrvo ljiljana.
Harimkotan je odvojen moreuzom Krenicina (Šesti kurilski) od ostrva Onekotan koje je 15 km severoistočno, a moreuzom Severgina od ostrva Šiaškotana, koje se nalazi 29 km prema jugozapadu.
Ostrvo ima ovalan oblik, izduženo je od severozapada prema jugoistoku 13 km, široko je 8,3 km, površine 79,36 km2. Obala je slabo razuđena bez jasno izraženih rtova i zaliva.
Ostrvo se sastoji od dva vulkanska vrha. Skoro u samom njegovom centru podiže se visoki pedestal starog vulkana sa srušenim vrhom; nad njim se uzdiže do 1.213 m iznad nivoa mora konus mladog vulkana Harimkotan. 2,8 km severno od mladog vulkana, u podnožju starog vulkana, izdiže se brdo Hokudai (713 m) i još jedno niže.
Planinski masiv se strmo obrušava prema periferiji. Samo na zapadu ostrva obala se blago spušta prema moru peščanim bregovima i dinama. Tačnije, značajan deo ostrva pokriven je sitnim žutim pepelom, koji daje izgled pustinjskih dina. Na istoku obala je poravnata do samog mora potokom ohlađene lave iz osnovnog starog vulkana. Duž zapadne obale uskim pojasom se proteže šljunkovita plaža.
Prilaz ostrvu sa mora je bezbedan, ali pogodnih mesta za sidrenje nema. More uz obalu je čistije nego kod drugih ostrva. Na jugu ostrva je zabeležena izuzetno jaka morska struja brzine do šest čvorova (11 km/h).
Ostrvo je obezbeđeno vodom za piće. Dve rečice sa dobrom vodom teku sa planina u severnom delu ostrva, jedna na sever, druga na zapad. Takođe ima nekoliko jezera bez otoka, od kojih je jedno dugačko 5 km, a široko 2 km.
Ostrvo je, kao i svi Kurili, seizmički opasno, pa je na ostrvu postavljena autonomna GPS-stanica.
Strme padine vulkana su gole i po tome se ovo ostrvo razlikuje od drugih. Samo u erozionim brazdama i u podnožju ima lišajeva i retka visoka trava, dok šume nema. Flora ostrva je oskudna sa samo 180 vrsta.
I na ovom ostrvu žive lisica i sitni glodari, brojne su prave foke, dok je mala populacija štelerovog morskog lava. Ptice (patke, guske, labudovi i druge) se okupljaju samo na jezerima.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Šesto.
Ostrvo je bilo posebno cenjeno od domorodačkog naroda aina. Oni su primili pravoslavlje, a do 1811. godine već su govorili ruski, znali su rusku pismenost, nosili su krstove i imali su ruska imena. 1875. godine Kurili su prešli u posed Japana, a 1884. godine sve aine Harimkotana japanske vlasti su preselile na Šikotan.
U januaru 1933. godine erupcija vulkana na Harimkotanu uništila je japansko naselje, a zbog plimnog talasa cunami, koji se pojavio kao posledica erupcije, poginulo je nekoliko ljudi i na susednim ostrvima Onekotan i Paramušir. Nakon tog događaja Japanci se nisu ponovo naselili na ostrvu.
Posle II svetskog rata, u sovjetskom periodu, na obali uvale Severgina (severni deo ostrva) postojalo je vojno naselje Severgino, danas napušteno.
Na severozapadnom rtu Sunažma postoje ruševine ainskog sela. Nalaze se oko 6 km zapadno od napuštenog naselja Severgino i prostiru se do jezera Lazurnog 1,7-1,8 km prema jugoistoku. Ovo naselje dobilo je uslovni naziv Rt Ankuči. Po pretpostavci naučnika naselje je moglo da postoji od neolita zaključno sa XIX vekom. Prilikom iskopavanja u naselju je pronađena gvozdena sekira, predmet trgovine Rusko-američke kompanije (poludržavna kolonijalna trgovačka kompanija iz XIX veka) sa stanovnicima Kurila.
Č I R I N K O T A N
Čirinkotan (na ruskoj karti 1745. godine Laupsat, na francuskoj 1750. godine Laoupsat) je vulkansko ostrvo Velike kurilske grede. Do 1875. godine izvesnu privrednu delatnost na ostrvu su imali aini, u prevodu sa čijeg jezika čirin kotan znači veoma malo ostrvo.
Ostrvo je nadvodni deo aktivnog vulkana Čirinkotana (724 m, po drugim podacima 737 m). Ima približno oblik kvadrta sa stranicom oko 3,7 km. Površina ostrva je 6,75 km2. Čirinkotan je malo izdvojen od Velike kurilske grede prema zapadu. Od ostalih ostrva najbliže mu je ostrvo Ekarma, koje se nalazi 29 km istočno.
Čirinkotan je aktivni vulkana složenog oblika u obliku dvostrukog konusa, liči na Harimkotan. Niži srezani konus sa jugoistočne strane je urušen i kroz formiranu pukotinu povremeno iz vulkana teče lava sve do mora. Na niži konus je nasađen gornji konus koji stalno dimi.
Obale ostrva su svuda strme i jedino na severozapadu ostrva u blizini litice Oiva (26 m) postoji malo šljunkovito područje gde se može pristati čamcem po mirnom vremenu. Podvodne padine vulkana su strme i omogućavaju brodovima da priđu ostrvu bez opasnosti, ali je sidrenje izuzetno teško. Za orijentaciju prema jugozapadu pomaže originalni oblik litice Gata visoke 48 m, koja iz daljine liči na bambus.
Zemljišni pokrivač je nerazvijen. Kao posledica toga na ostrvu je zabeleženo samo 39 biljnih vrsta. Šume nema, raste samo pojedinačno žbunje jove i to na severozapadu ostrva. Ima 12 vrsta mahovine, koja sa lišajevima i ponegde sa travom predstavlja gotovo jedini biljni svet.
Na stenama su ptičje kolonije.
Danas je ostrvo nenaseljeno, mada su 2007. godine kod litice Boljšaja na morskoj terasi visine 75 m arheolozi pronašli veliko drevno naselje ohotske kulture sa pedestak kuća koje su datirane na X-XI vek.
Početkom XVIII veka ostrvo su na kartu ucrtali kamčatski kozaci, a do 1787. godine već ga je zvanično kontrolisalo Rusko carstvo.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Deveto.
E K A R M A
Ekarma (na ruskoj karti 1745. godine Nerivo) je ostrvo severne grupe Velike kurilske grede. Po jednim izvorima, u prevodu sa jezika aina Ekarma znači udobno pristajanje, dok po drugim izvorima etimologija naziva ostrva je nejasna.
U sadašnje vreme ostrvo je nenaseljeno, mada su 2007. godine između rtova Ljutij i Mohovoj pronađena dva drevna naselja, koja su uslovno nazvana Ekarma-1 i Ekarma-2. Za njih se pretpostavlja da pripadaju ohotskoj kulturi ranog gvozdenog doba. Naselje nazvano Ekarma-1 nalazilo se na tridesetmetarskoj primorskoj terasi kod ušća potoka i imalo je sedam kuća. Tu je takođe pronađen alat napravljen od kremena. Ekarma-2 se nalazila na dvadestmetarskoj morskoj terasi i imala je 17 kuća.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Osmo. Blizu naselja Ekarma-2 nalazi se spomen-kamen, koji su postavili učesnici sovjetske ekspedicije po Kurilskim ostrvima 1946. godine.
Ostrvo je okruženo sa šest susednih ostrva. 29 km zapadno je Čirinkotan. Prema severoistoku su ostrva Harimkotan (38 km) i Onekotan (57 km). Istoimeni moreuz Ekarma razdvaja ostrvo od većeg ostrva Šiaškotan, koje se nalazi 8 km u pravcu jugoistoka. 41 km južno se nalazi grupa hridi Lovuški, a 84 km jugozapadno je ostrvo Raikoke.
Površina ostrva je 32 km2. Ostrvo je nadvodni deo vulkana Ekarma (1.170 m, po drugim podacima 1.179 m), ima pravougaoni oblik, po paraleli oko 8 km, a po meridijanu oko 5,5 km. Poslednja erupcija vulkana zabeležena je u maju 1980. godine. Tada je erupcija praćena sa broda i primećeno je da su se produkti erupcije podizali 1 km u visinu.
Obale ostrva pretežno su strme, a šljunkovita obala je samo na severnoj i istočnoj strani. Na ostrvu ima toplih sumpornih izvora, ali nema reka i jezera. Voda za piće može se dobiti jedino sakupljanjem kišnice. Zapadni deo ostrva, prema Ohotskom moru, između rtova Špilevoj i Bezvodnij ima strme padine od lave koje imaju tamnu boju, koja na jugu prelazi u crvenkastu. Prilaz ostrvu je bezbedan, ali pogodnih uvala nema. Najbolje mesto za sidrenje je na jugoistočnoj obali, gde se dubine mora kreću od 18-27 m, a morsko dno je stenovito.
Biljnih vrsta ima manje od 100 zbog udaljenosti ostrva od kontinenta. Duž obale su travnate livade sa retkim stablima jove. Od životinjskog sveta sreće se štelerov morski lav, čije stanište je na severoistočnom rtu. Ima više vrsta ptica, a krupnih kopnenih životinja nema.
Š I A Š K O T A N
Šiaškotan (na ruskoj karti 1745. godine Krivoj) je najjužnije ostrvo severne grupe Velike kurilske grede. Sada ostrvo nije naseljeno. Autohtono stanovništvo su bili aini, u prevodu sa čijeg jezika sias kotan znači ostrvo morskih lavova. Deo domicilnog stanovništva poginuo je u erupciji vulkana 1872. godine, a drugi deo se preselio na Kamčatku nakon što su Kurili 1875. godine pripali Japanu. Pokušaji japanske kolonizacije nisu bili uspešni. U sovjetsko vreme na ostrvu je bio raspoređen garnizon graničara.
Ostrvo je oblika broja osam. Dugačak je 25 km, dok je najveća širina 9 km. Površina ostrva je 120,82 km2. Severoistočni deo ostrva čini poluostrvo Čuprova, a jugozapadni poluostrvo Nikonova, koji su spojeni prevlakom Makarova širine oko 900 m i visine do 30 m. U severnom delu, koji je duplo veći od južnog, nalazi se aktivni vulkana Sinarka (934 m), a u južnom Kuntomintar (828 m). Iz daljine se vidi crvenkasti vrh ugaslog vulkana Aka (898 m) na severozapadu ostrva. Prevlaka na pojedinim mestima ima močvarno zemljište, ali je kretanje po njoj pešaka, pa čak i tehnike, u potpunosti moguće.
Na ostrvu ima dosta termalnih izvora, koji se dele na Severno-šiaškotanski i Kuntomintarski geotermalni sistem.
Šiaškotan je odvojen moreuzom Severgina od ostrva Harimkotana, koji se nalazi 29 km severoistočno, a moreuzom Ekarma do istoimenog ostrva koje se nalazi 8 km severozapadno. 20 km južnije, u moreuzu Kruzenšterna, nalaze se hridi Lovuški.
Najbolje sidrište za brodove je uvala Otome na zapadnoj obali ostrva. Ona je zaštićena od jakih istočnih i južnih vetrova koji duvaju sa Tihog okeana. Ulaz u uvalu širok je 3,7 km i nalazi se između rtova Curiganega i Hiraiso. Ne preporučuje se bliži prilaz obali, zbog većeg broja grebena.
I na ovom ostrvu pronađeno je drevno naselje koje pripada neolitu i ohotskoj kulturi i uslovno je nazvano Rt Rebristij-1.
Do 1736. godine lokalni aini su primili pravoslavlje. Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Sedmo.
U prvom ruskom periodu vladavine ostrvom, Šiaškotan se odlikovao najbrojnijim naseljem od svih ostrva severne kurilske grupa. Popis iz 1831. godine zabeležio je 97 stalnih stanovnika. 1872. godine, po opisima ruskih vlasti, 13 aina je poginulo prilikom erupcije vulkana Sinarka od spuštanja užarene piroklastične lave. 1875. godine, kada su Kurili pripali Japanu, deo preostalog stanovništva preselio se na rusku Kamčatku i Aleutska ostrva, gde su se pomešali sa kamčadalami, rusima i aleutima. Preostalo stanovništvo ostrva japanske vlasti su 1884. godine preselile na Šikotan.
1893. godine grupa od devet Japanaca osnovala je japansko civilno naselje. Samo godinu dana kasnije, kada je nakon poziva u pomoć došao brod, pet kolonista je već umrlo, a preostalih četvoro je bilo blizu smrti od bolesti beri-beri (nedostatak vitamina B1). Od tog doba na ostrvu nema stalnog civilnog naselja.
U sovjetskom periodu na ostrvu je formirano stalno naselje dolaskom vojnih lica. Sada je na ostrvu samo napušteno naselje Makarovka, vojni garnizon napušten početkom devedesetih godina XX veka.
Klima na ostrvu je blaga, umereno okeanska. Prosečana godišnja temperatura dostiže +5°C. Godišnja količina padavina je 1300 mm.
Rečna mreža oba poluostrva ima jako izražen radijalni karakter. Na ostrvu je mnogo rečica (Aglomeratovij, Sernij=Sumporni, Kraternij, Makarovskij itd) i manjih potoka u kojima nema ribe, a na nekim mestima se obrušavaju u more živopisnim vodopadima.
Na ostrvu ima oko 220 biljnih vrsta. Niži delovi ostrva su skoro potpuno pokriveni travom, a u severnom delu ostrva raste jova. Podzemni delovi mnogih trava su jestivi. Zapadni deo ostrva je karakterističan po močvarama sa mahovinom. Od sisara se sreću lisica i sitni glodari, dok su u moru prstenasta foka i štelerov morski lav, ali nemaju stanište na ostrvu. Na obali ima mnogo morskih ptica, ali bez značajnijih kolonija.
R A I K O K E
Raikoke (na ruskoj karti 1745. godine Stolpovoj) je najsevernije ostrvo srednje grupe Velike grede Kurilskih ostrva. Ostrvo je nenaseljeno, mada su ga u prošlosti redovno naseljevali aini, koji su lovili morske životinje. U prevodu sa ainskog fraza rahko ke znači mesto gde žive morske vidre.
Ostrvo je okruglog oblika, prečnika oko 1,85 km. Moreuz Kruzenšterna deli ga od od ostrva Šiaškotan, koje se nalazi 70 km severoistočno, a moreuz Golovnina deli ga od ostrva Matua koje se nalazi 18 km južno. 50 km severoistočno od ostrva Raikoke su hridi Lovuški.
Ostrvo je nadvodni deo aktivnog vulkana Raikoke (551 m). Poslednja veća erupcija zabeležena je 1924. godine, potoci lave uglavnom teku u severoistočnom pravcu. Savremeni oblik vulkana je dobio tokom dve erupcije 1778. godine, kada je njegov vrh eksplodirao i gornja trećina planine se urušila, a njeni delovi su pokrili padine i zasuli su zalive. Tom prilikom poginulo je 15 ruskih industrijalaca, koji su se zaustavili na ostrvu da bi prenoćili. Zbog velike strmine padina vulkana uspon do vrha je veoma težak. Spuštanje u krater, čija dubina iznosi 60 m, praktično je nemoguće. Ravni delovi, pokriveni kamenjem, postoje samo na ivicama ostrva. Sidrenje u blizini ostrva moguće je samo u blizini istočne obale na dubini 21.32 m. Kada je more mirno čamcem je moguće prići istočnoj i zapadnoj obali, ali je iskrcavanje na obalu teško.
Od 1747. godine Raikoke je postao jedno od mesta na kome su zimovali ruski državljani na Kurilima. Od šezdesetih godina XVIII veka ostrvo se pojavljuje na ruskim kartama regiona. Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Jedanaesto. U prvoj polovini XVIII veka (naprimer kod istraživača Krašeninnikova) bio je obeleženo kao Dvanaesto.
Aktivno proučavanje ostrva ruski naučnici su počeli tek devedesetih godina XX veka.
Zbog malih dimenzija ostrva na njemu nema stalnih vodotokova, ni pitke vode, tako da preostaje sakupljanje kišnice. Biljni pokrivač je oskudan, obale su strme i pokrivene travom, nema ni šume, ni žbunja. Od kopnenih životinja ima samo sitnih glodara. Još 1883. godine na ostrvu je zabeleženo veliko stanište severne foke krznašice (do 15.000 primeraka). U sadašnje vreme na ostrvu živi oko 15% kurilske populacije štelerovog morskog lava.
M A T U A
Matua (na ruskoj karti 1745. godine Urigikaj) je ostrvo srednje grupe Velike grede Kurilskih ostrva. Imao je strategijski važnu ulogu tokom II svetskog rata, budući da je na njemu bila jedna od najvećih japanskih vojno-pomorskih baza. Autohtono stanovništvo ostrva bili su lovci i sakupljači aini, ali su ih posle 1875. godine zamenili japanski vojnici, koje su pak 1945. godine zamenili sovjetski vojnici.
2000. godine ruska vojno-pomorska infrastruktura na ostrvu je konzervirana i Matua je postalo potpuno nenaseljeno ostrvo. Interes za vojno-starteški značaj ostrva ponovo je porastao nakon kompleksnih ekspedicija 2016-17. godine.
Površina ostrva je 52,57 km2, dužina od severozapada do jugoistoka je oko 11 km, a širina ostrva je 6,4 km. Dužina obale je 30,3 km, što daje koeficijent razuđenosti 2,05. Nekadašnja naselja Saričevo i Gubanovka, danas napuštena, nalaze se u ravničarskom jugoistočnom delu ostrva. Pored istočne obale, na udaljenosti od 1,3 km odvojeno moreuzom Dvojnoj, nalazi se malo ostrvo Toporkovij (površina oko 1 km2, najviši vrh 70 m).
Na ostrvu Matua nalazi se aktivni vulkana Saričeva visine 1.446 m (po drugim podacima 1.485 m). Jake erupcije dogodile su se 1928, 1930, 1946, 1976. i u junu 2009. godine. Ulogu u formiranju tla na ostrvu takođe su imale erupcije vulkana na susednim ostrvima Ušišir i Raikoke. 96% površine ostrva zauzimaju vulkanske stene i pepeo, a preostalih 4% su morske naslage, uključujući i one koje su nastale kao posledica cunami talasa.
Ostrvo Matua je ovalnog oblika, meridijalno izduženo, ispupčeno prema istoku. Vulkan se stalno dimi i povremeno izbacuje lavu, koja teče iz kratera po severoistočnoj padini. Padine vulkana su nesimetrične. Zapadna, severna i severoistočna padina je strma. Jugoistočna padina je položenija, sa terasama i niskim parazitskim konusima. Bliže obali oni dobijaju izgled brda i sve više smanjujući se prelaze u ravnu peščanu obalu sa dva rta; produžetkom poslednjih javljaju se podvodni grebeni dužine do 1,8 km. U jugoistočnom delu ostrva izdvaja se samo manje uzvišenje Kruglaja (124 m). Uglavnom na tom delu ostrva je nizija nadmorske visine 40-60 m.
Na ostrvu teče manji potok Hesupo sa pitkom vodom, na čijim obalama su ranije živeli aini. Prilaz ostrvu sa mora je bezbedan do 180 m od obale. Sidrište je u uvali Dvojnaja između rtova Kljuv i Jurlova na istočnoj obali ostrva. Uvalu dodatno štiti ostrvo Toporkovij. Na jugozapadu je slabo izražena uvala Ainu. Dubine se kreću od 14-25 m, a morsko dno je peskovito. Iskrcavanje je moguće na peščanu obalu blizu ušća potoka Hesupo.
Moreuz Golovnina odvaja ostrvo Matua od ostrva Raikoke koje se nalazi 18 km severno; a moreuz Nadeždi od ostrva Rasšua, koje je 28 km jugozapadno. Kod jugoistočnog kraja ostrva (rt Jurlova) ima mnogo stena, ostrvaca (takozvana ostrva Macuva) i grebena. Znatan uticaj na izgled obale imali su i imaju cunami. Tako je zemljotres na ostrvu Simušir 15. novembra 2006. godine izazvao na ostrvu Matua cunami čija je visina na pojedinim mestima dostigla 20 m.
Klima ostrva je okeanska sa prohladnim letom i relativno blagom zimom. Najtopliji mesec je avgust sa prosečnom temperaturom +10,9°C, dok je najhladniji februar (-6,3°C). Duž tihookeanske obale protiče hladna Kurilska struja. Godišnja količina padavina je znatna (1000 mm i više), velika je oblačnost, povećana je vlažnost vazduha (85%), magle ima do 205 dana godišnje, karakterističan je i snažan vetar, zbog koga ne uspeva visoko drveće. Na ostrvu je ranije radila meteorološka stanica, koja se nalazila u niziji, gde je klima hladnija zbog pojave magle koja dolazi sa mora. Na nadmorskim visinama od 100 do 300 m klimatski uslovi su povoljniji za životinje, biljke i ljude zbog veće insolacije, manje pojave magle i manje izražene hladnoće koja dolazi sa mora.
Flora u celini ima borealno-alpski karakter i tipična je za Srednjekurilski rejon. Zbog udaljenosti od kontinenta broj biljnih vrsta je samo 160, što je za oko 50 vrsta manje nego na susednom ostrvu Rasšua. Ovaj pokazatelj je najmanji za sve Srednje Kurile. Flora ostrva se deli na severnu, koja je pod jakim uticajem destruktivnog vulkanizma i znatno mirniju južnu. Tokom jake erupcije 2009. godine ostala je relativno netaknuta samo flora južnog dela ostrva. Flora je pod jakim uticajem padavina pepela i talasa cunami. Biljni pokrivač čine različito žbunje i trave. Poseban interes botaničari su obratili na sudbinu lokalne vrste kedra ili jele, koji se čas pojavljivao, čas nestajao sa ostrva. To je više žbun, nego drvo, dimenzija 1,5×1,2 m.
Takođe kao žbun raste jova do 430 m nadmorske visine, mada pojedine biljke rastu i do 570 m nadmorske visine. Jugoistočnu niziju čine travnate livade. Najkrupniji sisar je lisica, koju su na ostrvo doveli japanski vojnici. Ima sitnih glodara. Od morskih životinja najbrojniji je štelerov morski lav koji na obali ima stanište. U blizini ima prstenaste foke. Takođe ima nekoliko vrsta ptica.
U dubljim kulturnim slojevima ostrva pronađen je najseverniji punkt prostiranja takozvane neolitske kulture Džomon. 2000, 2009. i 2017. godine ruski arheolozi su na ostrvu pronašli ostatke ainskih naselja i niz artefakata u uvalama Ainu i Dvojnaja. Pronađeno je više od 100 ognjišta, prva pretpostavka je da su stara 2,5-3 hiljade godina.
1736. godine lokalni aini su primili pravoslavlje i postali su ruski državljani. 1760. godine zabeležena je prva jaka erupcija vulkana na ostrvu. Od tada ih je bilo više od deset.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Dvanaesto. 1813. godine na ostrvo je došla prva ruska naučna ekspedicija.
Autohtono stanovništvo Matua nikada nije bilo brojno. Ruski popis 1831. godine zabeležio je samo 15 stalnih stanovnika, mada su se tada popisivali samo odrasli muškarci.
Do 1875. godine na ostrvu, na obali jedinog potoka sa pitkom vodom, nalazilo se naselje aina, koji su odlukom japanskih vlasti preseljeni na južna ostrva Kurilske grede u cilju što brže asimilacije. I pored toga, po nekim podacima, prisustvo aina na ostrvu potrajalo je do početka XX veka.
Uoči početka II svetskog rata Japanci su ostrvo pretvorili u najjači odbrambeni punkt na Kurilima. Izgrađen je snažni sistem fortifikacionih objekata, uključujući protivtenkovske rovove, podzemne komunikacije i galerije. Kod jedne litice izdubljena je pećina za sakrivanje podmornica. Za potrebe oficira izgrađena je prava podzemna rezidencija, zakamuflirana jednim brdašcem. Zidovi su bili od kamena, a pored je za komandni sastav izgrađen bazen i čak podzemna sauna. Japanci su položili energetski kabl i projektovali su sistem napajanja koji im je omogućavao da do fortifikacionih objekata dovedu napon od 3.000 V. Ostrvo je gorivom od 1939-1945. godine snabdevala fašistička Nemačka.
Garnizon na ostrvu 1944. godine brojao je preko 7.000 ljudi, a u avgustu 1945. godine posle niza reorganizacija i dislokacija ostalo ih je 3.795.
Na ostrvu je bio aerodrom sa tri poletne staze dužine 1.200 m, koje su se zagrevale vodom iz termalnog izvora. Osim toga japanske vlasti podigle su ribnjak, farmu lisica, meteorološku stanicu i hram. Većinu objekata gradili su Kinezi i Korejanci.
Od 25. februara 1944. godine do 20. jula 1945. godine japanske vojne objekte bombardovali su Amerikanci. Od 1944. godine Amerikanci su vršili morsku blokadu ostrva. 1. juna 1944. godine kod rta Jurlova japanska obalska artiljerija potopila je američku podmornicu “Herring”.
Japanski garnizon ostrva predao se Crvenoj armiji bez borbe 26-27. avgusta 1945. godine, za razliku od garnizona Šumšu i Paramušir. Prethodno je dignut u vazduh deo naoružanja. Ukupno je bilo zarobljeno 626 oficira i 3.175 vojnika.
Tokom celog sovjetskog perioda na ostrvu je bila vojna baza. Prilikom zemljotresa 1952. godine lavina je usmtrila 16 vojnih lica, kojima je u znak sećanja podignut betonski obelisk. Do 2000. godine na ostrvu se nalazila karaula (nestala u požaru).
Tokom 2016. i 2017. godine organizovana je velika ekspedicija radi istraživanja obale i ravničarskog dela ostrva ostrva Matua, ukupno 97 istorijskih objekata. Kod rta Jurlova, na dubini od 110 m pronađena je američka podmornica “Herring”. Takođe je identifikovana nemačka krstarica “Augsburg”, predata Japanu u skladu sa reparacijama 1920. godine.
Upravo je ovo ostrvo imao u vidu američki predsednik Truman, kada je predložio Staljinu da ustupi jedno kurilsko ostrvo za vojno-pomorsku bazu SAD. Kada je kao odgovor stigla molba da se izdvoji jedno od Aleutskih ostrva za sovjetsku bazu, pitanje se dalje nije postavljalo.
Na slici je pretpostavljena šema misterioznih podzemnih objekata: 1-bivši izvor energije,
2-trasa energetskog kabla, 3-podzemni tuneli i šupljine
Ostrvo Matua krije mnoge misterije. Nejasno je zašto kod predaje Japanaca sem pušaka, mitraljeza i minobacača nije bilo artiljerijskog oružja.
Japanski garnizon na ostrvu Matua, nakon kapitulacije Japana, imao je dovoljno vremena da reši sva pitanja u vezi sa uništavanjem vojne opreme ili da ga vrlo profesionalno sakrije za svaki slučaj. Jedino što su mogli da urade Japanci je da potope tehniku i tajno naoružanje u more ili da ga sakriju pod zemljom, pri čemu bi uništili prilaze podzemnim skladištima. Do danas se na ostrvu sreću zamaskirani čvorovi i agregati vojne tehnike, čudni šrafovi sa navojem čija svrha je nepoznata. Istražujući ostrvo može se pronaći mnogo odeće i predmeta koji su pripadali japanskim vojnicima.
Krajem sedamdesetih godina XX veka na ostrvu su nestala tri graničara. Mlađi vodnik i dva redova iz radoznalosti su se spustili u japanski objekat i više ih niko nije video. Zatim se razjasnilo da su se oni spustili jednu ventilacionu šahtu. Tada je izašlo naređenje kojim je bilo strogo zabranjeno kretanje po japanskim objektima. Upravo zbog te zabrane mnogi graničari, koji su služili vojni rok na ostrvu, tokom cele službe nisu napuštali položaj jedinice.
R A S Š U A
Rasšua (ruski Расшу́а, na ruskoj karti 1745. godine Vojvoda) je ostrvo srednje grupe Velike grede Kurilskih ostrva. Danas je ostrvo nenaseljeno, mada su u prošlosti na njemu određenu privrednu aktivnost ostvarivali i stalno su boravili malobrojni aini, u prevodu sa čijeg jezika Rasšua znači bunda.
Dužina ostrva je 16 km, a najveća širina je 7 km. Površina je 63,35 km2. Rasšua je ovalnog oblika, kao i Matua, ali je položeno u smeru severoistok-jugozapad. Odvojeno je moreuzom Nadeždi od ostrva Matua, koje se nalazi 28 km severoistočno, a moreuzom Srednego od ostrva Srednego, koje se nalazi 10 km jugozapadno. U centralnom delu ostrva je aktivni vulkan Rasšua visine 948 m (po drugim podacima 956 m), dok je u južnom delu brdo Serp visine 495 m (po drugim podacima 509 m).
Dva uzvišena masiva spojena su ravničarskim sedlom, u kome se nalazi manje Belo jezero. Iz jednog severoistočnog vrha vulkan neprekidno izbacuje gasove, a njegove padine se žute od naslage sumpora. Južni masiv je istegnut po širini.
Obale ostrva su strme, a podvodni grebeni se protežu do 1,5 km kod severne obale. Pogodnih mesta za sidrenje nema. Veoma opasna za plovidbu je hrid Button, koja se nalazi 2,8 km južno od južnog kraja ostrva. Jedina mala uvala na jugozapadnoj obali ima dubinu 27 m. Tu je najpogodnije mesto za iskrcavanje na peščanu obalu.
Na zapadnom delu ostrva nedaleko od obale je geotermalni sumporni izvor temperature 35°C.
Za klimu ostrva karakteristična je povećana vlažnost vazduha, veliki broj maglovitih dana, prohladno leto, znatna količina padavina i prilično jak vetar. Prosečna godišnja temperatura je reda +4°C. Zbog uticaja okeana amplitude godišnjih temperatura nisu velike. Jaki mrazevi su zbog toga isključeni.
Belo jezero, u pozadini je Tiho jezero
Ukupno je na ostrvu zabeleženo 264 biljnih vrsta. Značajan deo ostrva pokriven je niskim žbunjem. Na padinama rastu patuljaste breze i jova, ima trave. Brojne su ptice, a od sisara ima lisica, polarnih lisica i sitnih glodara. Ostrvo je krajnja južna granica staništa štelerovog morskog lava.
Na ostrvu Rasšua stalno su živeli aini (ne više od 20-30 ljudi), koji su 1736. godine postali ruski državljani. Kamčatski sakupljači poreza dali su prve opise ostrva.
Od šezdesetih godina XVIII veka ostrvo se pojavljuje na ruskim kartama. Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Trinaesto.
1884. godine preostale aine ostrva japanske vlasti preselile su na Šikotan.
O S T R V A U Š I Š I R
Ušišir (ruski Ушиши́р, ranije takođe Usišir, na ruskoj karti 1745. godine Kozel i Koza, što znači Jarac i Koza) su ostrva srednje grupe Velike grede Kurilskih ostrva. Danas su nenaseljena, mada su u prošlosti na njemu određenu privrednu aktivnost ostvarivali i stalno su boravili malobrojni aini.
Sastoje se od dva veća ostrva Riponkiča i Jankiča i susednih hridi ukupne površine 5,08 km2. Ostrva su pokrivena žbunjem i okeanskim livadama. Na ostrvu Jankiča je aktivni vulkana Ušišir visine 388 m. Vode termalnih izvora sadrže stroncijum, što znači da su potencijalno interesantne za metalurgiju, medicinu i druge oblasti.
Od ostrva Ketoi, koje se nalazi 26 km jugozapadno, razdvaja ih moreuz Rikorda. U neposrednoj blizini severoistočno od ostrva Ušišir nalaze se ostrva Srednjeg (ruski Среднего).
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ova ostrva (zajedno sa grupom ostrva Srednjeg) su posmatrana kao jedinstveno uslovno ostrvo Četrnaesto.
Ostrvo Riponkiča je približno tri puta manje od ostrva Jankiča, koje se nalazi 500 m jugozapadno, i ima oko 1,3 km2 površine. Ostrvo ima oblik izduženog romba od severoistoka prema jugozapadu, dugačko je 2 km, a široko oko 1 km. Površina je položena, blago se uzdiže od 60 m nadmorske visine na severoistočnom delu ostrva do 121 m (po drugim podacima 131 m) na jugozapadu. Ostrvo se završava strmim padinama sa uskom peščanom i šljunkovitom obalom u njihovom podnožju. Obalska linija je ravna, bez rtova i zaliva.
Na ostrvu ima travnatog pokrivača, dok blata i šuma nema.
Aini su ostrvo nazivali Kita. Obično su živeli na severoistoku ostrva i to je bilo stalno mesto trgovine.
Na ostrvu ima veoma mnogo ptica.
Ostrvo Jankiča (ranije Usišir i Minamisima) je nenaseljeno, mada su na njemu do 1875. godine živeli aini, na čijem jeziku janke znači uzvišeni.
Ostrvo je vulkanskog porekla, ima oko 2,8 km u prečniku. Zajedno sa ostrvom Onekotan, ovo je jedno od najživopisnijih ostrva u arhipelagu. Razlog je srušeni južni zid kratera, koji je potopilo more. U centru ostrva je kaldera vulkana, koja je formirala uvalu Kraternaja. Krajevi kratera koji su se sačuvali formiraju prstenasti zupčasti “greben” sa aktivnim vulkanom Ušišir (388 m, po drugim podacima 399 m) na zapadu i sa “sedlima” koja nisu niža od 120 m. Poslednja erupcija vulkana dogodila se još 1884. godine.
Riponkiča
Kraterna uvala privlači posebnu pažnju. Dobro je zaštićena od svih vetrova. Prečnika je oko 900 m, a dubine mora se kreću od 1-56 m. Površina vode je apsolutno mirna, što je veoma pogodno za sidrenje brodova. Problem je u tome da je ulazak u uvalu sa južne strane uzak i kada je oseka mogu proći samo čamci, a kada je plima, čija visina iznosi 1,8 m, mogu proći i brodovi sa malim gazom. U sredini uvale su dva ostrvca, čije visine su 37 m i 72 m.
Kaldera na ostrvu Jankiča
Na jugoistočnoj strani “grebena”, na spoljnoj podvodnoj padini, uzdiže se stena u obliku kupole Babuškina (Babuška) visine 125 m. Ravna stena Kolpak 180 m od spoljne obale diže se na 37 m visine. Obe stene su, očigledno, parazitski konusi. Svi ovi delovi vulkanskog masiva spojeni su kamenim grebenima.
Flora je u celini borealno-alpskog karaktera i tipična je za ostrva srednje grupe Kurila. Nivo biljnog bogatstva je mali zbog udaljenosti od kontinenta i aktivnog vulkanizma, tako da ima samo 209 biljnih vrsta. Na ostrvu ima mnogo ptica, od kojih su neke veoma retke vrste. To je pravi “ptičji raj”, a broj ptica prevazilazi broj od nekoliko stotina hiljada. Leti je u gnezdima masa jaja, koja se mogu skuvati u toplim izvorima. To je bogati izvor hrane.
Na oba ostrva nema pitke vode, ali ima mnogo toplih izvora. Neki od izvora pripadaju gejzerima, pošto ne izbacuju paru sve vreme, nego samo povremeno.
Kopnenih lokalnih sisara ima veoma malo. Bila je dovedena polarna lisica i organizovano uzgajalište. Sada ima dosta primeraka.
Ostrva Ušišir su bila omiljeno mesto aina. Sa toplim izvorima povezani su njihovi religiozni obredi.
K E T O I
Ketoi (na ruskoj karti 1745. godine Sjuševipolit) danas nenaseljeno ostrvo, mada su u prošlosti na njemu određenu privrednu aktivnost ostvarivali i stalno su boravili malobrojni aini, u prevodu sa čijeg jezika kitoj znači travnati.
Ketoi je odvojen moreuzom Rikorda od ostrva Ušišir, koja se nalaze 26 km severoistočno, a moreuzom Dijane od ostrva Simušira, koje se nalazi 20 km jugozapadno.
Ostrvo je skoro pravilnog okruglog oblika, ima oko 10 km po paraleli, a oko 9,2 km po meridijanu. Među Kurilima sa 71,25 km2 površine zauzima dvanaesto mesto. Bez obzira na malu površinu veliki je broj raznovrsnih pejzaža, što se objašnjava složenom geomorfologijom, u kojoj postoje stratovulkanski konusi, kaldere, potoci lave, vulkanski platoi, razne doline i padine, visoke i strme obale, morske terase, plaže i drugi elementi. Dužina obale je 38,3 km, a koeficijent razuđenosti je 1,28. Ketoi ima i malo ostrvce-satelit Kamome, blizu rta Asi. Tu se nalazi i usamljena stena Rakko.
Vulkan Pallasa
Najviša tačka ostrva je tamna planina Ketoi (1.166 m, po drugim podacima 1.172 m), dok je aktivni vulkan Pallasa niži (990 m, po drugim podacima 1.002 m). Reke i potoci su brojni i uglavnom teku prema jugu i istoku. U dolini reke Gorničnaja pronađen je interesantan mineral aragonit, koji se nakupio u obliku žuto-belog taloga na termalnom izvoru. Vode termalnih izvora sadrže stroncijum, tako da su potencijalno interesantne za primenu u metalurgiji, medicini i drugim oblastima. Stroncijum na ostrvu Ketoi se prvenstveno nakuplja u aragonitu, limonitu i smektitu.
U sredini ostrva, u kalderi, nalazi se slatkovodno jezero Malahitovoje širine oko 1,6 km i dubine 110 m, iz koga ističe potok Stočnij, koji se uliva u Tihi okean; površina jezera je na 667 m nadmorske visine.
Jezero Malahitovoje
U krateru vulkana Pallasa nalazi se jezero Glazok (okce) širine oko 300 m i dubine 40 m sa kiselom vodom. Na severu ostrva je vodopad Kaskad.
Jezero Glazok
Prilaz ostrvu sa mora moguć je sa svih strana, osim sa jugoistoka, gde se blizu rta Asi, oko ostrvca Kamome i stene Rakko, na 2,9 km od obale nalaze podvodni grebeni. Razuđenije su severna i južna obala, gde se planine spuštaju u more formirajući rtove koji štite od talasa male uvale sa niskom obalom. Na jugu se kao privremeno sidrište kod severnih vetrova koristi uvala Mijamiura između rtova Asi i Nakagiri, sa dubinama od 18 m i stenovitim dnom. Iskrcavanje na stenovitu obalu u toj uvali pogodno je blizu planinskog potoka kod rta Asi, dok je manje pogodno na istočnoj strani tog rta. Manja po površini, zaštićena od severnih, severoistočnih i istočnih vetrova je uvala Nisiura na jugozapadu ostrva, između rtova Nikagiri i Ebosi. Dubina mora je 18 m na 500 m od obale, a dno je peskovito.
Flora ostrva ima borealne crte i sa 240 biljnih vrsta nije naročito bogata. Karakteristična lokalna vrsta kedra ili jele, jova, oskoruša i niska breza. Ostrvo Ketoi je severna granica prostiranja jedne vrste tise na Kurilskim ostrvima. To drvo na ostrvu Ketoi je retko, raste kao žbunje i njegova visina (do 1 m) obično ne prelazi patuljasti bambus, sa kojim obično zajedno raste.
Od životinja i ovde ima sitnih glodara i lisica, staništa imaju štelerov morski lav i severna foka krznašica. Dva staništa morskog lava nalaze se na južnim rtovima, gde se leti ova životinja može videti u velikom broju primeraka.
Na satelitskom ostrvu Kamome blizu rta Asi je jedina ptičja kolonija u ovom području.
Autohtono stanovništvo nikada nije bilo brojno. Ruski popis 1831. godine nije zabeležio stalne stanovnike na ostrvu.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Petnaesto.
Članovi ruske ekspedicije oficiri Mur i Srednjij, prilikom posete ostrvu 1811. godine, pronašli su na njemu ostatke drvenog krsta sa rečju “Bog”, što je dokaz postepene rusifikacije i primanja hrišćanstva od strane aina, koji su radije prihvatili ruski uticaj od japanskog zbog veće tolerantnosti Rusa prema autohtonim narodima.
S I M U Š I R
Simušir (ruski Симуши́р, na ruskoj karti 1745. godine Marikan) je po nastanku vulkansko ostrvo, sedmo po veličini među Kurilima. Danas je ostrvo nenaseljeno, mada je u sovjetsko vreme na njemu bila vojna podmornička baza, koja je imala naselje sa oko 3.000 stanovnika, a zatvorena je 1994. godine.
Ostrvo Simušir je oblikom slično većim kurilskim ostrvima. Izduženo je 59 km u smeru od severoistoka prema jugozapadu, dok je široko od 4 do 15 km, prosečno 11 km, što daje površinu 344,86 km2.
Najviša tačka ostrva je planina Milna (1.539 m). Dužina obale je 160,2 km, a koeficijent razuđenosti 2,43. Faktički ostrvo predstavlja šest vulkana od kojih su tri aktivna, koji su formirali četiri planinska masiva, spojenih nižim prevlakama. Najuža prevlaka Kostočko široka je 2,5 km.
Susedna ostrva su Ketoi, 20 km severoistočno razdvojeno moreuzom Dijane i ostrva Crna braća koja se nalaze 69 km jugozapadno, a razdvaja ih moreuz Bussol.
Zemljotres koji je pogodio ostrvo 15. novembra 2006. godine izazvao je najveći cunami u Rusiji u poslednjih 50 godina, kada su talasi na pojedinim delovima ostrva dostizali visinu od 30 m. Analiza izvršena metodom radioaktivnog ugljenika pokazala je da je poslednjih 600 godina na severoistočnom delu ostrva bilo pet pojava jakih cunami talasa. Tri cunamija bili su po snazi veći od poslednjeg.
Na ostrvu nema većih reka, teku samo potoci. Potok Simusiru uliva se u istoimenu uvalu.
U severnom delu ostrva nalazi se duboka uvala Broutona, koja predstavlja potopljenu kalderu dubine do 248 m. Ulaz u uvalu nalazi se između rtova Sovjetski i Storoževoj, odnosno poluostrva Zapadna i Istočna klešnja i širine je oko 250 m. Za razliku od same uvale, ulaz je plitak. Ranije je bio takođe i veoma uzak, tako da je miniranjem ulaz proširen i produbljen. Uvala je otvorena prema severu, a prostire se u unutrašnjost ostrva 5,7 km. Na obali uvale je brdo Uratman (678 m), čije padine se spuštaju pravo u more, ne formirajući plaže. Samo u severoistočnom delu uvale obala je niska. Tu se nalazilo naselje Kraternij, koje se u sovjetsko vreme predlagalo kao lokacija za izgradnju vojno-pomorske baze Tihookeanske flote, a kasnije se razmatrao projekat izgradnje skladišta za nuklearni otpad.
U centralnoim delu ostrva je kaldera Zavarickog, delimično ispunjena jezerom Birjuzovoje sa visokim sadržajem sumpora.
Vulkan Zavarickog i jezero Birjuzovoje
Južni deo Simušira je poluostrvo koje je formirao ugašeni vulkan (planina Milna) i koji je spojen sa centralnim delom ostrva prevlakom Kostočko. Obala je dobro razuđena na južnoj i istočnoj strani.
Ostrvo je u srednjem klimatskom području Kurila. Klima ostrva se može smatrati okeanskom. Najveći uticaj na nju ima ciklonska aktivnost Aleutske depresije u sprezi sa hladnom strujom Ojašio. Klima Simušira slična je klimi Rejkjavika. Tihookenska strana ostrva toplija je od ohotomorske obale, kod koje zastaje plutajući led. Karakteristična je velika vlažnost vazduha tokom cele godine, kao i vetar koji neprestano duva. Vetar često uraganski duva do 43 m/s (155 km/h). Upravo na Simuširu je najveća godišnja količina padavina za Kurile do 1610 mm. Padavina najviše ima u septembru i oktobru, kada jake kiše rasteruju maglu. Leti su česte magle (čak do 85% dana je maglovito), a broj sunčanih sati godišnje je manji od 1.100. Sunčani dani su veoma retki u bilo koje doba godine. Prosečna godišnja temperatura je 3,1°C. Zabeležen je apsolutni minimum -22,2°C, dok je apsolutni maksimum 32,0°C. Dešava se da u julu i avgustu temperatura padne blizu 0°C.
Klimatski uslovi na ostrvu nisu tako pogodni za biljke kao na južnim Kurilima, ali se zahvaljujući relativno blagim zimama sreće kurilski bambus. Flora u celini ima prelazni kamčatsko-kurilski karakter, a biljnih vrsta ima oko 270. Livadsko bilje je bujno, ima i blata. Na padinama koje su na udaru vetra raste žbunje do 60 cm visine.
Na ostrvu su staništa morskog lava, sreće se morska vidra, ima dosta foka. Pošto za morsku vidru nema mnogo hrane, populacija je malobrojna i čak se smanjuje. Mnogo je sitnih glodara i lisica, a aklimatizovala se polarna lisica. Od interesantnih morskih ptica, izdvaja se egipatska čaplja, za koju je Simušir najsevernija tačka do koje leti. Na teritoriji napuštene vojne baze živi lasta. Vode ostrva bogate su industrijskim vrstama kao što je komandorska lignja i jedna vrsta bakalara. Od ostalih morskih životinja primetan je morski jež, čiji primerci su veoma krupni.
Zbog debelog sloja pepela lokalnih vulkana (Prevo i Zavrickog) arheološke ekspedicije nisu pronašle na ostrvu dokaze ohotske kulture. Prvi narod koji je osvojio Simušir u novije vreme bili su aini, koji su ga zvali Simusir, tj veliko ostrvo.
1644. godine Japanci su uradili prvo istraživanje ostrva, koje je sačuvano do današnjih dana i Simušir je ucrtan na kartu. Šogun Tokugava potvrdio je svoje pretenzije na ostrvo 1715. godine, mada realno Japanci u to vreme nisu ni dolazili na njega. Verovatno čak ni aini nisu u to vreme živeli na ostrvu cele godine, već su dolazili sa Sahalina, Hokaida i Kunašira radi lova. 1719. godine Petar I je poslao ekspediciju na Kamčatku, koja je došla na jug do Simušira.
Do 1734. godine svi lokalni aini su primili pravoslavlje i bili su rusificirani. Već 1745. godine Rusi su na Onekotanu sreli Japanca koji je pričao o zainteresovanosti o otvaranju rudnika na Simuširu.
1771. godine na ostrvo je iskrcan i proveo je celu godinu kao “robinzon” moreplovac Izmajlov, koji se hranio rakovima, algama i korenjem. U oktobru 1796. godine ostrvo Marikan (kako se tada zvao Simušir) posetio je engleski moreplovac Broughton. Na obali je pronašao napušteno rusko selo. Pored toga još je pronašao krstove i ruske grbove, izrezane ili nacrtane. Stanovnici su nosili medveđa krzna, a takođe obuću ruske proizvodnje i pamučne marame oko glave. Marikan je bio najsevernija tačka putovanja Broughtona duž Kurila – od Japana prema severu – posle čega je zbog stalnih oluja rešio da se vrati nazad.
1811. godine na ostrvo je došla prva zvanična ruska ekspedicija koju su predvodili Golovnin i Rikord. Po podacima hidrogeografskih opisa Kurilskih ostrva njih dvojice, koji su štampani 1819. godine, Simušir se takođe zvao Šesnaesto ostrvo. Kasnije su na ostrvu podignuta naselja aina i aleuta. Bile su dovedene krave i ovce, koje su pasle na lokalnim livadama. Zvanično je ostrvo bilo u sastavu Rusije od 1855-1875. godine.
Uvala Broutona
Tokom 70 godina japanske vladavine ostrvom, bila su organizovana dva uzgajališta lisica. Osnovne grane privrede bili su uzgoj polarne lisice, severnih jelena, ulov ribe i morskih plodova.
Tokom II svetskog rata ostrvo je bilo militarizovano, ali pred iskrcavanje sovjetske vojske u avgustu 1945. godine garnizon je prebačen u Japan. U uvali Nakatomari, između rtova Poljanskog i Sivuč sačuvali su se japanski rovovi i odbrambeni objekti iz tog perioda.
1978. godine za potrebe Mornarice SSSR u uvali Broutona podignuto je vojno naselje Kraternij. Na najužem delu ostrva bila je meteorološka stanica (sada konzervirana), a pored nje i vojna jedinica. U južnom delu ostrva bila je pogranična karaula i seizmološka stanica, dok je na tihookeanskoj obali bio svetionik.
Naselja Kraternij, Kitobojnij, Kosotčko, kao i vojna baza sovjetskih podmornica napušteni su 1994. godine i ostrvo je od tada nenaseljeno.
B R O U T O N A
Ostrvo je nazvano u čast britanskog moreplovca Broughtona (slika dole) koji je od 1796-1798. godine koristeći se slabošću japanskih vlasti posetio brojna japanska, a takođe i Kurilska ostrva. Originalni ainski naziv ostrva, koji su takođe koristili i japanci, bio je Makanruru, što bi se moglo prevesti kao ostrvo okruženo jakim morskim strujama. Ruski moreplovci koristili su naziv Sivučij, zbog velike populacije morskog lava (сивуч=morski lav).
Ostrvo Broutona je nadvodni deo ugaslog vulkana. 20 km jugoistočno nalaze se ostrva Crna braća. Najviša tačka ostrva je 800 m (ili 801 m), a površina je 7,32 км2. Ostrvo je približno okruglog oblika, obima oko 11 km. Krajevi vulkana većinom se strmo obrašuvaju do stenovite plaže, a litice su do 274 m visine. Iskrcati se na ostrvo je izuzetno teško zbog oštrih stena. U blizini obale su velike dubine. Sidrenje je moguće kada duvaju istočni i jugoistočni vetrovi kod hridi Kamome, severozapadno od ostrva.
Na ostrvu teku dva potoka sa pitkom vodom. Oko ostrva na udaljenosti od 3,7 km je najveća magnetna anomalija u Rusiji.
U vreme hidrogeografskih opisa Kurilskih ostrva Golovnina i Rikorda početkom XIX veka ostrvo se zvalo Makantor i zajedno sa ostrvima Crna braća činilo je arhipelag ostrva Tčirpoja i Makantor. Lokalno stanovništvo je taj arhipelag smatralo uslovnim Sedamnaestim ostrvom, što je zabeležio i moreplovac Golovnin.
Zbog izolovanosti, surove klime, koja je posledica hladnog ohotomorskog akvatorija, flora ostrva je siromašna, sa samo 29 biljnih vrsta. Oko ostrva ima algi. Morska flora i fauna je znatno bogatija od kopnene, kao na svim malim ostrvima. Pored morskog lava, prisutni su prstenasta foka i morska vidra (neko je zove i morski dabar). Od nama poznatih ptica ima galebova, sokolova i vrana.
OSTRVA CRNA BRAĆA
Arhipelag Crna braća sastoji se od dva veća ostrva, Čirpoj i Brat-Čirpojev, susednih hridi i ostrvca Morska vidra. To su najjužnija ostrva u srednjoj grupi Velike kurilske grede. Ukupna površina je 35,23 km2, ali ne postoje precizni podaci o pojedinačnoj površini dva najveća ostrva. Ostrva deli moreuz Snou (Bistrij) nazvan po engleskom lovcu Snow.
Moreuz Bussol deli ostrva od Simušira, koji se nalazi 69 km severoistočno; moreuz Urup deli ih od istoimenog ostrva, koje se nalazi 30 km jugozapadno. 20 km severozapadno od ostrva Crne braće je ostrvo Broutona.
Na ostrvu Čirpoj su dva aktivna vulkana, Crnog (624 m) i Snou (395 m).
Ukupno je na arhipelagu zabeleženo 146 biljnih vrsta. Na hridima oko ostrva su staništa morskog lava i brojne ptičje kolonije. Pitke vode na ostrvima nema.
Ostrva Crna braća opisao je sotnik Ivan Čornij 1770. godine. Tokom hidrogeografskih opisa Kurilskih ostrva Golovnina i Rikorda početkom XIX veka arhipelag se zvao ostrva Tčirpoja i Makantor. Arhipelag (zajedno sa ostrvom Broutona) imao je oznaku Sedamnaesti.
Ostrvo Čirpoj
Ranije se ostrvo zvalo Severni Tčirpoj i Trebungo-Tčirpoj, dok je japanski naziv za ostrvo Kita.
Ostrvo je dugačko 7,6 km, a široko do 4,5 km. Površina ostrva je oko 20 km2, dužina obale je 22,2 km, a koeficijent razuđenosti je 1,26.
Ostrvo je vulkanski masiv sa tri konusna vrha:
1. Najviši vrh je planina Čirpoj (691 m, na japanskom Okudzure) koja ne ispoljava znakove vulkanske aktivnosti, ima urušeni severozapadni kraj kratera, usled čega ima strme strane;
2. Vrh Čornog (Чёрного, 625 m ili 624 m, na japanskom Io) je u sredini ostrva, iz kratera stalno izlazi beli dim, a iz pukotina na padinama sumporni gasovi. Zabeležene su erupcije 1712. i 1857. godine. Na gornjoj karti je pogrešna kota 824 m;
3. Južni vrh Snou (395 m ili 396 m) se dimi, ponekad izbacuje lavu, koja zauzima celu jugoistočnu stranu ostrva. Tamne je boje.
Oskudna travnata podloga pokriva tufnama samo severozapadni deo ostrva, odnosno padine ugaslog vulkana. Sidrenje je moguće u maloj uvali Pesčanaja na severoistočnoj strani ostrva, gde je dubina 18 m, a morsko dno je peskovito. Kada je more mirno nije problematično iskrcavanje na obalu na uski pojas obale.
Ostrvo Brat-Čirpojev
Ranije se ostrvo zvalo Južni Tčirpoj i Jangi-Tčirpoj, dok je japanski naziv Minamisima.
Ostrvo je dugačko 5,3 km, a široko je 3,5 km. Površina ostrva je oko 15 km2, dužina obale je 16,7 km, a koeficijent razuđenosti je 1,22. 100 m severoistočno u moreuzu Snou nalazi se ostrvce Morska vidra prečnika 500 m i visine do 150 m.
Ostrvo predstavlja lanac vulkanskih konusa sa tragovima nedavne aktivnosti. Građeno je od bazalta.
Na zapadnoj obali ostrva nad morem se uzdiže oštrim konusom planina Brat-Čirpojev visine 752 m (po drugim podacima 749 m). Severoistočno od tog vulkana uzdižu se još dva vrha sličnog oblika sa strmim padinama, odvojene od prve dubokim rasedom.
Jugoistočni deo ostrva je položeniji u odnosu na severozapadni, gde su padine vulkana jako urušene i pokrivene su haotično razbacanim kamenjem. Obale ostrva su većinom strme, sa šljunkovitim ili stenovitim, ređe peščanim podnožjem. Iskrcavanje na ostrvo je teško. Na severozapadnoj strani duž obale na plažama su delovi drveća koje je izbacilo more.
U nižim delovima, između vrhova, a ponegde i na padinama vulkana, postoji travnati pokrivač i nisko žbunje. I na ovom ostrvu od kopnenih sisara prisutni su samo sitni glodari i lisica. Ptica je na samom ostrvu malo, ali je zato obilje morskih životinja i ptica na susednim ostrvcima i grebenima.
U R U P
Urup (ruski Уру́п, ainski Urup, takođe Rakkošima; pri prvom opisu Holanđana 1643. godine Zemlja Kompanije ili Kompanijska zemlja; 1760-1806. godine poznat pod nazivom ostrvo Aleksandra) je najsevernije ostrvo južne grupe Velike grede Kurilskih ostrva i četvrto po veličini ostrvo arhipelaga. Od 1946-1991. godine na ostrvu je bio smešten kontigent pograničnih jedinica SSSR. U sadašnje vreme na ostrvu ne postoji stalno naselje.
Geografija
Moreuz, koji se zove kao i ostrvo Urup, deli ga od ostrva Crne braće, koja se nalaze 30 km severoistočno; moreuz Friza deli ga od ostrva Iturupa, koje je udaljeno 40 km prema jugozapadu.
Ostrvo je izduženo od severoistoka prema jugozapadu u dužini od 116 km, dok je široko 20 km. Površina Urupa je 1.427,57 km2, dužina obale je 276,6 km, a koeficijent razuđenosti je 2,07. Reljef je planinski, sa visinama od 800 m (Bezimjanij), 989 (Tri sestre) do 1.426 m (planina Visokaja).
Ostrvo predstavlja lanac vulkanskih grebena (Kompanejskij, Šoklaskog, Petra Šmidta, Krištofoviča), svaki od kojih se sastoji od spojenih podnožjem niza vulkana, od kojih je jedan, vulkan Berga (980 m), aktivan.
Između planina Visokaja i Kosaja na grebenu Krištofoviča na 1.016 m nadmorske visine nalazi se jezero Visokoje. Vodopadi su maksimalne visine 75 m. Južni deo ostrva se sastoji od nizije i brdašca sa brojnim plitkim vododerinama. U južnom delu ostrva Urup ima nekoliko slabo izraženih zaliva i uvala, od kojih su najznačajnije Ščukina, Kapsjulj i druge. Priobalni deo mora je plitak, a plaže su uglavnom šljunkovite i kamenite. Dubine mora dostižu sto i više metara 3-5 km od zapadne i istočne obale. Na jugu i neposredno kod rta Van der Linda izobata 100 m je na 10 km od obale. Na obali se uočavaju jake plime i oseke. Pored severoistočne obale Urupa ima mnogo satelitskih ostrva: Kuvšin, Petuškova, Čajka, ostrva Bliznjeci, arhipelag Tajra sa ostrvima Gromiko i Ščetinjinoj.
Ostrvo se nalazi na granici dve klimatske zone, umereno mosunsko-morske (sa prohladnim letom) i subarktičke (umereno hladna zima sa dosta padavina). U celini klima se može okarakterisati kao vlažna i prohladna okeanska. Magla je česta pojava, dok pojava oluja sa munjama skoro da i nema. Najtopliji je jugozapadni deo ostrva, gde padine planina greju krajevi tople struje Soja. Najsuvlji i najsunčaniji deo godine je prva polovina jeseni.
Klima na severoistočnom delu ostrva je znatno surovija. Svake godine u februaru-martu veći deo ohotomorske obale ostrva, a takođe i moreuz Friza (de Vries), pokriva debeo led, koji nanosi Ohotsko more. Vode okeana oko severoistočnog dela ostrva potpuno se oslobađaju leda samo 1-1,5 mesec godišnje. Prosečna godišnja temperatura na celom ostrvu je oko +2,2°С, ali se povećava pomeranjem od severa prema jugu. Na visinama preko 800 m sneg se ne topi tokom cele godine. Februar je najhladniji mesec u godini sa prosečnom temperaturom -5,8°С, dok je najtopliji avgust sa +10,8°С. Septembar je topliji od jula! Apsolutni minimum zabeležen je u martu -17,8°С, a apsolutni maksimum je zabeležen u junu 26,1°С. Sneg počinje da pada u novembru, snežni pokrivač se formira u decembru-januaru i najveću visinu dostiže u maju.
Prvi detaljniji opis flore ostrva dao je 1897. godine engleski trgovac krznom i lovokradica Henry Snow. Biljni pokrivač Urupa je značajno bogatiji i raznovrsniji u odnosu na Kurilska ostrva koja se nalaze severnije. Flora severnog i južnog dela ostrva bitno se razlikuje. Tako na severnom poluostrvu Karasunoo dominira tundra sa mahovinama i lišajevima. Pomeranjem ka jugu tundru zamenjuje umereni pokrivač. Visoka kopriva i druge biljke formiraju teško prohodne guste zasade. Na Urupu se pojavljuju i vrste karakteristične za južnoumerenu floru (kurilska višnja, tisa, klen). Postoje i dve endemske vrste. Za razliku od južnog suseda Iturupa, na Urupu ne rastu jela i smreka. Listopadno drveće raste samo u skrivenim dolinama. Duž cele obale Urupa na rastojanju 50-300 m od obale je gust pojas vodenih biljaka. Taj pojas, kao i grebeni koji se pojavljuju tokom oseke, predstavljaju bazu za morske sisare i ptice.
Na ostrvima ima lisica svih vrsta (riđe i crne), kao i polarne lisice, koje se hrane ribom, pacovima i pticama. Kako na ostrvu ima veoma malo ljudi, mnoge lisice ih se ne boje i čak laju na njih sa brda. U vodama oko ostrva ima mnogo morske vidre (zbog koje su Japanci ostrvo nazvali ostrvom morske vidre=Rakkošima), ima foke i morskog lava. Na ostrvu nema medveda, kopitara i vodozemaca. Ovo poslednje zvuči neverovatno, a objašnjava se time da se čak i u periodu maksimalnog povlačenja okeana Urup (kao i Uturup) nikada nije spojio sa kopnom. Zbog manjeg broja sisara na Urupu praktično nema krpelja, koji kao paraziti žive uglavnom na jelenima. Klima ostrva je u celini bliska južnosahalinskoj i pogodna je za aklimatizaciju samura. Od krupnih ptica izdvaja se orao belorepan ili štekavac. Sreće se i azijska vrana (to je njena severna granica prostiranja).
Zbog hladne vode riblji svet je u priobalju ostrva siromašniji u odnosu na Iturup i Kunašir. Nešto raznovrsnija u tom pogledu je ohotomorska obala. Tri vrste retkih morskih sisara unete su u “Crvenu knjigu Rusije”: morska vidra, štelerov morski lav i kurilska foka (antur).
Posebna pažnja poklanja se morskoj vidri, čije krzno se smatra najvrednijim. Do 1875. godine Rusi su na Urupu dolazili do krzna morske vidre. Poznato je da je 1777. godine posada jedno ruskog trgovačkog broda za devet meseci u vodama Urupa ubila oko hiljadu odraslih morskih vidri. 1798. godine Rusko-američka kompanija dobila je pravo na lov morskih vidri. Oni su se odnosila prema lovu morskih vidri veoma pažljivo: povremeno je na Urupu i drugim ostrvima lov bi bio zabranjen i broj životinja bi se brzo povećao. Međutim, posle 1875. godine, kada je ostrvo pripalo Japanu, počelo je masovno istrebljenje morske vidre. Stvar je bila u tome da do početka XX veka Japan realno nije mogao da kontroliše situaciju u moru i dolazile su brojne lovokradice, pre svega Britanci i Holanđani. Iz tog razloga populacija morske vidre se ubrzano smanjivala. A zatim su se u lov uključili i sami Japanci, pošto je njihovim vojnicima bila neophodna topla odeća za rat u uslovima severa. Kao rezultat toga, do 1945. godine na ostrvu je ostalo samo nekoliko desetina primeraka morske vidre. Danas ih ima više od hiljadu. Ostrvo se obično smatra donjom granicom areala te vrste.
Reke i potoci ostrva su kratki, ali brojni. Oni se često ulivaju u more tako da direktno padaju sa strme obale. Snabdevaju se vodom preko kiše, snega i podzemno (na ostrvu ima mnogo mineralnih izvora). Najveće reke su Golinka, Ribnaja, Tokotan, Taki, Tosikoe i Kaimeja.
Istorija
Autohtono stanovništvo ostrva bili su aini, u prevodu sa čijeg jezika ostrvo se zove pastrmka, a ponegde se prevodi kao losos.
20. juna 1643. godine ekspedicija holandskog mornara de Vriesa pronašla je moreuz između ostrva Iturup i Urup (danas se u njegovu čast zove moreuz Friza). De Vries je greškom ostrvo Iturup smatrao severoistočnim produžetkom ostrva Hokaido, a Urup delom američkog kontinenta. Istog dana holandski mornari su se iskrcali na Urup. Tri dana kasnije de Vries je postavio na ravnoj površini visoke planine ostrva Urup drveni krst i proglasio tu zemlju (ne znajući da je u pitanju ostrvo) vlasništvom holandske Istočnoindijske kompanije.
1766. godine sibirski gubernator poslao je na južne Kurile vođu sa Paramušira Čikina i sotnika sa Kamčatke Ivana Čornog. Njihov zadatak bio je da nagovore kurilce da prime rusko državljanstvo, ali nikako silom. Čikin je iznenada umro i Čornij je postao vođa kampanje. Radi zimovanja zaustavio se na osamnaestom ostrvu (Urup) na obali jedine pogodne uvale Aleutka (Kobune). Tokom zime Čornij se napijao, bavio se krivolovom i maltretirao je svoje ljude i aine. Revoltirani postupcima Černog i drugih trgovaca, aini su se 1771. godine pobunili i prebili su Ruse na ostrvima Čirpoj i Urup.
Tih godina ruske vlasti su u cilju učvršćenja vlasti na Kurilskim ostrvima napravili plan da se na ostrvu Urup izgradi rusko naselje, trgovačka baza i utvrđenje. Uskoro je naselje na Urupu kao bazu počela da koristi Rusko-američka kompanija. Prvi doseljenici izgradili su kuće, napravili su bašte, sejali su ječam, pšenicu, raž, ovas, proso, konoplju i držali su stado krava. Do 1775. godine naselje je bilo utvrđeno i obezbeđeno topovima. Posle 1779. godine u privredi naselja nastupio je krizni period, pošto je carica Jekaterina II oslobodila aine od obaveze da plaćaju danak. 1795. godine Rusko-američka kompanija udahnula je novi život u to rusko-aleutsko naselje izgradnjom skladišta, a naselje je dobilo ime Kurilorusija. Prvih kolonista je bilo oko 40.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Osamnaesto.
Prvi japanski činovnik posetio je Urup 1786. godine. 1801. godine grupa Japanaca se iskrcala na ostrvo i bukvalno pred očima ruskih podanika postavila je stub identičan onom koji je već bio postavljen na Iturupu. Na stubu je bilo devet hijeroglifa koji su značili: Ostrvo se pokorava velikom Japanu dok postoje nebo i zemlja. Ruska kolonija na Urupu se smanjivala i kada je maja 1806. godine naredna grupa japanskih poslanika došla na ostrvo Rusa tamo više nije bilo, samo nekolicina aina. U proleće 1807. godine Rusi, koji su čuli o dolascima Japanaca, krenuli su na Urup i Iturup. Japanskoj vladi poslat je protest da severno od ostrva Hokaido sva zemlja i more pripadaju ruskom caru. 23. aprila 1828. godine rusko naselje na ostrvu je obnovljeno.
Po Simodskom traktatu Urup je postao najjužnije kurilsko ostrvo koje je zvanično bilo u sastavu Rusije. Iste godine (1855) ostrvo je okupirao englesko-francuski eskadron, ali je sledeće godine vraćen Rusiji. Tokom englesko-francuske okupacije pogranično ostrvo sa Japanom dobilo je naziv ostrvo Alijanse.
7. maja 1875. godine u Sankt-Petterburgu je potpisan dogovor po kome je Rusko carstvo ustupilo Japanu svih 18 Kurilskih ostrva koja su u to vreme bila u sastavu Rusije (između ostalih i Urup) u zamenu za japanski deo Sahalina. Time su granice bile regulisane. Japanci su odmah srušili rusko-aleutsku bazu na Urupu. Bez obzira na formalnu japansku kontrolu, na Urup su često navraćali engleski trgovci krznom i lovokradice.
Civilno japansko naselje postojalo je tokom japanske kolonizacije (1875-1945), ali je kao rezultat II svetskog rata preseljeno na Hokaido. Uz pomoć prinudne radne snage Japanci su izgradili put i aerodrom u severnom delu ostrva. Radili su uglavnom Korejanci, zarobljeni Amerikanci sa okupiranih Filipina i Holanđani iz okupirane Indonezije. Za 3.000 ratnih zarobljenika na ostrvu je organizovan koncentracioni logor. Japanci su takođe podigli nekoliko uzgajališta lisica radi snabdevanja svoje vojske krznom u cilju vođenja rata u surovim uslovima hladne sibirske zime. Po završetku rata lisice su uglavnom puštene na slobodu i podivljale su.
Tokom II svetskog rata, sve do 1945. godine, na ostrvu Urup bila je smeštena japanska divizija brojnostu oko 6.000 vojnika. 28. avgusta 1945. godine japanska vojska je kapitulirala bez borbe pred iskrcanom sovjetskom vojskom.
1946. godine zvanično je uključen u sastav RSFSR. Od 1946-1991 na ostrvu je bio kontigent pograničnih jedinica SSSR. Teritorijalnu pripadnost Urupa, za razliku od ostrva koja su južnije, Japan danas ne osporava.
1981-1985. godine sovjetski, a takođe 2007. godine ruski naučnici pronašli su ostatke ruskih naselja na ostrvu i niz artefakata.
Na južnom delu ostrva potvrđeno je postojanje dva nalazišta zlata i srebra. Rezerve zlata se procenjuju na 4,7 i 8,4 tona, a pored toga još oko 40 tona srebra.
Danas ostrvo Urup nema stalno naselje. Na ostrvu su dva napuštena naselja Kastrikum i Kompanejskoje, oba na krajnjem severu ostrva. Jedini stanovnici su dve porodice svetioničara, koje brinu o svetionicima Van der Linda na južnom i Kastrikuma na severnom kraju ostrva, koji su međusobno udaljeni 120 km. Pored njih, 2013. godine na ostrvu se pojavila grupa radnika “Kurilgeo” koja se bavi vađenjem zlata.
I T U R U P
Iturup (ruski Итуру́п, od ainskog Etorop, japanski Etorofu; pri prvom opisu Holanđana 1643. godine Zemlja Staten; na ruskoj karti 1745. godine Citronnoj) je ostrvo južne grupe Velike grede Kurilskih ostrva i najveće je ostrvo arhipelaga. Japan ga smatra svojom teritorijom. Po verziji koja je najviše prihvaćena naziv Iturup dolazi od ainske reči etorop, što u prevodu znači meduza.
Geografija
Iturup je odvojen moreuzom Friza od ostrva Urup, koje se nalazi 40 km prema severoistoku, a moreuzom Jekaterine od ostrva Kunašir, koje se nalazi 22 km jugozapadno.
Ostrvo je kao i skoro sva ostrva Kurila izduženo u smeru severoistok-jugozapad u dužini 200 km, dok širina varira od 7 do 27 km. Površina ostrva je 3.174,71 km2, mada postoje podaci i o neverovatnih 6.725 km2! Dužina obale je 581,9 km, a koeficijent razuđenosti 2,91.
Iturup se sastoji od vulkanskih masiva i planinskih grebena. Na ostrvu postoji više od 20 vulkana, od kojih je devet aktivno: Kudrjavij (986 m, po drugim podacima 989 m), Menjšij Brat (562 m), Čirip (1.589 m), Bogdan Hmeljnickij (1.585 m), Baranskog (1.134 m), Ivan Grozni (1.159 m), Stokap (1.634 m, najviša tačka ostrva, po drugim podacima 1.639 m), Atsonupuri (1.205 m) i Berutarube (1.223 m).
Ostrvo se sastoji od osam visokih vulkanskih masiva visine od 530 do 1639 m, spojenih relativno uskim, ravnim ili brdovitim nizijama. Najseverniji vulkanski masiv sastoji se od ravnog vrha Kamuj (1.322 m). Prema istoku od vulkanskog masiva prostiru se dve planinske grane, razdvojene dolinom reke Mojoro, koje okružuju Medveđu uvalu (бухтa Медвежья). Na desnoj strani doline ističe se krater Kudrjavij, okružen stenama žute boje, koji izbacuje beli dim i na veće udaljenosti raznosi miris sumpora. Verovatno je u maju 1783. godine bila jaka erupcija upravo tog vulkana. Zapadno od masiva Kamuj i njegovih grananja nalazi se planinska grupa sa vrhovima Sibetoro (853 m, po drugim podacima 849 m) i Dobrinjina (770 m).
Demon, stratovulkan na Medveđem poluostrvu, ulazi u sastav grebena Kamuj
Vulkan Atsonupuri, ostrvo Kamen-Lav, vulkan Stokap i rt Kabara
Severno od grada Kuriljska na poluostrvu Čirip nalazi se aktivni vulkan Bogdan Hmeljnicki, jedna od najviših kota ostrva (1.585 m).
Greben Groznij sastoji se od nekoliko vulkanskih vrhova visine do 1.540 m, a nalazi se južno od grada Kuriljska. Do današnjih dana aktivan je konus Ivan Grozni (1.157 m, po drugim podacima 1.159 m), koji izbacuje iz kratera sa nazubljenim krajevima beli dim. Južno i istočno padine vulkana crvene boje strmo se obrušavaju. Podnožje grebena Groznog je istočna granica zaliva Kasatka i prelazi u ravnicu, posredstvom koje je severoistočna polovina ostrva spojena sa jugozapadnom. U prošlosti je na mestu ove prevlake široke 15 km bio moreuz.
Južna polovina ostrva počinje, slično severnoj, grebenom Bogatir sa dve grane planina. One se sastaju na masivu Burevestnik visine 1.430 m (po drugim podacima 1.427 m), odakle se planinski lanac pruža na zapad-jugozapad do ugaslog vulkana Stokap, sa okruglim vrhom, jako urušenim sa zapadne strane. To je i najviša tačka ostrva. Jugozapadno od planine Stokap u obliku poluostrva i sa dva vrha nalazi se ugasli vulkan Atsonupuri, visine 1.206 m (po drugim podacima 1.205 m). Na jugoistoku se njegove gole strane obrušavaju u more stenovitim crnim liticama (rt Boljšoj nos, Veliki nos).
Dalje prema jugozapadu prostire se planinski lanac priljubljen uz istočnu obalu. Najviši vrh ovog relativno ravnog grebena je Golubka (911 m, po drugim podacima 912 m). Najzad, na jugozapadu ostrva posebnu grupu čine planine Berutarube visine oko 1.250 m.
Na ulazu u zaliv Ljvina past nalazi se ostrvo Kamen-Lav visine 182 m, koje oblikom podseća na lava. Na tihookeanskoj strani je ostrvo Odinokij (usamljeno).
Reke
Rečna mreža Iturupa ima jako izražen planinski karakter. Reke i potoci su uglavnom kratki. Najduže reke ostrva su Kujbiševka (24 km) i Slavnaja (22 km). Rečne doline u planinama formiraju gustu mrežu duboko usečenih uskih vododerina, koje se radijalno prostiru od visokih planinskih masiva. Reke se odlikuju velikim padom i brzim tokom. U gornjem toku su tipično planinske, a na ušću se često završavaju živopisnim vodopadima, koji su ponekad kaskadnog tipa.
Najveći vodopad zove se Ilja Muromec (na slici), visok je 141 m, a nalazi se na Medveđem poluostrvu na severoistoku ostrva. Ovom vodopadu može se prići samo sa strane mora. U istom području postoji još jedan vodopad visine 79 m.
Jezera
Na ostrvu postoje tri vrste jezera. U planinama jezera su mala po površini, ali su duboka i sa strmim obalama. U niziji su ravničarska jezera, nema ih mnogo, ali su veće površine. Takođe postoje priobalna (lagunska) jezera na ušću reka.
Jezero Krasivoje (Красивое, 5,7 km2) je veliko mrestilište crvenog lososa.
Klima
Klima ostrva se u celini može klasifikovati kao umerena morska.
Postoji velika razlika između ohotomorske i tihookeanske obale. Ovo se objašnjava time da ohotomorsku obalu greje topla struja Sojašio, dok je tihookeanska obala znatno hladnija. Na ohotomorskoj obali manje je magle, zbog čega je broj vedrih i toplih dana u godini znatno veći nego na tihookeanskoj, a sa tim u vezi je flora i fauna znatno raznovrsnija. U celini leto je vlažno i dosta prohladno. Zbog povećane vlažnosti vazduha najtopliji mesec u godini je avgust, kada prosečne dnevne temperature dostižu +14°С. To je više nego na Urupu, ali malo niže nego na Kunaširu. Zime na ostrvu su blaže nego na kontinentu, karakteristične su česte padavine i otopljenja. Najhladniji mesec u godini je februar, sa prosečnom temperaturom -3,7°С, a prosečna temperatura ispod 0°С je još samo u januaru i martu.
Zahvaljujući velikim naslagama snega u hladnom periodu uspešno izdržavaju mnoge južne biljke, dok leti topljenje zaostalog snega pomaže optimalnom snabdevanju vodom biljaka koje vole vlagu. Neko je nazvao ove klimatske uslove snežnim suptropikom, ali taj naziv nije šire prihvaćen. Prosečna godišnja temperatura vazduha je +4,9°С, relativna vlažnost vazduha je 75%, a prosečna brzina vetra je 6,9 m/s.
More nije pogodno za kupanje, pošto i u najtoplijem septembru temperatura vode dostiže samo 14°C.
Flora
Floru ostrva čine 872 biljne vrste. Veći deo teritorije ostrva pokrivaju zimzelene šume posebnih vrsta jele i smreke, dok listopadne šume ima samo u centralnom delu ostrva.
Na jugu ostrva sreću se hrast i javor, a takođe nekoliko vrsta drvenastih puzavica. Ima dosta lokalne vrste bambusa, zbog koga su šume i padine planina često neprohodne. Na severu ostrva, gde je klima surovija, raste lokalna vrsta bora (кедровый стлaник), žbunasta jova i različite vrste žbunastih vrba i breza. Na ostrvu ima nekoliko endemskih vrsta biljaka, a takođe su brojne retke i vrste kojima preti nestanak.
Na krajnjem jugu ostrva nalazi se nacionalni park “Ostrovnoj”.
Fauna
U severnom delu Iturupa, između rečica Slavna i Gluš, živi velika populacija mrkog medveda. Neobičnost faune Iturupa ogleda se u disharmoniji teriofaune, odnosno jako izražena dominacija sisara grabljivaca. Odnos grabljivaca (lisica, vizon, samur, medved) i potencijalnih kopnenih žrtava (pacov, voluharica, domaći miš, zec) je 1:1. Iz tog razloga grabljivci su prinuđeni da prošire ishranu na morske plodove i morske ptice, što jedna od osobenosti njihove ishrane na Kurilima uopšte.
Istorija
1643. godine između ostrva Iturup i Urup holandski moreplovac de Vries otkrio je moreuz, koji je kasnije nazvan po njemu (moreuz Friza). De Vries je ostrvu Iturup dao ime Zemlja Staten, u čast tadašnjeg nezvaničnog naziva Holandije Staten-Generaal van de Nederlanden.
Do 1736. godine sva ostrva Kurila od ostrva Šumšu do Iturupa postala su deo Ruskog carstva. Lokalni aini primili su hrišćanstvo. 1786. godine troje Rusa i nekoliko aina sa ostrva Urup koji su im se pridružili, osnovali su malo naselje na jugozapadnoj obali Iturupa.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Devetnaesto. Čak i početkom XIX veka ostrvo je imalo različite nazive na geografskim kartama različitih naroda sveta.
1785. godine Japance je ozbiljno zabrinula rusifikacija i prelaz u hrišćanstvo aina Urupa i Iturupa. Tri godine kasnije zabeleženo je da su Japanci bili iznenađeni što aini koriste izraz Oppopi pomira! (Bože pomozi!). Pred kraj XVIII veka počelo je pozivanje vlade Japana za aktivnu kolonizaciju severa. Na granici XVIII i XIX veka japanski vojni odred se iskrcao na ostrvo, uništio je sve tragove boravka Rusa na ostrvu, a takođe je postavio stub sa natpisom “Etoforu – posed velikog Japana”. 1799. godine japanski vojnici su osnovali dva logora na Iturupu: jedan je bio u rajonu savremenog zaliva Dobroje Načalo (Dobar početak), a drugi blizu današnjeg Kuriljska. Ruska zastava na ostrvu prvi put je podignuta 1807. godine, kada su do ostrva došla dva ruska broda (ne zna se kako su Japanci na ovo reagovali). Ipak, oslabljena Krimskim ratom, Rusija je 1855. godine saglasno Simodskom traktatu ustupila ostrvo Japanu, koji ga je kontrolisao narednih 90 godina, do 1945. godine. Predlog o podeli Iturupa japanska strana je odbacila i do 1875. godine najjužnije rusko ostrvo grede postao je Urup.
Uslovi Simodskog traktata bili su promenjeni 1875. godine, kada je Rusija u zamenu za vlast nad celim Sahalinom predala Japanu svih 18 ostrva Kurilske grede.
Posle poraza Rusije u Rusko-japanskom ratu 1904-05. godine Japan je dobio u posed južni deo Sahalina, a položaj Kurilskih ostrva se nije menjao. Prilikom uspostavljanja diplomatskih odnosa SSSR i Japana 1925. godine takođe se nije postavljalo pitanje prava Japana na Kurile. Od tada nikakvih novih dogovora između država u odnosu na pripadnost Iturupa, kao i svih Kurila, nije bilo.
Tokom japanske vladavine ostrvo su naselili japanski kolonisti, a po podacima iz 1930. godine na Iturupu je bilo oko 6.300 stanovnika (koliko ih približno ima i danas!).
26. novembra 1941. godine upravo u luci na tihookeanskoj obali Iturupa (danas zaliv Kasatka) dogodio se susret japanskog nosača aviona i pratećih brodova za napad na Pearl Harbor. Tu su komandanti brodova prvi put bili upoznati sa ciljem pohoda, što je izazvalo oduševljenje i počela je stihijska i nekontrolisana paljba po ostrvu. 28. avgusta 1945. godine sovjetska vojska je izvršila desant na ostrvo, koje je prešlo pod kontrolu SSSR bez ozbiljnijih vojnih operacija.
Od 1947. do 1949. godine podanici bivšeg japanskog carstva (računajući i domicilne aine) bili su iseljeni u Japan.
1. jula 1968. godine nad Kurilskim ostrvima izvršeno je presretanje američkog aviona DC-8 sa 214 vojnika i 24 člana posade, koji je primoran da sleti na vojni aerodrom “Burevestnik” (bivši japanski vojni aerodrom iz II svetskog rata). Avion je bio na letu iz Seattlea za Japan, a prevozio je vojnike za rat u Južnom Vijetnamu. Avion i članovi posade proveli su na teritoriji SSSR dva dana, posle čega su pušteni. Kapetan aviona se na teritoriji SSSR izvinio za narušavanje vazdušnog prostora SSSR, ali je nakon sletanja u Japan opovrgao svoje reči.
Teritorijalni spor Rusije i Japana oko Iturupa i ostalih južnih ostrva Kurila traje do današnjih dana i predstavlja nepremostivu prepreku zaključenju mirovnog ugovora.
Kuriljsk
Stanovništvo
Autohtono stanovništvo ostrva su aini. Danas su potpuno asimilirani, a jedan deo je sa etničkim japancima 1947-1949. godine otišao u repatrijaciju u Japan. Savremeno stanovništvo nastalo je kao rezultat migracija sa kontinenta u drugoj polovini XX veka.
Ukupno na Iturupu po poslednjim podacima živi 6.409 stanovnika (2018).
U centralnom delu ostrva na obali Kurilskog zaliva Ohotskog mora nalazi se grad Kuriljsk (1.607 stanovnika), administrativni centar rejona i jedino gradsko naselje ostrva. Seoska naselja su Rejdovo (12 km od Kuriljska, 921 stanovnik), Kitovoje (2 km od Kuriljska, 510 stanovnika), Ribaki (3 km jugozapadno od Kuriljska, 23 stanovnika), Gorjačije Ključi (35 km od Kuriljska, 2.025 stanovnika), Burevestnik (56 km od Kuriljska, 53 stanovnika), Šumi-Gorodok, Gornoje (55 km od Kuriljska, 1.757 stanovnika). Podaci o broju stanovnika Kuriljska su za 2018. godinu, a za ostala naselja su za 2010. godinu. Napuštena su naselja Aktivnij, Slavnoje, Sentjabrskij, Vetrovoje, Žarkije Vodi, Pionir, Jodnaja, Lesozavodskoje i Berezovka.
Privreda
Na Iturupu postoji nalazište renijuma, otkriveno 1992. godine na vulkanu Kudrjavij.
Renijum sa ohlađenom lavom
Po podacima Instituta vulkanologije i geodinamike Ruske akademije prirodnih nauka, vulkan Kudrjavij svake godine izbaci 20 tona renijuma (kao poređenje, svetska proizvodnja renijuma 2006. godine bila je oko 40 tona, a cena 1 kg renijuma dostiže 3.500 USD). Ustanovljeno je da je eksploatacija ekonomski isplativa. Takođe se mogu eksploatisati bizmut, indijum, germanijum, srebro, zlato i selen. Ranije se u SSSR renijum eksploatisao u Kazahstanu i Srednjoj Aziji, dakle nije bilo nalazišta na teritoriji Rusije.
Na Iturupu je i veliko nalazište sumpora (više od 4 miliona tona), koje se odlično vidi sa mora kada se prilazi Kuriljsku između vulkana Čirip i Bogdan Hmeljnickij.
Mineralnih izvora nema mnogo.
Saobraćaj
Do Iturupa je najlakše doći avionom. 22. septembra 2014. godine pušten je u rad novi aerodrom koji se zove “Jasnij” (Ясный), mada ga zovu i “Iturup”. Tada je sleteo avion iz Južnosahalinska sa 50 putnika. Let do centra oblasti traje 70 minuta, a letovi su svakoga dana. Karta u jednom pravcu košta 16.745 rubalja, odnosno oko 27.000 dinara (230 €). Aerodrom se nalazi u blizini naselja Kuriljsk, Rejdovo i Kitovoje, sa kojima je spojen novim asfaltnim putem.
Aerodrom “Iturup” (“Jasnij”)
Prema očekivanju, otvaranje aerodroma izazvalo je negativnu reakciju Ministarstva spoljnih poslova Japana. Ipak, 17. juna 2017. godine na aerodrom je sleteo prvi putnički avion iz Japana. Predviđeni su letovi iz Primorja (Vladivostoka), Habarovskog kraja i Magadanske oblasti. U perspektivi, aerodrom bi trebalo da posluži razvoju privrednih grana kao što su turizam, trgovina i logistika. Pored toga, izgradnja aerodroma dovela je do građevinskog buma na ostrvu, jer je trebalo obezbediti stanove za radnike aerodroma. Godišnje kroz aerodrom prođe oko 25.000 putnika.
Do izgradnje aerodroma “Jasnij” avionski saobraćaj se odvijao preko aerodroma “Burevestnik”, koji pripada Ministarstvu odbrane Rusije. Ovaj aerodrom je udaljen oko 55 km od grada Kuriljska, bio je problem doći do njega i ima teške meteorološke uslove (često je bio zatvoren zbog magle). Ukaz o izgradnji aerodroma potpisao je predsednik Rusije Vladimir Putin 2003. godine.
Što se tiče pomorskog saobraćaja (putničkog i teretnog) obavlja se brodom “Igor Farhutdinov” koji saobraća na relaciji Sahalin (luka Korsakov) – Kurilska ostrva. Brod menja maršrutu sa svakim polaskom, pa tako jedanput prvo pristaje na Iturupu, a u drugoj varijanti prvo ide na Šikotan. U obe varijante Kunašir je drugo ostrvo. Putovanje jako dugo traje, kada saobraća direktno čak 21 sat, udaljenost je 460 km. Otprilike svakih pet dana postoji ova brodska veza, pošto su brodu potrebna tri dana da obavi putovanje. U svakoj luci brod se zadržava 4-5 sati. Cena karte se kreće od 1.622 rubalja (samo u letnjoj sezoni) do 9.307 rubalja u jednokrevetnoj luks kabini (od 2.500 do 15.000 dinara).
Na samom ostrvu postoji gradski autobuski saobraćaj. Tako je u vezi sa otvaranjem novog aerodroma od 11. januara 2016. godine uvedena autobuska linija 515 Gorjačije Ključi – Aerodrom Iturup, koja saobraća jednom dnevno, a red vožnje je usklađen sa redom letenja aviona za Južnosahalinsk.
Turisti koji nameravaju da posete Iturup trebalo bi da znaju da ostrvo pripada pograničnoj zoni, sa izuzetkom grada Kuriljska, teritorije aerodroma “Iturup” i saobraćajnice Kuriljsk – aerodrom “Iturup”. Za boravak van ovih područja neophodno je nabaviti propusnicu u Južnosahalinsku.
Vulkan Čirip
K U N A Š I R
Kunašir (ruski Кунаши́р, ainski Kunaširi = Crno ostrvo, na ruskoj karti 1745. godine Konosir) je najjužnije ostrvo Velike grede Kurilskih ostrva i treće po veličini u arhipelagu. Japan ga smatra svojom teritorijom. Ainski naziv Kunaširi, tj crno ostrvo, ukazuje na prirodu ostrva – crnogorična šuma, tamna zemlja i mračni konusni oblik vulkana Tjatja, osim koga su na ostrvu još tri aktivna vulkana.
Geografija
Ostrvo se proteže od severoistoka prema jugozapadu u dužini od 123 km, dok širina varira od 7 do 30 km. Južni deo ostrva završava se uskim peskovitim poluostrvom Veslovskij dužine 8,5 km, a severni poluostrvom Lovcova u blizini koga se nalazi maleno ostrvo Piko. Ukupna površina Kunašira je 1510,15 km2, dužina obale je 343,4 km, a koeficijent razuđenosti je 2,49.
Kunašir je razdvojen moreuzom Jekaterine od ostrva Iturup, koje se nalazi 22 km severoistočno. Kunaširski moreuz (Nemuro) razdvaja ga od poluostrva Siretoko na ostrvu Hokaido, koje se nalazi 25 km zapadno. Od ostrva Hokaido, ali poluostrva Nocuke, koje se nalazi 16 km jugozapadno, razdvaja ga moreuz Izmeni širine 16 km. Jugoistočno od ostrva prostire se Mala kurilska greda (ostrvo Šikotan udaljeno je 57 km), od koje ga odvaja Južnokuriljski moreuz. Sa ostrva se može videti poluostrvo Siretoko na japanskom ostrvu Hokaido.
Geološka istorija ostrva Kunašir tesno je povezana sa vulkanskom aktivnošću. Trenutno su na ostrvu četiri aktivna vulkana: Tjatja (1.819 m), Ruruj (1.485 m), Mendeljejeva (886 m) i Golovnjina (541 m).
U gradnji ostrva učestvovale su eruptivne stene (andezit, bazalt), vulkanski pepeo, a takođe i padavine (škriljci, pesak, šljunak, krečnjak itd).
Vulkan Tjatja
Veliku rasprostranjenost ima vulkanski tuf, koji se sastoji od okruglih vulkanskih bombi, zacementiranih pepelom. Prilikom eluvijalnog procesa (fizičko-hemijsko raspadanje stena) oni se raspadaju na okrugle stene različitog prečnika. Tragovi tog procesa vidljivi su na obali ostrva. Posebno interesantan je spomenik prirode na zapadnoj obali rt Stolbčatij (ruski мыс Столбчатый).
Rt Stolbčatij posle zalaska sunca
Rt Stolbčatij nastao je slaganjem bazaltne lave vulkana Mendeljejeva sa dobro izraženim petougaonim i šestougaonim stubovima, po čemu je i dobio ime (ruski столб=stub). Kao posledica dejstva talasa, vulkanske stene se postepeno ruše, i kao rezultat rt predstavljaju živopisne litice visine 40-50 m. Postepeno se litice urušavaju i u podnožju formiraju nanose od kamenih “stubova”.
Zahvaljujući svojoj jedinstvenosti i živopisnosti rt je popularan za posetu turista. Administracija nacionalnog parka “Kuriljskij” napravila je “Ekološku stazu Stolbovskaja”. Poseta je besplatna, ali se prilikom ulaska u nacionalni park popunjava propusnica i vrši se odgovarajuća obuka.
Kunašir svojom građom liči na susedni Iturup i sastoji se od tri planinska masiva. Tri niske prevlake dele ostrvo na četiri dela, međusobno prilično različitih po reljefu i klimi. Prevlake su nekadašnji moreuzi, čiji ostaci su lagunska jezera. Pri tome relativno ravni delovi zauzimaju malu površinu i nalaze se prvenstveno u južnom delu ostrva. U severnom delu ostrva dominira greben Dokučajeva.
Opšti karakter reljefa ostrva Kunašir je planinski, apsolutne visine se kreću od 2-5 m na niskim prevlakama do 25-250 m na morskim terasama i do 550-1.800 m na vrhovima pojedinih vulkana i planinskih grebena. Najviši vrh ostrva je vulkan Tjatja sa pravilno nasađenim konusom i širokim kraterom. Taj lep i visok vulkan nalazi se u severoistočnom delu ostrva i predstavlja njegov simbol.
Bitnu ulogu u obliku reljefa ostrva imaju morske terase različitih visina, koje omeđuju ostrvo.
U kalderi vulkana Golovnjina nalaze se jezera Kipuće i Vruće. Na obalama Kipućeg jezera i u samom jezeru mnogo je fumarola (otvor u Zemljinoj kori, obično smešten u blizini vulkana, koji emituje isparenja kao što su vodena para ili određeni gasovi). Na ostrvu ima mnogo toplih izvora vulkanskog porekla. Uglavnom su skoncentrisani na padinama vulkana Mendeljejeva, gde je većina od njih ili uređeno (Gorjačij Pljaž, Горячий Пляж) ili “divlje” (Kislij ručej, Rosinka, ruski Кислый ручей, Росинка) mesto za odmor i rekreaciju. Tamo se nalazi fumarolno polje, a takođe i geotermalna termoelektrana. Pojedini izvori nalaze se na ohotskoj (Aljohino, Tretjakovo, 17-ti kilometra, Rudnoje) i tihookeanskoj (Čajka) obali.
Geotermalna termoelektrana
Reke
Reke Kunašira, kao i na svim Kurilima, prilično su kratke. Zbog obilnih padavina rečna mreža je gusta, reke nikada ne presušuju i ostrvo nema problema u vezi snabdevanja pijaćom vodom. Najduža reka je Tjatina (18 km), koja izvire kod vulkana Tjatja. Izdvajaju se reke Rikorda, Belozerskaja, Bogajevskog, Tjurina, Vlasova, Seredinka, Tretjakova, Andrejevka, Lesnaja, Saratovskaja i druge.
U planinama reke su brze i tokom letnjih kiše naglo nabujaju; u ravnici se široko razlivaju u močvare. Neke manje rečice i potoci obrušavaju se vodopadima sa strmih kosina.
Sve reke i jezera su zaleđeni od novembra-decembra do marta-aprila.
Ptičji vodopad
Jezera
Jezera su prvenstvo lagunska i kalderska. Lagunska jezera se nalaze blizu morske obale i najveća su po površini. Na severoistoku ostrva su jezera Dlinnoje, Krugloje i Gajnutdinova, a dalje prema jugu ostrva nižu se jezera Mihajlovskoje, Valentini i Iljinskoje. Veći broj jezera nalazi se u blizini Južnokuriljska, od kojih je najveće Lagunnoje, a tu su još Serebrjanoje, Maloje, Olga i Aliger. Na prevlaci prema vulkanu Golovnjina je veliko jezero Peščanoje. Na početku poluostrva Veslovskij nalazi se istoimeno jezero (Veslovskoje). Po zanimljivosti izdvajaju se jezera Vruće i Kipuće.
Vruće jezero (ruski OзероГоря́чее) nalazi se u severoistočnom delu kaldere vulkana Golovnjina. Ponekad, zbog potpunog odsustva živih organizama u vodi, jezero zovu mrtvim, mada se na mestima presnih izvora sreću male ribe. U jezeru takođe žive sitni rakovi i drugi predstavnici faune, koji su se prilagodili njegovoj kiseloj vodi. Jezero se nalazi na 130 m nadmorske visine, duboko je 62 m i ima površinu 4,5 km2, zauzimajući oko trećine kaldere. Površina sliva je 17,1 km2. Voda u jezeru je tirkizne boje. Bez obzira što se jezero zove vruće, povišenu temperaturu ima samo manji, južni deo jezera, gde se na dnu nalaze termalni izvori, a takođe se voda zagreva kanalom iz Kipućeg jezera. Osim termalnih izvora u jezeru se periodično pojavljuju potoci tečnog, ali brzo ohlađenog sumpora. Iz zapadnog kraja jezera ističe rečica Ozernaja, koje se po padinama vulkana uliva u Kunaširski moreuz Ohotskog mora.
Vruće jezero
Kipuće jezero
U jugozapadnom delu iste kaldere nalazi se i Kipuće jezero (ruski Oзеро Кипящее), koje je od Vrućeg jezera razdvaja stena, ali je sa njim spojeno kanalom koji su izgradili još Japanci. I Kipuće jezero je takođe na 130 m nadmorske visine, prečnika je 230 m, površine 0,7 km2 i dubine 23 m. Vodu u jezeru zagrevaju vulkanski gasovi, pa se iz tog razloga zove Kipuće. Javljaju se i mlazevi kipuće vode, pošto ispod zemlje izbijaju struje sumpornih gasova zajedno sa strujama vruće vode. Na severnoj obali nalaze se kipući blatni kotlovi temperature od +80 do 100°С, mada je prosečna temperatura vode +34-36°С. Na površini jezera pliva sumporna pena – jedinjenje sumpora sa metalima. Obala jezera pokrivena je žućkasto-crnim peskom. Početkom XX veka iz jezera se vadio sumpor. Jezero nije pogodno za kupanje zbog velike koncentracije arsena i soli teških metala.
Klima
Klima ostrva se u celini može okarakterisati kao umerena vlažna morska, sa jakim uticajem okolnih akvatorija Ohotskog mora i Tihog okeana, koji formiraju istočnoazijske monsune. Ohotomorsku obalu Kunašira (takozvana Ohotska strana) greje grana morske struje Sojašio, pa su leto i zima topliji nego tihookeanska obala, na koju utiče hladna struja Ojašio. Poređenja radi, ostrvo se nalazi na istoj geografskoj širini kao letovališta južne obale Krima, ali je klima Kunašira znatno hladnija od krimske, ali nešto toplija od sahalinske. Za ostrvo u celini karakteristično je hladno produženo proleće; vlažno i prohladno leto sa maglama (ovo se prvenstveno odnosi na tihookeansku obalu); produžena, relativno topla i suva jesen; prilično blaga i snežna zima. Negativne prosečne mesečne temperature su od decembra do marta, a noćni mrazevi su mogući do kraja maja. Prosečna temperatura u Južnokuriljsku u februaru iznosi -5,6°С, a u avgustu +15,5°С. Prosečna godišnja temperatura (+5,2°С) veća je nego u Moskvi (+3,9°С), mada su jesen i zima topliji, a proleće leto hladniji u odnosu na Moskvu. Oktobar je topliji od juna. Na jugozapadnoj obali, koju od morskih vetrova štiti greben poluostrva Siretoko (na Hokaidu) klima je toplija: prosečna avgustovska temperatura dostiže +17°С, a godišnja prelazi +6°С. Najtoplije mesto Kunašira je dolina reke Ozernaja, koja ističe iz Vrućeg jezera. Jedino se na tom mestu nalazi veće područje lišćarske listopadne šume. Među neobične klimatske pojave na Kurilskim ostrvima leti (obično u drugoj polovini avgusta) i ujesen javljaju se jaki tropski cikloni (tajfuni), koje prati obilna kiša (ponekad za 2-3 dana padne prosečna dvomesečna količina padavina) i olujni vetar (sa udarima do 38 m/s, odnosno 140 km/h). Područje Južnih Kurila karakteriše velika količina padavina, koja u Južnokuriljsku iznosi oko 1.250 mm godišnje. Najviše padavina ima u septembru, a najmanje u februaru. Početak realnih godišnjih doba u poređenju sa kalendarom pomeren je za 15-30 dana. Skoro mesec dana kasnije počinju proleće i leto, a početak jeseni i zime “kasni” 15-20 dana. Za posetu ostrvu najbolja je prva polovina avgusta. More je najtoplije u avgustu i septembru, ali temperatura vode je tek oko 16°С, što je za dva stepena više nego na Iturupu.
Flora
Flora Kunašira je znatno bogatija i raznovrsnija u odnosu na druga ostrva arhipelaga. Broj biljnih vrsta premašuje hiljadu i stalno se povećava, tako da je 2011. godine registrovano 1.087 vrsta. Šume zauzimaju 70% površine ostrva i dele se u tri kategorije: mešovite i listopadne, četinarske i planinske patuljaste breze (na visinama od 400 do 800 m). Četinarske šume se sastoje prvenstveno od lokalnih vrsta smreke i jele, a listopadne šume od hrasta i javora sa učešćem drvenastih puzavica. Samo na Kunaširu u Rusiji u divljini se sreće jedna vrsta magnolije, lipe, javora i još neke druge vrste. Na ostrvu raste najstarije drvo Dalekog istoka, tisa Mudrac. Staro je preko hiljadu godina, a prečnik je veći od 130 cm. U šumama ima puno pečuraka.
Fauna
Fauna Kunašira je takođe znatno bogatija u odnosu na ostala ostrva grede. Sisare predstavljaju mrki medved, samur, lokalna vrsta veverice, lasica, evropski vizon i brojni sitni glodari. Posebno mnogo ima ptica, a to su vrste vrabaca, senice, čvorka, patke, goluba, ždrala (stalno su prisutna dva para), crna liska itd. Ove dve poslednje ptice gnezde se na poluostrvu Veslovskog i uključene su u “Crvenu knjigu”. Na Kunaširu je velika populacija dalekoistočne sove, koja se hrani ribom, a nalazi se pred izumiranjem (na slici). Na ostrvu postoje tri vrste vodozemaca, dve vrste dalekoistočne žabe i sibirski salamander. Kunašir je jedino ostrvo Kurilske grede na kome ima gmizavaca, tri neotrovne i jedna otrovna vrsta zmije i jedna vrsta guštera.
Sova (latinski Bubo blakistoni)
U vodama Kunašira živi foka, a takođe morski lav, morska vidra i vrste iz porodice kitova. Na ostrvu postoji stado od najmanje 17 mustanga (2012).
10. februara 1984. godine osnovan je Državni nacionalni park “Kuriljskij”. Na njegovoj teritoriji ima 84 vrsta životinja, koje su uključene u “Crvenu knjigu Rusije”.
Istorija
Autohtoni stanovnici Kunašira bili su aini. U selu Sernovodskoje pronađena je keramika ukrašena otiskom debelog kanapa, starosti najmanje 5.000 godina, karakteristična za rani i srednji neolit ostrva Hokaido.
Pitanje o tome, ko se prvi pojavio na južnim Kurilima i, posebno, na Kunaširu, Rusi ili Japanci, do danas je sporno. Po japanskim izvorima, Rusi su došli na ostrvo kasnije, nego na druga ostrva. Postoje podaci da je jedna japanska ekspedicija organizovana 1635. godine i kao njen rezultat 1644. godine napravljena je karta Kunašira, Iturupa i drugih ostrva. 1643. godine oblast južnih Kurila istraživala je holandska ekspedicija de Vriesa, na osnovu koje su napravljene karte i opisane otkrivene južnokurilske zemlje. Kunašir je zajedno sa Iturupom greškom smatran produžetkom ostrva Hokaido. Aini koji su živeli na tim ostrvima plaćali su danak kneževini Macumae iz Japana. 1754. godine jedan japanski trgovac otvorio je prvo japansko trgovačko naselje na krajnjem jugu Kunašira. Iste godine kneževina Macumae poslala je na Kunašir činovnike sa zadatkom da vrše kontrolu i nadzor nad trgovinom i ribolovom.
Po ruskim podacima, u trenutku kada su se pojavili ruski kozaci, Kunašir najverovatnije nije bio zvanična teritorija Japana, i na njemu su slobodno živela lokalna plemena. 1713. godine je na osnovu prikupljenih podataka Ivan Kozirevski, putnik po Sibiru, sastavio opis Kurilskih ostrva i ostrva Hokaido. Za Kunašir je napisao “da su žitelji veoma bogati i ne razlikuju se od žitelja drugih ostrva, ali da li su slobodni ili zavise od grada Macumae na ostrvu Hokaido, nije poznato”. 1755. godine aini su platili danak Rusima, što znači da su priznali vladavinu Rusije. Međutim, 1769. godine sotnik Čornij je preneo reči aini da na Kunaširu postoji japanska tvrđava.
Aini iz centralnih delova ostrva Hokaido bili su poslati na rad u vezi sa morskom industrijom Kunašira i Iturupa (koje su u to vreme Japanci kolonizovali), gde su živeli u uslovima neprirodne skučenosti, bez mogućnosti da održavaju tradicionalni način života. Sve to dovelo je do ustanka aina protiv Japanaca na Kunaširu 1789. godine.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Dvadeset prvo. 1811. godine kapetan Golovnin, koji je vršio hidrogeografske opise Kurilskih ostrva, na Kunaširu je bio dočekan topovskom paljbom iz obližnje japanske tvrđave. Zajedno sa dva oficira i četiri mornara bio je zarobljen i proveo je u zarobljeništvu u Japanu duže od dve godine. Posle toga ostrvo je na duže vreme ostalo van ruskog uticaja.
Kunašir je od 1855. godine zvanično pripao Japanu. 1. septembra 1945. godine Crvena armija je izvršila desant na ostrvo. Šest sati kasnije javljeno je da je flota Kunašira zarobljena i da su sva Kurilska ostrva oslobođena od japanske vojske.
Od trenutka pripajanja Kurilskih ostrva SSSR-u 1945. godine, prva lica SSSR, a zatim i Rusije nisu ih posećivali. Poslednjih godina situacija se promenila. 1. novembra 2010. godine predsednik Rusije Dmitrij Medvedev bio je u radnoj poseti ostrvu Kunašir, što je izazvalo protest japanske vlade, a japanski ambasador u Moskvi je smenjen sa dužnosti. Medvedev, ovoga puta kao premijer, ponovo je posetio ostrvo 3. jula 2012. godine.
Na ostrvu je na inicijativu političara Muneo Sudzukija otvorena Kuća rusko-japanskog prijateljstva.
Fotografija koju je snimio Dmitrij Medvedev prilikom posete ostrvu u novembru 2010. godine
Stanovništvo
Po popisu stanovnika iz 1930. godine na ostrvu je živelo 8.300 Japanaca, ainsko stanovništvo do tog trenutka bilo je preseljeno na Šikotan i Hokaido ili asimilirano. Na ostrvu je živela skoro polovina civilnog stanovništva predratnih japanskih Kurila (48,8%). Trenutno stanovništvo, njih oko 8.600, formirano je do naseljavanjem stanovnika iz kontinentalnog dela SSSR.
U centralnom delu ostrva na obali Južnokuriljskog moreuza (tihookeanska obala), nalazi se naselje Južnokuriljsk, administrativni centar Južnokuriljskog gradskog okruga. Po poslednjim podacima, a oni su za 2018. godinu, u naselju živi 7.777 stanovnika. To je ujedno i rekordan broj stanovnika ovog naselja. Pre 60 godina bilo ih je oko 3.500, a pre 40 godina oko 4.600. Ostala naselja na ostrvu sa približnim udaljenostima od Južnokuriljska su:
- Otrada, 4 km, ranije centar sovhoza “Daljnij”, 142 stanovnika (2010);
- Lagunnoje, 7 km, vojni deo;
- Gorčjačij Pljaž (vruća plaža), 8 km, pogranični odred, pristup je ograničen, geotermalna banja;
- Mendeljejevo, 24 km, aerodrom, 40 stanovnika (2010);
- Dubovoje, 50 km, 565 stanovnika (2010);
- Golovnjino, 54 km, 102 stanovnika (2010).
Napuštena su naselja Sergejevka, Urvitovo, Dokučajevo i Sernovodsk.
Južnokuriljsk
Privreda
Osnovna grana privrede je lov i prerada ribe. Na ostrvu radi Mendeljejevskaja geotermalna termoelektrana koja snabdeva grejanjem i električnom energijom celo ostrvo. Predviđeno je da se na ostrvu izgradi veći broj vojnih objekata, uključujući autonomna vojna naselja sa razvijenom socijalnom infrastrukturom. Klimatski uslovi na ostrvu dozvoljavaju bavljenjem poljoprivredom, bilo kao dopunskom delatnošću, bilo kao farmerskom. Na ostrvu se uspešno gaje krave, ovce, kokoške, zečevi, svinje, konji i drugo. Bujni biljni pokrivač pogoduje rasprostranjenoj ispaši stoke. Veoma perspektivan je razvoj turizma na ostrvu. Po podacima iz 2011. godine na ostrvu je bilo pet hotela.
Saobraćaj
Vazdušni saobraćaj odvija se preko aerodroma “Mendeljejevo” aviokompanijom “Aurora” sa Sahalinom, centrom oblasti. Avioni lete zimi četiri puta nedeljno, a leti pet puta nedeljno. Letovi se često odlažu zbog loših vremenskih uslova. Avion na relaciji Južnosahalinsk – Južnokuriljsk leti 80 minuta, karta u jednom pravcu košta oko 15.000 rubalja (oko 24.000 dinara, odnosno 200 €). Aerodrom “Mendeljejevo” udaljen je oko 15,5 km jugozapadno od Južnokuriljska. Od 13. decembra 2016. godine postoji helikopterska veza Kunašira sa ostrvom Šikotan.
Morski putnički i teretni saobraćaj vrši se brodovima “Igor Farhutdinov” i “Polaris”, koji polaze iz luke Korsakov na Sahalinu, a takođe povezuje ostrva Iturup i Šikotan. Okružno preduzeće “Južnokuriljski doker” vrši morski prevoz putnika i robe između ostrva Kunašir i Šikotan brodovima “Nadežda” i “Družba”. Sa Vladivostokom teretni saobraćaj vrši kompanija “Kvinta” brodovima “Burlak” i “Rajs”, periodično jednom u 10 dana. Takođe se isporuka robe vrši brodovima na liniji Vladivostok – Sahalin – Kurili.
Aerodrom “Mendeljejevo”
12. januara 2016. godine prvi put u istoriji Južnokuriljskog okruga na ostrvu je uveden gradski autobuski saobraćaj. Postoji sedam linija, a sve polaze iz Južnokuriljska.
Režim posete
Sem naselja Južnokuriljsk, područja aerodroma “Mendeljejevo” i saobraćajnice Južnokuriljsk – Golovnjino, ostatak ostrva je pogranična zona. Nerezidenti za dolazak na ostrvo moraju da nabave propusnicu u Južnosahalinsku. Pored toga, južni (od reke Sernovodka) i severni (od reke Tjatinka) deo ostrva su područja nacionalnog parka; za turističke posete propusnica se može dobiti u administraciji parka u Južnokuriljsku.
MALA KURILSKA GREDA
Mala kurilska greda (ruski Ма́лая Кури́льская гряда́) se sastoji od šest većih i dve grupe manjih ostrva. Ostrva su izdužena u liniju paralelnu sa Velikom kurilskom gredom, od koje su razdvojene Južnokurilskim moreuzom širine 48 km. Računajući od krajnjeg istočnog rta ostrva Hokaido, rta Nemoro, pa dalje prema severoistoku, dužina Male kurilske grede je 105,5 km.
Ukupna površina ovih ostrva je 360,85 km2. Ovoj grupi pripada i ostrvo Šikotan, koje je jedino naseljeno i koje zahvata 70% površine ostrva Male kurilske grede.
Za razliku od ostrva Velike kurilske grede, na ovim ostrvima nema veličanstvenih vulkana i planina. Površina većine ostrva je niska ili blago zatalasana. Najviši vrh je brdo Šikotan (412 m).
Geološka građa, izgled površine i druge karakteristike prirode ukazuju da ostrva nemaju toliko sličnosti sa Velikom kurilskom gredom koliko sa ostrvom Hokaidom, čiji su deo oni bili u nedavnoj prošlosti. Moreuzi između ostrva nisu duboki, ispunjeni su hridima i podvodnim grebenima. Jaki uticaji plime i oseke i gotovo stalne magle ove moreuze pretvaraju u izuzetno opasna mesta za plovidbu. Kao najbolji primer može da posluži Sovjetski moreuz, koji odvaja gredu od poluostrva Nemoro; dužina moreuza je 5,5 km. Podvodni grebeni ostavljaju za sigurnu plovidbu kanal širine samo 900 m i dubine 18 m.
Šuma postoji samo na ostrvu Šikotan, dok je nema na ostalim ostrvima. Ako je suditi po periodu razmnožavanja nekih glodara, koji traje do novembra, klima Male kurilske grede je blaža nego na Kunaširu.
Na ostrvima Male kurilske grede nalaze se nacionalni parkovi “Mali Kurili” i “Kuriljskij” (delimično).
Do 1855. godine ostrva su bila u spornom statusu, a od te godine su zvanično pripala Japanu. 1945. godine, kao rezultat II svetskog rata, greda je prešla pod jurisdikciju SSSR. Od 1991. godine su u sastavu Rusije, kao zemlje-naslednice SSSR.
Sa tačke gledišta Japana greda je sastavljena od ostrva Šikotan i grupe ostrva Habomai (Niska ostrva), koji su produžetak obalske linije japanskog ostrva Hokaido. 1956. godine potpisana je zajednička deklaracija SSSR i Japana, koja je potvrdila saglasnost SSSR da ostrva Habomai i Šikotan vrati Japanu nakon potpisivanja mirovnog dogovora. 2004. godine Rusija je kao zemlja-naslednica SSSR priznala postojanje te deklaracije i izjavila je spremnost da na osnovu nje vodi teritorijalne pregovore sa Japanom.
Š I K O T A N
Šikotan (ruski Шикота́н) je najveće ostrvo Male grede Kurilskih ostrva. Dobio je ime od ainske reči koja znači veliko naselje (ši=veliki; kotan=naselje); Rusi su ga u XVIII veku zvali Figurnoj (kod prvog opisa zbog razuđene obale) i Španberga (po imenu prvog koji ga je otkrio). Pripadnost ostrva Rusiji osporava Japan. Zbog položaja ostrva pored morske granice sa Japanom i njene teritorijalne pretenzije, na ostrvu je od 1945. godine dislociran odred pograničnih brodova SSSR (zatim Rusije). Jedan od glavnih zadataka morskih pograničnih jedinica Šikotana je presecanje nezakonitog lova japanskih ribara.
Geografija
Ostrvo je izduženo u smeru od severoistoka prema jugozapadu u dužini od 27 km, širina je od 5-13 km. Po različitim podacima širina ostrva je od 182 km2 do 252,77 km2, a ovaj poslednji podatak se uzima kao relevantan. Dužina obale je 117 km, a koeficijent razuđenosti je 2,07. Najviši vrh ostrva brdo Šikotan dostiže samo 412 m. Ostala veća uzvišenja su Ploskaja (363 m), Notori (357 m) i Tomari (356 m). Odlikuje se celinom svoje geološke platforme. Reljef ostrva predstavljen je gusto nagomilanim brdima i niskih planinskih masiva. Aktivnih vulkana na ostrvu nema, a od neaktivnih se izdvajaju Tomari i Notori. I pored toga, ostrvo je seizmički opasno, a u priobalju su mogući cunami. U nauci i štampi najpoznatiji je Šikotanski zemljotres i cunami koji se dogodio 5. oktobra 1994. godine i koji je promenio reljef ostrva. Iz razloga što se pomeranja u zemljinoj kori događaju jugoistočno od Šikotana, cunami maksimalne visine (do 10 m) zapljuskuje jugoistočne zalive i uvale Šikotana (uvale Dimitrova, Snežkova, Crkvena uvala, Majačnaja uvala i druge). Na severoistočnoj obali (Krabovaja, Zvjozdnaja, Malokuriljskaja) cunami ne prelazi visinu 3 m.
Na obali Južnokuriljskog moreuza nalaze se uvale Malokuriljskaja (u severnom delu ostrva) i Krabovaja (u centralnom delu). Južna obala Šikotana podložna je okeanskoj eroziji. Upravo zbog razuđene obale i prisustvu malih pogodnih uvala, ostrvo je dobilo ainsko ime, a zatim i japanski naziv najbolje mesto.
Šikotan je odvojen Južnokuriljskim moreuzom od ostrva Kunašir koje se nalazi 57 km severozapadno; moreuzom Španberga od ostrva Polonskog koje se nalazi 22 km jugozapadno i grupe ostrva Oskolki, koje se nalaze približno 20 km jugozapadno. Oko samog Šikotana nalazi se osam manjih ostrva i hridi (Ajvazovskog, Gnječko, Griga, Daljnjij, Devjatij val, Farhutdinova, Kapici i Srednjij).
Hidrografija
Ostrvo ne oskudeva u vodi. Od reka se izdvajaju Gorobec i Ostrovnaja u čijim slivovima ima dosta velikih blata različitih vrsta. Reka Anama se uliva u uvalu Krabovaja i formira malu deltu. U severnom delu izdvajaju se baseni reka Otrada i Svobodnaja. Na Šikotanu ima mnogo malih jezera i planinskih potoka (Zvjozdnij) u kojima živi jedna vrsta lososa i gde redovno na mrest dolaze i druge vrste riba. Na nekim potocima ima manjih vodopada.
Klima
Klima Šikotana se u celini klasifikuje kao umerena morska, a nalazi se pod uticajem monsuna. Godišnje ima oko 1.240 mm padavina. Jugoistočna obala ima hladniju i vlažniju klimu u odnosu na severozapadnu. Ovo se objašnjava time da zapadnu obalu zagreva topla struja Sojašio, a tihookeanska obala je znatno hladnija zbog hladne Kurilske struje. Zimi se oko Šikotana formira morski led. Leto na ostrvu je vlažno i prohladno. Zbog povećane vlažnosti vazduha najtopliji mesec je avgust sa prosečnom temperaturom +16,3°С. Uzimajući u obzir visoku vlažnost vazduha letnja temperatura je prijatna za ljude.
Zima na ostrvu je znatno blaža nego na kontinentu, sa čestim snežnim padavinama i otopljenjima. Prosečna temperatura najhladnijeg meseca februara iznosi -5,2°C. Prosečna godišnja temperatura +5,2°C slična je onoj na Kunaširu. Međutim, zbog veće kompaktnosti ostrva prosečna godišnja temperatura je malo viša od kunaširske, iz razloga što je to ostrvo znatno izduženo u smeru od severa prema jugu. Klimatski uslovi su u celini povoljni za poljoprivredu, i gajenje krava, ovaca, kokoški i zečeva.
U Malokuriljsku su po dugogodišnjim merenjima temperature vazduha izmereni apsolutni minumum -23,9°C, a apsolutni maksimum +32,8°C. Oktobar je topliji od juna. Po tim podacima, ima nešto manje od 900 mm padavina godišnje.
Flora
Zbog male površine i relativno male visine ostrva flora i fauna na Šikotanu je oskudnija u odnosu na veća kurilska ostrva, ali je bogatija u odnosu na ostala ostrva Male kurilske grede. Po podacima iz 2002. godine na ostrvu su zabeležene 663 biljne vrste, ali zbog loše proučenosti ostrva njihov broj stalno raste i 2015. godine već su zabeležene 724 vrste. Bambus na Šikotanu ne raste mnogo gusto. Obala je pokrivena okeanskim livadama, dok su brda uglavnom pokrivena travom, a ima i stabala tise, jele, breze, kao i listopadnog drveća. Šume pokrivaju oko 23% površine ostrva (2010). Pretežno se nalaze na toplijoj, zapadnoj strani ostrva. U rečnim dolinama dominira jova. Neke biljke su na Šikotanu iščezle relativno nedavno. Jedna vrsta nije izdržala otopljenje, dok je hrast nestao tokom malog ledenog doba u XVII-XVIII veku.
Fauna
Najrasprostranjeniji grabljivci na Šikotanu su lisica i orao belorepan, koji nisu direktna pretnja ljudima. Za razliku od ostrva Hokaido, Kunašir i Iturup na Šikotanu nema medveda. Po celom ostrvu sreće se endemska vrsta glodara (ruski шикотанская полёвка), za koju nisam našao prevod, a koji bi otprilike mogao da glasi šikotanski poljski miš. Od ostrvskih endemskih vrsta tu je i jedna vrsta senica, koja je stanarica. Na ostrvu se gnezde u manjem broju patka mandarinka i japanski čvorak. Ukupno su 2015. godine na ostrvu zabeležene 72 vrste ptica. Morske ptice se gnezde samo na liticama, koje su nedostupne za lisice. Ostrvo se odlikuje brojnim vrstama trčkova (vrsta insekata), kojih po poslednjim podacima ruskih istraživača ima 72 vrste. Taj spisak se stalno povećava, ranije su japanski entomolozi navodili 35 vrsta. U sovjetsko vreme na ostrvu je pronađen jedini u zemlji primerak jedne vrste zmije, ali danas zmija na ostrvu nema.
Državni nacionalni park “Mali Kurili” obuhvata ostrva Male kurilske grede Šikotan, Zeleni, Jurij, Tanfiljeva, Polonskog i Anučina sa hridima i grebenima koji su pored njih, kao i morskog akvatorijuma koji zahvata jednu milju teritorijalnih voda Ruske Federacije.
Mužjak patke mandarinke
Istorija
Od kraja prvog milenijuma p.n.e. do drugog milenijuma n.e. na Šikotanu, kao i na drugim ostrvima Kurilske grede, a takođe i na Hokaidu, vladala je ohotska kultura, nastala na Sahalinu. Za etnografske i arheološke ekspedicije posebno je zanimljivo mezolitsko naselje ohotske kulture u blizini uvale Delfin. Kao rezultat spajanja lokalne neolitske kulture sa tradicijama stanovništva, koji se preselio na ostrvo iz dubina azijskog kontinenta vezan je i nastanak ainskog etnosa, čija kultura je dominirala ostrvom do sredine XIX veka.
1725. godine na ostrvu je došlo do oružanog sukoba lokalnog ainskog stanovništva sa pridošlim Japancima. Rusi su ostrvo otkrili tokom II kamčatske ekspedicije 1733-1743. godine i dali su mu ime Figurnij zbog razuđene obale. 1739. godine Kurilsku gredu izučavali su Španberg (ruski moreplovac, poreklom Danac) i Valton. Zbog zasluga Španberga u otkrivanju ostrva, Brouton je 1796. godine ostrvu dao njegovo ime. Pored naziva ostrvo Španberga, široko se koristilo i staro ime ostrva Šikotan. Ruski moreplovci Golovnjin i Rikord zvali su ga Čikotan.
Tokom hidrogeografskih opisa krajem XVIII i početkom XIX veka ostrvo je u Kurilskoj gredi bilo označeno kao Dvadeseto. Od 1733-1855. godine ostrvo je bilo u sastavu Rusije, a zatim od 7. februara 1855. godine Rusija ga je predala Japanu zajedno sa ostalim južnim Kurilima.
1883. godine aine sa srednjih i severnih Kurila japanske vlasti su poreselile na Šikotan, kao novo mesto njihovog kompaktnog življenja. Japanska imperija je pristupila aktivnoj kolonizaciji ostrva i mnogi aini su podvrgnuti asimilaciji.
Malokuriljskoje
Sovjetska armija zauzela je Šikotan tokom Kurilske desantne operacije krajem II svetskog rata. 1. septembra 1945. godine 830 sovjetskih boraca iskrcalo se na ostrvo, na kome je japanski garnizon brojao 4.800 vojnika i oficira. Japanci su se predali.
Zvanično je sovjetska jurisdikcija nad Šikotanom ustanovljena 2. februara 1946. godine, kada je Ukazom Prezidijuma VS SSSR Šikotan zajedno sa ostalim Kurilskim ostrvima ušao sastav novoformirane Južnosahalinske oblasti, a od sledeće godine Sahalinske oblasti.
1956. godine potpisana je zajednička deklaracija SSSR i Japana, koja je potvrdila saglasnost SSSR da ostrva Habomai i Šikotan vrati Japanu nakon potpisivanja mirovnog dogovora. 2004. godine Rusija je kao zemlja-naslednica SSSR priznala postojanje te deklaracije i izjavila je spremnost da na osnovu nje vodi teritorijalne pregovore sa Japanom.
Stanovništvo
U avgustu 1945. godine civilno stanovništvo Šikotana brojalo je 1.038 ljudi, a činili su ga Japanci i aini. Naredne godine svi državljani Japana deportovani su na Hokaido.
Najveći broj stanovnika na ostrvu zabeležen je krajem sovjetskog perioda (7.500).
Danas broj stanovnika iznosi 2.820 (2010) raspoređenih u dva naselja: Malokuriljskoje (1.873) i Krabozavodskoje (947). 80% stanovništva su Rusi, zatim slede Ukrajinci.
Glavni razlog smanjenja broja stanovnika za preko 60% su ekonomska kriza posle raspada SSSR, kao i Šikotanski zemljotres 1994. godine, posle koga su mnogi doseljenici napustili ostrvo. U XXI veku broj stanovinika je počeo ponovo da se povećava, pa je 2012. godine zabeleženo rađanje čak 80 beba.
Krabozavodskoje
Privreda
Na Šikotanu su luka, fabrika za preradu ribe i elektrana. 2015. godine izgrađena je velika savremena bolnica. Na ostrvu radi hidrofizička opservatorija, razvijen je ribolov i ulov morskih životinja. Od privrednog značaja su sledeće morske vrste: bakalar, plosnatica, kraba, lignja itd.
Saobraćaj
Morski putnički i teretni saobraćaj vrši se brodovima “Igor Farhutdinov” i “Polaris”, koji polaze iz luke Korsakov na Sahalinu, a takođe povezuje ostrva Iturup i Kunašir. Okružno preduzeće “Južnokuriljski doker” vrši morski prevoz putnika i robe između ostrva Kunašir i Šikotan brodovima “Nadežda” i “Družba”.
Šikotan nema aerodrom, ali je 2013. godine na ostrvu izgrađen heliodrom i od 13. decembra 2016. godine uvedena je helikopterska linija do ostrva Kunašir, odakle se može dalje avionom do Sahalina. Heliodrom se nalazi u blizini naselja Krabozavodskoje i sa svih strana je zaštićen od vetra.
1. januara 2016. godine prvi put u istoriji ostrva otvorena je gradska autobuska linija Krabozavodskoje – Malokuriljskoje.
Put koji povezuje naselja Malokuriljskoje i Krabozavodskoje dugačak je oko 8 km
Znamenitosti
Najpoznatija lokacija na Šikotanu je rt Kraj sveta, koji se nalazi na njegovom severoistoku. To je praktično stena, koja se prostire daleko u vode Tihog okeana i obrušava se liticama visine 40-50 m. U drugoj polovini XX veka postao je popularan među turistima i slikarima. Udaljenost do sledećeg kopna u jugoistočnom pravcu je oko 5.400 km.
Po lepom vremenu sa rta se mogu videti planine i vulkani susednih ostrva Kunašir i Iturup. Sam rt Kraj sveta može se posmatrati sa rta Krab, koji je krajnja istočna tačka ostrva. Da bi se došlo do rta potrebno je pešačiti oko 10 km. Naziv Kraj sveta rtu je dao rukovodilac Kurilske kompleksne ekspedicije 1946. godine J. Jefremov, koji je istraživao ostrvo posle njegovog pripajanja RSFSR.
OSTRVO POLONSKOG
Ostrvo Polonskog (ruski Остров Полонского, japanski Taraku-to) je najsevernije ostrvo u grupi Habomai. Moreuz Španberga odvaja ostrvo Polonskog od Šikotana koje se nalazi 22 km severoistočno; moreuzom Polonskog odvojeno je od Zelenog ostrva koje se nalazi 11 km jugozapadno; Južnokurilskim moreuzom odvojeno je od ostrva Kunašir koje se nalazi 52 km severozapadno. Približno 6 km jugoistočno nalazi se grupa ostrva Oskolki.
Dužina ostrva u smeru zapad-istok iznosi 7 km, dok je najveća širina 3,4 km, a površina iznosi 11,78 km2. Oko ostrva su plićaci dubine 3-9 m. Dvema uvalama na severnoj obali ostrva može se prići samo manjim plovilom. Ostrvo je potpuno izgrađeno od gornjokrednih naslaga. Površina ostrva je ravna i niska (najviša kota je 16 m, po drugim podacima 18 m).
Na ostrvu ima šest potoka i pet jezera, od kojih je najveće Dljinnoje (dugačko).
Ostrvo je pokriveno travom, a ima dosta močvarnih predela. Šume nema, mada su savremena arheološka iskopavanja pokazala da je na ostrvu ranije bila široko rasprostranjena jela, a bilo je i manjih površina pod brezovim šumama.
Nivo biljnog bogatstva nije visok zbog malih dimenzija ostrva i udaljenosti od kontinenta: ukupno je evidentirano 129 biljnih vrsta. Vode oko ostrva bogate su cenjenim bioresursima, lososovim vrstama ribe, bakalarom i morskim algama.
Prvi stanovnici ostrva Polonskog bili su aini, koji su se u okolnim vodama bavili ribolovom. Aini nikada nisu bili naročito brojni zbog relativno niske produktivnosti lova i sakupljanja plodova u odnosu na poljoprivredu. Nakon što je Japan ovladao ostrvom 1855. godine, njegove vlasti su pokrenule kolonizacionu delatnost. Uoči događaja 1945. godine na ostrvu je živela 231 porodica sa 1.457 članova. Gustina stanovništva u tom periodu dostigla je fantastičnih 123 stanovnika/km2. Privrednom osvajanju ostrva nije zasmetalo odsustvo dobre luke. Osnovno zanimanje stanovništva bilo je sakupljanje morskog bilja. Zbog visoke vlažnosti i odsustva snežnog pokrivača Japanci su vršili ispašu stoke i konja tokom cele godine. Svi Japanci sa ostrva deportovani su u Japan 1946. godine. Sada na ostrvu nema stalnih stanovnika, a Rusi napušteno naselje zovu Polonskoje.
OSTRVA OSKOLKI
Ostrva Oskolki (ruski Острова Осколки, japanski Todo i Kabuto, u prevodu krhotine) sastoje se iz dve grupe ostrva, Lisji (ruski Лисьи) i Šiški (ruski Шишки), velike hridi Peščernaja (ruski Пещерная) i hridi Kira (ruski Кира).
Ostrva Lisji (lisičja ostrva) dobila su ime po velikom broju lisica kojih je bilo na tim ostrvima u proteklim decenijama. Grupa ostrva Šiški sastoje se od četiri sitna stenovita ostrvca. 1946. godine Kurilska naučno-istraživačka ekspedicija predložila je naziv Šaški zbog sličnosti sa igrom dame, ali se greškom kartografa i redaktora karata naziv izobličio.
Ostrva Oskolki nalaze se 20 km jugozapadno od Šikotana, 16 km severoistočno od Zelenog ostrva, a 6 km jugoistočno od ostrva Polonskog. Najviši vrh ovih ostrva je 38 m (po drugim podacima 42 m). Pojedina ostrva imaju čudan oblik, pa su u ruskom jeziku shodno obliku dobila i ime Parus i Sveča (jedro i sveća), dok su im japanska imena Hokake i Rosoku. U moreuzima između grupa ostrva i usamljenim ostrvima mnogo je podvodnih opasnosti, a iskrcavanje na ostrva je teško.
Ostrva su jedno od najvažnijih mesta prebivanja i razmnožavanja morskih ptica i životinja regiona (stanište ima morski lav). Na ostrvima se gnezdi žutokljuni morski gnjurac (2000. godina).
Tokom II svetskog rata na ostrvu je bio stacioniran vojni garnizon. 4. septembra 1945. godine japanska vojska (više od 100 vojnika) kapitulirala je bez borbe pred iskrcanom sovjetskom vojskom.
ZELENO OSTRVO
Zeleno ostrvo (ruski остров Зелёный, japanski Sibotsu-to) najveće je po površini ostrvo arhipelaga Habomai. Nalazi se 11 km jugozapadno od ostrva Polanskog, a moreuz Vojejkova ga razdvaja od ostrva Jurij, koje je udaljeno samo 1,8 km jugozapadno. 5 km južno je grupa ostrva Djomina.
Ostrvo ima oblik kvadrata, čija stranica je dugačka oko 9 km. Sa 58,38 km2 površine zauzima 14. mesto među Kurilskim ostrvima. Ostrvo je nisko i ravno, kao posledica delovanja talasa pošto se ostrvo u prošlosti nalazilo potpuno pod vodom zbog podizanja nivoa svetskog okeana. Najviša tačka ostrva je 30 m (po drugim podacima 25 m i 24 m) na jugoistoku, dok je u severnom delu 9 m.
Pojedini delovi ostrva su močvarni. Ima nekoliko jezera, od kojih je najveće Utinoje. U severnom delu ostrva u jezero Dolgoje (dugo), koje je spojeno sa okeanom. U njega se uliva potok Dolgij (dugi) dužine oko 10 km. U južnom delu ostrva su jezera Kamenskoje, Srednje i Nezametnoje (neprimetno).
Obale ostrva su stenovite, a prilaz i iskrcavanje na ostrvo su teški.
Ostrvo je potpuno izgrađeno od gornjokrednih naslaga. Obala je dovoljno razuđena, a u njenoj blizini razbacano je mnogo stena i grebena.
Od korisnih ruda Zeleno ostrvo se izdvaja po nalazištima treseta, koja zauzimaju 22 km2 površine.
Bioresursi voda koje okružuju ostrvo su među najbogatijim na svetu. Od industrijskog značaja su lignja, tuna, bakalar, hobotnica, morski jež, kraba, škampi itd. Takođe se vade morske alge.
Zeleno ostrvo ima relativno blagu okeansku klimu sa hladnim i produženim prolećem; svežim letom; toplom, vedrom i suvom jeseni i relativno blagom zimom. Kao rezultat toga sezona parenja glodara produžava se do novembra, a klima je pogodna za aklimatizaciju zečeva. Tokom zime ima dosta snežnih padavina, ali magla i jak vetar ne dozvoljavaju da se snežni pokrivač duže zadrži, što pogoduje stočarstvu. Prosečna januarska temperatura na ostrvu je -5,2°С. Čak i u najhladnijim mesecima (januar i februar) temperatura retko pada ispod -6°С, a apsolutni minimum je -18°С. More oko ostrva se ne ledi, ali za vreme hladnih zima od februara do aprila može se desiti da do ostrva dođe plutajući led iz Ohotskog mora. Leto je kišovito, a prosečna temperatura u avgustu iznosi +16,1°С, što je uz visoku vlažnost vazduha sasvim pogodno za ljude. Apsolutni maksimum temperature za ceo period osmatranja iznosi +28°С. Ostrvo je prilično vlažno, ali godišnje ima 1.020 mm padavina, što je znatno niže u odnosu na Šikotan.
Ostrvo je pokriveno travom, dok šuma nema. Flora Zelenog ostrva je dosta oskudna i po podacima za 2002. godinu pronađeno je 166 biljnih vrsta. Do 2011. godine njihov broj je dostigao 187. Od kurilskih endemskih vrsta izdvaja se iturupski maslačak.
Od kopnenih sisara na ostrvu su po podacima iz 2012. godine prisutni samo lisica i glodari, takođe i rovčica. Postoji i malo krdo od četiri mustanga (podivljalih konja). Na obali živi pacov. Na ostrvu se gnezdi orao belorepan.
U vodama Zelenog ostrva 2016. godine izbrojan je 21 primerak morske vidre, koja se na ostrvo vratila početkom XXI veka.
Ostrvo je otkrio 1739. godine jedan od odreda Druge kamčatske ekspedicije, kojom je rukovodio kapetan III ranga Španberg i dobilo je ime po spoljnjem izgledu. 1946. godine naziv Zeleno vraćeno je ostrvu na predlog učesnika Kurilske naučno-istraživačke ekspedicije.
Zanimljiv incident dogodio se 4. aprila 1983. godine kada je šest američkih aviona povredilo vazdušni prostor SSSR u dubini od 2 do 30 km i izvršilo je uslovno bombardovanje Zelenog ostrva sa nekoliko naleta za napad po nadzemnim ciljevima.
Na ostrvu se nalazi napušteno naselje Zeljonoje (Sibocu), koje je na priloženoj karti označeno kao Valjtanovo.
Ranije je na ostrvu postojao pogon za preradu krabe.
OSTRVA DJOMINA
Ostrva Djomina (ruski Острова Дёмина, japanski Harukarimoshiri-to ili Harukari-to) nalaze se 5 km južno od Zelenog ostrva, a 4 km istočno od ostrva Jurij.
To je arhipelag koji se sastoji od 13 ostrva, ostrvaca i hridi ukupne površine 0,6-0,7 km2. Protežu se od severoistoka prema jugozapadu u dužini od 4,5 km. Dužina obale je 7,5 km. Najviši vrh ostrva je 34 m (po drugim podacima 40 m).
Najveće ostrvo arhipelaga se takođe zove ostrvo Djomina. Ono se nalazi u centru arhipelaga i trouglastog je oblika. Dugačko je 1,5 km, širina varira od 250 do 750 m, dužina obale je 3,9 km. Na njega otpada polovina površine arhipelaga.
Ostrva su nazvana u čast hidrografa Leonida Djomina (1897-1973).
Ostrva su okružena grebenima, teško su pristupačna sa mora, blago su zatalasana i močvarna.
Ceo arhipelag je istog tipa i geološki i po biljnom pokrivaču. Šuma nema, tako da ostrva pokrivaju okeanske livade.
Ostrvo je okruženo prostranim plićacima dubine 3-9 m sa bogatim morskim plodovima (bakalar). 2005. godine bezvizna rusko-japanska ekspedicija izučavala je ptice, floru i zemljište arhipelaga. Raznovrsnost travnatog pokrivača upotpunjavaju anđelika Gmelina i kamčatski osjak.
Ekspedicija je nabrojala 22 subkolonije morskih ptica.
Ptica iz porodice njorki koja živi na ostrvima Djomina (Cerorhinca monocerata)
Početkom XX veka japanski trgovci i ribari praktično su istrebili morsku vidru, čija koža se koristila za izradu tople odeće za japanske vojnike u uslovima stalne pripreme za rat sa Rusijom i SSSR. Grupa od šest morskih vidri posle decenija odsustva registrovana je na ostrvima Djomina 1999. godine. Godinu dana kasnije bilo je već 24 odrasla primerka i sedam mladunaca. Do 2016. godine zabeležena su 64 primerka, pa su ostrva Djomina priznata kao mesto raseljavanja morske vidre na Južnim Kurilima.
Tokom japanskog perioda na glavnom ostrvu Djomina postojalo je malo ribarsko naselje Nakanosima sa šest stalnih stanovnika 1945. godine. Svi oni su deportovani u Japan.
Danas arhipelag nema stalno civilno naselje, mada su u raznim periodima prošlosti privrednu delatnost vršili aini, Japanci i građani SSSR, prvenstveno Rusi.
J U R I J
Ostrvo Jurij (ruski Юрий, japanski Yuri-to) odvojeno je moreuzom Vojejkova od Zelenog ostrva, moreuzom Tanfiljeva odvojeno je od istoimenog ostrva koje se nalazi 6 km zapadno, a moreuz Jurij razdvaja ga od ostrva Anučina koje se nalazi 3 km jugozapadno. 4 km istočno su ostrva Djomina, a japanska obala udaljena je 17 km.
Ostrvo se prostire u smeru severoistok-jugozad u dužini od 7,4 km, dok je najveća širina 2 km. Površina ostrva je blizu 10 km2. Obala ostrva je strma i stenovita, tek na pojedinim mestima je niža sa šljunkovitim i peščanim plažama. Iako je obalska linija krivudava, obala nije mnogo razuđena, njena dužina iznosi 23,9 km, a koeficijent razuđenosti je 2,13.
Postoje samo dve uvale koje su zaštićene od udara talasa i vetrova, Katernaja i Širokaja, i obe se nalaze na severozapadnoj obali. U blizini rtova na ulazu u uvalu Širokaja nalaze se grebeni, a paralelno sa stenovitim liticama nalaze se stene ispod i iznad površine vode. Dubina mora u uvali kreće se od 5-17 m. Uvala Širokaja otvorena je za severne vetrova, ali je ipak ona najpogodnija za iskrcavanje ekspedicija. Ostali deo obale ostrva Jurij je otvoren prema moru. U principu zbog brojnih opasnosti oko ostrva, brodovi retko i sa velikim oprezom prelaze izobatu 20 m, jer se grebeni prostiru i na udaljenosti 1 km od obale.
Površina ostrva je brdovita. Visina ostrva se kreće od 20-36 m, a najviša tačka je rt Lomot (мыс Ломоть), koji dostiže 44 m (po drugim podacima 47 m).
U sredini ostrva nalaze se četiri jezera, koja su povezana sa najbližim uvalama. U jednu od uvala uliva se potok koji teče iz močvarnog terena.
Ostrvo Jurij ima blagu, vlažnu i prohladnu okeansku klimu sa hladnim produženim prolećem; svežim letom; toplom, vedrom i suvom jeseni i relativno blagom zimom. Naprimer, na ostrvu je primećen leptir lastin rep, glodari se razmnožavaju do novembra, a klima je u potpunosti pogodna za aklimatizaciju zečeva. Prosečna godišnja temperatura je oko +6°С. U najhladnijim mesecima (januar i februar) temperatura se retko spušta ispod -5°С. Čak i u rekordno hladnim zimama nisu zabeležene temperature ispod -15°С. Kao što nema jakih mrazeva zimi, tako ni leti nema velikih vrućina. More oko ostrva nikada se ne zaledi, ali tokom jakih zima može biti preplavljeno ledom koji se nanese iz Ohotskog mora. Zimi ima dosta padavina u vidu snega, a leti mnogo kiše i magle. Trećina padavina je tokom hladnog dela godine. Zimi su česte višednevne vejavice i jake snežne padavine vlažnog snega. Vlažnost vazduha je visoka, a zbog male visine ostrva i odsustva planina, tokom cele godine je prilično vetrovito. Godišnja doba su pomerena u proseku za 1,5 mesec zbog uticaja okeana. Letnje kiše i magle pogoduju rastu trave, ali potencijalni razvoj stočarstva je problematičan zbog pripreme kabaste hrane.
U XXI veku ovo retko posećeno ostrvo postalo je objekat izučavanja biologa. Flora ostrva Jurij je prilično siromašna. Po ranijim podacima bilo je manje od 100 biljnih vrsta, međutim po poslednjim podacima ima ih 212, što je znatno više nego na susednom Zelenom ostrvu i ostrvu Tanfiljeva. Na ostrvu ne raste drveće, preovlađuju okeanske livade. Od cveća preovlađuju ljiljanovke.
2016. godine bila je detaljno istražena i flora unutrašnjosti ostrva. Jedna vrsta orhideje je na ovom ostrvu uobičajena pojava iako je ona uneta u “Crvenu knjigu” praktično svih kontinentalnih regiona Dalekog istoka. Od jestivih jagodičastih plodova na ostrvu je obilje jedne vrste kamčatske borovnice, koja je crvene boje i bogata je flavonoidima. Na četiri slatkovodna ostrvska jezera raste jedna vrsta lokvanja. Od kurilskih endemskih vrsta izdvaja se iturupski maslačak.
Od ptica po podacima istraživanja sprovedenog 2000. godine zabeleženi su siva čaplja (4) i orao belorepan (1). Ostrvo redovno posećuje japanski ždral. Na stenama kod severozapadne obale ostrva Jurij u relativnoj bezbednosti od lisica gnezde se vranci.
Uvala Širokaja (бухта Широкая)
Na ostrvu živi riđa lisica, koja je prema ljudima znatno opreznija, u odnosu na lisice na susednim ostrvima Kunašir i Šikotan.
Priobalne vode naseljava morska vidra, koja se ponovo vratila na ostrvo početkom XXI veka. 2016. godine u vodama ostrva Jurij zabeležen je 41 primerak ovog sisara. Od vodozemaca na celoj teritoriji ostrva ima lokalne vrste žabe.
Ostrvo zauzima prvo mesto u Maloj kurilskoj gredi po broju trčaka (ili trčuljaka), ovih insekata ima čak 26 vrsta. Ima i mrava.
Autohtono stanovništvo bili su aini, koji su se bavili lovom i sakupljanjem plodova. Rusificirani savremeni naziv za ostrvo proistekao je iz ainskog uriri, što u prevodu znači vranac (misli se na vrstu morske ptice). Danas je ostrvo nenaseljeno, mada je krajem japanske vladavine na njemu živeo čak 501 stanovnik. Na ostrvu je radila fabrika za preradu morskih plodova, a postojala je i osnovna škola. Uglavnom su to bile porodice ribara, koji su lovili krabe. Japansko groblje obeleženo je memorijalnim stubom.
Tokom II svetskog rata na ostrvu je bio lociran japanski vojni garnizon. 3. septembra 1945. godine japanska vojska (1 oficir i 41 vojnik) bez borbe se predala Crvenoj armiji koja se iskrcala na ostrvo.
Sledeće godine građani Japana deportovani su u matičnu državu.
Na ostrvu se nalazi napušteno naselje Katernaja, koje su povremeno koristila vojna lica.
OSTRVO ANUČINA
Ostrvo Anučina (ruski О́стров Ану́чина, japanski Akiyuri-to) je najjužnije od bilo kada naseljenih ostrva Male grede Kurila. Japanski naziv za ostrvo Akiyuri doslovno znači mlađi brat ostrva Jurij. Sadašnje ime ostrvo je dobilo po ruskom geografu, antropologu i etnografu Dmitriju Anučinu.
Ostrvo Anučina razdvojeno je od moreuzom Jurij od ostrva Jurij, koje se nalazi 3 km severoistočno, a moreuzom Tanfiljeva od ostrva Tanfiljeva, koje se nalazi 6 km severozapadno.
Površina ostrva je 2,35 km2 (po drugim podacima 1,96 км2). Ostrvo je nepravilnog oblika, dugačko je oko 3 km, a široko 1,2 km. Dužina obale je 8,5 km, a koeficijent razuđenosti iznosi 1,56.
Najviša tačka ostrva je 33 m (po drugim podacima 42 m). Ostrvo okružuju podvodni grebeni i stene. Iskrcavanje na obalu predstavlja teškoću.
Kod severoistočne obale nalazi se malo satelitsko ostrvo površine 0,2 km2, koje je tek 2016. godine dobilo zvanično ime ostrvo Derevjanko (остров Деревянко).
Ostrvo ima najblažu umereno-okeansku klimu od svih ostrva Male grede. Period razmnožavanja glodara i na ovom ostrvu traje do kraja novembra i takođe je moguće na ostrvu gajiti životinje koje vole toplotu, kao što su zečevi. Kao primer ovome, 1946. godine na ostrvo je dovedena činčila. Do 1955. godine ona se toliko namnožila, da je bilo moguće uloviti 10-20 primeraka za samo 1-2 sata. Međutim, tokom oštrijih zima na ostrvo preko leda dolaze lisice. Istraživanja koja su vršena 1995. godine pokazala su nestanak populacije činčile.
Na ostrvu nema šume. Travnate livade su na pojedinim mestima zamenjene žbunovima i močvarama.
Ostrvo je okruženo plićacima, koji su prostrani i bogati morskim plodovima (bakalar). Dubina plićaka kreće se od 3-9 m.
Na peščanoj severnoj obali kod ušća potoka do 1946. postojalo je malo naselje japanskih ribara Utamue. Civilno japansko stanovništvo ostrva 1945. godine brojalo je 88 ljudi. Lokalni ribari su pretežno lovili bakalar. Nakon što je uspostavljena sovjetska kontrola nad ostrvom, svi su tražili repatrijaciju u Japan.
Na južnoj obali ostrva je napušteno naselje Anučino.
Zanimljivo je da su na ostrvu izgrađena dva puta.
17. septembra 2014. godine na krajnjem južnom rtu ostrva Anučina postavljen je krst “da bi se ozvaničilo rusko prisustvo na Kurilskim ostrvima, u slavu Ratne mornarice i geografskih otkrića, koji su sa njim povezani”. Spomenik je podignut u okviru Sveruskog programa “Pravoslavna ekspedicija”.
Danas na ostrvu nema stalnog civilnog naselja, mada su ga u prošlosti u različitim periodima naseljavali redom aini, Japanci i građani SSSR, prvenstveno Rusi.
Danas se na ostrvu nalazi pogranična karaula, koja kontroliše okolni akvatorijum.
OSTRVO TANFILJEVA
Ostrvo Tanfiljeva (ruski О́стров Танфи́льева, japanski Suisho-to) je najbliže japanskom ostrvu Hokaidu (ne računajući ostrvca) od ostrva Male kurilske grede.
Ostrvo Tanfiljeva odvojeno je moreuzom Tanfiljeva od ostrva Jurij koje se nalazi 6 km istočno i ostrva Anučina koje se nalazi 6,3 km jugoistočno. Od ostrva Hokaido (poluostrvo Nemuro), koje se nalazi 7,5 km jugozapadno, razdvaja ga Sovjetski moreuz (пролив Советский) širine 7,5 km. Zeleno ostrvo je 11,5 km severoistočno. Između ostrva Tanfiljeva i poluostrva Nemuro nalazi se nekoliko ostrvaca (Signalnij, Rifovij i Storoževoj). Kada je vedro vreme sa ostrva Tanfiljeva jasno se vidi obala ostrva Hokaido i pored ostalog “Kula plača” visoka 96 m.
Površina ostrva je po različitim izvorima od 12,42 do 25 km2. Dužina ostrva je 8,3 km, a najveća širina je 5,5 km. Ostrvo ima složen nepravilan oblik (meni liči na figuru psa u trku!).
Površina ostrva je ravna, a visine se kreću od 9 do 18 m (po drugim podacima od 9 do 12 m). Na ostrvu ima močvara i nekoliko malih slatkovodnih jezera. Ostrvo je okruženo stenama, grebenima i hridima, koji se nalaze na udaljenosti do jedne milje od obale. Iskrcavanje na obalu je teško.
Na krajnjoj južnoj tački ostrva, rtu Zorkij, postavljen je svetionik Tanfiljeva. Uvala Zorkaja se uvlači u jugozapadnu obalu ostrva Tanfilejva između rta Zorkij i rta Udačnij (uspešni), koji se nalazi približno 800 m severozapadno od rta Zorkij. Obale uvale su niske, ali su sa strmim nagibom i kamenitom plažom. Na severoistočnoj obali nalazi se malo slatkovodno jezero, koje je sa uvalom spojeno jezerskom otokom. Na ulazu u uvalu, 180 m južno od rta Udačnij, nalazi se obraslo travom ostrvce Jaičnij (Яичный, jajasto) visoko 3,5 m. Između tog ostrvca i rta Udačnij proteže se stenoviti greben sa dubinama 0,7-5,6 m. Uvala Zorkaja zaštićena je od severnih i istočnih vetrova, dok južni vetrovi uzrokuju talase. U sredini uvale dubine mora se kreću od 4-7 m. Na morskom dnu je pesak, dok je na obali kamenje.
Ostrvce Bočonok visine 5,6 m nalazi se u plićaku 400 m severozapadno od rta Udačnij, gde je dubina mora ispod 5 m. Ovaj plićak se pruža od jugozapadne obale ostrva Tanfiljeva u dužini od 900 m prema jugozapadu. Ostrvce Bočonok je obraslo travom. U njegovoj blizini su razbacane hridi.
Buhta Groznaja uvlači se u zapadnu obalu ostrva Tanfiljeva 650 m severno od rta Udačnij. Širina ulaza u uvalu je oko 2.780 m. Obale uvale su većim delom strme. Ulazni rtovi i severna obala okruženi su hridima, pokrivenim morskom travom. Duž istočne obale pruža se peskovito-šljunkovita plaža. Centralni deo uvale zaštićen je od severnih i istočnih vetrova, dubina mora se kreće od 7-11 m, a na morskom dnu su pesak i školjke.
Uvala Čičerina se uvlači u severnu obalu ostrva Tanfiljeva između rta 45 Dozora (43°28’N, 145°53’Е) i rta koji se nalazi 3.150 m istočno od njega. Na Google Earthu uvala se zove Neusipnaja. U srednjem delu uvale nalazi se hrid. Istočni deo uvale je zaštićen od južnih i jugoistočnih vetrova, a dubina mora se kreće od 8-10 m. Morsko dno je kamenito.
Svetionik Bolotnij nalazi se na istoimenom rtu na severoistočnom kraju ostrva Tanfiljeva. Plićak sa najmanjom dubinom 4,2 m nalazi se 1.450 m severoistočno od rta Bolotnij. Plićak se proteže od jugozapada prema severoistoku u dužini od 2,2 km, a morsko dno je stenovito.
Uvala Tanfiljeva se uvlači u istočnu obalu ostrva između rta Bolotnij i rta Bojevoj, koji se nalazi 3.150 m južno od rta Bolotnij. Obale uvale Tanfiljeva su strme i presečene jarugama, čije strane su obrasle travom. U uvali se nalazi kuća. Ulazni rtovi uvale okruženi su hridima. U uvali ima mnogo plićaka i stena, od kojih su najpoznatije Krejser i Kit. Uvala je zaštićena od jugozapadnih i zapadnih vetrova, u njenom srednjem delu dubine mora se kreću od 5-7 m, a morsko dno je peskovito.
Ostrvo Tanfiljeva su istraživali geolozi i okeanolozi, koji su analizirajući njegove slojeve pokušali da ustanove hronološku geologiju Male grede, a takođe susednih Kunašira i Hokaida. Ostrvo je potpuno izgrađeno iz gornjokrednih naslaga. Na jednoj plaži, koju je razorilo more, na površinu su izašli ostaci okamenjenog drveta krednog perioda starosti preko 60 miliona godina, mada danas na ostrvu nema šume. U srednjem pleistocenu, pre oko 170-180 hiljada godina, klima na ostrvu bila je toplija. Pre 125 hiljada godina ostrva Habomai preplavio je okean. Nalazeći se ispod površine mora, ostrva su se pretvorila u plićake. Tada ih je more poravnalo i ostrva su postala skoro ravna. Pre oko 35 hiljada godina na Hokaidu se dogodila jaka vulkanska erupcija, koja je pokrila pepelom debljine 1,5 m sva ostrva Make kurilske grede, uključujući i južni deo Šikotana. Pronađeni su i tragovi pepela drugih vulkana Iturupa i Kunašira. Od tog pepela formirao se sloj sivo-plave gline, iznad koga je sloj treseta, koji u centralnom delu lokalne močvare Tanfiljeva dostiže debljinu od 2 m. U starim slojevima treseta pronađeni su tragovi peska koji je naneo cunami. Tokom poslednjeg velikog ledenog doba (pre 18-20 hiljada godina) nivo okeana se smanjio za 100-130 m. U to vreme ostrva Habomai i Kunašir su se spojila sa ostrvima Hokaido i Sahalin u jedinstveni suvozemni most pokriven listopadnom šumom i tundrom. U XVII i XVIII veku klima ostrva je bila hladnija od savremene, a i nivo okeana bio je niži. U tom “malom ledenom dobu” na ostrvu se aktivno formirao sloj mladog treseta.
Klima ostrva je blaga umerena morska sa jakim uticajem okeanskih masa. Jakih mrazeva nema, ali nema ni velikih vrućina. Godišnja doba su pomerena u proseku za 1,5 mesec. Prosečna godišnja temperatura iznosi oko +6°C. Vlažnost vazduha je visoka, a letnje kiše i magle povoljno utiču na rast trave, ali je potencijalni razvoj stočarstva skopčan sa problemom pripreme kabaste hrane. Zbog reljefa ostrva tokom cele godine je prilično vetrovito, mada vetar ne dostiže jačinu kao na nekim drugim ostrvima Kurila. Trećina padavina je tokom hladnog perioda godine. Zimi su karakteristične dugotrajne vejavice i jake padavine mokrog snega.
Ostrvo je prekriveno travom i livadama, dok šuma nema. Na pojedinim mestima raste žbunje i patuljasto drveće (vrba). Flora ostrva je siromašna. Po ranijim istraživanjima na ostrvu je bilo manje od 100 biljnih vrsta, ali su kasnija istraživanja pronašla 175 vrsta. Od cveća se izdvajaju ljiljani.
Na močvarama se povremeno gnezdi japanski ždral, koji dolazi sa ostrva Hokaido. U vodama oko ostrva ima mnogo industrijskih vrsta, najvažniji su morski krastavac i kraba.
Na ostrvu Tanfiljeva prvi su se pojavili aini, koji su se bavili ribolovom. Pretpostavlja se da su oni prvi dali ime ostrvu. Postoji teorija da je japanski naziv za ostrvo Suiso-to ili Suiso-džima (kvarcno ostrvo) preinačen ainski naziv ši iso, odnosno velika ravna obala. U takozvanom Meidži periodu (1868-1912) kada japansko društvo prelazi sa feudalnog sistema vrednosti na moderniji vid rukovođenja državom osnivanjem japanskog carstva, ostrvo je bilo u sastavu jednog sela, a kasnije je pripalo selu Habomai. U tom periodu na njemu je bilo stalno japansko naselje sa oko 1.000 stanovnika, koji su sakupljali morsku travu i lovili su ribu i krabu, postojala je i fabrika ribljih konzervi. Zbog velike gustine naseljenosti celo ostrvo je bilo podeljeno dubokim zemljanim rovovima na manje delove.
Po okončanju II svetskog rata 1945. godine ostrvo je zauzela sovjetska vojska. Po japanskom policijskom izveštaju iz tog vremena na njega se iskrcalo 19 sovjetskih vojnika. Japansko stanovništvo deportovano je na Hokaido.
1946. godine sovjetske vlasti su ostrvu dale ime u čast ruskog geografa, geobotaničara i pedologa Gavriila Tanfiljeva. Iste godine je formirana pogranična karaula №1, koja je i danas aktivna. 1994. godine na ostrvu je došlo do ubistva vojnika (nema dodatnih informacija).
Krajem XX veka i u XXI veku ruska strana je napravila nekoliko simboličnih koraka u cilju da pokaže Japanu svoju kontrolu nad Kurilima. 1997. godine na ostrvu Tanfiljeva postavljen je pravoslavni krst u čast ruskih istraživača koji su otkrili Kurile 300 godina ranije, a 2005. godine za religiozne potrebe 12 ruskih vojnika pored krsta podignuta je crkvica Dimitrija Solunskog. Pošto se crkvica dobro vidi sa ostrva Hokaido, neki Japanci su tu izgradnju proglasili za provokaciju. Pored crkvice na ostrvu se pojavila i statua Nikole Čudotvorca, do koje je napravljena staza od školjki. Sa strane staze su kovane klupe i ulične svetiljke.
Stalnog civilnog naselja na ostrvu nema, ali su tu cele godine graničari sa porodicama. Takođe regularno dolazi u režimu rotacije do nekoliko desetina radnika firme “Zorkaja”, koji se bave vađenjem jedne vrste morskog krastavca, a radnici su pretežno iz zemalaja Zajednice nezavisnih država. Morski krastavac se suši i izvozi u Japan. U sovjetsko vreme se odvozio na Šikotan i tamo se konzervirao.
Ostrva u Sovjetskom moreuzu:
(1) Signalnij (ruski Сигна́льный, japanski kaigara-džima). Nalazi se u severozapadnom delu plićaka Opasnaja. Od ostrva Tanfiljeva udaljen je 4 km, a od ostrva Hokaido 3,7 km. Najbliže ostrvo je Rifovij (1,5 km). Dužina ostrva je oko 200 m, a visina je 2 m. Dubina mora oko ostrva je do 2 m. Na ostrvu se nalazi automatski svetionik Signalnij. Svetionik je postavljen 1936. godine, a autor projekta je jedan japanski inženjer. Ruski naziv ostrvu je dodeljen 1952. godine.
(2) Rifovij (ruski Ри́фовый, japanski odoke-šima), visine 3,8 m. Nalazi se u plićaku Opasnaja između ostrva Signalnij i Storoževoj, u centralnom delu grebena, koji povremeno preplavljuje plima.
(3) Storoževoj (ruski Сторожево́й, japanski moemosiri-šima). Nalazi se se u jugoistočnom delu plićaka Opasnaja i najveće je ostrvce među grebenima i hridima. Površina je oko 7 ha, a najveća visina je 11,8 m. Ostrvce je ravno, sa strmim obalama i pokriveno je travom. Japanski naziv za ostrvo dolazi od ainskog moi-mo-siri (ostrvo tihih talasa). U japanskoj istoriografiji u različitim epohama pojavljivala su se i druga imena: Moromošir, Moiosiri, Montmosiri, Moi Kodzima. Ostrvo je trouglastog oblika sa stranicama 500, 600 i 300 m. More oko ostrva je plitko (2-8 m) i bogato bioresursima (bakalar, morski krastavac). Na vrhuncu japanske uprave (tridesete godine XX veka) bilo je pokušaja da se na ostrvu nastane ribari. Postoji zapis o pogibiji dva ribara pod snežnim nanosima 3. maja 1933. godine!
