16. JADRANSKO MORE

Jadransko more je ogranak Sredozemnog mora, koji razdvaja Apeninsko poluostrvo od Balkanskog poluostrva, odnosno Apenine od Dinarida.

Jadran je najseverniji rukavac Mediterana, koji je s njim spojen preko Otrantskih vrata (morski prolaz između Jadranskog i Jonskog mora). More se pruža od Tršćanskog zaliva do Otrantskih vrata pravcem severozapad-jugoistok u dužini od 783 km. Prosečna širina mora je od 87-210 km, a Otrantskih vrata (ili moreuza) 72-100 km. Mnoštvo ostrva na severnoj i istočnoj obali Jadranskog mora smanjuje širinu otvorenog mora u tom delu na oko 145 km. Dužina obale je 7.847 km. Površina Jadranskog mora je 138.600 km².

Države na obalama Jadranskog mora su Albanija, Bosna i Hercegovina, Crna Gora, Hrvatska, Italija i Slovenija. U Jadranu se nalazi preko 1.300 ostrva, većinom smeštenih na istočnoj strani, tj. ispred hrvatske obale.

Deli se na tri bazena, severni koji je najplići i južni koji je najdublji, s najvećom dubinom od 1233 m. Morske struje putuju u smeru obrnutom od kazaljke na satu, ulazeći kroz Otrantska vrata uz istočnu obalu mora i vraćajući se uz zapadnu (italijansku) obalu. Salinitet Jadrana je manja od Sredozemnog zato što pritoke u Jadranskom slivu čine trećinu pritoka Sredozemnog mora. Površinska temperatura mora varira od 24^o leti do 7^o zimi.

U srednjem veku su balkanski Sloveni Jadransko more nazivali Sinjim morem.

More leži na Jadranskoj mikroploči, koja se u mezozoiku odvojila od afričke ploče. Kretanje ploče i sudar sa evroazijskom pločom je znatno uticalo na uzdizanje okolnih planinskih lanaca. U Jadranu su nađeni svi tipovi sedimenata koje je najvećim delom donela reka Po, najveća reka u Jadranskom slivu.

Zapadna obala je aluvijalna ili terasasta, dok je istočna vrlo razuđena i kraška.

Na Jadranu je mnogo zaštićenih područja, kako bi se zaštitila bioraznolikost u kršu. More je obilato florom i faunom i u njemu živi više od 7000 vrsta, od kojih su mnoge retke, endemske i ugrožene.

Jadransku obalu nastanjuje preko 3,5 miliona ljudi. Najveći gradovi su Bari, Venecija, Trst, Rijeka i Split.

Glavne privredne aktivnosti uz obalu su ribarstvo i turizam. Hrvatski i crnogorski turizam je ekonomski najbrže rastući u regiji. Pomorski transport je također vrlo bitna delatnost, a na obali Jadranskog mora postoji 19 većih pomorskih luka kroz koje godišnje prođe preko milion tona robe. Najveće jadranske pomorske luke za teretni transport su Venecija, Trst, Kopar i Rijeka, dok se venecijanska i splitska luka najveće putničke luke.

Samo Hrvatska ima u Jadranskom moru 1.246 ostrva, ostrvaca, hridi i grebena. Za razliku od obale Hrvatske, obala Italije je prilično “monotona”, gotovo ravna linija, odnosno nije razuđena i bez ijednog iole većeg ostrva. U otvorenom moru (dakle ne računajući priobalne zalive) jedino ostrvo San Domino u grupi ostrva Tremini ima površinu nešto preko 2 km². Italijanska Scuola di Geografia iz Đenove navodi da je broj ostrva u italijanskom delu Jadrana veći ukoliko se računaju ostrva u Venecijanskom i zalivu Grado, kao i takozvana “ostrva u delti reke Po”.

Ostrva u delti reke Po (Albarella, Donzella, Ariano, Tolle, Pila i Gnocca) ne smatram ostrvima u Jadranskom moru, pa ih nisam ni opisivao, za razliku od ostrva u zalivu Grado i Venecijanskom zalivu.

Ukupno su opisana 74 ostrva.

T R E M I T I

Tremiti se nalaze severno od Garganskog poluostrva. Ime ostrva povezano je sa njihovom istorijom protkanoj mnogobrojnim zemljotresima. Reč tremolanti je u vezi sa podrhtavanjem. Od matičnog kopna udaljeni su oko 22 km.

Ukupna površina svih ostrva je 3,13 km², a na njima živi 493 stanovnika (novembar 2023. godine), što znači da je gustina naseljenosti 157 stanovnika/km². Najveći broj, od 817 stanovnika, zabeležen je 1901. godine. Međutim, u ostalim popisima broj stanovnika je vrlo malo varirao, od 334 (1981) do 526 (1911).

Ostrva su služila za interniranje političkih zatvorenika za vreme Musolinijevog fašističkog režima. Dva milenijuma ranije su poslužila za sličnu namenu kada je August poslao svoju unuku Juliju Mlađu u progonstvo na jedno od tih ostrva (kasnije nazvano Trimerus).

Ostrva su danas zbog čiste vode popularno turističko odredište.

Tremiti se sastoje od pet ostrva. Naseljena su samo ostrva San Domino i San Nicola.

Administrativno čine Opštinu Isole Tremiti, u provinciji Foggia (Fođa), regija Puglia (Apulija).

S A N D O M I N O

San Domino je najveće i turistički najrazvijenije ostrvo u arhipelagu. Na njemu je jedina peščana plaža arhipelaga.

Dužina ostrva je oko 2,6 km, a najveća širina je je oko 1 km. Dužina obale je 9,7 km. Površina San Domina je 2,07 km². Najviši vrh ostrva je Colle dell’Eremita sa 116 m.

Na ovom ostrvu su locirani svi hoteli koji postoje na Tremitima. Ostrvo je pokriveno borovom šumom, koja je degradirana prema obali. Ostrvo zovu i “zelenim biserom Jadrana”. San Domino obiluje pećinama, a tri najpoznatije su Viole, Le Rondinelle i Blue Marino.

San Domino je naseljen u drugom milenijume p.n.e. Poslednji podaci o broju stanovnika odnose se na 2001. godinu, kada ih je bilo 236.

Veza sa kopnom je izvanredna (ali jedino iz luke Termoli veza postoji tokom cele godine), a najbrže se stiže helikopterom iz Fođe.

GPS koordinate: 42°06′50″ N, 15°29′15″ E.

S A N N I C O L A

San Nicola je ostrvce na kome živi najveći deo stanovnika i predstavlja administrativni centar arhipelaga, jer je jedino ostrvo u arhipelagu koje je naseljeno tokom cele godine.

U mestu se nalaze gradska kuća, pošta i ambulanta. To je strmo i stenovito ostrvce bogate istorije. Ostrvce je izduženo u smeru jugozapad-severoistok. Najviši vrh iznosi 75 m i nalazi se u centru ostrvca. Od San Domina razdvaja ga kanal širine 500 m. Dužina ostrvca je oko 1,7 km, a najveća širina je oko 350 m. Površina ostrvca je 45,6 ha, a dužina obale je oko 5,6 km.

Grandiozna tvrđava na ostrvcu svedoči o njegovom istorijskom značaju. Na njemu se nalazi manastir u kome je sahranjen redovnik po imenu Nicolò. Legenda kaže da je svaki pokušaj premeštanja njegovog tela dovodio do velokih oluja i sprečavao navigaciju oko ostrva.

2001. godine na ostrvu San Nicola bio je popisan 131 stanovnik.

GPS koordinate: 42°07′24″ N, 15°30′35″ E.

C A P R A I A

Capraia (poznato i pod nazivima Caprara i Capperaia) je divlje, napušteno ostrvce i čini deo nacionalnog parka. Površina iznosi 48,7 ha, odnosno nešto je veće od ostrvca San Nicola.

Ostrvce se ranije zvalo Capperaia zbog kapra koji i danas raste na tom ostrvu.

Ostrvo izgleda zaravnjeno, a najviši vrh je Monte Grosso (53 m).

Nekada je Capraia bila plodna i zelena (zemlju su obrađivali monasi koji su živeli na ostrvu), ali je danas uglavnom pokrivena makijom.

GPS koordinate: 42°06′50″ N, 15°29′15″ E.

C R E T A C C I O

Cretaccio i La Vecchia (desno)

Cretaccio je, u stvari, gomila gline i potpuno nenaseljeno ostrvo. Nalazi se 70 m od ostrva San Domino, a 250 m od ostrva San Nicola. Površina je 3,5 ha.

GPS koordinate: 42°13′29″ N, 15°44′52″ E.

P I A N O S A

Pianosa je nenaseljeno ostrvce. Maksimalna visina iznosi 15 m. Ponekad je potpuno pokriveno talasima za vreme oluja. Ovo ostrvce je odvojeno od ostalih ostrva arhipelaga. Zbog toga se ponekad u geografskom smislu i ne smatra ostrvom arhipelaga, već usamljenim ostrvom. Nalazi se oko 20 km severozapadno od Capraie, 35 km od najbliže tačke na italijanskom kopnu, a 45 km od najbližeg hrvatskog ostrvca Palagruže. Pianosa je dugačka 700 m, najveća širina je 250 m, a površina je 13 ha. Ima izgled platoa (odatle potiče ime ostrvca) kamenitog tla (zbog sušenja i ljuštenja blokova krečnjačke stene) blago nagnutog prema jugu, gde se stene lagano utapaju u more, stvarajući plitko morsko dnoi čini obalu pogodno za pristajanje čamaca. Severnu obalu karakteriše stena nalik litici.

Flora na ostrvu je veoma oskudna i ograničena je na sukulente (biljke sa mesnatim i sočnim listovima ili stablom). Jedini sisari na ostrvu su divlji zečevi i miševi, dok gmizavce predstavljaju počksli gušter i pacovska zmija. Nasuprot tome morsko dno ugošćuje veliki broj vrsta koje su našle prirodno stanište u podnožju litica koje padaju u more do 30 m dubine. Tu se nalaze orade, hobotnice, murine, morske jegulje, škarpine i veliki jastozi.

Pianosa je najsevernija tačka regije Apulija (italijanski Puglia, izgovara se Pulja). U užem smislu administrativno pripada provinciji Foggia, a opštini Tremiti.

GPS koordinate: 42°13′29″ N, 15°44′52″ E.

I S O L E P E D A G N E

Isole Pedagne je mali arhipelag koji zatvara spoljnu luku Brindisi i deli ga od Jadranskog mora.

Trenutno je pet od šest ostrva vojna zona, jer se na njima nalazi kasarna za obuku puka italijanske Ratne mornarice.

Termin Pedagne je možda povezan sa terminom pedagna, koji potiče od vulgarnog latinskog pedanĕa(m) (= koji se odnosi na stopalo), možda zbog oblika ostrva Sant’Andrea i Pedagna Grande, sličnog otisku stopala.

Ostrvca arhipelaga su: Sant’Andrea, Pedagna Grande, Giorgio Treviso, La Chiesa, Traversa i Monacello.

Sant’Andrea

Najveće ostrvce arhipelaga (površine oko 25 ha), poznato u antičko doba pod imenom Bara, u rimsko doba pominju ga Apijan Aleksandrijski, Cezar, Plinije Stariji, Lukan; tokom građanskog rata između Cezara i Pompeja (49-45. godine p.n.e) koristio ga je Lucije Skribonije Libo, Pompejev tast, kao bazu za  komandovanje flotom od 50 brodova, ali ga je Marko Antonije opsedao oduzevši mu vodu za piće i nateravši ga da pobegne. 1059. godine ostrvo je dobilo ime Sant'Andrea, jer je arhiepiskop Orije i Brindizija Eustachio, koji je imao svoju rezidenciju u Monopoliju, dao građanima Barija da sagrade manastir u čast apostola Sant'Andrea, koji je 1062. godine već bio završen i poveren benediktincima. Međutim, do 1579. godine manastir je već bio propao. Kult Svetog Andreja se kasnije proširio na grad i 1671. godine podignuta je kapela posvećena svetitelju u novoj crkvi Santa Teresa. Nekoliko ostataka opatije se još uvek čuva u Pokrajinskom arheološkom muzeju "F. Ribezzo". Normani su izgradili prvu ispostavu za odbranu grada, a kasnije je Karlo I Anžujski sagradio cilindričnu kulu, koja je tada postala osnova za izgradnju sadašnjeg zamka Alfonsino, aragonske gradnje, po nalogu Ferdinanda Aragonskog, sina Alfonsa, vojvode od Kalabrije 1481. godine.

Već 1484. godine tvrđavu su napali Mlečani, predvođeni generalom Francescom Marcellom koji je, nakon što je pokušao da osvoji grad sa kopna, pokušao da ga osvoji sa mora. Zatim se povukao i uspeo da zauzme Gallipoli tek posle teške bitke. 1528. godine Serenissima je pokušala sa 16 galija da ponovo napadne tvrđavu, koji međutim nije osvojena, primoravajući neprijateljske brodove da se udalje. Filip II, sin Karla V, odlučio je da utvrdi ostrvo i 1558. godine je preduzeo izgradnju Forte dell'Isola, ili Forte a Mare, da bi branio grad od mogućih neprijateljskih napada. Izgradnja je trajala 46 godina, bez prestanka. 1572. godine bilo je dve hiljade vojnika prisutnih u Bariju i Brindiziju u dva glavna uporišta Apulije. 1616. godine tvrđavu je napalo jedanaest venecijanskih brodova, koje je odvratilo osam velikih španskih ratnih brodova. Počevši od 1715. godine u garnizonu je bilo sto nemačkih vojnika, nakon što je Filip V izgubio Napuljsko kraljevstvo posle poraza u ratu za austrijsko nasleđe. 9. aprila 1799. godine francuski bojni brod "Le Généreux" napao je Brindizi, i dalje ostao veran Burbonima. Francuzi su, uprkos tome što su izgubili komandanta broda tokom sukoba za zauzimanje grada nakon granatiranja sa tvrđave, napustili grad već 16. aprila. U XIX veku je postavljen svetionik, a tokom Prvog svetskog rata postao je depo mina za mornaricu. 1984. godine prešao je iz vlasništva vojske (mornarice) u državnu svojinu.

1934. godine izgrađena je baterija "Carlo Pisacane" sa četiri topa 152/40. Sa kopnom je povezan preko Torpedinieria Climene, koja vodi do oblasti Sciaia.

Na Google Earthu južni deo ostrva je naznačen kao Isola Forte a Mare.

Castello Alfonsino (Forte a Mare)

Pedagna Grande

Pedagna Grande (ili Pedagna Grandi) je drugo po veličini ostrvo u arhipelagu.

Na ostrvu se nalazi vojna baterija “Fratelli Bandiera”, izgrađena 1916. godine. I dalje se koristi kao poligon za obuku i operativna baza Brigade marinaca “San Marko” i stoga je vojna zona.

Takođe se nalazi i svetionik.

Povezan je sa kopnom putem Pedagne, koji vodi do industrijske zone Brindizija.

Površina iznosi 8,63 ha.

Giorgio Treviso

Ravno je i ima nisko rastinje i nalazi se između ostrva Pedagna Grande i La Chiesa. Ostrvo je vojna zona. Površina je 2.270 m².

La Chiesa

U prevodu crkva.

Takođe je ravno i ima nisko rastinje.

Na ostrvu se nalazi pustinjačka pećina (Grotta dell’Eremita), sa freskama koje možda predstavljaju Rođenje Hristovo i koje su sada u lošem stanju; nekada su tu bile i spavaonica i cisterna za sakupljanje kišnice. Naselje je bilo povezano sa manastirom na ostrvu Sant’ Andrea, podignutim u kasnom srednjem veku. Površina je 1,29 ha.

Traversa

U prevodu krst.

Ostrvo je drugo najmanje u arhipelagu i zauzima ga svetionik projektovan 1834. godine na kružnoj bazi izgrađenoj 1859. godine, a u funkciji je od 1. februara 1861. godine.

Svetionik je koštao 75.222 lire i vidljiv je na 13 milja. pre automatizacije njime su upravljala tri svetioničara. Površina ostrvca je 3.850 m².

Monacello

Najmanje ostrvce arhipelaga, bez vegetacije je, jer je samo mala stena koja se nalazi između La Chiesa i Traverse. Površina je 600 m².

U blizini ostrva pronađena je olupina broda 50 m od obale, rimsko sidro, četiri litička sidra, amfora i fragmentarne amfore iz I veka p.n.e. - III vek n.e.

I S O L E G R A D A T E

Laguna Grado se nalazi u Gornjem Jadranu, na teritoriji opštine Grado (na slovenačkom Gradež), u provinciji Gorizia (na slovenačkom Gorica) u provinciji Friuli – Venezia Giulia (Furlanija – Julijska krajina). Prostire se na površini od oko 90 km² između zaseoka Fossalon di Grado i ostrva Anfora, na ušću reka Ausa i Corno. Laguna je podeljena je na istočni (palù de sora) i zapadni sektor (palù de soto) branom preko koje prolazi put koji povezuje Grado sa kopnom, dok je na zapadu povezana sa susednom lagunom Marano. Laguna obuhvata oko stotinu ostrva i ostrvaca, svuda oko Grada.

Poreklo lagune je nedavno. U stvari, sve do V veka, suvo zemljište je preovladavalo u ovoj oblasti, što pokazuju brojni arheološki nalazi, među kojima je i rimski put, koji je sada u potpunosti prekriven vodom, koji je povezivao grad Aquileju sa njenom lukom Grado. Karakteristično za lagunu je prisustvo kasona, jednostavnih kuća sa slamnatim krovovima i vratima okrenutim prema zapadu koje su u prošlosti koristili ribari iz Grada.

Sa naturalističke tačke gledišta, laguna je bogata vrstama drveća, a posebno tamariskom, brestom, topolama, klekom i borovima. Fauna predstavlja značajnu raznolikost ptica, uključujući galebove, čaplje, sive čaplje, patke i morske laste. Uzgoj ribe je značajan, uz prisustvo brojnih ribarskih farmi.

Tipičan čamac stanovnika lagune je batèla, sa ravnim dnom i kojim se upravlja na vesla. Batèlu, obično dugačku 5 do 10 m, vodi veslač koji stoji na krmi i može biti opremljen jarbolom. Lagunu, koja se na zapadu graniči sa lagunom Marano, uzdužno preseca vodeni put Litoranea Veneta, plovni put koji povezuje Veneciju sa ušćem reke Soče (italijanski Isonzo) i Trst.

Zapadna laguna (palù de soto)

Zapadna laguna je veća i bogatija ostrvima. Od davnina su je prelazili plovni putevi koji su Grado povezivali sa lučkim sistemom Aquileje, što je nedavno istaknuto otkrićem rimskog teretnog broda iz I veka n.e. Presecaju je brojni kanali, duž kojih se nalaze glavna ostrva. Među njima se ističe, u blizini Grada, malo ostrvo San Pietro d'Orio, koje je vekovima bio sedište manastira Ravaiarina, koja danas ima ribarske farme i smeštajne kapacitete, i Gorgo (bivši Santi Cosma e Damiano, Sveti Kozma i Damjan), na kome se u prošlosti nalazila crkva, a tokom Prvog svetskog rata i stanica hidroaviona Kraljevske mornarice.

Udaljavajući se od Grada i uputivši se ka laguni Marano nailazi se, između ostalih, na ostrvo Morgo, veoma veliko i u prošlosti poznato po poljoprivrednoj proizvodnji, i ostrvo Belli koje je dobilo ime po legendarnoj veštici Beli koja je zbunjivala mornare. Najzapadnije ostrvo je Anfora, koje je dobilo strateški značaj 1866. godine, kada je označilo granicu između Italije i Austrougarske, koja ga je opremila malom kasarnom. Danas se na njemu nalazi mali grad Porto Buso.

Grado

Istočna laguna (palù de sora)

Istočna laguna je novija i plića. Nakon rekultivacije područja Fossalon, izvršene u prvoj polovini prošlog veka, njena površina se prepolovila. U poređenju sa zapadnom lagunom, manje je bogata ostrvima: među njima se izdvaja Barbana, na kojoj se već oko 1500 godina nalazi drevno marijansko svetilište i u njemu stalno živi zajednica franjevačkih fratara. Ostrvo je svake godine odredište hodočašća “Perdon di Barbana”, koje se održava prve nedelje jula i uključuje procesiju čamaca u laguni od Grada do Barbane. Ostrvo Schiusa je takođe deo istočne lagune, nedavno stvoreno od deponovanog materijala i sada potpuno urbanizovano i integrisano sa Gradom, sa kojim je povezano sa dva mosta.

SAN PIETRO D’ORIO

Banco d’Orio

San Pietro d'Orio (od orium=obala na latinskom) je ostrvo u laguni Grado, naseljeno još od rimskih vremena i sada svedeno na mali pojas zemlje. Smešten u zapadnom delu lagune zauzima strateški položaj. Blizu je grada Grado i mora, i izlazi na jedan od glavnih kanala lagune, po kome je i dobio ime (canale di San Pietro d'Orio), danas ima nekoliko ruševina i izložen je opasnostima sa mora, posebno nakon snažnog smanjenja Banco d'Orio, peščane trake koja ga je štitila na jugu od mora.

Ostrvo čuva tragove drevnog rimskog hrama posvećenog Apolonu Belenu, božanstvu koje se posebno poštuje u gradu Acquileji (desetak kilometara udaljenom od ostrva, do danas je sačuvan toponim Beligna, koji označava lokaciju u sadašnjoj opštini Acquileja).

Padom Rimskog carstva i formiranjem sadašnje lagune (V-VII vek), ostrvo je potpuno promenilo izgled i funkcije. Već u VI veku Elia, patrijarh Grada, dao je sagraditi prvu crkvu na ruševinama rimskog hrama. Razorio ju je Popone, zatim obnovili patrijarsi iz Grada, konačno poveren benediktincima. Oni su tu podigli manastir koji je, uz uspone i padove, bio aktivan skoro hiljadu godina.

More je urušilo najužu tačku ostrva, otvorivši prolaz koji se zvao se Porto Piccino. 1578. godine došlo je pod pokroviteljstvo patrijaraha iz Venecije, a crkva je data franjevcima. Pad ostrva, sve više ugroženog morem koje je napredovalo, sada bio nezaustavljiv. Iz hronike iz 1696. godine znamo da je manastir, sada poživljen prisustvom jednog sveštenika koji je živeo od ribolova i dobročinstva, doveden u bedno stanje. Stravična poplava 1779. godine uništila je crkvu i oštetila zvonik, koji je rekonstruisan 1820. godine uz doprinos Tršćanske berze jer je služila kao svetionik za brodove. Konačno su ga 1915. godine uništili Italijani da ne bi bio meta za austrijske primorske baterije.

GPS koordinate: 45°40′50″ N, 13°21′20″ E.

B A R B A N A

Barbana

Barbana, danas širom sveta poznata po svom svetilištu posvećenom Devici Mariji, pretpostavlja se da je bila drevna kolonija gubavaca i sklonište za putnike.

Barbana je ostrvo na istočnom kraju lagune Grado, gde se nalazi Santuario di Barbana, drevno marijansko svetilište čije poreklo datira iz 582. godine, kada je Elia, patrijarh Ogle, sagradio crkvu u blizini kolibe pustinjaka iz Trevisa po imenu Barban. Ostrvo, do koga se stiže putničkim brodovima iz obližnjeg Grada, naseljava mala zajednica fratara franjevaca.

Prostire se na oko 3 ha i udaljeno je oko 5 km od Grada. Formiranje ostrva je relativno novo: laguna Grado je nastala između V i VII veka na području koje je ranije zauzimalo kopno. U rimsko doba, na ovom mestu bio je hram Apolona Belena i verovatno u karantinskom području obližnje luke Ogle.

Na zapadnoj strani ostrva prostire se mala šuma i pokriva više od polovine površine ostrva. Najčešće vrste su obična kopriva, primorski bor, magnolija, čempres, brest. Ostrvo je povezano sa Gradom redovnom brodskom linijom koja polazi sa Canale della Schiusa (putovanje traje oko 20 minuta), a opremljeno je i malom lukom i dostupno je i privatnim prevoznim sredstvima.

Moderna crkva podignuta je u neoromaničkom stilu početkom XX veka. Drevni ostaci uključuju dva rimska stuba iz prve crkve i reljef iz X veka koji prikazuje Isusa. Okrunjena statua Marije je iz XV veka, a XVII vek predstavlja nekoliko oltara i slika, od kojih je jedna iz škole Tintoretta.

Mala kapela (Cappella dell'apparition) podignuta je u šumi kod crkve 1854. godine na mestu gde je pronađena originalna slika Marije.

Krstionica crkve podržava lik Đavola isklesan u crvenom mermeru. To je delo Claudia Granzotta franjevačkog fratra i poznatog religioznog umetnika iz sredine XX veka.

GPS koordinate: 45°42′10″ N, 13°25′23″ E.

G R A D O

Grado (venecijanski: Gravo, slovenački: Gradež, furlanski: Grau) je centar opštine koji se nalazi na vrhu peščanog ostrva (na wikipediji piše da je u pitanju poluostrvo, što nije tačno) koji zatvara istoimenu lagunu (ili Laguna Marano) između Venecije i Trsta. Grado se smatra najsevernijim gradom na Jadranu.

Grado je svojevremano bio ribarsko naselje, danas je odmaralište i banjski centar poznat kao L’Isola del Sole (Sunčano ostrvo – još jedan dokaz da se radi o ostrvu). Ostrvo je dugačko oko 8 km, najveća širina je 1,8 km, a površina je oko 8 km².

U rimsko doba naselje se zvalo ad Akuae Gradatae, to je bila ulazna luka preko koje su brodovi dalje rekom Natissa plovili uzvodno do antičke Acquileje (ad gradus na latinskom znači na usponu). Nešto pre propasti Zapadnog Rimskog carstva mnogi stanovnici antičke Aquileje pobegli su u Grado, tražeći sigurnije utočište pred upadima varvara sa istoka. Iz V veka su temelji prve katedrale u Gradu, baptisterije i prve crkve Santa Maria delle Grazie, u to vreme Grado je bio sedište flote akvilejskog biskupa.

Nakon invazije Langobarda na severnu Italiju 568. godine, biskup Akvileje – Paulinus I premestio je svoje sedište u Grado. Nakon crkvene svađe u VI veku dva biskupa na nameravala da budu poglavari Grada, a biskup iz stare Akvileje preselio se u Cividale i nadzirao je celu unutrašnjost.

Dugi spor završen je nasilnim putem, kad je biskup iz Akvileje – Popo, zauzeo Grado 993. godine. Nakon toga se umešao i papa koji je 1027. godine objavio da biskup Akvileje ima supremaciju nad Gradom i celom venecijanskom pokrajinom. Novi akvilejski biskup dobio je naslov patrijarha, a crkvena jurisdikcija protegla se na celu severnu Italiju. Nadbiskup iz Grada, gde se bio sklonio akvilejski biskup, dobio je crkvenu vlast nad obalom i ostrvima (lagunama). Stvar je potpuno zaboravljena kad je papa Nikola V 1451. godine premestio sedište biskupije u Veneciju.

Nakon tog je Grado spao na malo selo u Mletačkoj republici. Grado su opljačkali Englezi 1810. godine i Francuzi 1812. godine za napoleonovih ratova. Nakon propasti napoleonove vlasti u Italiji Grado je postao deo Austrijskog Carstva 1815. godine. Krajem XIX veka Grado se počeo pretvarati u letovalište – ulaz u Austrijske rivijere, Grado je pod Austro-Ugarskom ostao do 1918. godine, a nakon Prvog svetskog rata pripao je Kraljevini Italiji.

Grado ima po poslednjim podacima (novembar 2023. godine) 7.611 stanovnika, a 1971. godine imalo je preko 10.000 stanovnika.

Najznačajniji spomenik Grada je njegova katedrala:

Sv. Eufemija sa svojim oktogonalnim baptisterijem s kraja V veka. Crkva je nekada imala portik (ulazni trem) sa četiri stuba, jedan od njih danas se nalazi u središtu Partijarhovog trga. Današnja ulazna fasada je posledica rekonstrukcije koju je napravio fra Elia 579. godine, u XV veku dograđen je crkveni zvonik uz crkvu sa desne strane. Unutrašnjost ove bazilike ima dva pomoćna i jedan glavni brod, u njoj su najlepši su podni mozaici iz VI veka, koji su obnovljeni od 1946-1948. godine.
Bazilika Santa Maria delle Grazie, podignuta je na prelazu iz IV u V vek, obnovljena je u VI veku i potpuno barokizirana 1640. godine.

GPS koordinate: 45°40′45″ N, 13°23′02″ E.

VENECIJANSKA LAGUNA

Venecijanska laguna (Laguna di Venezia ili Laguna Veneta, na venecijanskom dijalektu Ƚaguna de Venesia ili Ƚaguna veneta) je najveća laguna u Sredozemnom moru i nalazi se u Gornjem Jadranu. Cela teritorija je 1987. godine uvrštena na UNESCO-vu listu svetske baštine.

Geografija

Venecijanska laguna je smeštena centralno-severne i južne obale regije Veneto. Ima površinu od oko 550 km², od čega se 8% sastoji od kopna (sama Venecija i mnoga manja ostrva), oko 11% je trajno sastavljena od vode ili iskopanih kanala i oko 80% čine plimne ravnice ili veštačke poplavne ravnice.

Sa Jadranskim morem je povezan preko tri kanala. Redom, od severa:

1. Lido-San Nicolò (na karti kod broja 32),

2. Malamocco (na karti između brojeva 52 i 59),

3. Chioggia (na karti između brojeva 60 i 62).

Budući da se nalazi na kraju zatvorenog mora, laguna je podložna velikim varijacijama vodostaja, od kojih najdramatičnije (naročito u jesenjem i prolećnom periodu) izazivaju pojave kao što su visoka voda, koja periodično poplavi donja ostrva, ili niska voda, što ponekad čini neprohodnim pliće kanale. Da bi se olakšala plovidba, kanali lagune su označeni nizovima stubova, koji se zovu  bricole. Rivijera Brenta gleda na lagunu u njenom centralnom delu.

Pristup moru u budućnosti bi trebalo da bude regulisan kolosalnim radovima projekta MO.S.E.

Glavna ostrva su Casse di colmata (1154,52 ha), Venezia (516,53 ha), 16-Sant’Erasmo (325,73 ha), 27-Murano (117,16 ha), 29-Vignole (69,20 ha), 62-Chioggia (66,53 ha), 33-Giudecca (58,90 ha), 13-Mazzorbo (51,79 ha), 10-Torcello (44,17 ha), 30-La Certosa (24,20 ha) i 14-Burano (21,08 ha).

Casse di colmata (bazeni deponije) su tri veštačka ostrva napravljena od iskopanog materijala prilikom izgradnje kanala Petroli. Smešteni su neposredno južno od Fusine, na istoku se graniče sa kanalom Petroli, a na jugu sa kanalom Taglata Nuova. Pripadaju opštinama Mira i, manjim delom, Venecija.

Priobalna ostrva su 31-Lido di Venezia (6,719 km²), 46-Pellestrina (2,28 km²) i Sottomarina (10 km²).

Manja ostrva u severnom delu lagune površine preko 5 ha su 28-San Michele (15,95 ha), 3-Santa Cristina (13,62 ha), 18-Lazzaretto Nuovo (8,72 ha), 11-Isola dei Laghi (8,50 ha) i 2-La Salina (5,34 ha).

Manja ostrva u centralnom i južnom delu lagune površine preko 5 ha su veštačko ostrvo Tronchetto (18,43 ha), 34-Sacca Fisola (18,07 ha), 44-Sacca Sessola (15,64 ha), 39-San Giorgio Maggiore (9,98 ha), 47-Poveglia (7,51 ha) i 43-San Clemente (6,74 ha).

Od utvrđenih ostrva najveće je 24-Campalto (2,92 ha). Ostalih 12 imaju površinu manju od 1 ha.

Broj ispred naziva ostrva odgovara broju na karti. Venezia nema broj, verovatno iz razloga što ne predstavlja jedno ostrvo, već se nalazi na 118 malih ostrva na ušću reke Brente u lagunu.

Ljudska aktivnost je duboko izmenila izgled i hidrogeografsku ravnotežu lagune još od vremena prvih naseljavanja: tokom vekova broj kanala za povezivanjem sa morem sveden je na sadašnja tri, peščane plaže (lido) koja su odvajala lagunu od mora ojačana su i stabilizovana moćnim branama tzv. murazzima (veoma dugačke brane građene od XVIII veka od istarskog kamena postavljene da brane spoljni perimetar lagune), dok su ušća reka Sile, Piave i Brenta preusmereni van lagune. Ovo je često kompromitovalo drevnu ravnotežu, što je takođe rezultiralo opadanjem brojnih naseljenih centara, kao što su Torcello, Costanziaco i Ammiana.

Murazzi Pellestrina

Čak i danas laguna predstavlja odličnu bazu za luku Venecija (komercijalnu i industrijsku) i za luku Chioggia (komercijalna i ribarska) i za mornarički arsenal i za različite aktivnosti vezane za brodogradnju (Venecija, Margeri, Chioggia i Pellestrina), kao i manju i rekreativnu brodogradnju.

Laguna je složen ekosistem i prilično se razlikuje od onog na otvorenom moru (međutim, ne nedostaje neobičnih poseta kao što su posete delfina) i takođe je pogodno okruženje za ribolov, kao i za ograničenu količinu lova i za novu industriju uzgoja ribe. Tipične kuće lagune i danas su kasoni, građevine od drveta i trske, koje su služile kao utočište ribarima koji su nekada živeli na ovim prostorima.

Neka od manjih ostrva su u potpunosti veštačka, dok je veći deo područja oko luke Marghera rezultat masivnih aktivnosti melioracije. Velika ostrva obalnog pojasa (Lido, Pellestrina i Treporti) su peščana. Preostala ostrva su u osnovi manje ili više konzistentna i manje ili više stabilni izdanci koji se nazivaju slane močvare ili blatne ravnice.

Okruženje lagune je vlažna teritorija od velikog naturalističkog, ekološkog i komercijalnog interesa. Veliki broj ribljih vrsta, neuobičajenih za vodeno telo sa peskovitim dnom, posledica je složenosti teritorije lagune, koju čine ušća reka, plitke vode (do najviše 10 m), peščani sprudovi, ostrva, veštački kanali i luke. Salinitet vode varira od 27‰ do 34‰, sa višim ili nižim pikovima u zavisnosti od godišnjih doba, kao i temperature.

Progresivna erozija lagune, proces koji podrazumeva nestajanje velikih površina prekrivenih muljem i slanim močvarama i, uopšte, spuštanje morskog dna i izravnavanje unutrašnjih morfoloških razlika, povezanih sa stalnim gubitkom sedimenata iz lučkih ulaza koji su mnogo veći od ulaza iz sliva, i posledično zagađenje grada i dovoda vode iz sliva, samo su neki od problema koji muče ovaj jedinstveni ekosistem u svetu. Neki od faktora koji su pogoršali erozivni proces lagune su proširenje lučkih uvala i iskopavanje kanala Malamocco-Marghera. Povećani priliv vode povećao je morske struje, a samim tim i količine sedimenata koji se uklanjaju iz lagune i izlivaju u more.

S druge strane, projekat MO.S.E za izgradnju svojevrsne brane podizanjem pokretnih plutajućih kapija ispred tri izlaza prema moru, sa teorijskim ciljem da se suprotstavi ekstremnim pojavama poplava koje se nazivaju visoke vode, predstavlja dalji faktor ekološkog rizika za lagune, ograničavajući razmenu kiseonika vodnog tela u operativnoj fazi, koja je već veoma ograničena.

Duždeva palata

Tokom godina, u oblasti Porto Marghere došlo je do stvaranja velikog industrijskog područja (30.000 zaposlenih 1983. godine) sa stvaranjem teške industrije kao što su brodogradnja, termoelektrane, industrija đubriva i petrohemijska postrojenja. Pomorski saobraćaj (oko 400 brodova) predstavlja više od 10 miliona tona naftnih derivata, od čega je 5,8 miliona tona sirove nafte. Dugi niz godina, pre strogih ekoloških propisa, otpadne vode su uvek stizale u lagunu bez prethodnog tretmana zbog tehnoloških kašnjenja i visokih troškova.

1983. godine, na primer, laguna je uopšteno bila umereno zagađena. Konkretno, visoko prisustvo teških metala je nađeno u njegovom centralnom delu, sa kritičnim koncentracijama žive, bakra, kadmijuma i olova, ali ne i nikla, hroma i kobalta. Indikatori organskog zagađenja pokazali su visok hemijske potrebe kiseonika (HPK) u jugozapadnom delu i neobično nizak u centralnom delu lagune, dok je ukupna distribucija azota bila najveća i na abnormalnim nivoima na jugozapadu i severoistoku.

Kroz nedavnu i prošlu istoriju, venecijanska laguna je bila podložna poplavama. Najrazornija se dogodila 4. novembra 1966. godine, sa vodom visine 1,94 m samo u glavnom gradu Veneciji i raseljenim ljudima sa obližnjeg ostrva Pellestrina. Zanimljiva je i još jedna poplava, koja se dogodila 12. novembra 2019. godini u Veneciji i njenoj okolini, dostigavši maksimalnu visinu od 1,87 m plime, što je izazvalo neprijatnosti u glavnom gradu i obližnjim ostrvima, zbog jako lošeg vremena.

Poplavljen trg Svetog Marka

Istorija

Tokom ledenog doba, region je bio okupiran nastalim zemljama, što ne isključuje postojanje praistorijskih sela. Pre oko 6.000 godina, nakon holocenskog prodora mora, formirana je laguna, ali, kao što su dokazale studije zasnovane, na primer, na uzorcima jezgra, teritorija je bila nestabilna dugo vremena, sa stalnim varijacijama u nivou mora i položaju obala. Ovi fenomeni su možda doprineli skrivanju tragova ljudskog prisustva u antičko doba, što je iz tog razloga veoma kontroverzno i opisano samo pretpostavkama.

Malobrojni nalazi se sastoje od kremenih artefakata, vrhova strela i sličnog, od kojih neki datiraju iz II milenijuma p.n.e. Veoma je drugačija situacija u neposrednom zaleđu, gde su pronađeni čak i ostaci sela. Može se, dakle, pretpostaviti da je u to vreme laguna bila posećena kao izvor opstanka za lov, ribolov i sakupljanje, ali nikada kao stalno naseljeno mesto.

Posle 1000. godine p.n.e. klima, koja je postala hladnija i kišovita, brzo je učinila lagunu geološki stabilnijom, što je pogodovalo intenziviranju ljudskog prisustva. Prvi nalazi iz onoga što će kasnije postati Altino, Spina, Adria i Aquilea datiraju iz ovog perioda. Ova prva naselja bila su daleko od toga da postanu veliki lučki centri, ali je laguna već bila uključena u intenzivan komercijalni saobraćaj, o čemu svedoči prisustvo etrurskih i grčkih artefakata.

I pored prisustva velikih lučkih centara u zaleđu, stalno ljudsko prisustvo u rimsko doba nikada nije razjašnjeno. Postoje brojne reference u drevnim delima, ali one nisu razrešile mnoge nedoumice, nikada nisu bile veoma detaljne. Strabon govori o klimi (dobroj, čak i vlažnoj i nestabilnoj) i o selima izgrađenim na stubovima i kanalima povezanim sa morem; Vitruvije takođe ističe njegovu zdravu klimu; Plinije Stariji govori o poprečnim veštačkim kanalima koji se koriste za olakšavanje plovidbe; Marziale čak hvali plaže Altina upoređujući ih sa plažama Baje, koja je bila među najpoznatijim odmaralištima tog vremena.

Arheološki nalazi su u stanju da daju precizniju sliku. Česta su otkrića amfora, ulomaka grnčarije i slično, posebno u severnoj laguni. Važni nalazi su napravljeni u Torcellu, Mazzorbu i u blizini nestalih ostrva Costanziaco i Ammiana, što je znak raštrkanog, ali stabilnog prisustva. Već neko vreme izvesno je postojanje luke Clodia, današnje Chioggije. Zaista, u blizini Malamocca pronađeni su ostaci gradskog zida, sa materijalom koji datira iz rimskog doba, a neki nalazi u okolini Torcella dokazuju postojanje pravih vila. Drugi materijal pokazuje postojanje solana i mlinova, što ukazuje na meliorisane i kultivisane površine.

Tada se može zamisliti vitalna laguna. Luke koje su privlačile trgovačke brodove.

Čuveni most Rialto preko Canala Grande

Unutra su se nalazila ogromna područja koja su se koristila za lov i ribolov, ali i slane močvare i obnovljena sela, sa popularnim “turističkim odmaralištima”. Najverovatnije je u to vreme laguna bila podeljena na četiri sliva. Ovo je jedini način da se objasni funkcija padovanske luke Malamocco, koja se nalazi u centru sliva.

Međutim, gušća i stabilnija naseljenost javlja se od V do VI veka n.e, kada je laguna služila kao utočište za rimske ljude koji su bežali od varvarskih invazija. Kriza i posledični pad Rima su u stvari izazvali propadanje infrastrukture i komunikacionih puteva, tako da se Laguna našla de facto izolovana.

Tome je doprinela i poplava iz 589. godine (tzv. Rotta della Cucca), koja je promenila tok glavnih pritoka, poput Brenta i Sile i koja je verovatno potopila sliv, ujedinjujući četiri sliva u jednu lagunu, kakvu danas poznajemo. Priliv izbeglica se pojačao dolaskom Langobarda (641) i osnivanje velikih centara kao što su Torcello, Murano, Burano, Mazzorbo, Ammiana i Costanziaco. Možda pre osnivanja Rialta (V vek) i drugih ostrva koja danas čine Veneciju, međutim, barem tokom ranog srednjeg veka nisu imala fundamentalnu ulogu u istoriji lagune.

U rimsko doba Venecija je bila naziv za severoistočnu oblast Italije, Regio X Venetia et Histria, ali u ovom periodu postaje označeno imenom Venezia marittima (Pomorska Venecija), jedini priobalni pojas između laguna Venecija i Grado. Nakon Justinijanovih pohoda, region je podčinjen Vizantijskom carstvu, iako sa određenom autonomijom, i tu je ostao čak i kada je ostatak Veneta bio podčinjen Langobardima.

Dokaz o životu u laguni u to vreme je pismo koje je Cassiodoro uputio upravnicima Pomorske Venecije. Poznati pisac se na određenom mestu zadržava na opisu mesta: ljudi, bez obzira na socijalno poreklo, u suštini jedu ribu; među glavnim delatnostima izdvaja se industrija soli, proizvod koji se čak koristi i kao trgovačka roba; svaka porodica poseduje čamac koji često koristi na putovanju, slično konjima na kopnu; zgrade "podsećaju na gnezda morskih ptica", izgrađene među trskom ili čak plutaju na vodi.

Mletačka republika (italijanski Repubblica di Venezia, kasnije Repubblica Veneta, venecijanski Repùblica de Venèsia, kasnije Repùblica Vèneta; tradicionalno Prejasna Mletačka republika, italijanski Serenissima Repubblica di Venezia, venecijanski Serenìsima Repùblica Vèneta) je bila država sa sedištem u današnjoj Veneciji, a koja je postojala od IX veka do 1797. godine.

Mletačka republika je bila pomorska sila na obalama istočnog Mediterana, odnosno na obalama Jadranskog mora. Nastala je prvobitno kao grad-država, nakon invazije Langobarda na severnu Italiju 568. godine. Tokom srednjeg veka Mletačka republika se razvijla u vodeću pomorsku silu u ovom delu sveta, ovladavši najvećim delom jadranske obale, delom ostrva u Egejskom moru, te osnovavši svoje trgovačke kolonije u Konstantinopolju i Jerusalimu. Republika je prestala da postoji nakon Napoleonovog osvajanja 1797. godine.

Granice Mletačke republike 1796. godine

Mletačka republika je priznavala vlast Vizantije do X veka, kada joj je formalno priznata nezavisnost, a kasnije se naglo razvila i ojačala zahvaljujući razvoju trgovine. U težnji za ekspanzijom prema istoku postala je veliki neprijatelj Vizantije i bila glavni učesnik u njenom prvom rušenju 1204. godine i osnivanju Latinskog carstva. Tokom XI i XII veka Venecija je svoju vlast proširila na jedan deo Lombardije, Dalmaciju, Albaniju, Peloponez, Krit, Kipar i egejska ostrva.

U XV veku pod mletačku vlast pali su gradovi Padova, Vicenza, Verona, Brescia, Bergamo i dr. Ekspanzija na Jadran počinje 1000. godine, kada je dužd Petar II Orselo otrgao od hrvatske države veći deo Dalmacije. Naročitu korist izvukla je posle Četvrtog krstaškog rata kada je dobila deo Carigrada, Moreju, jonska ostrva i neograničeno pravo trgovine. U periodu od 1205-1358. godine njenu vrhovnu vlast priznao je i Dubrovnik. Tada je bila na vrhuncu moći i kao najveća pomorska mediteranska sila sa pravom je nazivana “gospodaricom mora”.

Opadanje mletačke moći, kao i moći svih trgovačkih gradova u Sredozemlju, počelo je u XVI veku otkrićem Amerike i pomorskog puta za Indiju, jer su se pomorski putevi i svetska trgovina pomerili sa Sredozemnog mora na Atlantski okean. Od XVI veka Venecija gubi istočne posede, koje joj otimaju Turci (Kipar 1571. godine, Krit 1669. godine i dr.), a nezavisnost je konačno izgubila Kampoformijskim mirom 1797. godine, kojim ju je Napoleon Bonaparte ustupio Austriji, a 1805-1815. godine pripojio je svojim posedima u Italiji; 1815-1866. godine ponovo je pripadala Austriji, a 1866. godine ušla je u sastav ujedinjene Italije.

Kako su Mleci bili izvrsni pomorci, veliki delovi Dalmacije, Istre i Kvarnera, pa čak i Hercegovine, bili su u različitim periodima tokom istorije pod kontrolom Mletačke republike.

Stanovništvo

Grad Venecija se nalazi u centralno-severnom delu lagune, 4 km od kopna i 2 km od otvorenog mora. Takođe se proteže širom neposrednog kopna sa konurbacijom Mestre-Margera-Favaro Veneto (konurbacija je region nastao spajanjem više gradskih oblasti da bi formirao neprekidno - urbanu i industrijski - razvijenu oblast). Na južnom kraju lagune nalazi se grad Chioggia, dok se na istočnom kraju nalaze naselja u sastavu opštine Cavallino-Treporti, duž obale Cavallino.

U martu 2008. godine u istorijskom centru Venecije živelo je 60.680 stanovnika, a na ostrvima ušća 30.568. Ako tome dodamo i stanovnike istorijskog centra Chioggije (oko 20.000), možemo reći da na ostrvima Lagune živi oko 110.000 stanovnika. Međutim, nije računato 10.000 stanovnika opštine Cavallino-Treporti, od kojih dobar deo po svemu živi u Laguni.

Stanovnici lagune stoga žive uglavnom u istorijskim centrima Venecije i Chiogge. Prema poslednjem popisu ISTAT-a, naseljena ostrva su priobalni Lido (17.848 stanovnika), Murano (4.968), Pellestrina (4.471), Burano (3.267), Sant'Erasmo (771), Mazzorbo (364), Vignole (69), Torcello (25), Mazorbeto (10) i San Clemente (1). Na ostrvcima San Giorgio Maggiore (11), San Lazzaro degli Armeni (22), San Michele (11) i San Francesco del Deserto (9), gde se nalaze manastiri, takođe ima stanovnika.

Venecijanska laguna skoro u potpunosti spada u teritoriju Grada Venecije (ranije provincije Venecije) i u suštini je podeljena između opština Venecija, Cavallino-Treporti i Chioggia. Međutim, delovi lagune pripadaju opštinama Jesolo, Quarto d'Altino, Mira, Campagna Lupia, San Donà di Piave, Musile di Piave i Codevigo (poslednja u provinciji Padova).

Privreda

Skoro jedan milenijum Venecija je bila grad trgovine, postajući moćna zahvaljujući svom odbrambenom položaju (od kopnenih invazija) i institucijama koje su koristili trgovci.

Nakon dekadencije XIX veka, u XX veku grad je pronašao nove resurse u turizmu.

Vredna pažnje je hortikultura koja se još uvek praktikuje na raznim ostrvima lagune koja se, više po kvantitetu, ističu po kvalitetu i specifičnosti proizvoda (tipična je ljubičasta artičoka Sant’Erasmo). 2007. godine bilo je 917 poljoprivrednih preduzeća u opštinskom području (uključujući Cavallino-Treporti), što je jasno smanjenje u poređenju sa prethodnih pet godina.

Ribarstvo se zasniva na 366 preduzeća.

Filipinska školjka, različita od italijanske školjke, koja se na venecijanskom naziva caparòssoło, koja je u Mediteran uneta sedamdesetih godina i nedavno se proširila u laguni, uticala je na oblike tradicionalnog ribolova, ribolova mołéca. To je rak u fazi razvoja (tj. u toku promene mitarenja) u kome nedostaju tvrdi delovi i potpuno je mekan, gastronomski je delikates i njegov ribolov, sada malobrojni, se obavlja. po vekovima nepromenjenoj tehnici, koja se prenosi sa oca na sina i za koju je potrebno oko deset godina za obuku ribara. Poslednjih godina bilo je incidenata povezanih sa ilegalnim ribolovom školjki u zagađenim terenima.

S obzirom na značaj turizma, tipično zanatstvo je veoma živo u gradu. Među najpoznatijim proizvodima su murano staklo i burano čipka. Brodogradilišta u kojima se grade i popravljaju venecijanski čamci, kao što su gondole po, tradicionalnim metodama, i dalje su aktivna.

Zvanični podaci o broju turista stavljaju Veneciju na treće mesto u Italiji po broju posetilaca posle Rima i Milana. 2015. i 2016. godine bilo je preko 10 miliona posetilaca. Statistički podaci za prvi kvartal 2023. godine, sa prosekom od oko 200.000 posetilaca dnevno, sugerišu projekciju dvostrukog većeg broja turista u odnosu na period pre pandemije. Da bi se fenomen adekvatno ocenio, međutim, mora se uzeti u obzir da nekoliko miliona ljudi godišnje poseti Veneciju, boraveći u obližnjim opštinama Cavallino-Treporti (do 1999. godine, okrug Opštine Venecija, 6 miliona turista 2017. godine), Jesolo (5,3 miliona), Caorle (4,2 miliona), povezanih sa gradom i privatnim i javnim direktnim linijama. Svakodnevne posete Veneciji organiziraju različiti turoperatori na području jezera Garda i svih glavnih turističkih lokacija u Venetu, kao i – katamaranom – sa obližnjih istarskih obala, uz svakodnevna putovanja u letnjem periodu iz Rovinja, Poreča, Pule, Pirana i Umaga.

Vekovna destinacija za putovanje, prvi tekstovi posvećeni otkriću Venecije za putnike datiraju iz XV veka. Venecija je bila obavezna stanica na Grand Tour-u (izraz od kojeg je nastala reč turizam) koji su, počev od XVII veka, preduzimali mladi evropski aristokrati da bi usavršili svoje znanje. Svoje putopisne utiske, razmišljanja ili aforizme o Veneciji su ostavili neki od najvećih evropskih i svetskih pisaca i mislilaca, poput Göthea, Manna (roman “Smrt u Veneciji”), Nietzschea, Prousta, Stendhala, Byrona, Pirandela, D’Annunzija, Hemingwaya, Dostojevskog i mnogih drugih.

Turizam sve više preuzima odlučujuću ulogu u privredi grada, toliko da je tokom godina odnos između istorijskog grada sa njegovom delikatnom ravnotežom i mase turista koji posećuju, često u žurbi, postao sve problematičniji.

Zakonom o budžetu za 2019. uvedena je mogućnost uvođenja “naplate za ulazak” za prevoznike (autobusi, avioni, kruzeri) koji prilaze drevnom gradu Veneciji, proširujući moguće opštinsko nametanje turističke takse i na dnevne tokove turista. Oporezivanje takođe ima za cilj da “postigne selektivni efekat i ublaži pristup takozvanih velikih brodova području lagune”. Ako je masovni turizam doneo velike koristi privredi grada, to se ne može reći za kvalitet života stanovnika istorijskog centra. Odmah je evidentan mali broj prodavnica hrane i malih zanatskih radnji u korist suvenirnica i drugih aktivnosti namenjenih turistima, putnicima i studentima. Visoki troškovi prostora, nedostatak potražnje i logističke poteškoće naveli su mnoga mala preduzeća da se presele na kopno, kao i lične usluge (jaslice i obdaništa, pošte, itd). Nedostatak stambenih jedinica i visoke kirije takođe doprinose progresivnoj depopulaciji. Ukoliko se trend ne promeni, grad će sve više prolaziti kroz monokulturnu turističku specijalizaciju.

Snažna turistička eksploatacija grada, u kombinaciji sa rizicima koje za područje lagune predstavljaju klimatske promene, takođe su bili među glavnim razlozima koji su UNESCO u nekoliko navrata naveli da ispita mogućnost upisa Venecije na listu ugroženih mesta svetske kulturne baštine. 2021. godine registracija je izbegnuta zahvaljujući tome što je vlada Italije uvela zabranu pristajanja velikih kruzera u istorijskom centru grada, premeštajući ih u Porto Margheru. 25. aprila 2024. godine Opština Venecija je uvela taksu od 5 € za jednodnevne turiste.

Saobraćaj

Most Ponte della Libertà, u levoj traci na slici su tramvajske šine

Zbog svoje specifičnosti razvoja kako na kopnu tako i u laguni, grad Venecija je razvio kompleksan transportni sistem kako kopnom tako i vodom, sposoban da mu omogući da zadovolji sve potrebe veza, snabdevanja ili usluga, bilo javnih bilo privatnih. Slična posebnost je evidentna u istorijskom centru grada i na ostrvima gde se svaki transport ljudi ili robe odvija čamcima ili pešice.

Plovidba unutar lagune, iako potpada pod različite propise i nadležnosti je nedavno uređena na jedinstven način primenom jedinstvenog propisa vezanim za ograničenja brzine kretanja, ograničenih saobraćajnih zona i uopšte sistema signalizacije sličan onom koji se koristi na putevima. Ova akcija reorganizacije vodnog saobraćaja ima za cilj posebno smanjenje talasa usled kretanja motornih čamaca, što uzrokuje poteškoće u plovidbi tradicionalnih čamaca na vesla i oštećenja obala koje su stalno izložene intenzivnoj erozionoj pojavi.

Barriera = naplatna stanica

Ukoliko se dolazi kolima do Venecije koriste se autoputevi A4 i A27 i kružni put Mestre A57.

Čitava mreža je povezana sa istorijskim centrom preko mosta Libertà, koji povezuje kopno sa dva putna terminala grada:

• ostrvo Tronchetto, namenjeno turističkim i privatnim tokovima, opremljeno parkiralištima i petljama sa trajektnim linijama do Lida i gradskim plovnim linijama. Iz Tronchetta od aprila 2010. godine bilo je brže stići do "pešačkog" grada zahvaljujući people moveru (nadzemni tramvaj, shuttle servis za Veneciju);

• Piazzale Roma, terminalna stanica gradskih i vangradskih autobuskih linija i čvorište sa glavnim gradskim navigacionim linijama.

Venecija je važno železničko čvorište za severoistočnu Italiju. Voz do Venecije dolazi kao i put preko mosta Libertà. U Veneciji se ukrštaju linije:

• Milano - Venecija: povezuje glavni grad lagune sa severozapadnom Italijom, prolazeći kroz Viccenzu, Veronu i Bresciu. Neki vozovi zatim nastavljaju do Torina. Vozovi koji idu ka centralnoj-južnoj Italiji (Bolonja, Firenze, Rim, Napulj, Salerno, Bari, Lecce) takođe saobraćaju ovom linijom do Padove, odakle nastavljaju prugom Padova - Bolonja.

People mover

• Venecija - Trst: to je veza sa Slovenijom, Balkanom i istočnom Evropom

• Venecija - Udine: omogućava veze sa severnim Venetom, Austrijom i centralnom i severnom Evropom

• Trento - Venecija

• Adria - Mestre povezuje Veneciju sa lokalnim teritorijama metropolitanskog grada i prolazi kroz grad Piove di Sacco, najveći u okolini

Vozovi se usmeravaju na stanici Venezia Mestre (na kopnu), odakle se pruga nastavlja ka mostu Ponte della Libertà do dolaska na terminalnu stanicu Venezia Santa Lucia, koja se nalazi na zapadnom kraju Canala Grande i mesto je interkonekcije sa gradskim prevozom lagune.

Venecija je jedna od destinacija koje opslužuje čuveni Venice - Simplon Orient Express.

Luka Venecija je šesta luka u Italiji po obimu komercijalnog saobraćaja. Kretanje robe čini 6% ukupnog nacionalnog tranzita saobraćaja, sa približno 29 miliona tona (podaci iz 2004. godine). Putnički saobraćaj je, međutim, relativno nizak: ukupan broj iskrcavanja i ukrcavanja putnika od 1,365 miliona predstavlja tek 3,06% ukupnog nacionalnog (podaci iz 2005. godine). Otprilike 70% putničkog saobraćaja dolazi iz sektora krstarenja. Pored toga, trend rasta ovog sektora je bio veoma brz: za deset godina je sa manje od pola miliona prešao na 1,45 miliona putnika (podaci iz 2006. godine), čime je Venecija postala prva italijanska luka za kruzere i jedna od prvih u svetu: svetska flota broji 282 kruzera, od kojih 80 pristaje u venecijanskoj luci.

Brodovi ulaze u lagunu kroz dva "lučka ulaza" Lido i Malamoko. Pristaništa i dokovi se prostiru na velikom delu teritorije i podeljeni su po funkciji:

• na kopnu, u Porto Margheri, koncentrisan je komercijalni saobraćaj, posebno sa kontejnerskim brodovima i tankerima za naftu koji snabdevaju industrijsku zonu; veliki kruzeri takođe pristaja tamo od 2021. godine;

• u istorijskom centru, na Stazione marittima, pristaju trajekti za Grčku i Tursku;

• još uvek u istorijskom centru, uglavnom duž obale Sette Martiri, nalaze vez velike privatne jahte.

Međunarodni aerodrom Marko Polo, otvoren 31. jula 1961. u oblasti Tessèra, brzo je postao referentni aerodrom u Venetu i treći u Italiji po obimu putničkog saobraćaja. U kargo saobraćaju, Tessèra je druga vazdušna luka u regionu posle aerodroma Trevizo-Sant'Angelo.

Od 2002. godine aerodrom koristi novi terminal, opremljen mostovima za ukrcavanje u avione i projektovan da prihvati 15 miliona putnika godišnje; u 2017. godini broj putnika iznosio je 10,355 miliona.

Turistički aerodrom Giovanni Nicelli (ranije Venecija-San Nicolò) koji se nalazi na Lidu u Veneciji je takođe aktivan za privatnu i amatersku avijaciju.

Pored uobičajenih mreža gradskog javnog prevoza (autobusi i tramvaji), koji opslužuju kopno i ostrva Lido i Pellestrina, istorijski centar i ostrva u laguni povezani su gustom mrežom morskih linija kojima upravlja kompanija ACTV koja koristi širok spektar sredstava, diferenciranih prema potrebama:

• Vaporetti, koji se koriste na unutrašnjim gradskim linijama koje prolaze duž Canala Grande, imaju kapacitet od približno 250 ljudi.

• Motorni čamci, koji se koriste u gradskim plovnim linijama zbog veće brzine i manje visine s obzirom na prolaz ispod niskih mostova, imaju kapacitet od oko 150 ljudi.

• Spoljni čamci, koji se koriste u manjim i većim vezama sa ostrvima, imaju kapacitet od približno 250-350 ljudi.

• Motorni brodovi, koji se koriste u velikim vezama sa ostrvima zbog velikog kapaciteta i funkcionalnosti u svim vremenskim uslovima zahvaljujući radarskoj opremi, imaju kapacitet od oko 1.200 ljudi. Oni su jedina plovila ovlašćena za navigaciju glavnim kanalima kada je gusta magla. Uprkos tome, 2000. godine jedan strani teretni brod udario je motorni brod, koji je zadobio samo oštećenja.

• Motorni čamci, poznati i kao trajektni čamci, koji se koriste za prevoz do 70 automobila i kamiona, do i sa ostrva Lido. Između Lida i ostrva Pellestrina postoji još jedan trajektni šatl smanjenog kapaciteta, oko 40 vozila, koji radi u skladu sa autobuskom linijom koja u potpunosti prolazi preko dva ostrva.

Ova plovila imaju “stanice” – pristaništa, sačinjena od plutajućih pontona vezanih za čvrste šipove i spojenih stazama sa obalom. Ima ih skoro stotinu raznih vrsta i veličina razbacanih po gradu i laguni. “Alilaguna”, privatna kompanija sa 30% javnog učešća u ACTV-u, posluje u oblasti redovnog javnog prevoza od 1999. godine, održava liniju između Venecijanskog aerodroma i istorijskog centra. “Alilaguna” tarife nisu integrisane sa ACTV tarifama.

Na terminalima Venezia-Piazzale Roma i Lido-Santa Maria Elisabetta postoji veza između javnog pomorskog i drumskog prevoza, postoje i veze do i od terminala Fusina, aerodroma i Punta Sabbioni, u opštini Cavallino-Treporti.

Što se tiče javnih veza, tramvajska linija koja povezuje Veneciju i Mestre je aktivna od 15. septembra 2015. godine.

I dalje u oblasti javnog prevoza, u istorijskom gradu postoji taksi služba na čamcima koja radi baš kao i svaki drugi taksi na svetu.

Konačno, tipičan način za prelazak preko Canala Grande (pošto na njemu postoje samo tri mosta) je javni trajekt, ekonomična usluga koju obavljaju tipične “parada” gondole kojima upravljaju dva gondolijera. Usluga je aktivna u pet “stazija” Dogana, Santa Maria del Giglio, Riva del Vin/Riva del Carbon, San Tomà, Santa Sofia.

Canal Grande

Zbog svoje karakteristike da je oduvek bio grad u kome su kanali i plovni putevi korišćeni kao glavni transportni put, u Veneciji postoje brojne vrste čamaca za različite namene.

Najkarakterističnija je svakako gondola. Zbog svoje manevarske i brzinske karakteristike, do pojave motornih vozila, bio je venecijanski brod najpogodniji za prevoz ljudi. Istorijski gledano, građen je i čuvan u malim brodogradilištima zvanim squèri, ovaj čamac se danas uglavnom koristi u turističke svrhe, ali i za ceremonije kao što su venčanja i sahrane ili za sportske događaje, kao što je čuvena Istorijska regata.

Uživanje u venecijanskim kanalima vozeći se u jednoj od prelepih gondola je iskustvo koje se doživi jednom u životu. Cena vožnje gondolom u Veneciji, u trajanju od približno 30-50 minuta, je oko 48 €, sa ili bez komentara. Može se birati između zajedničke vožnje gondolom, sa maksimalno 5 ljudi po gondoli, ili romantičniji mogu rezervisati privatnu večernju vožnju, počevši od 20 časova, za jedinstveno i ekskluzivno iskustvo. U ovom slučaju, cena je od 165 € i trajanje će biti 50 minuta. Usluge animiranja vožnje gondolom, poput pevanja ili muzike, nisu uključene u cenu i moraju se dodatno platiti.

Za privatni prevoz postoji veoma širok asortiman čamaca, najrazličitijih oblika i veličina, od kojih su najbrojniji uglavnom tipični venecijanski čamci. Za ovo privatno plovilo postoji gusta mreža usluga, sa garažama za izvlačenje i porinuće, gradilištima za izgradnju i održavanje, benzinskim pumpama i privatnim privezištima, kako privremenim tako i pod koncesijom.

U istorijskom centru sve javne komunalne službe i javne uprave opremljene su sopstvenim čamcima za najraznovrsnije aktivnosti, od reprezentativnih službi do zdravstvenih hitnih slučajeva, dakle čamcima Državne policije, karabinjera, Finansijske policije, Hitne medicinske pomoći, hitne pomoći na vodi, vatrogasni čamci, patrole obalske straže, lokalne i pokrajinske policije, čamci Kazneno-popravne policije, pošte, odvoza gradskog otpada ili pogrebnih usluga. Mnoge institucije koriste čamce dizajnirane isključivo za venecijansku lagunu.

L I D O D I V E N E Z I A

Lido di Venezia (Lido de Venèsia na lokalnom dijalektu, koji se često naziva samo Lido, što ću i ja koristiti) je usko ostrvo koje se prostire između Venecijanske lagune i Jadranskog mora, omeđeno lukama San Nicolò i Malamocco i povezano sa Venecijom i kopnom redovnim brodovima (vaporetti) i trajektima (motozattere).
Sa obližnjim ostrvom Pellestrina čini administrativnu jedinicu (municipalità) Venecijanske opštine.

Geografija
Lido je od Venecije udaljen 800 m. Dužina ostrva Lido je oko 12,2 km, širina se kreće od minimalnih 196 m do maksimalnih 1,7 km. Površina ostrva je 6,72 km2, a nadmorska visina je 3 m.
Jedno je od retkih ostrva u laguni na kome postoje putevi, a tu je i mali turistički aerodrom.
Toponim Lido se, konkretno, odnosi na glavni naseljeni centar (San Nicolò), koji se nalazi u severnom delu ostrva u blizini aerodroma Nicelli-Lido i koji se razlikuje od drugih mesta na ostrvu, kao što su Malamocco i Alberoni.

Cela istočna obala ostrva je plaža. Ona duguje svoju slavu prirodnim dinama od finog, zlatnog peska i čiste, mirne vode, nastalih zaštitom dva velika lukobrana S. Nicolò (na severu) i Alberoni (na jugu) i brojne drugim manjim branama, koje počinju od obale ispred svakog kupališta, zvane pennelli. Na dva kraja, dve velike gorepomenute brane protežu se u more, ograničavajući ulazne kanale u lagunu za pomorski transport koji ide ka luci Venecija.
Mogućnosti koje nudi Lido su raznovrsne, od besplatnih plaža S. Nicolò i Alberoni, koje karakteriše prirodno stanište divljih životinja u drevnim peščanim dinama, do brana murazzi i kupališta u centralnom delu ostrva, karakterišu tipične kolibe, velike kabine sa tendom dodane zatvorenoj konstrukciji, koje imaju karakteristične boje objekta kojem pripadaju. Na plaži je veliko prisustvo školjki različitih vrsta.
Prvi objekat datira iz 1857. godine: to je bilo "Veliko kupalište izgrađeno na živom morskom talasu". Centralni deo ostrva počeo je da oživljava posetiocima, koji su postajali sve brojniji. Danas plažu uglavnom posećuju venecijanci.

Istorija
Tokom rimskog doba, naseljeno jezgro se nalazilo u selu Malamocco koje je funkcionisalo kao luka za obližnji rimski grad Patavium (Padova) na ušću reke Medoacus Maior. U antičko doba poznat kao Lido Bovense ili San Nicolò (ali i Lido di Olivolo ili Rialto ili jednostavno, Lio), bio je ograničen, na jugu, lukom Malamocco.
Od davnina, benediktinska opatija crkve San Nicolò stajala je na severnom delu ostrva, koja deli mošti Svetog Nikole sa Barijem. U doba krstaških ratova Lido je bio mesto okupljanja i logorovanja krstaša pre njihovog polaska. Nedaleko od crkve, od 1389. godine Venecijanska republika je dodelila mali plac za sahranjivanje Jevreja; groblje, koje je od velikog značaja, sada je obnovljeno i otvoreno za posetioce. Dok je Malamocco bio jedan od glavnih centara lagune do XII veka, severni deo ostrva nikada nije bio jako naseljen. Tek u XVII veku se uočava razvoj naselja oko nove crkve Santa Maria Elisabetta, posvećene Poseti Presvete Bogorodice, dok su 1744. godine podignute zidine za odbranu obale od erozije mora.

Lido di Venezia je objekat odbrambenog sistema Venecijanske lagune sa izgradnjom nekoliko vojnih utvrđenja. U XII veku je izgrađena tvrđava San Nicolò gde se nalazila kasarna Fanti da Mar. Vekovima je ostrvo korišćeno za vojne vežbe i kao mesto za kontrolu mogućih pretnji sa mora. 1202. godine to je bila tačka polaska u četvrti krstaški rat koji nikada nije stigao do Svete zemlje, već do grada Konstantinopolja koji je postao prestonica Latinskog carstva. 1591. godine San Nicolò je pretvoren u stalnu tvrđavu.
1700. godine izgrađena je tvrđava Alberoni, prvobitno okružena jarkom. 1838. godine, pod austrijskom vlašću, izgrađena je tvrđava Quattro Fontane, 1936. godine je srušena da bi se napravilo mesto za Palazzo del Casino, letnje sedište kazina Venecija do kraja devedesetih godina XX veka. Tvrđava Malamocco izgrađena 1847. godine, srušena je 1924. godine da bi se napravilo mesto za sanatorijum.
Sve do sredine XIX veka ostrvo je bilo ruralno područje kultivisano baštama. I iz tog razloga su ga veoma cenili pesnici i pisci, koji su ga izabrali za odredište ili prebivalište: među njima su Göthe, Byron i Mann.

Crkva San Nicolò

Na Lidu je Göthe prvi put video more i tada je zapisao: "Jutros sam rano otišao sa svojim vodičem na obalu, onaj pojas zemlje koji zatvara lagunu i odvaja je od mora. Kada smo izašli iz gondole, prešli smo tu traku zemlje dijagonalno. Čuo sam jaku buku; bilo je to more, i ubrzo sam ga video kako se razbija o obalu, ali u činu povlačenja od njega, pošto je to bilo vreme oseke. Dakle, u tom trenutku sam video more i mogao sam da ga pratim na plaži, koja se postepeno otkrivala; voleo bih da su naši momci tu da skupljaju školjke; glumio sam dečaka, birajući neke, i uspeo sam da se uverim u čistu boju koju daju sipe, kojih ima u izobilju na toj plaži".
Krajem XIX veka Lido se pozicionirao kao najtraženija primorska destinacija u Italiji i jedna od najtraženijih u svetu za aristokrate, a samim tim i izgradnja velikih hotela kao što je "Hotel des Bains" (1900) i "Hotel Excelsior" (1908). 1872. godine počeo je sa radom sistem vaporetti veza između železničke stanice Santa Lucia u Veneciji i Lida. Od pristaništa za čamce mreža konjskih tramvaja je odvozila goste do ustanove Bagni.
Lido se pretvorio u ogroman privredni posao. 1883. godine carskim ukazom opština Malamocco od koje je zavisilo čitavo ostrvo, pripojena je Venecijanskoj opštini, uprkos protivljenju poslednjeg gradonačelnika. U vreme pripajanja Veneciji, Lido je, sa izuzetkom centralne oblasti gde su bile koncentrisane hotelske i primorske delatnosti, bio u stanju napuštenosti i još uvek je bio retko naseljen: prema popisu iz 1881. bilo je 1.984 stanovnika, koncentrisanih uglavnom u selu Malamocco (1.180 stanovnika).
Na prelazu vekova, akcija privatnika usmerena na turističku eksploataciju resursa ostrva dobija podršku saveta gradonačelnika, koji imaju za cilj da Lido transformišu u primorsko letovalište međunarodnog nivoa.
Tokom perioda Belle Époque (do I svetskog rata), međunarodna džet set aristokratija i bogata buržoazija iz Evrope i prekomorskih zemalja hrlila je u velike hotele na ostrvu da uživaju na plažama. Izgrađene su i mnoge vile u stilu Art Nouveau kao što su Vila Romanelli, Vila Monplaisir, vile Papadopoli i mnoge druge.
Između 1913. i 1916. godine Luigi Fabris je kreirao fasadu od majolike Grand Hotela "Ausonia & Hungaria", koji se smatra jednim od najvažnijih primera secesije u Evropi. Lido je preimenovan u "Zlatno ostrvo".

Grand Hotel "Ausonia & Hungaria"

Kada je počela izgradnja kanalizacije, inž. Nicolò Spada je proučavao kako da usmeri kanalizaciju ka laguni tako da je morska voda okrenuta prema Lidu bila imuna na kućno zagađenje. Lido je i dalje jedina plaža u Evropi koja ima ovu strukturu. Elegancija i lepota njegovih plaža poslužila je kao izvor inspiracije za ime pariskog kabarea Lido.
1926. godine osnovan je Kup Lorda Byrona, takmičenje u plivanju koje je počinjalo od stanice Venecija Santa Lucia duž Canala Grande i završavalo se na Piazzale Santa Maria Elisabetta na Lidu. Od 1929. godine održavaju se trke motornih čamaca na raznim stazama. 1933. godine otvoren je Ospedale al Mare, kompleks od 55.000 m2 koji sadrži crkvu, pozorište, školu, plažu i kasnije bazen. Posle rata, kako su godine prolazile, ova bolnica je izgubila na značaju i 2006. godine je definitivno zatvorena.
1934. godine Adolf Hitler je sleteo na aerodrom "Giovanni Nicelli” na Lidu na svoj prvi susret sa Benitom Musolinijem. Tokom nemačke okupacije u Drugom svetskom ratu, izgrađena su 32 bunkera (Regelbau) za suzbijanje moguće savezničke invazije sa mora. Neka od ovih utvrđenja povezana su podzemnim tunelima.
1957. godine, nakon razvoda od Athine, Aristotel Onazis je prvi put sreo Mariju Callas tokom doručka na plaži Lido. Bio je to početak duge i mučne ljubavne priče.
Kao rezultat izuzetnog nevremena 1966. godine, plaža je zasuta peskom, a kolibe su potpuno obnovljene. Po prvi put su se pojavile i kolibe zvane "tucul".

Bivša gostionica "Grande Italia"

Stanovništvo
Broj stanovnika ostrva je oko 17.830, što znači da je gustina naseljenosti oko 4.450 stanovnika/km2. Po naseljima od severa prema jugu to iznosi Lido (15.719), Malamocco (1.134) i Alberoni (977).
Sportska aktivnost koja se uglavnom odvija na Lidu je fudbal.
ASD Lido di Venezia Calcio, koji igra u Grupi N Druge kategorije, bavi se omladinskim sektorom za područje Venecije i može se pohvaliti saradnjom sa najvažnijim regionalnim igračima. 1999. godine osnovan je ASD. Venezia Nettuno Lido i igra u grupi A Treće kategorije i sarađuje sa Fudbalskim klubom Venezia.
ACDF Netuno Venezia Lido, ženski fudbalski klub, igrao je šampionat Serije A2 u sezoni 2011/12.
Na ostrvu postoje i dva amaterska fudbalska tima i škola fudbala Paolo Poggi.
Košarkaške aktivnosti se odvijaju u raznim teretanama na Lidu. Postoje dva glavna kluba: Virtus Lido, osnovan 1965. godine i Venezia Basket Club. 1993. Virtus Lido je inkorporirao istorijski klub Pallacanestro Lido koji je bio blizu plasmanu u Seriju B (druga liga) 1976. godine.
Venecijanskim veslanjem bave se Voga Veneta Lido, Club Nautico San Marco alle Terre Perse i Canottieri Diadora osnovan u Zadru 1898. godine. Canottieri Diadora takođe praktikuje veslanje i kajakaštvo.
Saobraćaj
Od 1900-1940. godine na Lidu je bila aktivna tramvajska mreža, elektrificirana 1907. godine! Od 1941-1966. godine funkciju tramvaja preuzela je trolejbuska mreža. Danas na ostrvu za potrebe javnog prevoza postoji pet autobuskih linija.

Tramvaj ispred hotela "Excelsior" (1914-1925)

Alberoni, naselje na krajnjem jugu ostrva, je ulazno/izlazna luka za trajekte koji povezuju Lido sa ostrvom Pellestrina i gradom Chioggia.

Trajekt
Privreda
Ostrvo je bilo lokacija većeg broja filmova i TV serija, pomenuće samo neke: "Smrt u Veneciji" (režija Luchino Visconti, 1971), "Moonraker - Operacija svemir" (iz serije filmova o Jamesu Bondu, Lewis Gilbert, 1979), "Marko Polo" (TV mini serija, Giuliano Montaldo, 1982), "Bilo jednom u Americi" (Sergio Leone, 1984), "Engleski pacijent" (Anthony Minghella, 1996), "Kazino Rojal" (Martin Campbell, 2006) itd.

Znamenitosti
Obalu ostrva karakterišu murazzi iz XVIII veka, odbrambeni zidovi, koji se protežu od Alberonija skoro do trga Casinò. Nekada je tu stajala stara austrijska tvrđava Quattro Fontane (prva polovina XIX veka), ali je od tridesetih godina zamenjena modernim zgradama, kao što su Casinò i Palazzo del Cinema, gde se održava tradiciolna Mostra - venecijanski filmski festival.

Prema centru ostrva, arhitektura postaje bogata zgradama u stilu Art Nouveau i zelenim parkovima. Glavna saobraćajnica je Gran Viale Santa Maria Elisabetta, široki put sa drvoredom koji ide vertikalno preko ostrva od lagune do mora. Neki kanali se ukrštaju na tom području, efektivno dele Lido na podostrvce, slično drugim lokacijama u laguni. Drevni centar Santa Maria Elisabetta gleda na lagunu i čuva nekoliko zgrada s kraja XIX veka, kao i istoimenu crkvu, osnovanu u XVI veku i proširenu 1627. godine.
Putujući na sever duž obale San Nicolò, okruženog zgradama u stilu secesije, stiže se do oblasti gde se nalazi najveće utvrđenje na ostrvu (Ridotto del Lido) i drevna crkva San Nicolò ili San Nicoletto, osnovana 1044. godine i obnovljena u XVII veku. Unutra se nalaze dela Palma il Vecchija i Palma il Giovane. Na dan Vaznesenja, Mletačka republika je tu slavila "venčanje sa morem", ceremoniju koja se još uvek ponavlja svake godine u mesecu maju tokom Vaznesenja.
Unutar manastira San Nicolò pored bivše kasarne Guglielmo Pepe nalazi se sedište Evropskog komesara za ljudskih prava.
Na morskoj strani duž plaže prolazi duga avenija, oivičena borovima. U selu Malamocco je crkva Santa Maria Assunta izgrađena u XV veku. Na obali mora poznatoj kao nekadašnji Luna park nalazi se Venecijanski planetarijum kojim upravlja venecijansko udruženje astronoma amatera.
U oblasti Alberoni nalazi se bolnica San Camillo specijalizovana za neurorehabilitaciju, postoji i odeljenje za lečenje stečenih neuropsiholoških poremećaja. Takođe u oblasti Alberoni nalazi se letnji centar opštine Venecija "Francesko Morosini" namenjen uglavnom deci i starijim osobama. Na kraju ostrva nalazi se WWF oaza "Dune degli Alberoni".
GPS koordinate: 45°23′26″ N, 12°21′10″ E.
P E L L E S T R I N A

Pellestrina je ostrvo u Venecijanskoj laguni i predstavlja najjužniju i najužu obalu koja deli lagunu od Jadranskog mora. Njena teritorija je uključena u opštinu Lido-Pellestrina.
Poreklo toponima je još uvek nejasno. Olivieri ga dovodi u vezu sa Filistom (na grčkom Φίλιστος), generalom i istoričarem Sirakuze koji je, prognan u Adriju, dao da prokopaju kanale koji su povezivali Adige i Venecijansku lagunu, koji su se potom proširili i na ovo područje (Fossae Philistinae). Pre njega, Filiasi se prisećao da su se u antičko doba jame zvale i Pistrine, Pellestrine i Pilistine, pa otuda i današnji naziv. Druga verzija, popularnija, potiče od pelle strine (pečene, opečene kože), poput one koje su koristili ribari koji su morali da rade po ceo dan na čamcima.

Geografija
Pellestrina se nalazi 500 m južno od ostrva Lido di Venezia. Između dva ostrva nalazi se Porto di Malamocco. Na jugu Pellestrinu takođe 500 m deli od ostrva Sottomarina i Chioggije (za koju je istorijski i kulturno povezana) deli Porto di Chioggia.
Slično kao i Lido, ostrvo se proteže od juga ka severu u dužini od 11 km, ali je mnogo uže, u stvari široko je od minimalnih samo 23 m do maksimalnih 1,2 km. Površina ostrva je oko 2,28 km2 (prema nemačkoj wikipediji), a najviša tačka je na 3 m nadmorske visine.
Istočna strana, ona koja gleda na Jadran, ojačana je branom murazzi. Sa druge strane brane murazzi, donedavno, erozija je ostavila samo jednostavnu liticu, sve dok, kroz sistem poprečnih brana pennelli postavljenih u pravilnim intervalima, nije obnovljen prvobitni ambijent, sa širokom peščanom plažom koja je praktično udvostručila površinu ostrva.
Na krajnjem jugu ostrva je Ca' Roman, gde je Pokrajina Venecija 2012. godine osnovala Regionalni rezervat od lokalnog interesa kojim se upravlja u saradnji sa Opštinom Venecija.
Najzastupljenije vrste ptica na ostrvu Pellestrina su galeb klaukavac, rečni galeb, siva vrana, svraka, golub grivnjaš, kos, čvorak, italijanski vrabac i bela pliska.
Na Pellestrini su ptice uglavnom predstavljene galebovima i drugim vrstama prilagođenim životu na vodi. Najrasprostranjenija vrsta je nesumnjivo galeb klaukavac, veliki galeb koga svi poznaju; rasprostranjen je i rečni galeb, izrazito manji. Vrlo često na plaže i u lagune stižu velika jata sve češćeg crnoglavog galeba. Definitivno sve ređe vrste galeba su srebrnasti galeb, burni galeb, tamnoleđi galeb, pontski (ili sinji) galeb i mali galeb. Među čigrama posebno je značajno prisustvo male čigre. Pored šljunka, duž obale trče i bele sprutke.
Iz porodice ardeidae, mala bela čaplja i siva čaplja su veoma česte u laguni. Česti su elegantni ćubasti gnjurac i crnogrli gnjurac, koji je vrlo čest kao zimski posetilac. Što se tiče kormorana, zastupljeni su sa tri vrste: veliki vranac, najrasprostranjenija vrsta, od mora do lagune, morski vranac, isključivo morski, i mali vranac, nedavno otkriven u laguni i u močvarnim vodotocima.
Budući da se radi o uskom pojasu kopna u dodiru sa morem i lagunom, na Pellestrini su vrste tipične za "kopnene" šume znatno ređe, kao što su detlići, zebe i šojke, ali su vrste prilagođene vodenom okruženju obilnije, kao bela pliska. Najčešće se duž Pellestrine sreću svraka, izuzetno bogata od plaže do grada, i siva vrana. Štaviše, u kućama i baštama Pellestrine i dalje je prilično čest italijanski vrabac, mala ptica koja je nekada bila rasprostranjena u gradovima širom Italije, a koja je sada skoro nestala, čak i iz istorijskog centra Venecije. Kosova i čvoraka takođe ima u izobilju u baštama, a veoma su česti i kao gnezda. Zimi žbunje i živice naseljavaju crvendaći. U proleće su lastavice (ili seoska lasta) i crne čiope izuzetno česte. Naročito laste, koje obično lete iznad lagune na površini vode, rado se gnezde na krovovima, a takođe i u "molovima", sa gnezdima koji gledaju na lagunu. Ponekad se na plaži, duž peščanih dina, male grupe češljugara hrane semenom biljaka.

Najzastupljenije ptice grabljivice duž Pellestrine su vetruška, koja je stanarica, kobac, dnevna i zimujuća, i ćuk, koji je noćna i letnja ptica. Vetruška leti iznad dina na plaži u potrazi za malim glodarima, čvorcima i vrapcima; kobac je uglavnom povezan sa šumom Alberoni i Ca' Roman, zimi prolazi kroz Pellestrinu, dok je ćik teško uočljiv, ali se može pratiti zbog njegovog tipičnog noćnog poziva. Od stanarica se izdvajaju vetruška i eja močvarica od dnevnih i obični (ili sivi) ćuk od noćnih ptica, a povremeno i ređe vrste kao što su osičar (ili škanjac osaš), sivi soko i orao ribar (ili bukoč). Utina (ili mala ušara) živi u šumama Ca' Roman i - retko u dinama - ritska sova (ili sova močvarica).
Veoma je interesantna geografska barijera koja je uspostavljena, na uskom ostrvu Pellestrina, između dve prisutne vrste guštera, zidnog i primorskog guštera. Da bi se izbeglo ujedinjenje dve populacije i samim tim mešanje gena, dve vrste su se odvojile i prilagodile različitim područjima. Zidni gušter preferira prostore između zidova i bašta kuća, u gradu i prema laguni, dok se primorski gušter prilagodio suvljoj klimi, i zapravo preferira prostore između stena i peščanih dina na plaži. Glavni neprijatelj guštera je velika crna zmija, lokalno nazvana "carbonasso", koja je znatno češća u Ca' Roman šumi, ali takođe prisutna u žbunju i živim ogradama duž ostrva Pellestrina. Duž plaže često se nalaze leševi morskih kornjača, vrste caretta, kojima preti izumiranje. Među vodozemcima, jedina vrsta koja se savršeno prilagodila suvoj, primorskoj klimi je zelena krastača, veoma bučan i brojan noćni vodozemac.
Na obalama gornjeg Jadrana, morska fauna se može lako klasifikovati na osnovu okruženja koje je kolonizirala vrsta.
Interplimna zona. Stene u oblasti plime i oseke naseljavaju različite vrste uglavnom rakovi.
Peščano dno. Obale Pellestrine su bogate vrstama prilagođenim peskovitom morskom dnu, kao što su, među ihtiofaunom, riba list, iverak i romb) i četiri vrste cipala (uglavnom cipal bataš ili cipula u laguni, a cipal zlataru peskovitom morskom dnu). Mekušci prilagođeni peščanom dnu, posebno školjkaši, veoma su cenjeni u kuhinji i traženi u restoranima, kao što su vongole. Školjke mogu redovno biti plen nekih puževa. Mlade sipe koje se izlegu iz jaja prilaze peščanom morskom dnu kako bi oponašale morsko dno.

Istorija
Ostrvo Pellestrina je trajno naseljeno, kao i svi drugi centri u laguni, nakon varvarskih invazija koje su primorale stanovništvo unutrašnjosti da se skloni na sigurnija mesta. Možda su ga prvobitno naselili skromni ribari, ali su se početkom VI veka tu trajno nastanili Padovljani koji su izbegli iz Monselice. Glavni centar je nekada bio Albiola, koji se prvi put pominje u dokumentu iz 840. godine, koji je nalazio u blizini sadašnjeg San Pietra in Volta. U to vreme ostrvo je bilo podeljeno na dva dela svojom lukom, koja je odgovarala ušću Medoacus Minor, drevnog rukavca reke Brente: na severu je bila Albiola, a na jugu Pellestrina.
Zbog niza u velikoj meri nepoznatnih događaja, Albiola je propala, a prirodna luka na kojoj je stajala je popunjena (otuda sadašnji toponim Portosecco), čime su se dva dela ostrva spojila.
Kasnija naselja, koja su nastala dalje unutar ostrva, bila su potpuno uništena tokom rata kod Chioggije, ali je 1. jula 1380. godine dužd Andrea Contarini započeo njihovu rekonstrukciju. Do danas, najčešća prezimena na ostrvu, Busetto, Vianello, Zennaro i Scarpa, takođe predstavljaju četiri okruga na koja je, od juga do severa, podeljena Pellestrina.
U XVIII veku su završeni murazzi, impozantna brana od istarskog kamena širine 12 m i visine 5 m koju je izgradila Mletačka republika da bi branila obale lagune od morske erozije.
4. novembra 1966. godine dogodio se najveći plimni talas ikada zabeležen u Veneciji i murazzi Pellestrine, nisu mogli da odole napadu talasa i bili su oštećeni na više mesta. Stanovnici ostrva pobegli su čamcima prema Lidu. 12. novembra 2019. godine, zbog jake kiše i lošeg vremena, ponovo je dogodio slučaj sličan novembru 1966. godine, sa visokim nivoom vode i posledičnom izolacijom od kopna. Predsednik Italije Conte je otišao na lice mesta da pruži moralnu podršku stanovništvu.
1944. godine, ispred obale ostrva, parobrod "Giudecca" je potopljen od strane savezničkih aviona. Stanovništvo je učestvovalo u spasavanju preživelih i izvlačenju tela.

Stanovništvo
Sa obližnjim ostrvom Lido di Venezia čini administrativnu jedinicu (municipalità) Lido-Pellestrina Venecijanske opštine. Opština Pellestrina, koja obuhvatala ostrvo, ukinuta je 1920. godine i integrisana je u Veneciju.
Na ostrvu ima više naseljenih mesta, sa ukupno 3.717 stanovnika (jun 2022. godine). Glavni centri su grad Pellestrina (2.791), na južnom kraju, i San Pietro in Volta (1.206), na suprotnom kraju (podaci su dosta stariji). Ostala naselja su Santa Maria del Mare (na severnom kraju), Portosecco (između San Pietro in Volta i Pellestrine) i Ca' Roman, gde se nalazi rezervat prirode Lipu.
Fešte i manifestacije na ostrvu su Festa di Sant'Antonio (13. juna), Festa di San Pietro in Volta (od 27.-30. juna), Festa della Madonna dell'Apparazione (4. avgust) i Festa di Portosecco (od 13.-16. avgusta).

Na ostrvu se bave raznim sportovima. Fudbalski klubovi su USD Pellestrina i ASD Nuovo San Pietro. Odbojkom se bavi klub Pallavolo Pellestrina.
Venecijansko veslanje se široko praktikuje i izvodi ga Remiera Pellestrina. 1956. godine Venecija je osvojila nagradu pomorskih republika sa posadom od osam veslača sa Pellestrine.

Privreda
Tipične delatnosti stanovnika ostrva su ribarstvo, poljoprivreda, brodogradnja i turizam.
Što se tiče zanatstva, Pellestrina je poznata pre svega po proizvodnji "balon" čipke.

Saobraćaj
Glavna saobraćajnica na ostrvu je Strada Comunale dei Murazzi, koja prolazi celom dužinom ostrva. To je ujedno i ruta jedine autobuske linije (linija 11: Pellestrina - Lido). Na severnom kraju, iz naselja Santa Maria del Mare, polazi i stiže trajekt (putnici, automobili i autobusi) koji povezuje Pellestrinu sa Lidom, dok je južni kraj ostrva povezan vaporettom (samo za putnike i bicikle) do Chioggije sa zaustavljanjem u Ca' Romanu.

Kompanija "Terminal Fusina Venezia" je od 6. jula 2014. godine uspostavila, na eksperimentalnoj osnovi, nedeljnu rutu između Punta Fusine - istorijskog ulaza u Veneciju sa kopna - i San Pietra in Volte, povezujući tako rivijeru Brenta sa ostrvom u laguni.

GPS koordinate: 45°18′31″ N, 12°18′41″ E.
S A N T' E R A S M O

Sant'Erasmo je ostrvo u severnom delu Venecijanske lagune, drugo po veličini posle Venecije (de facto je najveće ostrvo, pošto Venecija leži na 118 ostrva). Nalazi se u centru idealnog trougla koji formiraju Murano, Burano i Punta Sabioni. Sve do nedavno ostrvo se nalazilo u vodama Jadranskog mora, ali je izgradnjom brane severno od Lida i brane Punta Sabbioni sada u potpunosti okruženo vodama Venecijanske lagune.

Geografija
Sant'Erasmo se nalazi 2,3 km severoistočno od Venecije, odmosno 1,2 km severno od ostrva Lido di Venezia. Ostrvo je dugačko 4,2 km, najveća širina je 1,2 km, a površina je 3,26 km2. Najviša tačka je na samo 4 m nadmorske visine.

Istorija
Prve vesti o Sant' Erasmu pojavljuju se u delu "De administrando imperio" Konstantina VII Porfirogeneta, napisanom u prvoj polovini X veka. Delo sadrži spisak lokaliteta vojvodstva Venecije (još uvek formalno zavisnih od Vizantije), među kojima pominje se Litoumagkèrses. Da se zapravo radi o Sant'Erasmu, potvrđuje Chronicon Gradense iz 1032. godine, koji govori o Litus Mercedisu sa crkvom posvećenom svecima Hermesu i Erazmu.
Posveta dvojici zaštitnika pomoraca nije slučajna. Pre nego što je obala Cavallina (deo venecijanske obale između Punte Sabbioni i luke Piave Vecchia) dostigla sadašnju veličinu, formiranjem Punte Sabionni, ostrvo je predstavljalo jednu od obala koja je delila lagunu od Jadranskog mora. U srednjem veku je imao određeni značaj kao luka koja je opsluživala Torcello i Murano. U istom periodu počinje i njen poljoprivredni razvoj, dodeljivanjem parcela manastirima (San Giorgio Maggiore, San Zaccaria) i patricijskim porodicama.

Kasnije je lokalitet počeo da propada. Najpre zbog promene okruženja u laguni, što je dovelo do produženja obale Cavallina prema zapadu, čime je Sant'Erasmo postao ostrvo u laguni. I razvoj Venecije na štetu perifernih centara, je uticao na propadanje Sant'Erasma.
Pošto je izgubio svaki strateški značaj, Sant'Erasmo je zauzvrat potvrdio svoju poljoprivrednu vokaciju, suštinsku za zadovoljavanje potreba Venecije za hranom. Treba napomenuti da je u to vreme stalnog stanovništva bilo veoma malo i da su većinu radnika činili dnevni ili sezonski radnici. Krajem XVIII veka došlo je do daljeg smanjenja broja stanovnika (sa manje od 60 stanovnika 1780. godine, na 37 uoči pada Mletačke republike). To je bila posledica zbog siromaštva koje je pogodilo stanovnike i periodičnih epidemija, posebno malarije. Briga o dušama poverena je jednom ili dvojici verskih radnika zaposlenih u parohiji katedrale Murano, koji su služili u drevnoj crkvi Sant'Erasmo (stajala je na severozapadnom kraju ostrva, preko puta ostrva Lazzaretto Nuovo).
Nakon pada Republike, sa dolaskom Francuza i Austrijanaca, Sant'Erasmo i susedni lokaliteti su bili uključeni u podizanje vojnih objekata (utvrđenja, baterije, skladišta) za odbranu Lagune, posebno za kontrolu pristupa luka San Nicolò.
Demografski porast koji se dogodio tokom XIX veka doveo je do podizanja nove crkve bliže sredini ostrva 1841. godine - stara je srušena 1813. godine. Parohija je osnovana 1926. godine, a sadašnja crkva je podignuta 1929. godine.

Stanovništvo
Po podacima iz juna 2022. godine na ostrvu živi našto manje od 600 stanovnika (tačnije 598), a donedavno ih je bilo 771. Broj stanovnika se progresivno smanjuje, naglašavajući negativan demografski trend u skladu sa istorijskim centrom i drugim ostrvima u laguni. Sant'Erasmo pripada administrativnoj jedinici (municipalità) Venezia - Murano - Burano opštine Venezia.
Tokom seoskih festivala, Sant'Erasmo odbacuje svoju tihu i povučenu naviku i transformiše se u živo selo u laguni koje može da privuče brojne posetioce. Poseta ostrvu uključuje prijatne šetnje među poljima i vinogradima sa krajnjom destinacijom na Piazza della Chiesa (crkveni trgu) gde se nude hortikulturni specijaliteti za degustaciju i prodaju. Praznični program je uvek veoma bogat kulturnim, sportskim i muzičkim događajima.
Festa del mosto prve ili druge nedelje oktobra, održava se popularna manifestacija posvećena moštu (mladom vinu). To je zapravo "torbolino", vino napravljeno od belog grožđa, ne sasvim fermentisano, mutno, blago penušavo i slatko.
Festa di Cristo Re je Praznik Hrista Cara, zaštitnika, prve nedelje juna, na gradskom trgu.
Befana (6. januar), u kojoj se u pet uveče pali "berolon" (lomača) podignuta nekoliko koraka od trga. Prisutnima se nude palačinke, slatkiši i kuvano vino.
Festa del carciofo violetto (fešta ljubičaste artičoke), sa degustacijom i prodajom domaćih proizvoda i demonstracijom različitih načina kuvanja artičoke; održava se druge nedelje maja u kuli Torre Massimiliana. Iako je nedavno osnovana, manifestacija ima brojne poklonike.

Privreda
Poseban položaj ostrva i plodna priroda zemljišta odredili su njegov poljoprivredno-lagunski karakter.
Već krajem XVI veka Francesco Sansovino u svom delu "Venetia, veoma plemenit i jedinstven grad" (Venetia, città nobilissima et singolare), pominje Sant'Erasmo kao ostrvo bogato baštama i vinogradima koje je snabdevalo "grad obiljem bilja i voća, u velikim količinama i savršeno".
Ostrvo je i dalje zadržalo poljoprivredni karakter (tipični prvi plodovi su castraure, rano ubrana artičoka) i iz tog razloga se smatra baštom Venecije.
Ljubičasta artičoka Sant'Erasmo je sorta artičoke koja se ubraja među tradicionalne italijanske poljoprivredno-prehrambene proizvode. Nežna, mesnata, izdužena, trnovita i sa ljubičastim granama, gaji se u Venecijanskoj laguni, posebno na ovom ostrvu, ali i na ostrvima Mazzorbo i Lio Piccolo.

Saobraćaj
Do Sant'Erasma se može doći svakih sat vremena, kako iz Venecije (Fondamente Nuove) tako i iz Cavallino Treportija vaporetti linijom 13. Pristanište se nalazi na severozapadnoj obali ostrva.
Sant'Erasmo je jedno od retkih ostrva lagune po kome saobraćaju automobili, a putna mreža pokriva celo ostrvo. Nije mi poznato kako se vozila transportuju do/sa ostrva.

Vaporetti u luci Sant'Erasmo

Znamenitosti

Kula Masimilijana (Torre Massimiliana) je kružna struktura izgrađena između 1843. i 1844. godine na krajnjem južnom delu ostrva Sant'Erasmo, na temeljima prethodne francuske tvrđave. Opasana jarkom i nepravilnim poligonalnim nasipom, postavljena je za odbranu luke Lido. Napravljena od strane nadvojvode Massimiliana od Austrije, ostaje jedini primer ovog tipa koji još uvek postoji u Italiji. Korišćena je tokom Drugog svetskog rata kao protivavionska baterija, a zauzele su je nemačke trupe 1943. godine. U aprilu 1945. godine Nemci su je ozbiljno oštetili prilikom povlačenja u pokušaju da je dignu u vazduh. Korišćena je u posleratnom periodu kao privremeni smeštaj za raseljena lica, kasnije je korišćena kao poljoprivredno skladište, a krajem devedesetih godina prošlog veka pala je u potpuno napušteno stanje. Njena restauracija, koja se dogodila 2004. godine, mora biti uključena u širi okvir intervencija za unapređenje ostrva Sant'Erasmo koje želi opština Venecija. Trenutno je domaćin umetničkih i fotografskih izložbi i kulturnih događaja.
Crkva Hrista Kralja je osvećena 27. oktobra 1929. godine, ubrzo nakon osnivanja parohije Sant'Erasmo (1926). Ima tri broda. Vredna pažnje je fasada koja se nagiba od centra ka bočnim stranama po vertikalnim segmentima obeleženim pilastrima i animiranom u gornjem delu krivolinijskim elementima. Unutra se nalazi slika Martirio di Sant'Erasmo, iz škole Tintoretto.

GPS koordinate: 45°27′20″ N, 12°24′32″ E.
M A Z Z O R B E T T O

Mazzorbetto (na venecijanskom dijalektu Masorbeto) je ostrvo koje se nalazi severno od Mazzorba i od koga ga deli istoimeni kanal širine oko 60 m (tzv. canale di Mazzorbo).
Uprkos imenu, Mazzorbetto (što znači mali Mazzorbo) je zapravo mnogo veći od Mazzorba. Mazzorbo je tokom vekova bio pogođen ekološkim prevratima koji su zahvatili veliki deo severne Venecijanske lagune, pa je taj deo bio potopljen. Nasuprot njemu, "mali" je nastavio da se širi i osvaja teritoriju na severnoj strani.
Sa Google Eartha je nemoguće odrediti odrediti tačnu površinu Mazzorbetta, a podatak nedostaje i na italijanskoj wikipediji. Jedini podatak o površini ostrva sam pronašao na slovenačkoj wikipediji, gde se za površinu navodi 291 ha ili 2,91 km2. Iako mi ovo deluje preterano, morao sam da prihvatim podatak.

Ostrvo je u prošlosti bilo u procvatu (na jugoistoku je stajao manastir Sant'Eufemia, a na jugozapadu parohijska crkva San Pietro), a danas je praktično napušteno i ima samo četiri stanovnika (podatak iz januara 2021. godine). Ostale su neke stare zgrade i austrijska tvrđava (čiju izgradnju su započeli Francuzi 1807. godine) koja je, napuštena do 1981. godine, data na upravljanje izviđačima i postala je njihova baza.
Veliki deo ostrva je obrađen povrtnjacima.
GPS koordinate: 45°29′23″ N, 12°24′27″ E.

M U R A N O

Murano (na venecijanskom Muràn) je poznat širom sveta po vekovima staroj zanatskoj delatnosti koja proizvodi murano staklo.
Toponim potiče od latinskog ličnog imena Amurius ili Mur(r)ius, Stoga se može pretpostaviti da je lokalitet prvobitno bio poznat kao Amuriana villa.

Geografija
Murano je grad u Venecijanskoj laguni, koji se nalazi 1,1 km severoistočno od Venecije i sastoji se od sedam ostrva, povezanih mostovima preko osam kanala. Ostrva na kojima se nalazi Murano nalaze se duž kanala Marani. Njegova teritorija je potpuno urbanizovana, izuzev ostrva Sacca San Mattia, koja se još uvek izgrađuje, jer je veštačkog porekla, kao i Sacca Serenella.
Od severa do juga Murana ima 1,65 km, a od zapada do istoka najveća širina je 1,3 km. Ukupna površina je 1,17 km2. Najviša tačka Murana je na 4 m nadmorske visine.

Istorija
Prema široko rasprostranjenoj hipotezi, poreklo Murana je slično poreklu mnogih centara koje su osnovale izbeglice iz Altina tokom varvarskih invazija.

Međutim, prvi put se pominje tek 840. godine, kada se pominje Amorianas pominje u Pactum Lotharii. Nedugo zatim se pominje kod Kostantina Porfirogeneta i Giovannija Diacona, dok je najmanje deset građana Murana navedeno u spisku desetina Pietra II Orseola (X-XI vek). Dokumenti iz XI i XII veka opisuju ga kao tranzitnu lokaciju za migracioni tok koji dolazi iz Torcella i Equilija i kreće se prema Veneciji u nastajanju.
Sa građanske tačke gledišta, gradom je upravljao vojvodski upravnik, dok je na verskom nivou njime rukovodila matična crkva Santi Maria e Donato (sredina X veka), koja je bila podređena biskupiji Torcello. Kasnije su dodate parohijske crkve San Salvatore, San Martino i Santo Stefano.
Grad, koji je oduvek bio deo pomorske Venecije, imao je izvesnu autonomiju sve do 1171. godine, kada je ujedinjen sa okrugom Santa Croce. Od 1275. godine njime je upravljao sopstveni gradonačelnik. Takođe je imala privilegiju da piše svoje zakone, garantovane od strane Velikog saveta sastavljenog od priličnog broja plemića Murana (oko 500) i kojim je predsedavao Podestà, i da kuje sopstvenu valutu (osella).
Ubrzo je Murano postalo veoma važno za umetničku obradu stakla, zahvaljujući dekretu Mletačke republike iz 1295. godine koji je odobrio prenos peći iz Venecije. Razlog leži u tome da su više puta izazivale ozbiljne požare, pogoršane činjenicom da su tadašnje zgrade u Veneciji bile su uglavnom od drveta.

Rio dei Vetrai

Autonomija Murana je potvrđena pod Napoleonom, kada je priznata kao autonomna opština, koja je uključivala i ostrva Sant'Erasmo i Vignole. U istom periodu došlo je do zatvaranja i rušenja mnogih manastira i crkava (danas ih ima samo tri). Nezavisna opštona Murano je ukinuta 1923. zajedno sa Buranom i Pelestrinom da bi se spojila u opštinu Venecija.
La "Voce di Murano" (Glas Murana) je bio zvanični list ostrva.

Stanovništvo
Grb Murana potiče od grba drevne porodice Murano koja je bila među prvim vladarima grada. Grb, koji je potvrdio car Ferdinand I 20. aprila 1845. godine, sa plavom pozadinom predstavlja "Petla... crnog i smelog, postavljen na uskom delu zelene zemlje [i sa] srebrnim grbom, zelenom zmijom i zlatnom lisicom. U ovom obliku biće predstavljen, sa izuzetkom grba, koji će poprimiti oblik srebrne krune, u opštinskom grbu do njegovog potiskivanja 1923. godine".

Zelenom bojom je prikazano stanovništvo koje živi u okviru starih opštinskih granica

Sa 4.093 stanovnika (2021), Murano je jedan od najnaseljenijih ostrva u Venecijanskoj laguni.
Tabela prikazuje demografsku evoluciju ostrva Murano koje je bilo nezavisna opština sve do gušenja 1923. godine. Sada je deo administrativne jedinice Venecija - Murano - Burano u okviru Opštine Venecija.
Sa dijagrama se vidi da od 1961. godine, kada je bilo skoro 9.000 stanovnika, na svakih 10 godina broj stanovnika je opadao za oko 1.000, pa je tako došao na sadašnjih nešto više od 4.000.

Privreda
Istorija muranskog stakla počela je 1291. godine kada je odlučeno da se staklare iz Venecije, verovatno već aktivne pre 1000. godine, prenesu u Murano, jer su laboratorijske peći često bile odgovorne za katastrofalne požare, koji su postali posebno ozbiljni jer je u to vreme zgrade su bile uglavnom od drveta. Međutim, drevni dokumenti i nalazi svedoče da je industrija stakla već neko vreme zaživela na Muranu.
Koncentrisanje staklara u Muranu poslužilo je Mletačkoj republici, ljubomornoj na umetnost koja ju je učinila poznatom širom sveta, da bolje kontroliše njene aktivnosti. Majstori staklari bili su primorani da žive na ostrvu i nisu smeli da napuste Veneciju bez posebne dozvole. Mnogi su, međutim, uspeli da pobegnu, prenoseći čuvenu tehniku u inostranstvo. Najvažnija kriza koja je pogodila industriju bila je ona iz XV veka, kada je počela proizvodnja kristala u tadašnjoj Bohemiji (danas Češka), možda inspirisana muranskim staklom. Venecija je izašla iz toga, posebno kada je staklo korišćeno za izradu lustera, koji su i danas među najpoznatijim artefaktima Murana.
Samo majstori staklari, od onih koji nisu bili plemići, mogli su da ožene patricijske ćerke. U stvari, Republika je izdala dekret, nakon nereda koji su se desili u Velikom savetu Murana, koji je proglasio građanima Murana samo one koji su ili rođeni na ostrvu ili su kupili imovinu na ostrvu. Gradonačelnik Barbarigo je 1602. godine prilikom popisa ostrvljana pribegao sastavljanju Zlatne knjige. Proces dobijanja registracije nije bio ni jednostavan ni kratak i u stvari se odvijao samo uz saglasnost Republike. Oni koji nisu bili registrovani nisu mogli da obavljaju bilo kakvu vrstu posla u fabrici stakla, nisu učestvovali u savetima i nisu koristili sve druge privilegije date građanima Murana.
Majstoru staklaru pomažu dva pomoćnika koja se zovu servente i serventino. Drže dugačku metalnu šipku kroz koju majstor duva da staklo dobije željeni oblik, ali ne samo to, servente i serventino manipulišu alatima koji su im na raspolaganju, među kojima su lopatica i pinceta.

Brend Vetro Artistico® Murano regulisan regionalnim zakonom iz 1994. godine je zbirni žig koji potvrđuje da proizvode sa postavljenom oznakom proizvode preduzeća koja proizvode umetničko staklo u Muranu. Međutim, postoje brojne kompanije koje posluju u Muranu (posebno neki od međunarodno poznatih lokalnih umetnika) koje se ne pridržavaju ovog brenda.

Saobraćaj
Brodić za Murano polazi iz Venecije sa lokacije Fondamente Nove, a na Muranu ima šest stanica.
Na Muranu nema saobraćaja, a mostovi koji povezuju ostrva predviđeni su samo za pešake.

Znamenitosti
Pre dolaska Napoleona Bonaparte na ostrvu je bilo osamnaest manastira i crkava. Danas su ostale samo tri crkve (Santi Maria e Donato, San Pietro Martire, Santa Maria Degli Angeli), dok su ostaci nekih drugih crkava kao što su Santa Chiara, San Maffio i Santo Stefano vidljivi. Ovome se dodaje i oratorijum Santi Giuseppe e Teresa, koji se nalazi u blizini bolnice Briati. Nakon Napoleonovih dekreta, srušeni su crkva San Giovanni dei Battuti, opatija i bogoslovija San Cipriano, crkva i manastir San Mattia.
Religiozna arhitektura
• Katedrala Svetih Marije i Donata (Duomo dei Santi Maria e Donato)
Crkva je verovatno sagrađena u VII veku, prvobitno posvećena Mariji. 1125. godine, posle osvajanja Kefalonije, tu su položeni ostaci Svetog Donata, pa je tako i dobila sadašnji naziv.

Trasa linije brodića Venecija - Murano

Naknadne restauracije su je značajno preobrazile, ima tri broda koji se spajaju u centralnu apsidu, striktno okrenutu prema istoku. A upravo apsida predstavlja jedan od najvažnijih delova čitavog zdanja, okrenut prema temeljima, dok je fasada arhitektonski manje revolucionarna, teži da poštuje ravenske module. U bazenu apside nalazi se istaknuti mozaik Bogorodice koja se moli, rad venecijanskog majstora vizantijske kulture iz druge polovine XII veka. Polucilindar apside je u prostorima između prozora ukrašen freskama iz oblasti Đoto. Od značaja je mozaički pod.

• Crkva Santa Maria degli Angeli
Deo zgrade obnovljene 1870. godine nije preuređen u lazaret, već u bolnicu koja je trebalo da leči bolesne ljude Murana. Operaciju je finansirao Natale Ongaro, emigrant iz Murana koji se obogatio u Trstu. Iz ekonomskih razloga bolnica nikada nije počela sa radom. Poslednjih godina XIX veka korišćena je kao sklonište za neudate i siromašne žene. Oko 1910. godine korišćena je kao lazaret (epidemija kolere). Nekoliko godina kasnije ugostila je siromašne porodice. S pogledom na istoimeni kanal (nekad se zvao Canale di Santo Stefano), nalazi se na jednoj od krajnjih tačaka ostrva. Osnovana 1188. godine, zahvaljujući Ginevri Gradenigo, kćeri patricija Marina, koja je poklonila zemljište sa susednim vodama igumaniji Giakomini Boncio da bi sagradila crkvu i manastir u čast Bogorodice. Obnovljena u XVI veku, bila je bogata platnima i dragocenim predmetima, posebno nakon papske bule koja je odobrila njenu zajednicu sa manastirom Santa Marija del Piave di Lovadina, u sadašnjoj provinciji Treviso. Crkvu je 1574. godine posetio Henri III, kralj Francuske i Poljske, i tu su sačuvani posmrtni ostaci dužda Sebastijana Veniera, heroja Lepanta, koji su sa svečanom pompom preneti u baziliku Svetih Jovana i Pavla 30. juna 1907. godine. Nakon perioda napuštanja, tokom kojeg su mnogi radovi preneti u crkvu San Pietro Martire, deo zgrade je preuređen u lazaret, pogodan za smeštaj najsiromašnijih porodica. Zvonik, visok 31 m, datira iz sredine XVI veka.

• Crkva San Pietro Martire
Nalazi se u Rio dei Vetrai, a osnovana je 1348. godine u čast Svetog Jovana Krstitelja, potpuno je uništena u požaru. Potom je obnovljena 1511. godine i posvećen Svetom mučeniku Petru. Podeljena je na tri broda sa mermernom kolonadom. Veliko interesovanje izazivaju slike Givanni Bellinija "Uspenje Bogorodice i svetaca" i dužda Barbariga. Stakleni lusteri sa čuvenim mandolama su karakteristični i od neprocenjive su vrednosti. Mnoga druga dela koja se nalaze u crkvi su ono što je spaseno iz drugih crkava na ostrvu od napada Napoleona Bonaparte. U desnom krilu može se diviti prelepoj porodičnoj kapeli Ballarin, posvećenoj Svetom Josifu i Mariji, koju je čuveni staklar Giorgio Ballarin sagradio za sebe (u njoj počiva od 1506. godine), za svoju porodicu i za svoje potomke. U istoj kapeli nalazi se i pogrebni spomenik posvećen velikom kancelaru Mletačke republike Giovanni Battisti Ballarinu, koji je preminuo 29. septembra 1666. godine u Makedoniji i grob njegovog sina Domenica Ballarina, takođe velikog kancelara Mletačke republike, koji je umro 2. novembra 1698. godine.

• Bivša crkva Santa Chiara
Nalazi se na južnom kraju ostrva Murano. Njegovo poreklo datira iz 1231. godine i prvobitno je ovaj verski kompleks dobio ime po Svetom Nikoli i zvao se "della Torre" jer je u sredini bila postavljena karaula. Prvobitno dokumentovan kao manastir Avgustinaca, najpre su nasledili benediktinci koje su, zbog njihovog ponašanja koje se smatralo skandaloznim, zamenile časne sestre franjevke iz Santa Chiare, koje ne samo da su dale ime crkvi, već su započele obnovu Crkve početkom XVI veka. U crkvi je sahranjen dužd Nicolò Dona koji je umro samo 34 dana nakon izbora i čiji su grob i nadgrobni spomenik izgubljeni kada je crkva prešla u državno vlasništvo. Napoleonovim odredbama crkva i manastir su ugušeni. 1826. godine milanska kompanija "Fratelli Marietti" kupila je crkvu i susedni manastir od državne imovine da bi uspostavila proizvodnju boca za vino i staklenih tanjira. Posle raznih peripetija i promena vlasništva, krajem XX veka objekat je doživeo delimično urušavanje i ostao praktično napušten. 2012. godine preduzet je projekat obnove i prenamene antičke bogomolje sa namerom da se napravi prostor za prezentaciju obrade stakla.
Civilna arhitektura
• Muzej stakla (Museo del Vetro)
Muzej se nalazi u Palazzo Giustinian. Od velikog istorijskog i umetničkog interesa, osnovao ga je opat Vinccenzo Zanetti, nalazi se unutar palate u gotičkom stilu, drevne rezidencije biskupa Torcella. Nakon jednog od najmračnijih perioda kroz koje je muransko staklo ikada prošlo, poklopivši se sa padom Mletačke republike i invazijom stranih zemalja, 1805. godine, gušenjem eparhije Torcello, palata je postala vlasništvo Venecijanske patrijaršije. U njoj se čuvaju istorijski lusteri, od kojih najupečatljiviji ima šezdeset krakova. Za kratko vreme je osnovana i škola za projektovanje i proizvodnju duvanog stakla koja je objasnila evoluciju tehnike tokom vekova. To je takođe bilo sedište opštine Murano, kasnije prebačeno u Palazzo da Mula. Najnovija restauracija dala je prostor zbirkama iz XX veka i privremenim izložbama.

• Palazzo da Mula
Gotički stil njene fasade je delimično izmenjen prema venecijansko-vizantijskom ukusu iz XII veka. Izgrađen je na jednom od temelja Velikog kanala Murano, nekoliko metara od mosta Vivarini. Izgrađena u blizini opatije San Cipriano, nekadašnje Patrijaršijske bogoslovije, uništene 1817. godine, potpuno je obnovljena početkom XXI veka i u njoj se nalazi sedište opštine Murano koja organizuje izložbe i sastanke na različite teme, od kojih je preovlađujuća staklo.
• Svetionik Murano
Svetionik je cilindrična konstrukcija od istarskog mramora koja je vrlo važna unatoč svom donekle unutrašnjem položaju u odnosu na more: snop svetlosti, zapravo, pojačan genijalnom igrom ogledala, usmeren je direktno na središte ušća Porto del Lido, olakšavajući povratak brodova tokom noći. Tokom ranog srednjeg veka, svetionik je stajao u vidu drvene kule, ne previsoke, na čijem vrhu su paljene vatre; svetlost koju je proizvodila vatra reflektovala se kroz igru ogledala, pa je laguna bila osvetljena po tehnici koju su usvojili čak i Rimljani. Nalazi se na kraju Viale Garibaldi (Bresagio), tačnije u Fondamenta Francesco Maria Piave.
GPS koordinate: 45°27′20″ N, 12°21′10″ E.

V I G N O L E

Vignole je ostrvo (69,20 ha) u severnom delu Venecijanske lagune.
Ostrvo se nalazi 800 m severoistočno od Venecije, između Sant'Erasma (rastojanje je 300 m) i Certose (razdvaja ih kanal širine 35 m). Najviša tačka ostrva je na 4 m nadmorske visine.
Zapravo se sastoji od dve podjedinice koje su odvojene kanalom i povezane sa dva mosta. Slično obližnjem Sant'Erasmu, mala populacija je posvećena hortikulturi.
Istočni deo ostrva je vojno područje, jer postoji kasarna Lagunari. Pored dugačke zgrade koja se nekada koristila kao skladište baruta, Vignole je mostom povezan sa ostrvcetom Sant'Andrea, na kome se nalazi istorijska tvrđava San Andrea, izgrađena u odbrambene svrhe u XVI veku. Bila je to jedna od glavnih odbrambenih tvrđava Venecije.
Ostrva u ovom delu lagune imala su značajan strateški značaj, jer su okrenuta ka glavnom ulazu Venecije sa Jadranskog mora.
U prošlosti poznat kao Biniola ili Isola delle Sette Vigne (ostrvo sedam vinograda), cenili su ga Venecijanci, a verovatno i stari Rimljani kao letovalište. Tada ga je direktno zapljuskivalo Jadransko more, s obzirom da je obala Punta Sabbioni tek trebalo da se u potpunosti formira. Bez sumnje, rashladni morski povetarac je bio dobrodošao. U VII veku, malu crkva u čast San Giovanni Batiste i Svete Kristine su podigla dva Torcellova tribuna. Priča se da je Vignole nekada snabdevalo dužda vinom.
Do Vignola se dolazi iz Venecije ili Treportija sa ACTV vaporettijem (linija 13). Polazi sa pristaništa Fondamenta Nuove na severnoj obali Venecije, staje na ostrvu Vignole, a zatim produžava do ostrva Sant'Erasmo. Saobraća otprilike svakih sat vremena, iako ponekad ide samo do ostrva Vignole (informacije su prikazane na trenutnim redovima vožnje).

Među nekoliko značajnih spomenika izdvaja se mala crkva Sant'Erosia, koja gleda na unutrašnji kanal i okružena malim zvonikom. Možda naslednik drevne crkve Svetih Jovana Krstitelja i Kristine, obnovljena je u XIX veku, ali je danas skoro stalno zatvorena. U njoj se nalazi Uspenje Bogorodice, delo anonimnog autora iz XVII veka.
Vignole deluje prilično zaboravljeno i pospano, iako je obrađeno i na njemu se živi, nije napušteno. Doduše stanovnika nema mnogo. Ranije je postojao podatak o 69 stanovnika, a po novijem podatku (januar 2021. godine) ima ih 52. Ostrvo je živopisno - manja i neometana verzija Sant'Erasma, i potpuno drugačije od svog drugog suseda, Venecije.
Deo zemlje je pažljivo obrađen; u ostalim krajevima kanali vijugaju kroz močvarnu šikaru.
Le Vignole nije lako ostrvo za istraživanje; severozapadni deo je prvenstveno oblast koja se može posetiti. Ostalo je privatna poljoprivredna ili vojna svojina.
Stanovnici žive u izolovanim zgradama tipa salaša i ne žele da stranci lutaju njihovom zemljom; ograde, kapije, psi koji laju i znakovi "privatnog vlasništva" odvraćaju posetioce od lutanja stazama; koje meštani očigledno koriste kao saobraćajnice.
Od pristaništa se može pešačiti samo nekoliko metara otvorenom 'javnom' stazom. Ova ruta vodi duž širokog kanala koji deli ostrvo. Nakon 150 m stiže se do ostrvske crkve; bela kapelica sa malim zvonikom je zatvorena. Preko mosta kod kapelice, putokaz upućuje na Trattoria alle Vignole, jednostavan restoran sa otvorenim prostorom na obali lagune, okrenute prema Veneciji.
GPS koordinate: 45°26′32″ N, 12°22′45″ E.
C H I O G G I A

Chioggia (čita se Kjođa; na lokalnom dijalektu Cioxa) je Venecija u minijaturi, sa svega par kanala od kojih je najveći kanal Vena, i uskim uličicama (kaletama, lokalno zvanim calli). Chioggia ima nekoliko srednjevekovnih crkava, koje su sve temeljno rekonstruirane u XVI-XVII veku tokom najvećeg prosperiteta grada.

Geografija
Opština Chioggia graniči se sa Venecijanskom lagunom na severu, Jadranskim morem na istoku, ušćem reke Adige koje ga deli od provincije Rovigo na jugu i provincije Padova na zapadu.
Za nas je interesantan istorijski centar grada koji nalazi se na južnom kraju Venecijanske lagune, na grupi od četiri ostrva podeljenih kanalima i međusobno povezanih mostovima; kada se pogleda odozgo, izgleda u obliku riblje kosti. Dimenzije centra su 1.000x800 m. Grad je nazvan Mala Venecija zbog urbanih karakteristika antičkog područja koje su veoma slične onima u Veneciji.

Kao i venecijanska prestonica, Chioggia ima kalete, kampe i kanale. Glavni, turistički gledano, zbog tipične prirode građevina i crkava koje gledaju na njega, je kanal Vena, preko koga prelazi devet mostova. Ostali kanali su Lombardo, na zapadu i San Domenico na istoku, koji, spajajući se sa severa i juga, zatvaraju centar između voda.
Za razliku od Venecije, većina područja je dostupna automobilima i javnim prevozom. Povezan kako sa ostrvom Sottomarina, zahvaljujući ostrvu Isola dell'Unione i istoimenom mostu, tako i sa gradovima Borgo San Giovanni i Brondolo, zahvaljujući mostu Pontelongo ili Ponte Padri Cavanisu. Ovim vezama nastaje jedinstven urbani centar.
Ostatak opštine se nalazi u zaleđu i obuhvata ušća reka Brenta-Bacchiglione i Adige i brojne druge kanale u ravničarskoj oblasti sa pretežno poljoprivrednim zanimanjem.
Udaljen je 24 km vazdušne linije od Venecije, 51 km od Roviga, 42 km od Padove, 130 km od Verone, 85 km od Vicenze, 70 km od Trevisa i 140 km od Beluna.
Površina opštine je oko 188 km2, ali je površina istorijskog područja samo 66,53 ha. Najviša tačka je na 2 m nadmorske visine.
Klima Chioggije je submediteranska, zahvaljujući prisustvu Jadranskog mora koje ublažava vlažnu umerenu klimu Padske doline. Na osnovu tridesetogodišnjeg referentnog proseka 1961-1990, prosečna temperatura najhladnijeg meseca, januara, iznosi 2,9°C, a najtoplijeg meseca jula 23,8°C. Padavine su intenzivnije u proleće i jesen, dok zimi sneg nije mnogo čest ili dugotrajan zbog soli koja dolazi iz mora i voda lagune. Magla zimi i sparina leti su česte zahvaljujući i visokoj vlažnosti u tom području. Glavni vetrovi su bura, široko, koji izaziva pojavu visokih voda, i libečo.
Sa zakonodavne tačke gledišta, opština Chioggia spada u klimatski pojas E, pa je maksimalno dozvoljeno ograničenje za uključivanje grejanja 14 sati dnevno od 15. oktobra do 15. aprila.

Chioggia je takođe pogođena posebno izraženom visokom vodom (u celom svetu poznatim pod nazivom acqua alta) koja se sa posebnim intenzitetom javljaju u Venecijanskoj laguni, izazivajući poplave u urbanim sredinama. Generalno, kada fenomen visoke vode pogodi Veneciju, Chioggiju prati ista sudbina, ali ne izaziva značajniji medijski uticaj, ali sa identičnim negativnim posledicama po kuće, zgrade i komercijalne aktivnosti.

Istorija
Legenda o nastanku Chioggije povezana je sa onom o Eneji, mitskom trojanskom junaku koji je pobegao od uništenja Troje i plovio preko Sredozemnog mora da bi se potom nastanio u Lacijumu i osnovao Rim. Antenor, Aquilio i Clodio su takođe otišli sa Enejem i, na pola puta, odvojili su se od svog sugrađanina i krenuli prema Venecijanskoj laguni, osnivajući Padovu, Aquileju i Clodiju.
Simbol grada, crveni lav koji divlja na srebrnom polju, koji je izabrao sam Clodije u znak sećanja na svoj rodni grad, i samo ime grada upućuju na ovaj mit.
Druge hipoteze postavljaju rođenje grada oko 2000. godine pre nove ere. od strane Pelazga, naroda moreplovaca poreklom iz Tesalije, koji je kolonizovao brojne gradove na jadranskim obalama. Naziv Chioggia stoga potiče od Cluza, "veštački izgrađen", da bi se objasnio ostrvskom lagunskom prirodom grada koji bi bez ljudskih modifikacija bio potopljen vodom pri svakoj plimi. Druga imena prisutna u gradu su nesumnjivo prehelenskog porekla, kao što su Lusenzo, laguna koja se nalazi između Chioggije i Sotomarine, Bebe, antička kula koja je služila kao ispostava na granici između Venecijanske i Padovanske teritorije, Perotolo i Evrone.

Prema ovoj teoriji, prva naselja grada Chioggije trebalo je da budu smeštena prema sadašnjem ušću reke Brenta-Bacchiglione (sadašnja oblast Brondolo), na malom ostrvu Vicus istočno od Fossa Clodija, kanala koji sada odgovara laguni Lusenzo, a u Evroneu, što odgovara luci Chioggia.
Ono što je sigurno jeste da je grad postojao već u rimsko doba: dokaz za to je tipična struktura geometrijske mreže koja razlikuje Chioggiju.
Kao i ostali mletački gradovi, Chioggia je bila deo "decima regio", koji je obuhvatao i Istru.
Prvi istorijski izvori dolaze od Plinija Starijeg, koji u "Naturalis Historia" opisuje područje venecijanske lagune kao "zemlju reka" i pominje Chioggia basen (Fossa Clodia-Canal Lombardo).
Arheološkim iskopavanjima došlo se do zaključka da je ova teritorija prvobitno bila trgovačka luka, sa strateškim položajem za pomorsku trgovinu, u blizini ušća reka, raznih plovnih kanala, lagune i mora. U stvari, tu je prolazila unutrašnja navigaciona ruta, koja je vodila čamce od Ravene do Altina kroz lagune i veštačke kanale na putu sigurnom od olujnih udara.
Iako danas više ne postoje solane, Chioggia je prvobitno bila važna pre svega zbog solana. Proizvedena so bila je neophodna za trgovinu i njena vrednost je omogućila stanovnicima da mogu da kupe bilo koju drugu robu koju je bilo teško pronaći u zemljama lagune.
U vodama Chioggije postojale su do 72 vodene ograde, takođe zvane "temelji soli", koje su išle od gradske luke do obala u blizini Padovanskih domena, koje su uspevale da proizvedu otprilike 216 puta više soli od celokupnih potreba stanovništva za godinu dana.
Nakon propadanja Zapadnog rimskog carstva, stanovništvo venecijanskog zaleđa našlo je utočište na ostrvima lagune, uključujući Chioggiju. Područje lagune je u ovom periodu bilo deo Ravenskog egzarhata i stoga pod uticajem Istočnog rimskog carstva.
Početkom IX veka, tokom franačke invazije na Veneciju, Pipinova vojska je pokušala da potčini lagunsku konfederaciju, napadajući razne gradove uključujući Chioggiju, koja je 810. godine sravnjena sa zemljom. Grad je pretrpeo još jedno uništenje tokom mađarskih invazija 902. godine.
Kjođa je tada bila deo biskupije Malamocco, drevne prestonice Republike, ali niz prirodnih događaja kao što su sleganje kopna, izuzetne oluje i erozija mora polako su izbrisale grad koji je opusteo i završio potopljen. Pošto je Chioggija postala najvažniji grad biskupije, 1110. godine odlučeno je da se biskupija preseli u grad soli, uz donošenje moštiju svetih mučenika Felisa i Fortunata, koji su i danas zaštitnici grada.
Važan događaj bio je dolazak u Chioggiju cara Fridriha Barbarose 1177. godine, koji je tu potpisao "Klodijev sporazum", preliminarnog Venecijanskog mira koji je odobrio kratak period mira između Svetog rimskog carstva i italijanskih opština.

U narednim godinama nastupio je period prosperiteta za Chioggiju, isprekidan malim sukobima sa rivalima Padovom i Trevisom, poput onog nazvanog "rata zamka ljubavi" koji se dogodio 1215. godine. Nastao je iz okršaja do kojeg je došlo tokom seoskog festivala u Trevisu koji je prerastao u oružani sukob kod Torre delle Bebe, gde je komandant Marco Cauco (takođe zvani Marco Caco) zajedno sa vodom uspeo da odbrani položaj.
Doprinos naroda Chioggije bio je fundamentalan u gušenju Tiepolove zavere, koju su osmislili neki venecijanski plemići, uz pomoć nekih padovanskih plaćenika, koja je imala za cilj da sruši vladu Mletačke republike i ubije dužda u junu 1310. godine. Dužd, upozoren na zasedu, traži pomoć od gradonačelnika nekih obližnjih gradova, uključujući i Chioggiju. Oni su uspeli da presretnu i uhapse padovansku kolonu koja je stigla u grad. Ova akcija, zajedno sa duždevom blagovremenošću, uspela je da uguši zaveru.
Važna stranica u istoriji grada odigrala se tokom takozvanog rata u Chioggi, odnosno poslednjeg sukoba između Republike Đenove i Mletačke republike. Sukob, koji je nastao zbog kontrole trgovine sa Istokom, doveo je do toga da su grad osvojile Đenovljanske i Padovanske trupe 1379. godine, a zatim ga vratili Mlečani 1380. godine. Od tada je Chioggia u sastavu Mletačke republike. Taj događaj je ostavio tragove u gradu, a najočitiji je bio prestanak proizvodnje soli i zabrana gradnje van gradskih zidina, primoravajući celokupno preživelo stanovništvo da živi u okviru sadašnjeg istorijskog centra.

Do velike promene u urbanističkom rasporedu grada došlo je sredinom XVI veka, iskopavanjem veštačkog kanala Cava (kamenolom). Projekat, koji je razvio veronski arhitekta Michele Sanmicheli i zaključen 1561. godine, učinio je Kiođu veštačkim ostrvom. Osnovna namera je bila da se ovo područje učini vojno odbramljivijim, ali je to dovelo do toga da je grad bio primoran u izolaciju, samo delimično ublaženu izgradnjom privremenog drvenog mosta.
U Božićnoj noći 1623. godine izbio je požar u katedrali, koji ju je potpuno uništio. Među malobrojnim pronađenim stvarima bile su mošti svetaca zaštitnika Felisa i Fortunata. Radovi na rekonstrukciji započeti 1624. godine, a završeni su tek 1802. godine.
Tokom XVIII veka veliki deo plemićkih palata i bogomolja sa pogledom na glavni trg je renoviran, čime je centar grada dobio izgled veoma sličan današnjem. Takođe u XVIII veku, u obližnjoj Sottomarini, gradio se najjužniji deo murazzija, brana okomita na obalu koja bi branila obalu od olujnih udara.
Kapetan francuskog broda "Le Liberateur d'Italie" je 4. aprila 1797. godine naredio Domenicu Lombardu iz Chioggije da mu pokaže put za ulazak u venecijansku lagunu, iako je ulazak stranih ratnih brodova u lagunu bio zabranjen. Ali kapetan Laugier ga nije poslušao i 20. aprila je pokušao da uđe u lagunu. Tom prilikom je poginuo. Ova epizoda je upamćena kao jedini ratni događaj između Mletačke republike i Napoleonove vojske. Uskoro je došlo do pada Mletačke republike, a 14. maja 1797. godine snage Napoleona Bonaparte ušle su u Chioggiju. Revolucionarne ideje novoformirane italijanske republike dale su nadu u preporod grada, koji se nadao većoj autonomiji, ali pre svega u valorizaciji trgovačke luke, čemu se uvek suprotstavljala venecijanska politika.
Nakon Ugovora iz Camporormija, potpisanog 17. oktobra 1797. godine, teritorije pale Mletačke republike došle su pod uticaj Austrijskog carstva. Novi vladari su ugasili nade u preporod grada, ne pokazujući interesovanje za razvoj luke.

Želja novog vladara da nametne svoju vlast izazvala je izvesno nezadovoljstvo stanovništva, što je rezultiralo takozvanim Hristovim vaskrsenjem 20. aprila 1800. godine. Tokom verske procesije, zapravo, u banalnoj nesreći između mladića iz Chioggije i stražara bilo je nekoliko mrtvih i povređenih kako na strani vojske tako i na strani pobunjenika. Intervencija vladike i drugih posrednika je na sreću uspela da smiri masu.
Posle Presburškog mira 1805. godine, veliki deo teritorija severne Italije vratio se u francuske ruke, ali ne više kao republika već kao Kraljevina Italija. Snage sa one strane Alpa ušle su u Chioggiju 18. januara 1806. godine i tu su ostale do 1814. godine. Nakon pada Napoleona i Bečkog kongresa, mletačke i langobardske teritorije postale su deo Lombardsko-mletačkog kraljevstva. Austrijske snage su se vratile u Chioggiju 17. maja 1814. godine.
Pokreti risorgimenta iz 1848. godine koji su potresli italijansko poluostrvo takođe su uticali na Chioggiju. U stvari, zahvaljujući tadašnjem gradonačelniku Antoniju Naccariju 23. marta 1848. godine austrijski garnizon je morao da napusti grad, koji se proglasio autonomnim. Ova nezavisnost je trajala nekoliko dana, sve do odluke o priključenju Republici San Marco, koja je nekoliko dana ranije nastala u Veneciji. Risorgimento je završen 22. avgusta 1849. godine potpisivanjem predaje i povratkom stranih snaga. Za ove događaje, 1899. godine, kralj Umberto I dodelio je gradu zlatnu medalju koja i danas krasi zastavu grada.
U međuvremenu, 1. avgusta 1849. godine Garibaldi je stigao u luku Cesenatiko sa 300 dobrovoljaca. Oni su bežali posle pada Rimske republike i željni da stignu do Venecije; silom otimaju ribarske čamce. Taj poduhvat, ometan topovskom paljbom austrijskih ratnih brodova, završio se tako što je nekoliko čamaca zaplenjeno ili uništeno, a Garibaldi se spasao privezujući se u luci Magnavacca, sada Porto Garibaldi. Preživeli lokalni stanovnici dobili su penziju za ovaj događaj tek 1888. godine.
Nekoliko stanovnika Chioggije je učestvovalo u Garibaldijevom Pohodu hiljadu iz 1860. godine. Jedan od njih (Luigi Bullo Pagio) je upamćen kao najmlađi Garibaldijanac od hiljadu, koji je, zajedno sa ocem Luigijem, učestvovao u vojnim akcijama sa samo 11 godina. Njemu je posvećena osnovna škola u gradu.

Most Vigo je poslednji most koji prelazi preko kanala Vena, blizu lagune

1866. godine, na kraju trećeg rata za nezavisnost, Chioggia je postala deo novorođene Kraljevine Italije, ulaskom u grad italijanske vojske 15. oktobra iste godine.
U pokušaju da se poboljša društveno-ekonomsko stanje grada, izvođeni su različiti javni radovi, kao što je železnička pruga Rovigo - Chioggia, otvorena 1887. godine i premeštanje ušća reke Brente u Jadran, koji se prethodno ulivao u lagunu, neumoljivo je zasipajući, ugrožavajući ribolov i luku. Još jedna važna infrastruktura bio je akvadukt, otvoren 1887. godine.
Tokom Prvog svetskog rata, gde je poginulo 379 stanovnika Chioggije, a 60 je nestalo, privredne aktivnosti su zaustavljene. Još gore se dogodilo nakon bitke kod Caporetta, u kojoj se približavala linija fronta, pretvarajući grad u prvu pozadinu; stoga je postojala perspektiva da se mora evakuisati ceo grad, rastrgan glađu i španskom groznicom.
Posle rata, Chioggia je doživela niz političkih promena. Nakon kratkog perioda komunističke vladavine, grad je nasilno pao pod kontrolu Fašističke partije 1921. godine, zadržavajući ovu situaciju do 1946. godine.
Pod režimom su izvođeni važni javni radovi, kao što je zidani most preko lagune između Chioggije i Sotomarine. Nazvan je Ponte della Concordia i zamenio je prethodni drveni prolaz izgrađen deset godina ranije; danas se zove Unionski most. Još jedna inauguracija je održana 1935. godine za lukobran.
Ugnjetavanje neslaganja od strane režima pokazalo je svoju najtežu stranu 5. jula 1945. u zaseoku Kavanela d'Adiže. Tog popodneva eskadrila Crnih brigada ubila je četiri kavanelata koji su sada dali ime gradskom trgu.
U Drugom svetskom ratu poginulo je 157 vojnika, a 144 je nestalo, a jednako dramatičan je bio i broj civilnih gubitaka izazvanih raznim bombardovanjem, sa 60 žrtava i 500 ranjenih. Vredno pažnje bilo je potonuće parobroda "Giudecca", koga su 13. oktobra 1944. godine bombardovali saveznici, zbog sumnje u prisustvo nacističkih vojnika, dok je plovio od Chioggije do Venecije. Tom prilikom poginulo je nekoliko civila iz Chioggije.
26. jula 1945. godine, s obzirom da naci-fašističke okupacione snage još nisu napustile Chioggiju, saveznici su nameravali da noću bombarduju grad. Na sreću, stanovništvo se mobilisalo da upozori anglo-američko vazduhoplovstvo da grad više nije u ratu, čineći ga što je moguće više osvetljenim. Te noći su se avioni, nakon što su nekoliko puta preleteli nad jarko osvetljenim gradom, udaljili bez bombardovanja. Sledećeg dana najavljeno je oslobađanje Chioggije.
Od sredine XX veka grad se otvorio za primorski turizam, posebno u oblasti Sottomarine sa sve većim prisustvom, posebno nemačkih turista.
Poplava u Veneciji 4. novembra 1966. godine, koju meštani nazivaju aqua granda, takođe je izazvala ozbiljnu štetu u oblasti Chioggia, posebno u zaseoku Valli di Chioggia, gde je evakuisano stanovništvo.
2022. godine "New York times" postavlja Kjođiju na prvu poziciju na listi mesta koja treba posetiti te godine; u članku se pominje sličnost grada sa venecijanskom prestonicom, preimenovanjem u Mala Venecija.
Od 2023. godine, uz odobrenje Uprave lučkog sistema, grad je postao luka za kruzere pristankom brodova "Viking Sky" i "Azamara Onward", koji godišnje dovode u grad preko 50.000 turista.

Stanovništvo
Opština Chioggia, u sastavu metropolitenskog grada Venecija u regionu Veneto, ima po podacima iz decembra 2023. godine 47.570 stanovnika. Istorijski centar ima oko 20.000 stanovnika. Opština je najviše stanovnika imala 1981. godine (53.470), a najmanje u popisu 1871. godine (28.051). Od 1981. godine broj stanovnika opštine je u konstantnom padu.
Opština se sastoji od 10 naselja.
Sottomarina (na dijalektu "Marina") je predgrađe koje se nalazi istočno od centra Chioggije, a sa kojom je povezana mostom "Isola dell'Unione". Njeni stanovnici zovu se "marinanti". Svetac zaštitnik je Sveti Martin od Tura koji se slavi 11. novembra. U drevnim vremenima ovo selo se zvalo Clodia Minor da bi se razlikovalo od Clodia Maior, današnje Chioggije, u početku su obe uživale značajnu autonomiju.
Borgo San Giovanni je predgrađe koje se nalazi južno od istorijskog centra, odvojeno od njega kanalom Cava i povezano mostom sa okrugom Brondolo. Svetac zaštitnik je Sveti Jovan Krstitelj, po kome je i dobio ime.
Brondolo je predgrađe pored Sottomarine koje se nalazi oko 3 km južno od centra Chioggije, a na jugu se graniči sa ušćem reke Brenta-Bacchiglione. Svetac zaštitnik je San Michele Arcangelo koji se slavi krajem septembra.
Valli di Chioggia je zaselak koji se nalazi na kopnu na levoj obali reke Brenta i nalazi se oko 10 km zapadno od Chioggije. Teritorija je ravna i karakterišu je uglavnom obrađena polja i deo stambenih naselja. Valli je povezan sa Chioggijom saobraćajnicom SS 309 (Romea) preko mosta Translagunare, sa uslugom vangradskog prevoza Arriva Veneto.
Ca' Pasqua se nalazi 6 km jugozapadno od Chioggije, na mestu. gde se Brenta i Bacchiglione spajaju, postajući jedna reka. Tu se nalazi Torre delle Bebbe, srednjovekovna vojna ispostava, smeštena između starih granica teritorija Venecije i Padove. Ca' Pasqua je povezan sa Chioggijom putem SP 7 i sa uslugom gradskog prevoza (linija 3).
Ca' Bianca je zaselak koji se nalazi 10 km jugozapadno od Chioggije na desnoj obali reke Bacchiglione. U njemu je bila vojna baza NATO, aktivna od 1959. godine i definitivno zatvorena 1995. godine. Ca' Bianca je povezana sa Chioggijom putem SP 7 i sa uslugom gradskog prevoza (linija 3).
Ca' Lino se nalazi 7 km južno od Chioggije. Teritorija je postala naseljena zahvaljujući melioraciji sprovedenoj početkom XX veka. Ca' Lino je povezan sa Chioggijom saobraćajnicom SS 309 (Romea) i sa uslugom gradskog prevoza (linija 5).
Isolaverde (ranije Isola del Bacucco, tako je i obeležen na Google Earthu) nalazi se 9 km južno od Chioggije. To je primorsko odmaralište sa pogledom na Jadran i geografski predstavlja prirodni produžetak plaže Sottomarina isprekidanu vodama iz ušća reke Brenta-Bacchiglione. Isolaverde je povezan sa Chioggijom preko SS 309 (Romea) i sa uslugom gradskog prevoza (linija 5).
Sant'Anna di Chioggia je zaselak koji se nalazi otprilike 8 km južno od Chioggije i između Brenta-Bacchiglionea i Adiga. Njegovi sveci zaštitnici su Sant'Anna i San Gaetano Thiene koji se proslavljaju krajem jula festivalom koji organizuje parohijski odbor. Sant'Anna je povezana sa Chioggiom preko SS 309 (Romea), linijom 4 gradskog prevoza i železničkom prugom Rovigo - Chioggia na kojoj ima stanicu.
Cavanella d'Adige se nalazi se oko 13 km južno od Chioggije, na levoj obali reke Adige i nalazi se na granici između područja grada Venecije i provincije Rovigo. Sa Chioggijom je povezana saobraćajnicom SS 309 (Romea), linijom 4 gradskog prevoza i železničkom prugom Rovigo - Chioggia na kojoj ima stanicu.
Najstariji dokaz o grbu Chioggije datira iz 1332. godine. Priznat od strane austrijskih vlasti 1830. godine, a zvanično je dodeljen, zajedno sa opštinskim barjakom, ukazom predsednika Republike od 3. marta 1988. godine.

Grb i zastava Chioggije
Tradicija i folklor
Marciliana Palio
Od 1990. godine Palio della Marciliana obeležava sećanje na ratne događaje koji su se dogodili u gradu. Svakog trećeg vikenda u junu trg je ispunjen učesnicima podeljenim u pet okruga koji se takmiče u gađanju samostrelom. Događaj je dobio ime po drevnom teretnom čamcu, koji je građen u brodogradilištima Chioggije.
Riblji festival
Od 1938. godine Riblji festival u Chioggi pretvorio je istorijski centar u restoran na otvorenom. Pored štandova, koji raznim recepturama oplemenjuju i morske i kopnene proizvode ovog kraja, letnje večeri animiraju ulični umetnici i živa muzika.
Pijačni dan
Svakog četvrtka od 1852. godine na Corso del Popolo, glavnom gradskom trgu, održava se pijačni dan. Ulični prodavci iz raznih delova Veneta donose proizvode u centar grada na ono što meštani zovu el sìòba (četvrtak na dijalektu).

Osobenosti prezimena
Chioggia predstavlja gotovo jedinstven demografski slučaj u Italiji: najčešće prezime među stanovnicima je Zennaro (od kojih su velika većina ribari). Veoma visoka stopa homonimije navela je opštinu da popularne nadimke koji se koriste za razlikovanje različitih grana iste porodice, ozvaniči u matičnoj službi. U svaki zvanični dokument, uključujući vozačku dozvolu i ličnu kartu, ubačeni su nadimci, od kojih su neki vrlo bizarni.
Fudbalski klub Union Clodiense, igra u Seriji D u sezoni 2023/24. Ovaj klub je naslednik kluba AC Chioggia Sottomarina, koji je nastao 1971. godine fuzijom klubova Clodia i Sottomarina, koji su usvojili sadašnje bordo boje.
Od posebnog značaja su ljudi iz Chioggije koji su ostavili trag u nacionalnom fudbalu kao što su Aldo Ballarin, jedini rođeni stanovnik Chioggia koji je nastupao za reprezentaciju Italije i njegov brat Dino Ballarin, Romano Penzo, koji je kao igrač Fiorentine postigao je 4 gola protiv Cavagnara, u Kupu Italije 1939-1940, Mario Ardizon igrač reprezentacije do 23 godine 1966. godine.
Privreda
Važan resurs je ribarstvo, što Chioggiju čini jednom od najvažnijih morskih luka na Jadranu. Od 1000. godine, ribari iz Chioggia su organizovani u udruženje pod nazivom "Mariegola di Sant'Andrea". Sektor se može podeliti na tri oblasti: dolina, laguna i more. Ovo poslednje, koje je nastalo sredinom XVII veka, prvobitno se obavljalo tipičnim čamcima sa ravnim dnom. Ljudi iz Chioggije su dugo plovili, čak su stigli i do albanskih obala na nekoliko meseci ribolova. Sredinom XX veka, istorijske čamce zamenili su motorni ribarski čamci, što je, zajedno sa izgradnjom nove riblje pijace, učinilo ovaj sektor relevantnim na nacionalnom nivou.
Prisutan u Venecijanskoj laguni od sredine XX veka, plavi rak je poslednjih godina stvorio dosta problema za sektor ribarstva, posebno za uzgoj dagnji. Ova vrsta, koja dolazi sa atlantskih obala američkog kontinenta, deli javno mnjenje, na one koji ga vide kao novi resurs za eksploataciju i one koji ga vide kao pretnju lokalnoj privredi.
Ostale važne ribolovne aktivnosti su proizvodnja dagnji sa objektima za uzgoj koji se nalaze kako u laguni tako i na otvorenom moru i vongole.

Spomenik ribaru

Veleprodajna riblja pijaca u Chioggi je najveća ribarnica na Jadranu, gde se plasiraju i domaći i inostrani uvezeni proizvodi. Pijaca se prvobitno nalazila u Fondamenta Marangoni, u istorijskom centru, pored sadašnje Pescheria al Minuto. Teškoće da do ovog mesta dođu kako čamci, zbog smanjene visine mostova u kanalu Vena, tako i kamioni, koji nisu imali manevarskog prostora u centru grada, doveli su 1960. godine do odluke da se veletržnica premesti na lokaciju koja se sada nalazi na ostrvu između Chioggije i Sottomarine.
Pored velikih količina ribe koja se prodaje, riblja pijaca održava poseban metod prodaje koji se zove "aukcija ušiju" koji se odvija ovim redosledom: ribar donosi ulov na pijacu; aukcionar predstavlja proizvod; trgovci zainteresovani za kupovinu daju ponudu aukcionaru šapućući mu iznos na uvo. Kada svi potencijalni kupci daju svoje ponude, aukcionar se izjasni koji trgovac je ponudio najviše i ovaj trgovac će morati svima da saopšti svoju cenu, aukcija se završava kupovinom; međutim, ako ribar ne pristane, imaće pravo da povuče svoju robu. Činjenica da je prodajna cena najviša ponuda olakšava kupovinu velikih količina proizvoda.
Poljoprivreda je glavni privredni sektor zaseoka. U Sottomarini, pre turističkog procvata, stanovništvo je vodilo računa o malim parcelama na kojima je proizvodilo razne proizvode uključujući crvenu cveklu, dok se u južnijim krajevima uzgajaju šargarepa, luk i radič. Konačno, intenzivna poljoprivreda se odvija u zaseocima Sant'Anna, Ca'Bianca i Valli.
Izgradnja zelene pijace Brondolo, koja je otvorena 1972. godine, bila je važna za ovaj sektor.
Ruku pod ruku sa pomorskim aktivnostima, u Chioggi su osnovana razna brodogradilišta koja su gradila i obavljala održavanje čamaca. Područja posvećena ovim praksama bila su na nekim ostrvima van grada; u okviru ovih brodogradilišta izgrađena je svaka vrsta plovila za ribolov ili transport, ali i galije i brigantine za drevne ratove. Sada se vrši samo održavanje, ne i izgradnja.
Vredno pažnje je prisustvo brodogradilišta Poli i Camuffo, od kojih je ovo poslednje najstarije na svetu, osnovano u Candiji 1438. godine, a preseljeno u Chioogiju sredinom XV. 1840. godine preselilo se u Portogruaro gde je i dalje u funkciji.
Turizam je najuticajniji sektor u gradu, koji uključuje veliki deo stanovništva. Počeci su bili na početku XX veka, gde se preporučuje odmor na plažama Sottomarine zbog blagotvornih svojstava vazduha bogatog jodom, peska i mora. Ali pravi turistički bum dogodio se između 1960. i 1972. godine kada je broj turista premašio tri miliona posetilaca, sa razvojem koji se nastavlja i danas.
Pored kupališta Sottomarina, tu je i kupalište Isolaverde, koje se nalazi između ušća reka Adige i Brenta, gde se turistima nudi odmor daleko od haosa, među prirodom dina i jedinstvenim okruženjem flore i faune.

Saobraćaj
Samo postojanje Chioggije proizilazi iz njenog strateškog položaja za pomorsku trgovinu, jer je blizu ušća reka, raznih plovnih kanala, lagune i mora. Nažalost, to je ugušila mletačka vlada kako bi sprečila stvaranje unutrašnje konkurencije. Situacija se obnovila 1966. godine kada je izgrađena luka na ostrvu Isola dei Saloni (severozapadni deo Chioggije), što se međutim pokazalo nedovoljnim zbog značajnog povećanja trgovine. Tako su 1990. godine započeli radovi u oblasti Val Da Rio sa direktnom vezom sa saobraćajnicom SS-309 Romea i preko železničke veze sa železničkom linijom Chioggia - Rovigo.
Chioggia je povezana saobraćajnicom Strada Statale (SS) 309 Romea. Dizajnirao ju je inženjer iz Chioggije Iginio Galimberti 1929. godine.
Železnička pruga Rovigo - Chioggia (57 km) otvorena je 22. maja 1887. godine.

Projektovao ju je inženjer iz Chioggije Domenico Sfriso i opslužuje opštinsko područje preko tri stanice: Chioggia (terminal linije), Sant'Anna di Chioggia i Cavanella d'Adige.
Prvobitno je projekat predviđao terminus na Isola dei Saloni, kako bi se približio tadašnjoj komercijalnoj luci, ali je zbog nedostatka sredstava smanjen na sadašnji oblik.
Stanica Brondolo, koja opslužuje istoimeni zaselak, ukinuta je 1981. godine.
Železnička pruga Chioggia - Porto di Chioggia je obična železnička veza koja je povezivala železničku stanicu Chioggia sa lukom Chioggia, a ukinuta je 2015. godine..

Luka Chioggia predstavlja najjužniji pristup Venecijanskoj laguni. Grad je i važna ribarska luka.
Gradski prevoz u Chioggi se obavlja redovnim autobuskim linijama.
Međugradske autobuske linije postoje do Padove i Venecije.
Pomorski saobraćaj u laguni povezuje Chioggiju sa ostrvom Pellestrina (linija 11).

Znamenitosti
Katoličke crkve
• Katedrala Santa Maria Assunta, glavna je crkva Chioggije i katedrala istoimene eparhije;
• Mala bazilika San Giacomo Apostolo, papa Pije je u martu 1906. godine uzdigao u dostojanstvo male bazilike;
• Crkva Svetih apostola Petra i Pavla, podignuta u XIV veku;
• Tempietto di San Martino, mala crkva u gotičkom stilu počela je da se gradi 1394. godine;
• Crkva San Francesco, podignuta krajem XIV veka, enterijer je ukrašen u rokoko stilu 1743. godine;
• Crkva Svete Katarine, sadašnja struktura razvijena u XVII veku;
• Crkva Pokroviteljstva Blažene Djevice Marije i San Filippo Neri, podignuta u XVIII veku;
• Crkva San Domenico, sadrži raspeće iz XIV veka koje mnogo poštuju lokalni građani;
• Crkva Sant'Andrea Apostolo, njen zvonik je karaula iz X veka na kojoj se nalazi najstariji funkcionalni sat na svetu.

Civilna arhitektura
• Građanski muzej Južne lagune (Museo Civico della Laguna Sud) i opštinski istorijski arhiv smešten u nekadašnjoj crkvi San Francesco izvan zidina;
• Eparhijski muzej otvoren 2000. godine;
• Muzej kule sa satom, otvoren 2006. godine smešten unutar zvonika Sant'Andrea gde je moguće videti najstariju funkcionalnu sat-kulu na svetu;
• Muzej jadranske zoologije "Giuseppe Olivi" smešten u Palazzo Grassi;
• Opštinska palata izgrađena u neoklasičnom stilu u XIX veku;
• Loggia dei Bandi izgrađena 1531. godine;
• Auditorijum San Nicolo razvijen je unutar nekadašnje istoimene crkve sagrađene početkom XIII veka;
• Građanska biblioteka Cristoforo Sabbadino;
• Palazzo Granaio, podignuta 1328. godine, jedna je od najstarijih zgrada u gradu, koja je služila kao skladište brašna.
Spomenici
• Colonna (stub) Vigo, sa statuom lava Svetog Marka.

Palate i rezidencije popularnih ličnosti
• Kuća u kojoj je živeo dramski pisac Carlo Goldoni;
• Palazzo Morari podignuta u XVII veku;
• Palazzo Nordio-Marangoni izgrađena u klasičnom stilu u XVI veku;
• Palazzo Baffo izgrađena u XVIII veku;
• Palazzo Penzo obnovljena 1913. godine;
• Palazzo Renier u gotičko-venecijanskom stilu;
• Palazzo Mascheroni-Lisatti podignuta u XVII veku;
• Palazzo Morosini, posebno zbog svojih venecijanskih kamina vidljivih sa obale kanala Vena.
Tvrđave i nekadašnje vojne strukture
• Porta Garibaldi prvobitni pristup gradu kopnenim putem;

Porta Garibaldi (ili Porta Santa Maria)

Prirodna područja i parkovi
• Integralni rezervat prirode "Bosco Nordio" se nalazi između dva zaseoka Sant'Anna i Cavanella d'Adige, sa svojih 120 ha predstavlja redak primer onoga što je bila makija gornje jadranske obale koja je u antičko doba karakterisala veliki deo Venecijanskog zaliva.
• Itinerer lagune Lusenzo i Isola dell'Unione je biciklističko-pešački krug dužine 5,3 km koji okružuje lagunu Lusenzo, povezujući istorijske centre Chioggije i Sottomarine. Trasa takođe prolazi kroz ostrvo Isola Dell'Unione, koja, kako toponim sugeriše, ujedinjuje gradove Chioggia i Sottomarina. Ovde se nalaze dve statue koje je 2003. godine stvorio vajar Franca Dalkomune koje predstavljaju ribara i farmera.
• Morski park "Tegnue". Uz obalu Kjođe, na dubini od 15-40 m, nalaze se stenovite konformacije, razvijene u morskom dnu, koje lokalno stanovništvo naziva Tegnue. Ovo ime su dali ribari, kojima su se ribarske mreže zaplitale u stene morskog dna, i zadržavale. Mnogi smatraju da je ovo mesto pravi koralni greben.
GPS koordinate: 45°13′12″ N, 12°16′45″ E.
G I U D E C C A

Giudecca je na karti obeležena crvenom bojom

Giudecca (čita se Giudecca, Giudèca na lokalnom dijalektu, ranije Zudèca i Zuèca) je ostrvo (ili, tačnije, skup od osam međusobno povezanih ostrva) koje se nalazi 300 m južno od istorijskog centra Venecije. Gleda na istoimeni kanal Giudecca, naspram sestierea (okruga) Dorsoduro, čiji je ostrvo deo sa administrativne tačke gledišta. Smešten južno od ostatka grada, predstavlja prilično mirno stambeno područje bez preteranog prisustva turista. Nedavno je pravoj Giudecci (4.142 stanovnika) dodato ostrvo Sacca Fisola (1.292 stanovnika) dobijeno povratkom dela lagune, a nalazi se 50 m od zapadnog kraja Giudecce. Dva ostrva su povezana mostom. Na suprotnom, istočnom kraju, 50 m od Giudecce nalazi se ostrvo San Giorgio Maggiore. Dužina ostrva Giudecca je 2 km, najveća širina je 400 m, a površina je 58,90 ha. Uzdiže se samo 1 m iznad površine mora.

Giudecca je oduvek bila sastavni deo Venecije i njena istorija je blisko povezana sa potonjom. Relativno kasno obnovljen, bio je to prostor pun povrtnjaka i bašta. U XVII i XVIII veku bila je domaćin Accademia dei Nobili, obrazovne institucije Republike Venecije koja je garantovala obrazovanje manje bogatim mladim patricijama.
Giudecca je od davnina bila poznata po imenu Spinalonga, možda zbog svog izduženog oblika riblje kosti.
Prema nekima, sadašnji toponim potiče od prisustva prvog jevrejskog naselja na ostrvu. Ovo poreklo seže i do usmenog predanja koje je često navodilo postojanje dve sinagoge na ostrvu (razrušene u XVIII veku), kao i od navodnog otkrića kamena sa natpisima na hebrejskom za čije postojanje nema sigurnih istorijskih dokaza. Ova hipoteza je u suprotnosti sa poznatom istorijskom činjenicom da je venecijanski geto uspostavljen tek 29. marta 1516. godine, dok su ranije Jevreji mogli da žive bilo gde u gradu. Treba napomenuti da je 1515. godine predloženo da se Jevreji prebace na Giudeccu, ali je ta hipoteza odbačena jer su u to vreme na ostrvu bili smešteni vojnici i to je moglo da izazove incidente.
Druga teorija izvodi toponim od zudega (na drevnom venecijanskom "giudicato"), u odnosu na rečenicu kojom je republika početkom IX veka dala nešto zemlje porodicama Barbolani, Flabanici i Caloprini da im nadoknadi štetu zbog izgnanstva na koje su nepravedno osuđeni.
Najzad, dalji predlog približava "Giudeccu" delatnosti kožara, koji su koristili neke biljne supstance dobijene iz šiblja. U Venetu i Trentinu se potonji označavaju rečima zuèc, zueccam, zuecchi i slično, dok je u Istri čest toponim zudeca koji se odnosi na mesto gde se štavi koža. Stoga je verovatno da je i venecijansko ostrvo dobilo ime po prisutnosti ove delatnosti i/ili po obilju grmlja korišćenog prilikom obrade kože.
Ostrvo ima četiri ACTV vaporeto stanice: Zitelle, Redentore, Palanca, Sacca Fisola. Linije koje stižu do ostrva su 2 (vaporetto), 4.1 i 4.2 (motorni čamci) i koriste sva stajališta. Tokom noći ostrvo se opslužuje linijom N, koja zamenjuje liniju 2.

Ponton koji povezuje Giudeccu sa Venecijom tokom Festa del Redentore u julu

Znamenitosti
Religijska arhitektura
• Basilica del Redentore (Bazilika Otkupitelja). Izgrađena je između 1577. i 1592. godine. Ovaj verski spomenik bio je znak zahvalnosti za kraj strašne kuge koja je 1576. godine izazvala smrt trećine gradskog stanovništva, uključujući i samog dužda. Tu se svake godine obeležava Spasovdan. Unutrašnjost je vredna i puna slika najvećih venecijanskih slikara.
• Crkva Zitelle. Paladijanska crkva u kojoj se pored redovnih verskih funkcija nalazi i moderan konferencijski centar. Zgrada pored crkve nekada je korišćena kao samostan za siromašne devojke koje su tu mogle da uče tradicionalne ženske poslove, na primer umetnost čuvene venecijanske čipke.
• Crkva Svete Eufemije. Od velike vrednosti, crkva datira iz IX veka i među najstarijima je u Veneciji, a uprkos jednostavnoj spoljašnjosti, u sebi sadrži umetnička dela od velikog značaja.
• Crkva Svetih Biagio i Cataldo, sa manastirskim kompleksom, ali je srušena u 19. veku.
• Crkva Santa Croce, zgrada koja je još uvek prisutna, ali je osveštana i napuštena.
• Manastir preobraćenih (Convertite)
Civilna arhitektura
Na Giudecci postoje mnogi objekti vredni pažnje.
• Molino Stucky. Nalazi se na zapadnom kraju ostrva, ima neogotske oblike. Izgrađen 1895. godine, a zatim polako vremenom propadao i preskup za održavanje, prestao je da se koristi 1955. godine. Preuzela ga je jedna grupacija, od 2007. godine koristi se kao konferencijski centar i hotel iz lanca "Hilton".

• Hotel Cipriani, koji se nalazi na suprotnoj strani ostrva, jedna od najluksuznijih venecijanskih rezidencija.
• Casa dei Tre Oci, neogotička palata.
• Vila Hériot, još jedan neogotički primer, sa fasadom okrenutom ka laguni.
• Vrt Eden Hundertwasser dizajniran 1884. godine.
GPS koordinate: 45°25′31″ N, 12°19′32″ E.

M A Z Z O R B O

Mazzorbo (na venecijanskom dijalektu Masorbo) je ostrvo u Venecijanskoj laguni zapadno od Burana sa kojim je povezan mostom. Na jugoistoku gleda na močvaru Santa Caterina, a na zapadu na močvaru Monte. Na severozapadu ga od Mazzorbeta deli kanal Mazzorbo, dok severoistočnu obalu zapljuskuje kanal Burano.
Mazzorbo se sastoji od tri ostrva. Glavno, na istoku, je ostrvo Eremite, koje je na zapadu odvojeno od ostrva Santa Katarina istoimenim kanalom (ostrva su povezane sa dva mosta). Treće ostrvo je formirano 1927. godine iskopavanjem nastavka kanala Mazzorbo koji je presekao ostrvo Santa Catarina na dva dela; nije povezano mostovima i nenaseljeno je.
Postoji i drugi, unutrašnji kanal, sa ćorsokakom, koji se otvara ispred ostrva Burana.
Površina ostrva je 51,79 ha, a najviša taćka je na 1 m nadmorske visine.
Uprkos tome što je bio pogođen nedavnim urbanističkim intervencijama, pejzaž i dalje karakteriše prisustvo kultivisanih površina na kojima se, slično kao na drugim ostrvima u laguni, odvijaju tradicionalne aktivnosti uzgoja voća i povrća. Interesantno je imanje Scarpa Volo, u vlasništvu opštine, gde se uzgaja dorona, tipična loza venecijanske lagune.
Od davnina poznat kao Maiorbo, Maiurbo i slično (veza sa maior urbs "glavni grad" se ne može isključiti), kao i okolne lagunske gradove naseljavali su ga stanovnici kopna, posebno oni iz Altinuma, bežeći od varvarskih invazija i u posebno od Langobarda koji su između VI i VII veka konsolidovali svoje kraljevstvo oteravši Vizantince preko granice Lagune.
Arheološki nalazi, međutim, dokazuju da je ostrvo već bilo posećeno u prethodnim epohama: tokom iskopavanja sprovedenog 1881. godine pronađene su mikenske tegle (sada se čuvaju u Pokrajinskom muzeju Torcello) koje pokazuju kako je ovo područje već bilo predmet trgovanja u predrimsko doba.
Bio je to jedan od gradova koji je gravitirao oko važnog trgovačkog centra Torcella i od najmanje 1064. godine bio je mesto parohijske crkve pod biskupom.
Dostigavši svoj maksimalni sjaj u X veku, posle 1000. godine Mazzorbo je, kao i obližnji gradovi, počeo da opada u korist obližnje Venecije. Tako je postalo "ruralno" ostrvo, korišćeno za poljoprivredne aktivnosti i mesto dokolice venecijanskih patricija.
Od drevnog Mazzorba danas praktično nema tragova, osim crkve Santa Catarine sagrađene između 1283. i 1291. godine, čije je zvono najstarije u laguni (1318).

1979. godine italijanski arhitekta Giancarlo De Carlo je projektovao i izgradio blistavo obojeno stambeno naselje na Mazzorbu sa ciljem da se ponovo naseli ostrvo i da modernim jezikom obnovi tradicionalne prostore karakteristične za naselje u laguni.
U antičko doba, ostrvo Mazorbo je imalo pet parohijskih crkava (San Pietro, San Bartolomeo, Sant'Angelo, Santo Stefano i Santi Cosma e Damiano) i pet manastira (Santa Eufemia, San Maffio, Santa Maria Valverde, Santa Maria delle Grazie i Santa Caterina). U XVII veku na ostrvu su još uvek postojale dve parohijske crkve (San Pietro i Sant'Angelo) i tri manastira (Santa Caterina, Santa Maria Val Verde i Sant'Eufemia). San Pietro i Sant'Eufemia su se zapravo nalazili na Mazzorbetu, koji se smatrao sastavnim delom Mazzorba.
Osim Santa Marie Val Verde, osnovane u XIII veku, svi ostali se pominju u rukopisu koji se čuva u Pokrajinskom muzeju Torcello, koji sadrži spisak verskih objekata prisutnih na ostrvu u XII veku.
Jedini preostali verski objekat je crkva Santa Caterina u gotičko-rimskom stilu. Prethodna crkva je sagrađena 783. godine. Drvena tavanica je poput trupa broda, a iznad ulaza je pristanište sa čamcem gde su mogle da prisustvuju časne sestre obližnjeg samostana. Ulazni portal je ukrašen lunetom iz 1368. godine sa prikazom mističnog venčanja Svete Katarine.
Manastir je bio iza crkve. Srušen je 1806. godine tokom Napoleonovog napada. 1819. godine postala je jedina parohijska crkva na Mazzorbu. Veliki restauratorski radovi 1920-25. godine promenili su prvobitnu strukturu. Radovima na restauraciji 2002. godine ponovo je uspostavljen prvobitni zid od cigle.
Na zvoniku crkve Santa Caterina nalazi se najstarije zvono u celoj venecijanskoj laguni iz 1318. godine sa potpisom MAGISTER LUCAS DE VENETIIS ME FECIT - ANNO MCCCXVIII i na donjoj ivici moto Xus vincit Xus regnat Xus imperat. Ostala zvona venecijanske lagune vojska je rekvirirala tokom vekova da bi ih istopila i pretvorila u topove. Drugo zvono je iz 1567. godine, a treće je iz 1642. godine.
Na području koje zauzima crkva, sada je zasađen vinograd u kojem raste stara loza koja je obnovljena (dorona iz Venecije): vinograd koji je vekovima izazivao slanu i visoku vodu, dajući život vinu sa jedinstvenim karakteristike u svetu i koje proizvodi veoma traženo vino koje prodaje Venisa.

Most Burano - Mazzorbo

Mazzorbo je danas slabo naseljeno ostrvo (u januaru 2021. godine bilo je 239 stanovnika, a nekoliko godina ranije bilo ih je 364) posvećeno uglavnom poljoprivredi sa uzgojem povrća, vinogradima i voćnjacima. Mazzorbetto i Santa Caterina su takođe posvećeni poljoprivredi. Na poslednja dva ima nekoliko salaša i jedva da ima stanovnika.
Na istočnom kraju Mazzorba, pored mosta koji ga povezuje sa Buranom, nalazi se farma "Scarpa". Ima niz zgrada, od kojih neke datiraju iz XVI veka, vinograde, voćnjake i povrtnjake koje su opasane zidom iz XIX veka. Kupio ga je Venecijanski savet 1999. godine, a nakon što je restauriran 2006. godine otvoren je za javnost. Ima podatke o istoriji lokalne poljoprivrede. Tu se uzgaja sorta finog grožđa dordona, poreklom iz lagune.
GPS koordinate: 45°29′09″ N, 12°24′26″ E.

T O R C E L L O

Torcello (na venecijanskom dijalektu Torcelo) je ostrvo u severnom delu venecijanske lagune.
Bilo je jedno od najstarijih i najprosperitetnijih naselja u laguni, sve do njegovog opadanja usled prevlasti obližnje Venecije i promenljivih uslova životne sredine. Trenutno na ostrvu živi samo trinaest stanovnika (donedavno ih je bilo 25), ali neprocenjivo arheološko nasleđe koje i dalje čuva čini ga veoma popularnim turističkim mestom.

Mapa Torcella iz XVII veka; predstavljeni su manastiri San Tomaso dei Borgononi i San Giovanni kojih više nema, kao i trg, dok drugih spomenika kao što je Katedrala nema

Smešten odmah severno od Burana, nalazi se u centru oblasti slanih močvara, omeđen na jugozapadu kanalom Borgognoni-Burano, na jugoistoku kanalom Sant'Antonio i na severu kanalom Torcello; na severu i istoku graniči se sa močvarama Rosa i Centrega. Površina ostrva je 44,17 ha.
Etimološke hipoteze o poreklu imena su različite: neki toponim vezuju za ruralni svet, približavajući ga latinskom torculum (presa) ili drevnom padovanskom tursa (snop sena); drugi ne isključuju derivaciju od turricellum (mala kula).
Kao i za druge lagunske centre, u prošlosti se verovalo da je Torcello dobio ime po kapiji u Altinumu.
Arheološka istraživanja sprovedene početkom šezdesetih godina XX veka pokazala su da je naselje na Torcellu bilo prisutno od prvih vekova Rimskog carstva, u istom periodu u kome je cvetao obližnji grad Altinum. Nakon "pauze" u V-VI veku, koja se poklopila sa fazom prirodnih katastrofa (Rotta della Cucca), stanovništvo ostrva se energično obnavlja u VII veku nakon radova na melioraciji i nasipanju (kuće na stubovima, terase, komasacija), što je usmeravalo grad ka urbanoj strukturi. Iz istog perioda datiraju i tragovi voćnjaka i vinograda, kao i staklarske radionice, koji takođe pokazuju određenu živost sa poljoprivredno-tehnološkog stanovišta.

Ovi nalazi bi potvrdili ono što piše u (spornom) natpisu identifikovanom na zidu Katedrale, koji bi svedočio da je zgrada crkve datira iz 639. godine. Stoga se može zaključiti da je razvoj Torcella deo te vizantijske političke perspektive, koja je nameravala da vojno ojača poslednje pojaseve Italije koji su ostali pod kontrolom Carstva nakon uspona Langobarda. U stvari, u istom periodu došlo je do rasta već postojećih centara Grado i Equilio, stvaranja kastruma Rivoalta i osnivanja Erakleje, koja je, kasnije, preuzela od Torcella sedište vizantijskog guvernera.
Osnivanje Saborne crkve - posvećene Uspenju, Vizantincima dragoj Bogorodici - takođe se poklopilo sa premeštanjem eparhije Altino na ostrvo. Dokaz ovog kontinuiteta je činjenica da su se budući biskupi Torcella nastavili da nazivaju Altinati sve do početka XI veka.
Međutim, prva potvrda o toponima pojavljuje se u Pactum Lotharii iz 840. godine (Torceli, u genitivu).
Ostrvo je, zajedno sa obližnjim Mazzorbom, Buranom, Ammianom i Costanziacom, činilo mostobran venecijanske trgovine prema Jadranskom moru i bilo je u tolikom procvatu da je imalo više hiljada stanovnika. U XI veku katedrala je obnovljena, uz novu crkvu Santa Fosca, a do XIV veka Torcello je bio glavni centar za preradu vune u vojvodstvu Venecije.
Grad je imao svoje plemstvo i njime su upravljala dva veća. Neki su tvrdili da je na ostrvu u njegovom vrhuncu bilo neverovatnih 50.000 stanovnika!?
Međutim, počevši od XV veka, blizina grada Venecije, nezdrav vazduh koji je nastao kao posledica zatapanja ovog područja lagune i neprekidne kuge (veoma teške iz XIV i XVI veka) izazvali su progresivno opadanje ostrva; toliko da je 1429. godine dužd Francesco Foscari bio prinuđen da naredi gradonačelniku Torcella da prekine racije na mermerni i kameni materijal, kojima su bili posvećeni stanovnici Venecije i Murana u njegovom gradu.
Nakon nezaustavljivog propadanja, zgrade su propale, ili su demontirane da bi se obezbedile cigle i građevinski materijal za izgradnju Venecije.
Uprkos nestanku grada, eparhija Torcello, iako je prebačena u Murano, opstala je do svog gušenja 1818. godine. U isto vreme, katedrala je postala jednostavna parohija, sa jurisdikcijom i nad raznim lokacijama u severnoj laguni.

Stanovništvo
Patrijarh Giovanni Ladislao Pyrker je 1822. godine, tokom pastirske posete, primetio stanje krajnje dekadencije ostrva, podvrgnutog nezdravom vazduhu i široko rasprostranjenom siromaštvu, koje je uključivalo i lokalno sveštenstvo. U to vreme broj stanovnika je bio 80 ("svi vinari"), koji je potom narastao na 120, prema pastoralnoj poseti Jacopa Monica 1829. godine Broj stanovnika se tokom XX veka progresivno smanjivao (zbog čega je župa ukinuta 1986. godine) i trenutno na ostrvu živi svega 13 stanovnika.

Saobraćaj
Do ostrva se može doći sa obližnjeg ostrva Burano linijom 9, a takođe i sa Murana, Fondamente Nove i Treportija linijom 12. Pristanište se nalazi na zapadnoj obali ostrva. Od pristaništa do nekadašnje katedrale ima nešto više od 600 m.

Znamenitosti
• Bazilika Santa Maria Assunta, nekadašnja katedrala potisnute biskupije Torcello, obnovljena je u sadašnji oblik oko 1000. godine. Posebnost: sastoji se od velikih prozora sa kapcima od kamenih ploča. Zapadni zid, koji odgovara glavnom ulazu, iznutra je okupiran mozaikom u vizantijskom stilu veoma značajnih dimenzija koji predstavlja Strašni sud, u čijoj se osnovi nalazi Bogorodica koja se moli, motiv koji karakteriše i apsidu Bazilike Svetih Marije i Donata u Muranu.
• Crkva Santa Fosca, koja datira iz XII veka, ima plan grčkog krsta i portik sa mermernim stubovima i kapitelima koji odražavaju arhitektonski motiv enterijera. Grčke krstaste crkve su veoma retke i predstavljaju simptom vizantijske kulturne dominacije, koju je Venecija doživela između IX i XII veka.
• Na otvorenom prostoru koji gleda na dva sveta zdanja, takođe omeđena Palazzom del Podesta, u kome je smešten Pokrajinski muzej Torcello, nalazi se takozvani "Atilin tron", verovatnije mesto rezervisano za sudije zadužene za sprovođenje pravde .
• Đavolji most (Ponte del Diavolo), preko unutrašnjeg kanala, zadržao je svoj karakterističan oblik bez parapeta, što je originalna karakteristika svih venecijanskih mostova.
GPS koordinate: 45°29′09″ N, 12°24′26″ E.

L A C E R T O S A

La Certosa je ostrvo površine 24,2 ha na severoistoku Venecijanske lagune udaljeno svega 250 m od Venecije i oko 500 metara od Lido di Venezia. Od susednog ostrva Vignole deli ga uski kanal širine svega 20 m. Ostrvo je pregrađeno zidom koji ga deli na južni i severni deo. Do 1997. godine ostrvo je koristio puk italijanskih marinaca Lagunari Serenissima kao vojni poligon.
La Certosa je retko ostrvo u blizini visourbanizovane Venecije koje je ostalo zeleno, zbog toga je danas izuzetno značajno za ekološku ravnotežu u laguni. Ostrvo je obraslo listopadnim šumarcima bele topole, crne topole i jasena, a ostatak ostrva pokriven je travom i niskim grmljem (bagremom, kupinom i sličnim biljem).
La Certosa (na italijanskom manastir) je od davnina sedište manastira, prvo je bio augustinski manastir od 1199. godine, zatim su Kartuzijanci iz Firence, 1424. godine godine izgradili manastir sa crkvom. Na početku XIX veka Napoleonovim ukazom ostrvo i manastir oduzeti su fratarima i predati su vojci na korišćenje.
Jedini objekt iz XVI veka od koga su ostali samo tragovi je ruševni dvorac koji se nalazi na južnoj strani ostrva, prema ostrvu Sant'Elena. Nakon što je 1958. godine prestala sa radom fabrika pirotehničkih sredstava, te nakon što su 1968. godine i poslednje vojne jedinice napustile ostrvo, svi objekti na ostrvu počeli su naglo i nezaustavljivo propadati.
Tek od 1997. godine počelo se ozbiljnije raditi na planu ekonomske revitalizacije i sanacije stanja okoline i objekata na ostrvu, pod okriljem gradske uprave Venecije uz finansijsku pomoć evropskih fondova.
Od 1985. godine do danas aktivan je i Odbor Certosa e Sant'Andrea koga vode venecijanski ekolozi. Cilj ovog udruženja je mobilizacija građana za zaštitu ostrva od propadanja, kao i obnova tih ostrva kao budućih gradskih parkova Venecije. Oni duže od 20 godina organizuju Dan Certose koji okupi hiljade građana. Od decembra 2000. godine odbor je u saradnji sa lokalnim zatvorom Onlus uspostavio je stalnu nadzornu službu na ostrvu u cilju zaštite okoline. Od 2003. godine na ostrvu radi Ekološka škola.
U severozapadnom delu ostrva sada se nalazi "Venezia Cerosa Marina".
GPS koordinate: 45°26′00″ N, 12°22′22″ E.

B U R A N O

Burano (na lokalnom dijalektu Buràn) se nalazi na četiri ostrva u severnom delu Venecijanske lagune. Od 1923. godine deo je opštine Venecija, a posebno opštine Venecija-Murano-Burano. Povezan je mostom sa ostrvom Mazzorbo, koje je postalo svojevrsni dodatak. Gastronomske tradicije su značajne; tipični deserti su bussolai. Mlečani Burano smatraju ostrvom koga nikad nema: u stvari, njegova vremenska zona kasni 6-7 dana. Tokom karnevalskih dana, kada se svečanosti završavaju u Veneciji, proslave počinju u Buranu od subote 17. februara.
Do 2005. godine bio je sedište okruga „6 Burano-Mazzorbo-Torcello”, ukinutog formiranjem današnjih opština.
Slično Muranu i Torcellu, tradicija ime ostrva izvodi iz pretpostavljenih vrata Altina ili Altinuma. To je bio antički obalni grad plemena Veneti u Venetu. Nalazio se 15 km jugoistočno od Tarvisiuma (današnji Treviso), na rubu Venecijanske lagune, kod ušća reke Sile. Stanovnici ostrva Burianum dobijaju ime po kapiji Altinuma zvanoj Borea jer je bila okrenuta prema severu.
Toponim bi trebalo da se odnosi na ime nekog zemljoposednika, kao što su Bu(r)rius ili Borius. U stvari je verovatno da je u antičko vreme ostrvo, koje je imalo mnogo veću površinu nego danas, imalo ruralne karakteristike.

Geografija
Burano se nalazi 5 km severoistočno od Murana, i povezan je sa njim plovnim putem kanalima Bisatto-kanal Carbonera-scomenzera San Giacomo. Oko njega se prostiru močvarne formacije, posebno močvara Santa Caterina na jugozapadu i močvara Burano na jugoistoku. Na severu se graniči sa kanalom Burano-Canal dei Borgognoni, kroz koji se stiže do Treportija (na jugu) i Torcella (na severu). Odmah na zapadu je Mazzorbo, sa kojim je spojen mostom.
Sastoji se od četiri ostrva, odvojena sa tri unutrašnja kanala, a to su Rio Pontinello, Rio Giudecca i Rio Terranova. Ukupna površina Burana je 21,08 ha.

Istorija
Tradicija kaže da su Burano, kao i okolne gradove, osnovali stanovnici rimskog grada Altina (Altinuma) koji su se sklonili u lagunu da bi izbegli invazije varvara, posebno Atilinih Huna i Langobarda.
Međutim, prva dokumentarna potvrda datira iz 840. godine kada se pominje - u genitivu - kao Burani u Pactum Lotharii.
Prve kuće su bile postavljene na stubove sa zidovima od trske i blata, a tek od 1000. godine građene su zidane kuće. Burano je takođe mogao da uživa u blagoj i zdravoj klimi zahvaljujući određenoj ventilaciji koja je sprečavala pojavu malarije.
Od XIII veka oblasti Burano, Mazzorbo, Ammiana i Costanziaca su bile pod jurisdikcijom gradonačelnika Torcella i kada je Mletačka republika reorganizovala političko-administrativni i teritorijalni sistem uspostavljena je "podestarilna vlada" i umesto ''Gastaldi'' na ostrvu Burano. Odluke i zahtevi su morali biti odobreni i ratifikovani od strane Podestà. U XVI veku Podestà od Torcella se nastanio u Buranu i tako je ostrvo steklo veći prestiž.
12. maja 1797. godina Venecija (Mletačka republika) je pala pod francusku okupaciju, a 25. maja "municipalisti" koji su predstavljali ostrvo Burano bili su prvi koji su stupili u kontakt sa Privremenom opštinom Venecije kako bi formirali administrativno teritorijalno telo sa ostrvima u laguni.
Posle Napoleonovog poraza, 19. januara 1806. godine Austrijanci su po drugi put ušli u Veneciju i zakonom od 29. aprila 1806. godine Burano je postao drugorazredna opština pod gradonačelnikom Venecije.
Kada je Venecija 1848. godine ustala protiv Austrijanaca, osnovana je legija za ostrva Murano i Burano. 9. juna 1848. godine održani su izbori za "nacionalna predstavništva za pripremu državnog ustava": Burano je takođe birao svoje predstavnike. Po završetku Trećeg rata za nezavisnost 19. oktobra 1866. godine, trupe Kraljevske italijanske vojske ušle su u Veneciju i 22. oktobra održan je plebiscit. U Buranu su 23. decembra 1866. godine održani administrativni izbori: od 5.724 stanovnika bilo je 147 administrativnih birača i oni su izabrali gradonačelnika opštine Burano.

Nakon ujedinjenja Italije, ekonomski i administrativni uslovi opštine bili su prilično nesigurni jer prihoda od imovine gotovo da nije bilo, a vlasnici zemljišta i zgrada su se trudili da ne plaćaju poreze; čak ni produktivno stanovništvo nije imalo dobre uslove za život. Opština Burano je tražila spajanje sa opštinom grada Venecije, ali je predlog više puta odbijen. Od 30. decembra 1923. godine teritorija Burana se takođe prostirala na sadašnji Cavallino-Treporti i ostrva Mazzorbo, Torcello, Santa Cristina, Cason Montiron, La Cura, San Francesko del Deserto.
Tokom vekova, neke porodice iz Burana preselile su se u Ankonu zbog posla, gde su formirale malu zajednicu Buraneli. Uticaj njihovog prisustva oseća se i danas u ankonskom dijalektu, jer je buranski dijalekt, zajedno sa domaćim i leviantskim, jedna od tri komponente koje su se spojile. Burano dijalekt karakteriše posebna kadenca. To je neka vrsta pojanja sa produženjem samoglasnika; reči se izgovaraju gotovo povlačeći, a samoglasnici se udvostručuju i produžavaju.

Stanovništvo
Slično Veneciji, Burano je podeljen na pet okruga (sestiere):

Sestiere
Površina
(ha) Broj
stanovnika Gustina naseljenosti
(stanovnika/km²)
San Mauro 6,8 806 12.029
Giudecca 2,5 257 10.200
San Martino Sinistra 4,4 580 13.318
San Martino Destra 5,1 750 14.882
Terranova 2,3 343 15.609
Burano 21,1 2.736 13.176

Ovo su neki stariji podaci, po poslednjim podacima broj stanovnika je smanjen na 2.270.
Ovu Giudeccu ne treba mešati sa istoimenim poznatijim ostrvom u istorijskom centru Venecije.
Izrada čipke
Legenda kaže da je zahvaljujući ribaru nastala tradicionalna zanatska proizvodnja tekstila. U stvari, on bi, odolevši pesmi sirena u ime svoje lepote koja ga je čekala u Buranu, dobio krunu od pene od kraljice talasa da ukrasi glavu svoje neveste. Prijatelji voljene, zavidni i osvojeni lepotom vela, pokušali bi da ga oponašaju i tako pokrenuli školu vekovne tradicije. Istorijski gledano, zanatstvo čipke datira iz XVI veka.
Burano čipka se zove "bod u vazduhu" jer se vez pravi od konca koji se prepliće samo iglom. Ne postavlja se na platnu, ova zadivljujuća kreacija rezultat je sporog i strpljivog rada sa veoma tankim koncem, sa izuzetnim smislom za umetnost i tehniku, fantastičnim oblicima, ne samo geometrijskim dezenima, već i inspirisanim cvećem, životinjama, spiralama itd. U XVII veku su izmišljene ruže, mali zvezdasti diskovi, koji su svuda graciozno rašireni i sa raznovrsnim efektima na dnu čipke. Ovaj bod rozete i drugi takozvani kontra-rezani bod, teži i svečaniji u reljefnim svicima, bili su dve najpopularnije vrste koje su se širile iz Venecije širom Italije i van poluostrva, posebno u Francuskoj, dostižući fantastične cene.
Umetnost veza je zamrla posle XVII veka i čipka je nestala.
U zimu 1872. godine, zahvaljujući interesovanju grofice Andrijane Marcello, odlučeno je da se pokuša revitalizacija drevne tradicije Burano čipke, sa glavnim ciljem ublažavanja tužnih ekonomskih uslova ostrva. Starija čipkarica, poslednji čuvar svih tajni umetnosti, zamoljena je da ih preda učiteljici u osnovnoj školi, koja ih je zauzvrat prenela svojim ćerkama i grupi devojaka. Tako je nastala škola čipke Burano u drevnoj palati podestà, koja je zahvaljujući naredbama grofice Marcello i niza plemkinja koje je ona konsultovala, učinile su da rad i trgovina ponovo procvetaju. Čipkarska škola je 1875. godine imala preko 100 učenika. 1905. godine u čipkarsku školu je bilo upisano 590 devojčica, od kojih je 555 je proizvodilo čipku sa prihodima od prodaje od oko 155.000 lira.

Burano čipka iz duge polovine XVI veka

Dekoracije su preuzete iz repertoara prošlosti: tako su reprodukovane sve stilske tipologije, često sa tehničkom preciznošću superiornom u odnosu na originale. Aktivnost je nastavljena decenijama zahvaljujući velikodušnim nalozima kraljevske porodice i finansiranju porodice Marcello, ali promenljiva moda i smanjena opšta finansijska dostupnost, poništena I svetskim ratom, težnja da se istraje na ikonografskim modelima prošlosti, visoka cena ručnog rada u poređenju sa industrijskim proizvodima, konkurencija brojnih drugih centara nastalih u Italiji učinila je svaki napor uzaludan. Posle Drugog svetskog rata izrađivali su se samo suveniri za turiste, a sedamdesetih godina počele su da nestaju škole i radionice. Međutim, deceniju kasnije (1981) otvoren je Školski muzej, zatim niz uspešnih tematskih izložbi i organizovani su teorijski kursevi - praktično na veštini čipke iz Venecije i Burana, kako bi se sprečilo da se ponovo zaboravi.
Burano škola
Naziv se, pre nego na školu, odnosi na karakteristike specifične sezone modernog venecijanskog slikarstva, koje je cvetalo u pejzažu lagune Burano, počev od 1910. godine.
Kuhinja
Tipičan desert za Burano je biskvit bussolà u obliku žute krofne napravljen od jaja, brašna, šećera i putera, koji ne treba mešati sa "bosolà" iz Chioggije napravljenom samo od prepečenog hleba u obliku krofni.
Esse (množina essi) u obliku slova "S" priprema se sa istom mešavinom.

Saobraćaj
Do Burana se može doći iz Venecije (Fondamente Nuove) ili sa ostrva Murano redovnom brodskom linijom koja ga povezuje i sa Torcellom, Mazzorbom i Treportijem. Pristanište se nalazi na severnoj obali ostrva.

Znamenitosti
Srce grada je Piazza Baldassare Galuppi, jedini trg u gradu, nazvan po poznatom kompozitoru iz XVIII veka, nastao zatrpavanjem kanala.
Crkva San Martino
Crkva San Martino koja gleda na trg, danas je jedina crkva na ostrvu.
Čuven je njen zvonik, koji se odlikuje strmim nagibom usled delimičnog urušavanja osnove, utemeljen, kao i neki delovi Venecije, na štulama.
1512. godine Marin Sanudo Mlađi navodi crkvu San Martino kao katedralu. Crkva se često pamti kao katedrala. Crkva nema glavni ulaz, ulaz se vrši bočno kroz vrata u renesansnom stilu kod kapele Santa Barbare koja vode u prostrani atrijum. Unutrašnjost katedrale je prostrana, trobrodna, sa velikim krstastim svodom koji se ponekad oslanja na dva reda neoklasičnih stubova. Među brojnim slikama na zidovima je i dragoceno ulje na platnu sa "Raspećem" (1725).
Unutra, u kapeli apside sa leve strane, nalazi se i urna u kojoj se nalaze ostaci svetaca zaštitnika Burana Albana, Domenica i Orsa koji su, prema legendi, čudom stigli u sarkofag koji je plovio po vodama između 959. i 1372. godine, a koji se naplavio na trgu.

Kapela Santa Barbare
Santa Barbara ili Sveta Varvara je živela između III i početka IV veka. Prema apokrifnim izvorima, bila je ćerka Dioscura, kralja Nikomedije, koji ju je zatvorio u kulu jer je postala hrišćanka. Prijavljena je prefektu kao hrišćanka koji ju je osudio na smrt. Kaznu je izvršio sam otac koji je poginuo od udara od groma. Poštovana je od VII veka. Ona je prikazana kao mlada žena sa mučeničkim palmom u ruci pored kule. Zaštitnica je artiljeraca, bombardera, vatrogasaca, oružnika, rudara i zvonara. Ona se priziva radi zaštite od groma i vatre.
U VI veku car Justin je preneo njeno telo iz Egipta u Carigrad i nekoliko vekova kasnije Mlečani su ga doneli u svoj grad, poverivši ga 1009. godine crkvi San Giovanni Evangelista u Torcellu. U martu 1811. godine, zbog Napoleonovih potiskivanja, njeni ostaci su preneti u Burano u oratorijum pored katedrale koja je uništen u požaru 1925. godine. Kapela posvećena Santa Barbari je obnovljena sa jednim oltarom na koji je njeno telo postavljeno u sarkofag ukrašen frontalom iz XVII veka od poludragog kamenja iz uništene crkve u Torcellu.
Crkve i manastiri ostrva
Crkva Santa Maria delle Grazie, poznatija kao Crkva kapucina (Chiesa delle Cappuccine), sagrađena 1533. godine sa samostanom pored nje, zatvorena je za bogosluženje 1806. godine i od tada se koristila na najekstravagantnije načine, od mesta za skladištenje čamaca do laboratorije za izradu karnevalskih plovaka. Ponovo je otvorena za javnost nakon duge i skupe restauracije 2006. godine: u njoj se održavaju umetničke izložbe i drugi događaji.
U oblasti San Mauro nalazila se crkva iz IX veka sa manastirom pored nje gde su 1768. godine bile smeštene monahinje obližnjeg manastira San Vito. Crkva je ukinuta Napoleonovim dekretom iz 1806. godine i monahinje su se preselile u manastir San Biagio alla Giudecca.

Gradonačelnikova palata
Na Piazza Baldassarre Galuppi stoji gotička palata gradonačelnika koji je tu preselio svoju rezidenciju iz Torcella u XVII veku. Postavljanjem podestà u Buranu, ostrvo je steklo veći prestiž jer je sedište Podesterije sa sobom donelo sve vladine službe. Palata je u antičko doba imala drugačiju i širu perspektivu u gotičkom stilu sa nazubljenom kupolom, sa satom i malom kupolom opremljenom građanskim zvonom koje je zvonilo kada je Savet Podesterije morao da se sastane.
Sada je u njemu sedište Škole čipke i Muzeja čipke koji je otvoren 1981. godine. U palati su održane uspešne tematske izložbe i organizovani teorijsko-praktični kursevi o umetnosti buranske čipke kako bi se sprečio zaborav ove umetnosti. U muzeju čipke izloženo je preko 200 unikatnih primeraka iz školske zbirke, nastalih između XVI i XX veka. Muzej čuva i školsku arhivu i druga dokumenta i umetnička dela vezana za izradu čipke u Veneciji.

Trg Baldassarre Galuppi

Koloritne kuće
Jedno od najkarakterističnijih mesta na ostrvu je raskrsnica dva kanala, gde se nalazi Tre Ponti, karakterističan most koji povezuje tri okruga Burana: San Mauro, San Martino Sinistro i Giudecca. Ovde se susreću najživopisnije ulice ostrva, gde se nalaze ribarske kuće i razne zanatske radnje.
Burano je poznat ne samo po zanatskoj proizvodnji čipke, već i po tipičnim kućama jarkih boja, iako razlog i poreklo ovog običaja nisu sasvim jasni. Jedna hipoteza sugeriše da bi svaka boja jednostavno bila simbol određene porodice, s obzirom na to da čak i u moderno doba u Buranu postoji mali broj, ali vrlo čestih prezimena. Iz tog razloga u Buranu, kao i u drugim mestima u Venetu, koriste se nadimci koji se dodaju prezimenu kako bi se jedna porodična grana razlikovala od druge.
Druga pretpostavka, možda utemeljenija, kaže da bi svetle boje pomogle ribarima da pronađu svoj dom po maglovitom vremenu, koja je posebno gusta u Buranu. Treba imati na umu da je tokom celog perioda Kraljevine Italije za promenu boje kuće bilo potrebno tražiti dozvolu od nadzornika.

Čamci u Buranu
Gotovo sve vrste čamaca koje se vide kako plove u venecijanskoj laguni su izgrađene u škverima Burano. U istom škveru nisu građeni samo čamci srednjeg i malog kapaciteta kao što su sandoli, batele, caorline, peate, već i veliki kao što su burchi, burchiele, comacine, sa kojima se obavljao gust saobraćaj na rečnim i lagunskim plovnim putevima. Među karakterističnim čamcima ostrva su batela buranela, caorlina da seragia, caorlina ortolana, bonet, trata a la buranela i posebno sandolo buranelo. Ovo je čvrst, prostran i lak čamac za rukovanje: trup je uzak i dugačak 5-9 m, što ga čini posebno pogodnim za tradicionalnu tehniku venecijanskog veslanja u stojećem stavu ili tehniku valesana sa dva ukrštena vesla. Nekada je korišćen uglavnom za ribolov, dok se danas sandalo vrlo često koristi i za razonodu, prevoz ljudi ili skromnih tereta i za regate.
Na ostrvu, pored obrade čipke, neke zanatske radionice proizvode predmete od muranskog stakla obrađene lampama, a druge radionice prave maske od papir-mašea. Ovi oblici zanatstva, iako potiču sa drugih ostrva venecijanske lagune, danas su se proširili i na Burano.
GPS koordinate: 45°29′04″ N, 12°25′07″ E.

S A C C A F I S O L A

Sacca Fisola (Saca Fìsola na lokalnom dijalektu) se nalazi neposredno uz zapadnu obalu ostrva Giudecca, sa kojim je povezano mostom Lavraneri. Na zapadu, drugi most ga povezuje sa ostrvom Sacca San Biagio.
Kao i ostali "džepovi" u laguni, to je veštačko ostrvo, nastalo šezdesetih godina XX veka zakopavanjem već postojeće slane močvare.
U njemu se nalazi relativno nedavno izgrađeno naselje radničke klase (šezdesetih godina XX veka), sa 1.292 stanovnika.
Na ostrvu nema spomenika ili građevina od posebnog arhitektonskog značaja. Samo parohijska crkva San Gerardo Sagredo zaslužuje pomen, sa unutrašnjom slikom Vaskrsenja Hristovog i pričešća svetih Ernanija Kostantinija (1964), velikom zidnom slikom (oko 160 m2) koja krasi prezbiterij.

Ostrvo raspolaže sportskim centrom (sa teniskim terenima, terenima za mali fudbal i opštinskim bazenom), koji je veoma popularan jer je jedan od retkih u istorijskom centru Venecije.

Most preko kanala Lavraneri koji povezuje Giudeccu i Sacca Fisolu

GPS koordinate: 45°25′37″N 12°18′52″E.

S A N M I C H E L E

San Michele se nalazi 400 m severno od Venecije i 250 m južno od Murana. Poznato je po tome što je gotovo u potpunosti zauzeto gradskim monumentalnim grobljem.
Nastalo je u prvoj polovini XIX veka zasipanjem potoka koji je delio ostrva San Michele i San Cristoforo, kako bi se proširilo groblje koje se nalazilo na ovom drugom.
Ostrvo je pravougaonog oblika, dugačko je 440 m, široko 380 m i ima 15,95 ha površine.

Prema predanju, istorija ostrva San Michele počinje u X veku, kada su porodice Briosa i Brustolana podigle crkvu posvećenu Svetom Arhanđelu Mihailu. Opet prema legendi, nešto kasnije sveti Romualdo, osnivač Kamaldolaca, živeo je na njemu kao pustinjak.
1212. godine kaptol iz Torcella dodelio je crkvu Kamaldolcima. Hram je renoviran (ponovo je osvećen 1221. godine) i uz njega se nalazio manastir. Oko 1300. godine Apostolska stolica mu je dodelila titulu opatije. U drugoj polovini XV veka, opat Pietro Donà je angažovao čuvenog arhitektu Maura Codussija da obnovi kompleks. Potom su izvršene nove intervencije, i to izgradnja "velikog" manastira (1501), pansiona (1523-1526), Emilijanijeve kapele (1528) i kavana (1575).
U XV veku u samostanu San Michele živeo je čuveni geograf i kartograf Fra Mauro, koji je umro 1459. godine. 1445-1446. godine Fra Mauro je nacrtao veoma poznatu kartu sveta (planisfera) koja se danas čuva u Veneciji u biblioteci Marciana. Zemljina kugla obuhvata hiljade natpisa i stotine slika izvedenih iz pisanih izvora, iz priča savremenih putnika i iz anonimnih svedočenja koja su Fra Mauru pružila vredne informacije o glavnim trgovačkim putevima Indijskog okeana i o prvim plovidbama Portugalaca u Atlanski okean. Dimenzije kompleta su približno 230 x 230 cm. Mapa sveta je orijentisana sa jugom na vrhu, tako da u poređenju sa današnjim kartama izgleda naopačke.
1810. godine Napoleonova represija je takođe uticala na opatiju San Michele: zajednica je raspuštena, a imovina konfiskovana. Dolaskom Austrijanaca, kompleks je korišćen kao politički zatvor sve do 1829. godine, kada je poklonjen maloletnicima konventualaca koji njime upravljaju i danas.
Južno od ostrva San Michele nalazilo se manje ostrvo San Cristoforo. O tome postoje svedočanstva počev od 1332. godine, kada je tu izgrađena vetrenjača. Nekoliko godina kasnije isti vlasnik je sagradio i malu bolnicu nazvanu po svetim Kristoforu i Onofriju. Već u XV veku ostrvo je napušteno, pa ga je dužd Francesco Foscari 1424. godine poklonio radi obnove. 1435. godine nasledili su ga Avgustinci i tom prilikom crkva je obnovljena.
Godine 1807. kompleks San Kristoforo je zatvoren. Svi objekti na ostrvu su porušeni jer je izabrano kao mesto za izgradnju gradskog groblja. Opasana je zidinama i tu je podignuta osmougaona kapela.

1818. godine, da bi povećala veličinu groblja, opština Venecija je počela da pregovara sa austrijskom vladom o kupovini ostrva San Michele. 1835. godine odobren je projekat proširenja, a 1839. godine dva ostrva su spojena zasipanjem uskog kanala koji ih je delio. Melioracije su se, međutim, nastavile narednih godina sve do XX veka.
Zbog toga je raspisan novi tender za uređenje novog groblja.

Gabriel Bella, Laguna gelata (Zaleđena laguna), januar 1709. godine, levo je ostrvo San Cristoforo

Izbor je pao na inženjera Annibalea Forcellinija, koji je odgovoran za sadašnju strukturu, od kojih je deo novijeg vremena (2008). U znak sećanja na drevnu crkvu Svetog Cristofora, napravio je kapelu.
Na groblju San Michele sahranjeni su mnogi ugledni ljudi: muzičari, slikari, pisci, pozorišni menadžeri i glumci, igrači, ratni heroji, sportisti, naučnici.
GPS koordinate: 45°26′49″ N, 12°20′50″ E.

S A C C A S E S S O L A

Sacca Sessola (Saca Sesoa na venecijanskom dijalektu) je jedno od najvećih (16,03 ha, po drugim podacima 15,64 ha) i najmlađih ostrva u Venecijanskoj laguni, izgrađeno u drugoj polovini XIX veka. Naziv kombinuje venecijanske izraze "sacca", što ukazuje na veštačko ostrvo nastalo zasipanjem vodenog bazena (slični primeri su Sacca Fisola i Sacca San Biagio), i "sessola", tipična lagunska alatka za izbacivanje vode iz čamaca i na čiji oblik podseća ostrvo.
Pošto je ostrvo korišćeno kao hotel, nazvano je Isola delle Rose i taj naziv se moći pronaći na Google Earthu.
Nalazi se 1,8 km južno od ostrva Giudecca i 2,5 km zapadno od ostrva Lido di Venezia. Najbliža ostrva u susedstvu su San (li Santo) Spirito 800 m jugoistočno i San Clemente 900 m severoistočno. Dužina ostrva Sacca Sessola je 500 m, a širina je 350 m. Ima gotovo pravilan pravougaoni oblik, s tim da je jedan ugao zasečen.
Ostrvo je izgrađeno u južnom delu lagune u periodu između 1860. i 1870. godine sa materijalom koji je došao iz iskopina za trgovačku luku Santa Marta. U početku je bilo u državnom vlasništvu i prodata opštini Venecija 1875. godine, Sacca Sessola je korišćena kao skladište goriva, a zatim pretvorena u poljoprivrednu upotrebu, sa baštama i vinogradima.
1892. godine počeli su radovi na izgradnji bolnice na ostrvu za lečenje endemskih zaraznih bolesti. Sa završetkom epidemije kolere 1911. godine, struktura je preuređena i proširena 1914. godine izgradnjom bolnice San Marco za lečenje plućne tuberkuloze, koja je zauzela mesto prethodne strukture koja se nalazila na ostrvu Santa Maria della Grazia. Sanatorijum je zatvoren tokom Prvog svetskog rata i ponovo je otvoren tek 1920. godine. Između 1921. i 1923. godine izgrađena je crkva u neoromaničkom stilu i rekreativni paviljon.
Opština Venecija je 1927. godine poklonila ostrvo Fondu nacionalnog socijalnog osiguranja koji je 1931. godine započeo izgradnju novog pneumološkog bolničkog kompleksa sa 300 mesta. Zgradu je otvorio je 1936. godine kralj Vittorio Emanuele III.
1942. godine paviljoni stare bolnice su srušeni da bi se izgradila zgrada za osoblje. 1979. godine bolnica je definitivno prestala sa radom, a 1981. godine ostrvo, ostavljeno napušteno, vraćeno je u posed Opštine koja ga je 1992. godine dodelila Udruženju Venecijanskog međunarodnog centra za pomorske nauke, aktivnog u naučno-tehnološkom istraživanju mora. Krajem devedesetih ostrvo je prodato grupi "Cit", koja je sanatorijum renovirala u luksuzni hotelski kompleks. Nakon propasti tog posla, 2015. godine ostrvo je preuzela grupa Marriott, ponovo otvorivši hotel.
GPS koordinate: 45°24′18″N, 12°19′15.12″E

S A N T A C R I S T I N A

Santa Cristina je ostrvo u severoistočnom delu venecijanske lagune. Nalazi se severoistočno od Burana i severozapadno od Lio Piccola, na severu se graniči sa močvarom Bombagio, a na jugu sa močvarom Centrega. Površina ostrva je 13,62 ha po jednim, a 29,37 ha po drugim izvorima. Drugi izvor je verovatno i površine pod vodom uvrstio mu površinu ostrva, iz tog razloga je tolika razlika u podacima o površini. Nadmorska visina ostrva je 2 m.
Santa Cristina je najveći ostatak arhipelaga Ammiana, centar lagune koji je cvetao do XII veka, kada je oblast počela da postaje močvarna i propada. Na ostrvu je postojao benediktinski manastir posvećen Svetom Marcu.
Prema nekima, sveto mesto je osnovala porodica Falier u VII veku, iako se prvi pisani pomen nalazi u Cronaca Gradense iz 1185. godine, što podseća na njegovu zavisnost od obližnjeg manastira San Lorenzo. S tim u vezi, podsećamo na dokument iz 1229. godine u kome je manastir San Marco odgovorio umesto San Lorenza u vezi sa pitanjem zemljišta koje se nalazi na Lio Piccolu.
U manastiru su 1325. godine dočekane mošti Svete Hristine Tirske, upravo ukradene iz Carigrada, kada je preimenovan u ime mučenice. To se dogodilo kada je ostrvo već bilo u potpunom ekološkom opadanju: 1332. godine je potvrđena potreba za intervencijom na zgradama, dok su 1340. godine monahinje pokušale da se presele u Santa Maria degli Angeli u Muranu, ali im je Senat naredio da se vrate u svoj manastir.
U narednim godinama, uslovi u ovoj oblasti postali su zabranjujući i 1432. godine je poslednjoj preostaloj monahinji dozvoljeno da se nastani u manastiru Sant'Antonio di Torcello. Ostaci Santa Cristine su takođe otišli sa njom i kasnije su prebačeni u San Francesco dela Vigna gde se i danas nalaze.
Nakon perioda napuštenosti, ostrvo je kolonizovano za obavljanje poljoprivrednih delatnosti i dolinskog ratarstva (bar od druge polovine XVI veka, što pokazuju mape tog vremena), situacija koja će se, uprkos raznim promenama vlasništva, održati do XX veka. Mapa s kraja XVIII veka svedoči da Santa Cristina pripada patricijskoj porodici Donà i da se koristi zahvaljujući unutrašnjoj vodovodnoj mreži; na njoj se nalaze nedeljna kuća, gospodarske zgrade, svetionik, zidana kuća i oratorijum. Od 1930-1970. godine Santa Cristina je ponovo napuštena (iako je dokumentovano povremeno prisustvo seljaka). Tek 1972. godine tadašnji vlasnik je započeo njen oporavak.
Kupila ga je porodica Swarovski 1986. godine koja je stvorila efikasnu kompaniju posvećenu organskoj poljoprivredi. Stoga je jedno od retkih manjih ostrva koje je valjano vraćeno u prvobitno stanje. Danas njime upravljaju supružnici Sandra i Rene Deutsch, potonji posinak Gernota Langes-Swarovskog.
Ostrvo može da se iznajmi, a minimalna cena rentiranja (u zavisnosti od broja gostiju) za sedam dana je 25.000 €.
GPS koordinate: 45°30′28″ N, 12°27′21″ E.

S A N G I O R G I O M A G G I O R E

San Giorgio Maggiore je malo ostrvo koje se nalazi 400m južno od trga svetog Marka u Veneciji. Od ostrva Giudecca odvojeno malim kanalom Grazia širine 50 m, takođe ga okružuju kanal Giudecca, basen San Marco, kanal San Marco i, na jugu, Venecijanska laguna; deo je okruga (sestiere) San Marco. Ostrvo je dugačko 480 m, najveća širina je 330 m, a površina je 9,98 ha. Ima samo 1 m nadmorske visine.
Od osnivanja grada, ostrvo je bilo u vlasništvu patricijske porodice Memo; otuda i ime Isola Memmia. Pošto je tu osnovana mala drvena crkva posvećena svetom Đorđu (San Giorgio) u VIII-IX veku, ostrvo je dobilo dodatak u imenu "Maggiore" da bi se razlikovalo od ostrva San Giorgio in Alga. 982. godine dužd Tribuno Memmo ga je donirao benediktinskom monahu Giovanniju Morosiniju. Odlučio je da povrati područje pored crkve za izgradnju manastira (manastir San Giorgio Maggiore), čiji je bio prvi iguman.

Kao dokaz kulturnog značaja koji je manastir postigao tokom vekova, uzdiže se veličanstvena fasada bazilike San Giorgio Maggiore, suštinski element panorame koja se može videti sa trga svetog Marka i na mnogim slikama pejzažnih umetnika. Tokom Napoleonovih pljački, manastir je skoro potpuno potisnut i tamo su sačuvana umetnička dela, uključujući i čuvenu Veronezeovu "Ženidbu u Kani" poslatu u Luvr. Ubrzo nakon toga ostrvo je izabrano za mesto održavanja konklave 1799-1800. godine upravo da bi se osigurala izolacija kardinala. Ostrvo je postalo vojni garnizon, i ostalo pod vladama Austrougarske i Kraljevine Italije. Na severnoj strani ostrva je napravljen dok, odvojena od basena San Marko pristaništem opremljenim sa dve kupole, i servisnim magacinima. Na taj način bi se ostrvo moglo identifikovati kao slobodna luka.
Italijanska vlada je 1951. godine dala na korišćenje manastir i susedne oblasti Fondaciji Giorgio Cini, stvarajući uslove za proces restauracije i rekonstrukcije. Izgrađene su nove zgrade u cilju osnivanja pomorskih i umetničkih i zanatskih centara Fondacije. Obnavljanjem još jednog prostora izgrađen je amfiteatar na otvorenom, Zeleno pozorište, otvoreno 1954. godine koje podseća na antička pozorišta i na zelena pozorišta venecijanskih vila.
Takođe na ostrvu, već neko vreme više nije aktivan Stručni institut za pomorske delatnosti "Giorgio Cini": trenutno, u delu kompleksa u kome je bila smeštena škola nautike i nakon elegantne restauracije, nalazi se Sportski centar sa školom jedrenja i pratećim događajima.
GPS koordinate: 45°25′41″ N, 12°20′40″ E.
L A Z Z A R E T T O N U O V O

Prikaz ostrva iz XVIII veka

Lazzaretto Nuovo se nalazi 70 m severno od zapadnog kraja ostrva Sant'Erazmo, odnosno na početku istoimenog kanala. Površiuna ostrva je 8,72 ha.
Benediktinski samostan tokom srednjeg veka, 1468. godine, dekretom Senata Mletačke republike, postaje bolnica sa zadatkom da sprečava zaraze: na ostrvu su bili smešteni mornari koji su stizali iz inostranstva i bila su skladišta koja su služila za smeštaj robe za koju se sumnjalo da je zaražena kugom. Roba je bila uskladištena u dugačkoj zgradi zvanoj teson grando gde je ostala u karantinu četrdeset dana. Mletačka republika je bila prva u svetu koja je usvojila sličnu meru predostrožnosti kako bi zaustavila širenje kuge u gradu. Otuda verovatno i potiče naziv za ostrvo.
Zidovi teson granda su prekriveni spisima povučenih trgovaca koji pričaju svoje lične priče. Sa epidemijom 1576. godine, slična sudbina zadesila je i pojedince koji su bili u opasnosti od zaraze: ako je pregledom dijagnostikovana bolest, prebačeni su u bolnicu Lazzaretto Vecchio (ostrvo pored zapadne obale ostrva Lido di Venezia).
Tada je korišćena kao tvrđava pod Napoleonovom i austrijskom vlašću, a italijanska vojska ga je razgradila 1975. godine.
Sada potpuno oporavljeno i vezano od strane Ministarstva za kulturnu baštinu i aktivnosti, jedno je od retkih napuštenih ostrva u Venecijanskoj laguni koje je podvrgnuto odlučnoj akciji oporavka i restauracije.
Godišnje ugosti oko 15.000 posetilaca i objekat je od nacionalnog i međunarodnog interesovanja.

Sa Lazzaretto Vecchiom (takođe u restauraciji), iz perspektive istorije zdravstva i antropologije, to će biti važna faza u nedavno osnovanom Nacionalnom muzeju arheologije Lagune i grada Venecije.
Za posete je ostrvo otvoreno od aprila do oktobra i puno je aktivnosti. Takođe se koristi za depozit arheološkog materijala iz lagune Uprave za arheologiju, likovnu umjetnost i pejzaž.
Do ostrva Lazzaretto Nuovo može se doći iz Venecije, Sant'Erazma ili Treportija sa vaporetijem (linija 13).
GPS koordinate: 45°27′22″ N, 12°23′10″ E.

I S O L A D E I L A G H I

Isola dei Laghi (ìxoła dei Łaghi na venecijanskom jeziku) je ostrvo površine 8,5 ha neposredno severno od ostrva Mazzorbetto. Ostrvo je nedavno formirano i dodato je na mapu lagune pre samo nekoliko godina. Sve do šezdesetih godina prošlog veka, to je bilo područje slanih močvara zvanih "palude dei Laghi", kasnije zakopano muljem iz iskopa nekih kanala. Iz tog razloga nikada nije bilo naseljeno i nema objekata (osim nekoliko šupa koje se koriste u hortikulturi).
Od 1990. godine ostrvo je valorizovano od strane nekih institucija i udruženja stvaranjem povrtnjaka. Iz tog razloga se planira uključivanje agro-prirodnog parka u kompleks parka Laguna.
U većem je opštinskom vlasništvu, samo je južni deo, pored kanala Taglio, u privatnom vlasništvu.
GPS koordinate: 45°29′32″ N, 12°24′33″ E.

L A C U R A

Prikaz ostrva na karti iz XVIII veka: mogu se videti oranice, ribarska dolina i rustične građevine

La Cura se nalazi 350 m jugozapadno od ostrva Santa Cristina u severnom delu Venecijanske lagune.
Površina ostrva je 8,13 ha.
Ostrvo je bilo deo drevnog grada Costanziaca i tamo su stajale crkve Svetih Sergio e Bacco i Svetog Mateja (San Matteo). Propadanjem i nestankom centra, lokalitet je korišćen kao ribarska dolina i poljoprivredna površina i tu su izgrađeni rustikalni objekti i cavana (sklonište za privez čamaca), sada svedeno na ruševine.
Na ostrvu su obavljena arheološka istraživanja koja su otkrila tragove antičkog naselja (VII vek).
GPS koordinate: 45°30′19″ N, 12°26′31″ E.

Nekadašnje sklonište za čamce

P O V E G L I A

Poveglia je ostrvo u južnom delu Venecijanske lagune, 650 m zapadno od ostrva Lido di Venezia.
U antičko doba zvala se Popilia, verovatno zbog svoje vegetacije (od latinskog populus "topola") ili u odnosu na obližnju Via Popilia-Annia, koju je sagradio rimski konzul Publije Popilio Lenate. Na drevnim mapama iz XVI veka ostrvo se takođe pojavljuje pod imenom Poveggia.
Površina ostrva je 7,25 ha (po drugim izvorima 7,51 ha), što ga čini prilično velikim ostrvom u kontekstu lagune. Mali kanal deli ostrvo na dva dela. Pored južne obale ostrva je ostrvo (nekadašnja tvrđava) neobičnog oblika - pravilnog osmougaonika, a tako se i zove - Ottagono Poveglia, površine 0,287 ha.
Ostrvo se prvi put pojavljuje u istorijskim izvorima 421. godine i bilo je naseljeno sve dok stanovnici nisu izbegli zbog rata 1379. godine. Nakon langobardske invazije u VI veku i uništenja gradova u unutrašnjosti (posebno Padove i Este), postao je jedan od centara za preseljenje stanovništva koje je bežalo prema obali. Pošto je postao selo i sedište zamka, doprineo je 809-810. godine, otporu Metamauca, drevne prestonice Vojvodstva Venecije, koju su opsedali Franci. Stanovnici Popilia, za aktivno učešće u odbrani od franačke invazije, dobili su niz privilegija, kao što su oslobađanje od poreza, vojna služba i veslanje na galijama.
864. godine tu su se naselile porodice 200 vernih slugu Pietra Tradonica, koji su, nakon pobuna koje je izazvao duždev ubica, dobili zemlju od njegovog naslednika.
Poveglia je bila uspešan centar, i sa ekonomske i sa demografske tačke gledišta. Lokalne porodice (Musso, Boyso, Barbalongolo itd.) bavile su se ribolovom i soljenjem.
Propadanje Poveglije poklopilo se sa ratom u Chioggiji (1378-1381), kada je odlučeno da se stanovništvo evakuiše u Veneciju. Uprkos izgradnji utvrđenja (ottagono Poveglia), ostrvo je zauzeo đenovljanski admiral Pietro Dorija, koji je odatle bombardovao manastir Santo Spirito. Na kraju sukoba Poveglia je potpuno razorena, a njeni stanovnici, prvobitno nekoliko stotina, smanjeni su na nekoliko desetina.
Siromašni ljudi su, međutim, zadržali svoj identitet vekovima, iako su sada živeli u Veneciji. Tradicionalno zaposleni u ribarstvu, bili su među retkima koji su svoje proizvode mogli da plasiraju i na tržište baveći se zanimanjem otkupa i prodaje ribe. Njihov predstavnik je imao privilegiju da sedi pored Dužda tokom festivala Sensa. Oni su takođe imali svoje bratstvo (nazvano, ne slučajno, po San Vitaleu) sa sedištem u crkvi San Trovaso, a zatim u crkvi Sant'Agnese, u čijoj je župi bila koncentrisana većina siromašnih.
Mlatačka republika je više puta bila zainteresovana za oporavak ostrva, nudeći ga čas kamaldolcima (1527), čas samim siromašnima (1661), ali je uvek dobijala negativan odgovor. Tek kasnije je odlučeno da se iskoristi blizina ostrva luci Malamocco (tada jedini pristup laguni pogodan za velike brodove), koristeći ga kao stanicu za skladištenje i parkiranje čamaca i za skladištenje brodske opreme. Kasnije su funkcije ostrva sve više bile orijentisane na zdravstvene svrhe: dodeljene Magistratu za zdravstvo, od 1782. godine služio je za kontrolu ljudi i dobara i, po potrebi, kao lazaret (ostrva Lazzaretto Vecchio i Lazzaretto Nuovo su postali neadekvatan). U dva navrata, 1793. i 1798. godine, ugostio je posadu dva broda obolela od kuge (verovatno su bile poslednje manifestacije bolesti u Veneciji).
Mermerna ploča, pronađena na zapadnoj obali, sadrži sledeće reči: "ne fodias vita functi contagion rekuescunt MDCCXCIII", odnosno "ne iskopavajte (ne uznemiravajte) mrtve od zaraze dok su živi, oni počivaju 1793. godine".
Poveglia je zadržala funkciju pomorske karantinske stanice tokom celog XIX veka i sve do posle Drugog svetskog rata. U poslednjem periodu zgrade su delimično korišćene kao gerijatrijski rekonvalescentni dom, ali je 1968. godine i ova upotreba napuštena i ostrvo je postalo državna svojina.
Jedno vreme je zemlja bila dodeljena jednom poljoprivredniku, dok su zgrade postepeno propadale. Od tada je ostrvo bilo predmet raznih projekata oporavka, koji međutim nikada nisu sprovedeni.
Studentski i omladinski turistički centar je 1997. godine predstavio plan izgradnje omladinskog hostela; 1999. godine, shodno tome, Ministarstvo trezora je isključilo Povegliju iz imovine za prodaju privatnim licima i vratilo je u državnu svojinu da bi bila dodeljena CTS-u, ali inicijativa nije urodila plodom. Od 2003. godine ostrvom upravlja banja Arsenale di Venezia, u zajedničkom vlasništvu opštine Venecija i Agencije za državnu imovinu.

Most koji spaja dva dela ostrva

2013. godine Poveglia je stavljena na prodaju da bi se povratila u turističke svrhe. U aprilu 2014. godine osnovano je neprofitno udruženje "Poveglia per tutti" (Poveglia za sve), sa ciljem da učestvuje na tenderu, dobije ostrvo na 99 godina i omogući njegovo javno korišćenje. 13. maja 2014. godine, na dan ponovnog objavljivanja javnog poziva za ponudu, Luigi Brugnaro dao je najbolju ponudu od 513.000 €. Međutim, Komisija za državnu imovinu smatrala je ponudu nedovoljnom, pa se preduzetnik, shodno tome, usprotivio ovoj odluci najavljujući žalbu.
Agencija za državnu imovinu objavila je 2022. godine novo obaveštenje za sve zainteresovane za kupovinu ili zakup ostrva.
Spomenici i interesantna mesta
Od drevne župne crkve San Vitale ostao je samo zvonik, pošteđen Napoleonovih potiskivanja jer je korišćen kao svetionik. Sat-kula datira iz 1745. godine, sada nema kazaljke.
Crkva Poveglia je bila bogomolja od određenog značaja, jer je u njoj bilo gipsano raspeće iz XV veka, koje se smatralo čudotvornim; danas se nalazi u parohijskoj crkvi Malamocco. Međutim, slike koje su prikazivale Hrista koga vode na Golgotu (Cristo condotto al Calvario) i Čudo raspeća (Miracolo del Crocifisso) su izgubljene.
Razni izvori ukazuju na Povegliju kao na mesto gde je 1510. godine sahranjen čuveni slikar Giorgione, ali nema dokaza; drugi izvori navode, na primer, ostrvo Lazzaretto Nuovo kao mesto na kome je sahranjen.
GPS koordinate: 45°22′54″ N, 12°19′54″ E.
S A N C L E M E N T E

San Clemente je ostrvo u južnoj venecijanskoj laguni, deset minuta vožnje brodom od trga San Marko.

Smešteno 1,2 km južno od ostrva Giudecca i 2 km zapadno od ostrva Lido di Venezia, ostrvo San Clemente prostire se na površini od 6,74 ha, od kojih je 1,34 ha izgrađeno. Ostrvo je dugačko 380 m, a najveća širina je 230 m.
Prvo pominjanje ostrva San Clemente datira iz 1131. godine, kada je bogati trgovac Pietro Gattilesso osnovao crkvu sa obližnjom bolnicom za hodočasnike i vojnike koji su čekali da krenu prema Svetoj zemlji. Odmah po osnivanju, upravljanje crkvom i bolnicom povereno je redovnim kanonicima Svetog Agostina, koji su već 1165. godine bili organizovani u priorat. Celo ostrvo je takođe stavljeno pod jurisdikciju patrijarha grada Enrica Dandola.
1288. godine mošti Svetog Anijana Aleksandrijskog, učenika i naslednika Svetog Marka jevanđeliste na aleksandrijskoj stolici, preneti su u crkvu San Clemente.
Nakon perioda postepenog opadanja tokom XIV veka, ostrvo je povratilo svoju punu funkciju 1432. godine, kada je papa Eugen IV postavio red lateranskih kanona poznat kao della Carità. Zahvaljujući dobijenim zaveštanjima, kanonici su započeli radove na proširenju manastira i restauraciji crkve.
Tokom XV i XVI veka ostrvo San Clemente postalo je mesto dobrodošlice za slavne goste Venecije.
Da bi se ispunio zavet dat tokom epidemije kuge koja je pogodila grad, 1630. godine odlučeno je da se unutar crkve San Clemente izgradi kapela po uzoru na Svetu kuću Loreto. Mnoge mletačke porodice doprinele su finansiranju izgradnje, započete 1643. godine.
Dve godine kasnije (1645) kamaldolski pustinjaci iz Monte Corone kupili su ostrvo San Clemente i - zahvaljujući donacijama venecijanskog plemstva - samostanu dali novi izgled. Porodica Morosini je 1652. godine subvencionisala radove na fasadi crkve.
Kriza koja je usledila posle pada Mletačke republike 1797. godine takođe je zahvatila ostrvo San Clemente i kulminirala je Napoleonovim potiskivanjem verskih redova. 1810. godine Kamaldolezi su napustili ostrvo, koje je postalo mesto vojnih garnizona za odbranu Venecije.
Od 1873. godine ostrvo je bilo Centralni ženski azil u Venetu, koji je zatvoren 1992. godine.
Nakon projekta rekonstruisanja zgrada i otvorenih prostora, na ostrvu je 2003. godine otvoren luksuzni hotel. Deset godina kasnije, 2013. godine, ostrvo i kompleks preuzela je turska grupa "Permak", koja je pokrenula plan za renoviranje hotela i restauraciju crkve San Clemente. U martu 2016. hotel, kojim upravlja grupa Kempinski, ponovo je otvoren.
Na ostzrvu je hospitalizovana Ida Dalser, koja je imala vezu sa Benitom Mussolinijem i koja je rodila sina Benita Albina. Pošto su se upoznali u godinama kada je Musolini bio mladi socijalista, kada je došao na vlast odrekao se nje.
GPS koordinate: 45°24′39″ N, 12°20′07″E.

L A S A L I N A

La Salina je ostrvo (3,073 ha, po drugim izvorima 5,34 ha) u severoistočnom delu venecijanske lagune, koje se nalazi u blizini Lio Piccola i oko 1 km istočno od ostrva Santa Cristina.
Bio je deo Ammiane, važnog centra u ranom srednjem veku koji je kasnije opao i nestao. 899. godine fratri manastira Santo Stefano di Altino, bežeći od Mađara, osnovali su novi samostan Svetih Felisa i Fortunata. Sredinom XV veka, promenjeni uslovi životne sredine primorali su i poslednje preostale monahe da se presele u Veneciju.
1844. godine ostrvo, koje se tada zvalo Motta di San Felice, izabrano je za solanu (na italijanskom salina). Značajno postrojenje je završeno 1857. godine, a tokom radova ponovo su izbili temelji stare parohijske crkve. 1913. godine solana je prestala sa radom, a u okolini su živele seljačke porodice koje su se posvetile hortikulturi i ribolovu.
Ponovo napušten posle Drugog svetskog rata, a 1992. godine su ga privatnici vratili za obavljanje agroturističke i ribolovne delatnosti.
GPS koordinate: 45°30′11″ N, 12°28′23″E.

S A N S E R V O L O

San Servolo je jedno od ostrva najbližih istorijskom centru Venecije. Smešten na ušću kanala Lazzaretto u kanal San Nicolo, nalazi se po 650 m južno od ostrva Sant'Elena i zapadno od ostrva Lido di Venezia. Ostrvo je pravougaonog oblika, dužine 380 m, širine 140 m i površine 4,84 ha.

Prve izvesne vesti o ostrvu San Servolo datiraju iz 819. godine, kada je njegov manastir već bio u punoj delatnosti. Nema određenih podataka u vezi sa prethodnim periodom.
Prema nekima, pre osnivanja manastira San Servolo na ostrvu je postojala kapela posvećena Svetom Kristoforu. Ovaj podatak ne izgleda istinit: u stvari, prvi put je spomenut tek 1839. godine.
Predanja koja dolazak benediktinaca stavljaju na kraj VII veka, bežeći od Franaka koji su uništili njihov manastir Santo Stefano di Altino, svakako su neosnovana. Franci su, naime, došli u Italiju tek vek kasnije; nadalje, manastir Santo Stefano je još u IX veku bio u punoj delatnosti.
Prema italijanskom geografu i kartografu Vincenzu Coronelliju (1650-1718), manastir San Servolo je sagrađen na inicijativu porodica dal Fianco i Galbaio, koja je poznata u VIII veku po tome što je dala dva dužda. Porodica Galbaio je bila poreklom iz Kopra, gde se nalazi drevni zamak San Servolo.
Ono što je sigurno jeste da je San Servolo jedno od najstarijih monaških naselja u laguni, možda izgrađeno ubrzo nakon manastira Santissima Trinita i San Michele di Brondolo (724). Međutim, za razliku od drugih manastira, podignut je na periferiji, koja je ipak dobila veliki strateški značaj kada je prestonica vojvodstva Venecije premeštena u Malamocco.
819. godine dužd Agnelo Partecipazio i njegov sin poklonili su novo sedište monasima San Servola u kapeli Sant'Ilario. Manastir je, dakle, uživao veliki ugled, igrajući vodeću ulogu u političkim događajima koji su uticali na Vojvodstvo. Jasno je da je ostrvo postalo neadekvatan prostor za smeštaj institucije takvog značaja.
Ovo je osnivački akt opatije Sant'Ilario, ali ne i kraj San Servola. Svesni njegovog srećnog položaja duž glavnog plovnog puta koji vodi do Rialta, duždevi su obavezali opata da sačuva stari manastir, održavajući zajednicu religioznih ljudi koji su tamo slavili obrede.
Povratak monaškom životu dogodio se 1109. godine dolaskom benediktinki, koje su tu ostale do XVII veka. Zbog dotrajalosti zgrada i nezdravog stanja ostrva, 1615. godine monahinje su prebačene u grad Veneciju i prostorije su korišćene kao skladište žita, a 1630. godine kao sklonište za žrtve kuge.
Od 1647. godine ostrvo su koristile benediktinke, dominikanke i franjevke, koje su dolazile sa ostrva Krita nakon turskog osvajanja ostrva; tu su ostale do 1716. godine, kada je manastir zatvoren.
Od 1715. godine ostrvo je korišćeno kao vojna bolnica, a 1725. godine tu je primljen prvi duševni bolesnik.
1797. godine Napoleonova vlada je naredila da se ludaci svih nivoa hospitalizuju u San Servolu, koji je tako postao sekularno vođena duševna bolnica i vojna bolnica. Austrijska vlada je 1798. godine preraspodelila bolnicu pod bolnički red San Giovanni di Dio, proglasivši je centralnom duševnom bolnicom Veneta, Dalmacije i Tirola za oba pola. Od 1805-1814. godine Francuzi su takođe primali vojnike Napoleonove imperije u San Servolo.
Posle ujedinjenja sa Kraljevinom Italijom (1866), pokrajini Veneciji je povereno upravljanje duševnom bolnicom, koja je usledila nakon raznih institucionalnih transformacija. 1932. godine venecijanske centralne azile San Servolo i San Clemente dobile su naziv Psihijatrijske bolnice. U oktobru 1944. godine nacistički režim je uhapsio, deportovao i ubio šest pacijenata Jevreja. 13. avgusta 1978. godine bolnica je zatvorena.
Od devedesetih godina XX veka Provincija Venecija, sada Metropoliten grad Venecija, vlasnik ostrva, preduzela je sanaciju zgrade, otvarajući multikulturalni promotivni centar. 2004. godine Pokrajina Venecija je osnovala kompaniju "San Servolo Servizi" (koja se sada zove San "Servolo Servizi Metropolitani di Venezia") kojoj je dala zadatak da čuva, upravlja i unapređuje ostrvo San Servolo. Na ostrvu su takođe smešteni Fondacija Franca i Franco Basaglia Međunarodnog univerziteta u Veneciji, Centra za obuku AICCRE Europlanning, kao i rezidencija za studente doktorskih studija ili projekte međunarodne razmene.
Od 2008. godine na ostrvu se nalazi i ogranak Akademije lepih umetnosti u Veneciji, a od 2012. godine i Međunarodni koledž Ca' Foscari.
Ostrvo opslužuje brodska linija 20 (San Zaccaria - San Servolo - San Lazzaro degli Armeni - Lido).
GPS koordinate: 45°25′07″ N, 12°21′27″ E.

C A M P A L T O

Campalto (ili Batteria Campalto) je ostrvo površine 42.890 m2 ili 4,289 ha (pojavljuje se i pogrešan podatak 2,92 ha), koje je dobilo ime po istoimenom gradu na kopnu. Nalazi se 1,4 km severozapadno od Venecije, a 1,5 km od mosta Ponte della Libertà.
To je jedna od osam baterija koje su branile Veneciju i iz tog razloga je još od vremena Mletačke republike bila lokacija vojnih punktova, koje su potom ojačane za vreme austrijske i italijanske uprave. Prema dokumentima s početka XX veka, baterija Campalto je pratila poligonalni i polukružni oblik ostalih utvrđenja, iako je bila jedna od najmanjih: imala je kasarnu, barutane i veštačku liticu koja je štitila kompleks.
Tokom Drugog svetskog rata prošireno je da služi kao protivvazdušni položaj. Korišćena šezdesetih godina kao javna deponija, posebno za otpad iz laboratorija Murano stakla, iz tog razloga se povećala površina ostrva. Sadašnje proširenje je zbog radova na preuređenju koje je 1998. godine završila Venecijanska uprava za vode.
11. septembra 2005. godine, na inicijativu udruženja prirodnih čamaca lagune, u saradnji sa Venecijanskim vodovodom, Opštinom i ACTV-om, svečano je otvoren pristanište za vez vaporeta, opremljeno pristaništem. Na severnoj strani je privezište za male jedrenjake ili "police" za pristajanje kanua i kajaka.
Ostrvo i zemljište najnovijeg proširenja preuzima opština Venecija.
GPS koordinate: 45°27'41" N, 12°19'07" E.
S A N T A M A R I A D E L L A G R A Z I A

Santa Maria della Cavana ili della Grazia ili, jednostavnije, la Grazia (ili još uvek Santa Maria delle Grazie ili Isola delle Grazie) je veštačko ostrvo u Venecijanskoj laguni površine 3,81 ha; nastalo je u srednjem veku zbog navike da se na tom području odlažu ruševine Venecije.
Nalazi se 360 m južno od ostrva Giudecca. Dugačko je 240 m, a široko 180 m.
1264. godine na njemu se nalazilo sklonište za hodočasnike iz Svete zemlje, koje je bratstvo San Girolamo di Fiesole kasnije adaptiralo u manastir. U crkvi je sačuvana slika za koju se veruje da je čudotvorna, pa otuda i naziv ostrva. Od bratstva manastir je prešao na kapucinske sestre sve do Napoleonovog potiskivanja. Pretvoren je u magacin (1849. godine crkva je dignuta u vazduh u nesreći); u njoj je donedavno bila bolnica za infektivne bolesti.
Ostrvo je 2016. godine prodato, u skladu sa sporazumom o poravnanju, kompaniji iz Trevisa, "Giesse Investimenti", u vlasništvu Giovanne Stefanel. 2018. godine poništen je ovaj transfer. 2019. godine Državni savet je vratio ostrvo kompaniji "Giesse Investimenti".
GPS koordinate: 45°25′09″ N, 12°20′22″ E.
S A N F R A N C E S C O D E L D E S E R T O

San Francesco del Deserto je ostrvo u Venecijanskoj laguni, sa površinom od približno 3,68 ha, koje se nalazi severozapadno od ostrva Sant'Erasmo i južno od ostrva Burano. Na njemu se nalazi franjevački samostan sa 9 monaha.
Ostrvo je dugačko manje od 300 m, a najveća širina je 150 m. Nadmorska visina je svega 1 m.
Ostrvo je bilo naseljeno još od rimskih vremena, što dokazuju otkrića nekih artefakata na nalazištu Isola delle Due Vigne. Nakon povratka iz Svete Zemlje za vreme Petog krstaškog rata, na ostrvu se 1220. godine skrasio Franjo Asiški. On je na ostrvu ostao zbog mira i mogućnosti meditacije, tako da se on uzima za osnivača samostana na ostrvu. Nakon njegove smrti, ostrvo je u martu 1233. godine poklonjeno franjevcima i Jacopu Michieleu, rođaku patrijarha Grada Angela Barozzija koji je zadužen za izgradnju samostana.
Franjevci su u XV veku napustili ostrvo i samostan zbog pogoršanih uslova života. San Francesco del Deserto je ostao napušten sve dok ga austrijska vojska nije nakon Napoleonovih ratova počela koristiti kao skladište baruta. Nakon toga Austrijanci su 1858. godine ostrvo poklonili venecijanskoj biskupiji, a ona ga ponovo dala franjevcima da obnove samostan. Samostan od tada do danas radi bez prekida.
GPS koordinate: 45°28′23″ N, 12°25′02″ E.

S A N L A Z Z A R O D E G L I A R M E N I

San Lazzaro degli Armeni (Surb Ghazar kghzi na jermenskom, San Lazaro de i Armèni na venecijanskom) je malo ostrvo u Venecijanskoj laguni, površine 3,27 ha, koje se nalazi 130 m zapadn od ostrva Lido di Venezia. Ostrvo ima oblik trapeza sa stranicama dužine od 150-200 m. Na ostrvu se nalazi manastir, matična kuća Mehitarističkog reda. San Lazzaro degli Armeni je jedan od prvih svetskih centara jermenske kulture.
Prema proceni iz 2011. na ostrvu je živelo 22 stanovnika.
Ostrvo je, pre nego što je postalo "degli Armeni" (od Jermena), bilo:
• u IX veku, sedište benediktinaca Sant'Ilarija;
• u XII veku dom za gubavce;
• u XVI veku smeštaj za bolesne i siromašne;
• u XVII veku dom za dominikance proterane sa Krita;
• u XVIII veku, posle perioda potpunog napuštanja, dočekalo je bratstvo jermenskih očeva, koji su pobegli iz svoje domovine posle turske invazije.

Ostrvo, koje se nalazi na određenoj udaljenosti od glavnih ostrva koja čine istorijski centar Venecije (oko 3 km), bilo je na idealnoj poziciji za karantin i stoga se od XII veka koristilo kao kolonija gubavaca (lazzaretto), a ime je dobilo po prosjaku San Lazzaru, zaštitniku gubavaca.
1716. godine Mechitar je došao da poseti ostrvo San Lazzaro. Napušten u XVI veku, 26. avgusta 1717. godine dala ga je Republika Venecija grupi jermenskih monaha koji su bežali iz grčkog Modona, na jugozapadu Peloponeza. 8. septembra iste godine Mechitar i njegovi monasi zauzeli su ostrvo, gde su ubrzo počeli da obnavljaju crkvu i stare građevine. Mechitarov cilj je, pored restauracije, bio da izgradi nove objekte i oporavi okolno zemljište, razmišljajući i o vrtu.
1740. godine posao je završen i monasi su mogli da uče i obrazuju svoje nove učenike. Ostrvo je pretvoreno u centar kulture i nauke, predodređen da održi jezik, književnost, tradiciju i običaje jermenskog naroda.
1789. godine dograđen je novi paviljon, u kome je podignuta prva mala štamparija; tako monasi više nisu morali da pribegavaju venecijanskim štamparima i mogli su samostalno da šire jermenski jezik i kulturu, uz štampariju koja je proizvodila dela na 38 jezika i deset pisma.
Nakon izgradnje nove štamparije između 1823-25. godine osnovana je i biblioteka. Oko 170.000 tomova je sačuvano u San Lazzaro degli Armeni, od kojih su 4.500 rukopisi, i mnogi drugi arapski, indijski (prinčevski presto iz XIII veka od tikovine sa rezbarijama od slonovače) i egipatski artefakti, uključujući mumiju Nehmeketa.
Zajednica i njene zgrade su pošteđene tokom Napoleonove invazije; iako je car dao naređenje da se sruše svi manastiri u Veneciji, 17. avgusta 1810. godine odredio je očuvanje zajednice jermenskih monaha, jer se manastir smatrao akademijom nauka i stoga je mogao da uživa carsku zaštitu. Nakon pada Napoleona, 1814. godine, Franjo I, austrougarski car, primetivši malu veličinu teritorije u poređenju sa rastućom aktivnošću zajednice, odlučio je da deo lagune ustupi mehitaristima kako bi proširili jermenske posede, koji su tako dostigli površinu od 1,5 ha. Druga faza proširenja dogodiće se sredinom XX veka, kada iguman Serafino odlučuje da proširi ostrvo, koje će tako dostići sadašnjih nešto više od 3 ha.
Ostrvo takođe ima dugu tradiciju gostoprimstva za jermenske i nejermenske naučnike i studente, uključujući lorda Byrona koji je studirao jermenski jezik 1816. godine.
Prema legendi, Josif Staljin je 1907. godine, kada je morao da napusti Rusiju, na ostrvu radio kao zvonar.

Ostrvo opslužuje brodska linija 20 (San Zaccaria - San Servolo - San Lazzaro degli Armeni - Lido).
GPS koordinate: 45°24′44″ N, 12°21′42″ E.

L A Z Z A R E T T O V E C C H I O

Lazzaretto Vecchio se nalazi 500 m južno od ostrva San Lazzaro degli Armeni i samo 60 m zapadno od ostrva Lido di Venezia. Ostrvo je dugačko 220 m, najveća širina je 140 m, a površina je 2,58 ha (po drugim izvorima 2,53 ha). Na njemu se nalazila bolnica, koja je lečila žrtve kuge tokom epidemija. Kasnije je korišćena, kao i druga ostrva, kao vojna pošta. Ima izgrađenih zgrada ukupne površine 8.400 m2.
U početku su ga naseljavali oci pustinjaci (Padri Eremitani), koji su izgradili crkvu posvećenu Svetoj Mariji od Nazareta i sklonište za hodočasnike koji su odlazili ili se vraćali iz Svete zemlje (1249).
1423. godine Senat Mletačke republike je odlučio da ostrvo koristi kao sklonište za ljude i robu koja je dolazila iz zaraženih zemalja i da pacijentima obezbedi hranu, lekove i pomoć. Čini se da termin lazzaretto potiče od naziva crkve Santa Maria di Nazareth, sa superpozicijom imena sveca zaštitnika žrtava kuge, San Lazzara. Troškovi održavanja su u prvih 60 godina finansirani delom prihoda Zavoda za so, da bi potom prešli pod upravu stalnog zdravstvenog magistrata.
Od 1468. godine ostrvo je imalo zadatak da prima bolesnike za koje se sumnjalo da su zaraženi, a ostali su prebacivani na ostrvo Lazzaretto Nuovo.
Već tada je ostrvo bilo podeljeno na dva dela kanalom preko koga je prolazio most: u manjem delu nalazilo se barutno skladište i smeštaj za vojnike na straži; u većoj, u obliku pravougaonika, bila je smeštena stvarna bolnica, koja je sada obuhvatala već postojeće manastirsko naselje, u početku integrisano sa drvenim barakama i šupama, postepeno zamenjeno zidanim zgradama.
Zgrade su bile poređane na bočnim stranama malog trga i dva dvorišta. Na malom trgu nalazile su se kuće priora i njegovog pomoćnika, skladišta alata, rezervoar za vodu i tuneli u kojima su muškarci za koje se sumnjalo da su zaraženi stavljeni u karantin. Oko prvog dvorišta, prvobitno manastirskog manastira, nalazili su se domovi generalnih nadzornika i mletačkih rektora koji su se vratili u zavičaj. Oko druge avlije bilo je sto ćelija za bolesnike. Iza zgrada su bile livade i šupe - odvojene jedna od druge drvenim kapijama - gde se praktikovalo sortiranje robe.
1564. godine bolnica je proširena, popunjavajući deo okolne lagune. 1586. godine na ulaznom potoku u kompleks izgrađena je cavana (tj. sklonište za čamce).
Od 1846-1965. godine ostrvo je, kao i mnoga druga, pripalo vojnim vlastima, prvo austrijskim, a potom italijanskim. U ovom periodu došlo je do rušenja dva krila manastira, crkve sa zvonikom, salona i drugih objekata. Nakon toga, Lazzaretto Vecchio je dat kao koncesija od strane opštine Venecija grupi koja voli pse, u svrhu smeštaja prihvatilišta za pse lutalice.
Između 2004. i 2008. godine na ostrvu su vršene intervencije na sanaciji od strane Ministarstva javnih radova i Ministarstva za kulturnu baštinu i delatnosti u očekivanju izgradnje Muzeja grada i lagune Venecije. Prilikom iskopavanja su otkrivene pojedinačne i masovne grobnice sa preko 1.500 skeleta žrtava kuge, čijom analizom se dobijaju podaci o životu Mlečana u XVI veku. Međutim, projekat je obustavljen zbog nedostatka sredstava i zbog toga je ostrvo ponovo rizikovalo napuštanje i degradaciju.
Od septembra 2013. godine Arheološka nadzorna uprava Veneta aktivirala je memorandum o razumevanju za nadzorne službe, javne posete i sitno održavanje kroz besplatni doprinos asocijacije arheokluba Venecije, koja je već decenijama aktivna na ostrvu Lazzaretto Nuovo. Zahvaljujući volonterima i značajnoj usmenoj predaji, ostrvo je sada otvoreno svakog meseca i ugošćuje hiljade posetilaca. Ministarstvo za kulturnu baštinu i delatnost je 2020. godine ponovilo interesovanje za stvaranje Nacionalnog arheološkog muzeja Venecijanske lagune na ostrvu.
GPS koordinate: 45°24′22″ N, 12°21′34″ E.
S A N T' A R I A N O

Sant'Ariano je ostrvo u severnom delu venecijanske lagune. Najbliže susedno ostrvo je La Cura.
Nalazi se 1 km severoistočno od Torcella, sa kojim je povezan kanalom Dossa. Na istoku se graniči sa močvarom Centrega, a na zapadu sa močvarom Rosa. Površina ostrva je 2,57 ha.
Predstavlja jedan od ostataka Costanziaca, važnog naselja u laguni koje je cvetalo između VI i XI veka. Verovatno je mostovima bilo povezano sa drugim ostrvima, sada nestalim.
Od druge polovine XII veka u ostrvu se nalazio benediktinski manastir posvećen Svetom Adrijanu mučeniku (obično Sant'Ariàn). Podaci o poreklu manastira su nejasni i prožeti legendom: kaže se da ga je 1160. godine osnovala Ana Michiel, žena Nicolò Giustiniana, dve ličnosti primorane da se venčaju kako bi izbegle izumiranje svojih porodica; nakon što su izrodili brojno potomstvo, vratili su se u svoje manastire, ona u Sant'Ariano, on u San Nicolò del Lido.

Manastir je takođe uključivao, opet u Costanziacu, crkvu Svetih Sergia i Bacca i crkvu mučenika San Pietra.
Bila je to prestižna institucija, koju su formirale časne sestre iz najuglednijih venecijanskih porodica, ali je pretrpela neumoljiv pad životne sredine koji je zahvatio čitav kraj. 1439. godine monahinjama iz Sant'Ariana je dozvoljeno da napuste ostrvo i presele se u manastir Sant'Angelo di Zampenigo u Torcellu, ali su nastavile da se staraju o održavanju crkve. Ona je opstala još nekoliko decenija, toliko da se još uvek dokumentuje 1510. godine.
Kasnije su se uslovi u Torcellu takođe pogoršali i 1526. godine zajednica je zatražila da se ujedini sa manastirom Santa Katarina. Konačno, 1550. godine odobren je prenos u manastir San Girolamo u Veneciji.
1565. godine, kada je ovo mesto bilo potpuno napušteno, venecijanski Senat je podržao inicijativu da se ostrvo koristi kao kosturnica za smeštaj ostataka koji potiču od čišćenja brojnih venecijanskih groblja. U tu svrhu ograđena je zidom, finansiranim prilozima crkava i manastira. Crtež iz 1779. godine Tommasa Scalfarotta (potvrđen i drugim savremenim prikazima) takođe pokazuje prisustvo male crkve, od koje danas nema ni traga.
U XVII veku ono što je ostalo od crkve Sant'Ariano iskorišćeno je za završetak bazilike Redentore.
Sakupljanje leševa nastavljeno je i posle kraja Mletačke republike, sve do 1933. godine. Još pre nekoliko godina na površini ostrva se jasno uočavao sloj kostiju visok skoro 3 m i jedva prekriven zemljom i dračinom; nedavno je zemljište unutar zidina poravnato i zazidana su ulazna vrata.
GPS koordinate: 45°30′11″ N, 12°26′15″ E.

S A N T O S P I R I T O

Nekadašnji izgled ostrva, danas su ostale samo ruševine

Santo Spirito (sveti duh) se nalazi u južnom delu Venecijanske lagune, 1,5 km zapadno od ostrva Lido di Venezia, 800 m jugoistočno od ostrva Sacca Sessola (Isola delle Rose), 900 m južno od ostrva San Clemente i 1,8 km severno od ostrva Poveglia. Dalo je ime dugom kanalu koji prolazi pored njega. Dugačko je 210 m, najveća širina je 160 m, a površina ostrva je 2,38 ha (po drugim izvorima 2,53 ha). Na ostrvu, koje je u vlasništvu države, postoji pet objekata.
Najstariji podaci o Santo Spiritu datiraju iz 1140. godine, kada su na njemu imali sedište Canonici Regolari. Dva veka kasnije, 1380. godine, monasi su proterani sa ostrva i stigli su cisterciti iz manastira Santisima Trinità i San Michele di Brondolo. 1430. godine došao je red na Eremitane, koji su do nekoliko godina ranije imali svoje sedište u Lazzareto Vecchio; obnovili su crkvu i obogatili je platnima Palme il Vecchija i Tiziana.
U kratkom periodu deo manastira je korišćen kao štamparija za notne knjige. Pustinjaci su bili primorani da napuste ostrvo kada je papa Aleksandar VII potisnuo red 1656. godine; mletački senat je prodao svoju imovinu, dobivši ono što je bilo potrebno za pokrivanje nekih ratnih troškova (u tom periodu je besneo Kandijski rat). Dragocena umetnička dela preneta su u crkvu Saluta, koja je u tom trenutku bila još u izgradnji.
Kada je Venecija izgubila ostrvo Kandiju (Krit), koje je prešlo u turske ruke, kongregacija fratara Minore Osservanti, koja je delovala u nekim manastirima na pomenutom ostrvu, zatražila je pomoć od Mletačke republike, koja ih je dodelila ostrvu Santo Spirito; tu su ostali sve do 1806. godine. Dolaskom Napoleona i crkva i manastir su opljačkani, a ostrvo je korišćeno kao vojni garnizon, uz rušenje starih zgrada kako bi se napravio prostor za kasarne i magacine.
Ostrvo je konačno postalo magacin baruta tokom Drugog svetskog rata, a potpuno je napušteno 1965. godine. Među raznim pljačkama koje je pretrpelo, primećuje se uklanjanje renesansnog bunara, šestougaonog oblika. 2003. godine država je ostrvo prodala država grupi preduzetnika iz Padove, udruženih u kompaniju Poveglia.
GPS koordinate: 45°24′01″ N, 12°20′03″ E.
S A N T' A N D R E A

Sant'Andrea je malo ostrvo u Venecijanskoj laguni poznato po istoimenoj važnoj tvrđavi izgrađenoj u XVI veku za odbranu grada Venecije. Predstavlja svojevrsni produžetak ostrva Vignole, koje se nalazi između Venecije i ostrva Sant'Erasmo. Od ostrva Vignole ga deli samo uski kanal, preko koga postoji most koji spaja dva ostrva. Sa ostrva Sant'Andrea pruža se pogled na luku San Nicolò na ostrvu Lido.
Nema podataka o površini ostrva, a merenjem na Google Earthu dobio sam površinu od 2,32 ha. Ostrvo je dugačko 285 m, a u središnjem delu dostiže širinu od 160 m. Sant'Andrea ima oblik krsta, s tim da su mu dve strane zaobljene.
Bilo je mesto događaja vezanih za venčanjem s morem. To je najkarakterističnija venecijanska prolećna ceremonija koja se tradicionalno održava negde od XI veka na dan uskrnuća (ili neki drugi verski prazmik). Svečanost počinje na Trgu Svetog Marka odlaskom dužda u pratnji venecijanskog patrijarha, članova Velikog veća i gotovo svih aristokrata, do mola gde bi se ukrcali na ceremonijalni brod (bucintora) i uz pratnju nebrojene gomile čamaca, gondola i drugih brodića i zaplovili do lučice San Niccolò na ostrvu Lido di Venezia. Tu bi dužd izlio svetu vodu iz vaze, i zatim bacio simboličan prsten u more, koji je blagoslovio patrijarh, izgovarajući ritualnu rečenicu Desponsamus te, mare. In signum veri perpetuique dominii... (Venčavamo te more. Udružili smo se s tobom more, u znak prave i večne dominacije...).
Između 1887. i 1901. godine izgrađen je testni bazen fabrike torpeda "Berliner Maschinenbau" koji se koristio u Botaničkoj bašti crkve Svetog Jova.
Tokom Prvog svetskog rata na ostrvu je bila stacionirana hidroavionska stanica Kraljevske mornarice.
GPS koordinate: 45°26′04″ N, 12°22′52″ E.
S A N G I O R G I O I N A L G A

San Giorgio in Alga (San Zorzi d'Alega) se nalazi između ostrva Giudecce i luke Marghera na obali Italije. Najbliže mu je ostrvo Sacca San Biagio, u odnosu na koje se nalazi 1,15 km zapadno. Ostrvo je gotovo kvadratnog oblika sa stranicama dužine 110-120 m. Površina je 1,5113 ha.
San Giorgio in Alga ima bogatu istoriju, ali je sada napušteno ostrvo, podložno vandalizmu i krađi.
Kao i druga ostrva u laguni, San Giorgio in Alga je bio sedište benediktinskog manastira, koji je u XI veku osnovala porodica Gatilesa. Posveta crkve Svetom Đorđu velikomučeniku datira iz 1144. godine, a dodatak u imenu "u Algi" je zbog brojnih algi koje su rasle u okolnim vodama. Crkva, koju je podigla porodica Gattara, osvećena je aprila 1288. godine.
Oko 1350. godine benediktince su zamenili avgustinci. 1397. godine, kada su u manastiru živele samo dve religiozne osobe (ali je obezbeđivao visoke prihode), papa Bonifacije IX dao ga je kao pohvalu Ludovicu Barbu, mladom patriciju koji je krenuo u crkvenu karijeru. 1404. godine isti pontifik je prihvatio njegovu inicijativu da u monaškim strukturama ugosti zajednicu mladih posvećenih ljudi koja je formirana prethodnih godina: tako je osnovana kongregacija San Giorgio in Alga. Barbo, sa svoje strane, nije formalno ušao u kongregaciju koja je imala fundamentalnu ulogu u pokretu za reformu verskog života u prvim decenijama XV veka i ostao je prior preostalih monaha. Ovi događaji su u narednim decenijama doveli do rekonstrukcije objekata, koji su sada propali: 1443. godine završen je manastir, 1454. godine zvonik, a od 1428-1458. godine crkva je proširena i opremljena poznatim delima (Vivarini, Bellini) i moštima. U manastiru su odgojeni dvoje papa; Eugen IV i Grgur XII.
1668. godine zbog moralne dekadencije koju je pretrpela, papa Kliment IX je potisnuo kongregaciju. U manastir su se prvo naselili fratri pavlini (minimi San Francesco di Paole), a potom i bosonogi karmelićani. Oni su bili zaslužni za obnovu kompleksa (1690-1716), ali je u julu 1717. požar uništio crkvu i deo manastira, nakon čega je počelo napuštanje ostrva. Od požara je sačuvana kelija u kojoj je živeo sveti Lorenzo Gustiniani. Stoga je izvršena dalja rekonstrukcija.
Ostrvo je zadržalo određeni značaj u tolikoj meri da je 1782. godine na njemu dočekan papa Pio VI koji je, vraćajući se iz Beča, došao da poseti Mletačku državu: Francesko Guardi je dobio zadatak da obeleži ovaj događaj u ciklusu slika.

Izgled ostrva 1696. godine

Nakon pada Mletačke republike, Austrijanci su 1799. godine koristili deo manastira kao politički zatvor i na ostrvu su počeli da grade vojne objekte. Kada je Venecija pripala Napoleonu, manastir je definitivno zatvoren 1806. godine: fratri su premešteni u Veneciju, crkva je uništena, a preostale strukture svedene na skladište baruta. Umetnička dela su se raspršila.
Ostrvo je takođe održavalo vojne funkcije pod austrijskom i italijanskom administracijom. Tokom Drugog svetskog rata na ostrvu je još uvek bilo skladište i protivvazdušna baterija, tako da je 1945. godine pretrpelo bombardovanje. Ostrvo je, međutim, bilo korišćeno 1944. godine kao tajna baza za vežbanje nemačkih ronioca za polaganje mina.
Venecijanska patrijaršija je 1961. godine otkupila ostrvo, ali ga je 1973. poklonila Opštini Veneciji. Danas je San Giorgio in Alga u suštini napušteno ostrvo, a preostali artefakti su često vandalizovani; u međuvremenu, traje debata o njegovoj sudbini.
U zbirkama Bogoslovije sačuvan je kameni lavabo iz XVI veka, koji potiče sa ostrva. Ukraden je bareljef koji predstavlja Svetog Đorđa i zmaja.
GPS koordinate: 45°25′29″ N, 12°17′32″ E.

S A N G I A C O M O I N P A L U D O

San Giacomo in Paludo je ostrvo (12.496 m2 ili 1,25 ha, od kojih je 11.896 m2 izgrađeno) koje se nalazi se između 1,8 km severoistočno od Murana, duž kanala zvanog Scomenzera San Giacomo.
Dimenzije ostrva su 123x101 m, a izdiže se na 1 m nadmorske visine.
1046. godine Orso Badoer je dodelio Giovanniju Tronu di Mazzorbu veliku površinu močvare kako bi se mogla izgraditi bolnica u čast apostola San Giacoma Maggiorea da bi dočekala hodočasnike i ugostila one koji su nastradali u olujama u laguni. Bolnica je bila kratkog veka i, posle jednog veka, 1238. godine, manastir je prešao u ruke cistercitanskih monahinja, ali su je one, svedene na samo dve, napustile 1440. godine.

1456. godine, tokom strašne kuge, ostrvo je korišćeno kao bolnica. U XVI veku na njemu su se naselio manji broj redovnika iz Santa Maria Gloriosa dei Frari iz Venecije i garantovali su služenje mise na službene praznike i davali utočište onima koji su bili u opasnosti tokom oluja. Ovo prisustvo je trajalo sve do 1810. godine, kada je, gašenjem manastira Frari u Veneciji, ostrvo napušteno.
Crkva, koja se može videti na gravurama iz XVIII veka, podignuta je u XVI veku: imala je 23 venecijanska stepenika i imala je tri oltara, od kojih je najveći bio posvećen San Giacomu Maggioreu, a druga dva San Giovanni Battisti i Svetom Nikoli iz Barija.
Tokom XVIII veka na ostrvu je došlo do porasta prisustva baštovana koji su dobijali ustupke za proizvodnju bilja i voća. Poklapajući se sa povećanjem ovih ugovora, koji su davali 60 dukata godišnje, prisustvo religioznih ljudi se smanjilo.
Ostrvo se često nalazilo u borbi protiv propadanja i pre svega protiv erozije svojih obala; nekoliko puta su monasi pozivali vladare da intervenišu kako bi obnovili javnu kavanu.
1810. godine, kao rezultat Napoleonovih ukaza koji su ugušili verske redove, manastir je srušen.
Ostrvo je pretvoreno, uz austrijsku dominaciju nad Venecijom, u vojnu pošta opremljenu topovskim baterijama. Tokom revolucionarnih ustanaka 1848. godine San Giacomo in Paludo je korišćen kao odbrambena tvrđava novoformirane Republike San Marco protiv povratka Austrijanaca.
Od 1860. godine koristi se kao depozit za topovski barut. Vojna aktivnost se potom nastavila sa italijanskom vojskom tokom XX veka, tokom kojeg su izgrađene tri barutane i njihovi zaštitni nasipi. Jedan vojnik i njegova porodica su stavljeni na čelo ostrva.
Ono što je od njih ostalo obnovio je Vodovod, ali je inače u potpunoj ruševini.
Venecijansko bijenale je 1975. godine organizovalo niz pozorišnih predstava na ostrvu.
Ostrvo u državnoj svojini je bilo podvrgnuto pejzažnim ograničenjima prema ministarskom dekretu od 23. septembra 1960. godine. U februaru 2019. godine, nakon povoljne odluke Državnog saveta, ostrvo je prodato Agostinu Re Rebaudengu sa ograničenjem uključivanja ostrva u kolektivnu i kulturnu namenu nekog od prostora i isključivanje mogućnosti ugostiteljske i hotelske upotrebe.
Pre prodaje, na ostrvu su bile četiri zgrade iz XIX veka koje su bile napuštene i tri zgrade obnovljene devedesetih godina XX veka.
Ostrvo San Giacomo in Paludo bilo je predmet arheološkog istraživanja sa pet kampanja iskopavanja sprovedenih od 2002. do 2005. godine. Arheološka iskopavanja su dokumentovala da su na ostrvu bila smeštena antička naselja koja su zauzimala veću površinu od sadašnjeg; ostaci i strukture pronađeni na dnu obližnje močvare svedoče o starini i većoj proširenosti teritorije.

Izgled ostrva u XVIII veku

Istraživanja i analize koje su obavljene na različitim slojevima tla sugerišu da je ostrvo, kada je tu u XII veku osnovan hospis, već neko vreme bilo napušteno i svedeno na neplodno područje. Da bi se ostrvo obnovilo i prilagodilo novoj nameni, nivoi tla su obnovljeni uz dodatak peska uklonjenog sa obalnih dina. Na ovom uzdignutom zemljištu, zaklonjenom od plime i oseke, podignute su zgrade manastira i "bolnice". Ostrvo San Giacomo, međutim, kao i sva ostala ostrva u laguni, nije dugo ostala bez agresije mora, teško pogođeno talasima izazvanim burom koja je duvala sa severoistoka. Prilikom iskopavanja pronađeni su brojni nalazi: atička i rimska keramika, srednjovekovna i renesansna keramika, staklo, novac, mermer i nadgrobni spomenici.
Radovi na oporavku ostrva počeli su 2021. godine. Fondacija Sandretto Re Rebaudengo je 2022. godine objavila da će otvoriti izložbeni prostor na ostrvu.
GPS koordinate: 45°28′10″ N, 12°22′45″ E.

S A N S E C O N D O

San Secondo je ostrvo (12.064 m2 ili 1,21 ha) koje se nalazi između San Giuliana i Venecije i lako je uočljivo jer se nalazi samo 114 m levo od mosta Ponte della Libertà za one koji idu ka Veneciji.
Prvobitno se ostrvo zvalo Sant'Erasmo, jer je 1034. godine porodica Baffo na njemu sagradila crkvu i manastir benediktinskih monahinja da čuvaju sveti lik koji prikazuje Svetog Erazma, koga ribari veoma poštuju, ali do tada izložen svim vremenskim prilikama.
Sadašnji naziv ostrva dodat je prvobitnom 1237. godine, kada su iz Aoste prenete mošti Svetog Seconda d'Astija. Kasnije, nakon što je odbačeno prvo ime, zadržalo se samo drugo, odnosno San Secondo.
1533. godine benediktince su nasledili dominikanci, koji su vršili razne restauracije. Počevši od 1569. godine, nakon požara u Arsenalu, Mletačka republika je odlučila da prebaci barutane na razna ostrva u laguni, a isto je važilo i za San Secondo. 1576. godine, nakon što su uklonili vernike, ostrvo je postalo bolnica za žrtve kuge, a po povratku dominikanci su morali da obnove manastir i ponovo sagrade crkvu, koja je osvećena 1608. godine.

Dva veka kasnije, nakon što je zbog francuske okupacije pretrpela prvobitno uklanjanje od nekoliko meseci 1797. godine, nakon Napoleonovih edikta iz 1806. godine verska zajednica je morala da se iseli i ostrvo je korišćeno kao vojni garnizon. Telo San Seconda preneto je u Veneciju u dominikansku crkvu Gesuati.

Izgled ostrva u XVIII veku

Danas od kompleksa nema ni traga: već 1824. godine crkva je srušena, manastir je služio kao privatna rezidencija, a ostrvo je služilo kao barutana.
Trenutno je San Secondo potpuno prekriven vegetacijom.
GPS koordinate: 45°27′04″ N, 12°18′27″ E.
C R E V A N

Crevan (poznat i kao nekadašnji Ridotto di Crevan) se nalazi u jugoistočnom kraju močvare Burano (koja ga odvaja od istoimenog ostrva) i na ušću Krevanskog kanala u Buranski kanal. Prostire se na 9.686 m2 (pojavljuje se pogrešan podatak o površini 0,37 ha) od kojih je 421 m2 izgrađen.
Crevan se ne pojavljuje na najstarijim kartama lagune, a o njemu postoje vesti tek s početka XIX veka kada je za vreme Napoleonove dominacije podignuta reduta. Utvrda je obnovljena kasnijom austrijskom dominacijom koja ju je proširila podizanjem blokhausa (nemački izraz blockhaus, na engleskom blockhouse, odnosi se na tip kuće pravougaonog plana okruženog drvenim zidovima izgrađenim naslaganim gredama).
Nakon perioda napuštanja, ostrvo je prešlo u vlasništvo privatnika koji su stare vojne objekte preuredili za stambene potrebe (park je velike vrednosti, prepun voćaka i ukrasnog drveća). Nakon što je bio u vlasništvu Pola iz Verone oko 30 godina, prešao je na preduzetnika Giorgia Panta koji je poginuo u helikopterskoj nesreći u blizini ostrva.
Trabakul (tradicionalni jedrenjak sa dva jarbola) porinut 1898. godine, koji se smatra najstarijim plovilom te vrste koji još postoji, usidren je u maloj luci koja je povezana sa kompleksom.
GPS koordinate: 45°28′39″ N, 12°26′02″ E.

B U E L D E L L O V O

Buel del Lovo je ostrvce koje se nalazi 2,1 km jugoistočno od aerodroma Tessera i na početku kanala Mazzorbo. Površina ostrvca je 0,65 ha (po drugim podacima 0,69 ha, a toliko se dobija i merenjem na Google Earthu), a nadmorska visina je 3 m.

Neki smatraju da se neobičan toponim (bukvalno "vučja creva", "budello del lupo") odnosi na krivudavi put kojim se dolazi do njega, ali, verovatnije, potiče od latinskog adluvium ("poplava") i povezan je sa poplavom reke koje se ulivaju u lagunu.
Ostrvo je svedočeno tek od 1797. godine u pismu upravnika Lagune i Lida, kada je na njemu nalazilo jedno od sedam drvenih utvrđenja izgrađenih za odbranu Venecije. Od XIX veka na njemu se nalazila jedna od osam baterija (zvala se San Marco) koja je ostala aktivna do Prvog svetskog rata.
Šezdesetih godina XX veka zgrade kompleksa su pretvorene u objekat za konzerviranje ribe. Odsečena od glavnih pomorskih ruta, kompanija je bankrotirala posle nekoliko godina.
Od 1990. godine Buel del Lovo je u privatnom vlasništvu, a postojeće strukture su renovirane i prilagođene za stambenu upotrebu.
GPS koordinate: 45°29′31″ N, 12°22′33″ E.

T E S S È R A

Tessèra (takođe Batteria Tessèra) se nalazi uz istoimeni kanal, 800 m severozapadno od ostrva Murano. Ime je dobilo po obližnjem kopnenom gradu u kome se nalazi aerodrom venecijanski aerodrom. Površina ostrvca je po jednom izvoru 0,63 ha, a po drugom je 7.937 m2, od kojih je 531 m2 izgrađeno. Merenjem na Google Earthu dobija se površina oko 7.000 m2.
Ostrvce je korišćeno još od vremena Mletačke republike kao vojni garnizon (u to vreme postojale su jednostavne tvrđave na stubovima), od 1798. godine su ga jačali Francuzi, a kasnije Austrijanci i Italijani. Sa ovim poslednjim, baterije su pretrpele drastična poboljšanja i ostrvo je korišćeno kao radiotelegrafska stanica za italijansku mornaricu. Kasnije napušteno i propadajuće, konačno su je otkupili privatnici koji su ga obnovili, pretvarajući zgrade u vilu.
Ostrvce će biti pretvoreno u blockchain (baza podataka koja se ne nalazi na jednom mestu) od strane švajcarske platforme specijalizovane za alternativne investicije. Kompanija je strukturirala digitalni portfolio koji ima za cilj da prikupi 14,5 miliona investicija neophodnih za kupovinu ostrva i razvoj projekta povrata imovine.
GPS koordinate: 45°28′16″ N, 12°20′38″ E.

Plan izgradnje

F I S O L O

Fisolo ili Forte di Sotto je ostrvce površine 6.260 m2 u južnom delu Venecijanske lagune. Dugačko je nešto više od 100 m, a široko je oko 60 m.
Nalazi se na kanalu Re di Fisolo, tačnije 2,6 km severozapadno od luke Malamocco na ostrvu Lido di Venezia.

Bio je deo nekadašnjeg odbrambenog kompleksa lagune i u tom smislu je jedna od četiri najmanje baterije po površini. Tokom Drugog svetskog rata izgrađeno je nekoliko bunkera i to su jedine građevine čije se ruševine i danas mogu videti.
Ostrvo, koje je sada u privatnom vlasništvu, zahvaćeno je intervencijama na obezbeđivanju obala od erozije, pozicioniranjem istarskih mermernih blokova duž celog perimetra. 2016. godine pretrpeo je požar, ali je zemljište melioracijom oporavljeno.
GPS koordinate: 45°21′47″ N, 12°17′27″ E.

M O T T A D I S A N L O R E N Z O

Motta di San Lorenzo je ostrvce u severnom delu Venecijanske lagune, 365 m jugoistočno od od ostrva Santa Cristina, nedaleko od Mota dei Cunici. Na venecijanskom mota znači "brdo", a ostrvo izgleda kao malo brdo koje izlazi iz voda lagune. Površina je 6.094 m2 ili približno 0,61 ha.
Nekada deo Caltrazija, lokaliteta uključenog u drevnu Ammianu, zajedno sa njim je propao. Od sačuvanih zgrada, posebno od manastira San Lorenzo, ostali su samo tragovi temelja. Poslednju građevinu koja još uvek stoji, prestonicu, odnele su visoke vode 1966. godine.
Ostrvo je bilo predmet značajnih arheoloških istraživanja podeljenih u dve različite kampanje (kraj šezdesetih i devedesetih godina XX veka) čije je rezultate 2007. godine pregledala Laboratorija za srednjovekovnu arheologiju Univerziteta Ca' Foscari.
Prvi nalazi datiraju iz kasnog rimskog doba. Konkretno, iz III veka datira deo seskvipedalnog poda, koji je možda pripadao nekoj pomorskoj vili. Međutim, ostaje da se razume kakva je stvarna upotreba ostrva bila u tom periodu.
Između IV i VI veka izgrađeno je ono što se u početku smatralo vojnim objektom (kastron koji pominje Konstantin Porfirogenit) koji se sastoji od dve četvorougaone kule spojene zidom. Međutim, blizina groblja koje je korišćeno od VI do IX veka i orijentacija objekata istok-zapad navode na razmišljanje o parohijskoj crkvi San Lorenzo za koju hronike kažu da je osnovana u VII veku.
Od 1185-1439. godine crkva je postala kapela benediktinskog samostana. Strukture samostana su identifikovane istraživanjem, čak i ako ih je teško protumačiti. Reč je o dva dela kamenih zidova i brežuljaka koji su orijentisani u pravcu istok-zapad i verovatno povezani sa još dva dela orijentacije sever-jug (trenutno teško za proučavanje jer su potopljeni). Na osnovu ovih ograničenih dokaza, može se pretpostaviti da je ostrvo bilo skoro opustošeno kada su monahinje stigle.

U stvari, između XII i XIII veka cela severna laguna je doživela ozbiljan demografski pad, što je pokušano da se ispravi naseljavanjem monaških zajednica. Ova politika oporavka nije dala željene rezultate i između XIII i XV veka sve ove lokacije su definitivno napuštene.
GPS koordinate: 45°30′12″ N, 12°27′42″ E.

C A R B O N E R A

Carbonera se nalazi 1,7 km severno od Murana, 1,2 km severoistočno od ostrvca Tessèra, a 1 km od kopnenog dela Italije (aerodrom Tessèra).
Sadašnja površina ostrvca iznosi 5.867 m2. Ima sopstveni vez i malu marinu za skladištenje čamaca.
Pedesetih godina prošlog veka nasip je demontiran; postojeći objekti su transformisani uzimajući sadašnju konfiguraciju (glavna centralna vila sa druge dve bočne vile). Ostrvo je trenutno u vlasništvu privatne kompanije koja je izradila plan oporavka koji je odobrila opština Venecija 2015. godine, sa ciljem da se obnove sve postojeće zgrade i iznese na videlo prvobitna konfiguracija iz XIX veka.
GPS koordinate: 45°28′51″ N, 12°21′08″ E.

M A D O N N A D E L M O N T E

Madonna del Monte (ranije San Nicolò della Cavana, Beata Vergine del Rosario) je malo ostrvo u severnom delu Venecijanske lagune. Zahvata površinu od 5.365 m2 i ima nadmorsku visinu od 1 m.
Smešten između ostrvca San Giacomo in Paludo i Mazzorba, duž kanala San Giacomo, sastoji se od dva ostrva koja je nekada spajala prevlaka uništena olujom sredinom XX veka.

Manje ostrvce nalazi se oko 80 m od glavnog ostrvca sa kojim je bilo spojeno prevlakom

1303. godine četiri benediktinke su osnovale mali manastir posvećen Svetom Nikoli, zaštitniku pomoraca, a takođe su izgradile sklonište za čamce (cavana) koji su dolazili sa reke Sile i išli ka Veneciji, otuda i drevni toponim San Nicolò della Cavana. Međutim, zbog siromaštva mesta, manastir je privlačio vrlo malo iskušenica i 1430. godine, kada su umrle poslednje preostale monahinje, napušten je. 1432. godine biskup Torcella Filippo Paruta odlučio je da ga potisne, agregirajući ga u manastir Santa Caterina di Mazzorbo.
1648. godine ostrvo su koristili sledbenici Svetog Pavla Tebe kao isposničko mesto, ali je brzo napušteno.
Tek 1712. godine ga je povratio Venecijanac Pietro Tabacco koji je na njemu sagradio crkvu posvećenu Madonni del Rosario (koja se obično naziva Madonna del Monte, otuda i sadašnji toponim). Njemu su pripojene kuće u kojima je bilo sedište bratstva koje se staralo o očuvanju svetinje.
Zatvoren nakon potiskivanja tokom Napoleonove ere, kompleks je sravnjen sa zemljom sredinom XIX veka. Početkom XX veka tu je podignuta barutana koja je korišćena do Drugog svetskog rata.
Danas je Madonna del Monte, u privatnom vlasništvu, ponovo napuštena. Na glavnom ostrvu nalaze se obodni zidovi nekadašnje barutane, napola sakriveni šumom skakavaca, dok se na manjem ostrvcu nalaze ostaci stražarnice. Kao i sa drugim malim ostrvima u laguni, izneti su brojni predlozi za oporavak, ali oni još uvek nisu ostvareni.
GPS koordinate: 45°28′42″ N, 12°23′45″ E.

M O T T A D E I C U N I C C I

Motta dei Cunicci se nalazi se severoistočno od ostrva Torcella, u blizini ostrva Santa Cristina.
Naziv ostrva na venecijanskom dijalektu "planina zečeva", povezan je sa prisustvom ovih životinja na njemu. Površina ostrvca je 5.320 m2, ali njegov najveći deo zauzima močvara.

To je jedna od poslednjih traka Ammiane, naprednog grada napuštenog u kasnom srednjem veku zbog erozije vode. Na ovom mestu je trebalo da bude podignuta crkva San Pietro di Casacalba, koju su tokom vekova progutale vode lagune.
GPS koordinate: 45°30′47″ N, 12°27′19″ E.

S A N T' A N G E L O D E L L A P O L V E R E

Sant'Angelo della Polvere (ranije Sant'Angelo di Concordia) se nalazi 3,3 km jugozapadno od Venecije, između Sacca Sessole i Fusine, blizu ušća kanala Freganzorzi u kanal Contorta Sant' Angelo. U državnj je svojini, prostire se na 5.310 m2 i ima četiri objekta.
U januaru 1849. godine, tokom austrijske opsade Venecije, grupa vojnika angažovana u potrazi za izvorom vode za piće pronašla je na ostrvu kamen - pogrebni spomenik, koji datira iz druge četvrtine I veka, koji se danas čuva u Nacionalnom Arheološkom muzeju Venecije. Objekat se nalazio na dubini od 2,75 m, ispod ostataka pešačke površine srednjovekovnog porekla. To navodi na pretpostavki da spomenik nije prenet na ostrvo u kasnijem periodu, već da je identifikovan na svojoj prvobitnoj lokaciji.
1060. godine, na inicijativu dužda Domenica Contarinija, na ostrvcetu je osnovana crkva i benediktinski samostan, zavisni od San Nicolò del Lida. Kasnije su monahe nasledile monahinje, koje su sveto mesto nazvale po San Michele Arcangelu, otuda i ime ostrva (prvobitno poznato kao Sant'Angelo di Concordia, toponim kasnije izmenjen u Contorta).
1474. godine, zbog svog skandaloznog ponašanja, monahinje su prebačene u manastir na ostrvu Giudecca. Nakon perioda napuštanja, ostrvo je dodeljeno karmelićanima uz obavezu da obnove građevine, ali su 1554. godine, u teškoćama zbog nepovoljnih ekoloških uslova, fratri napustili ostrvo 1554. godine da bi se takođe preselili na Giudeccu.
Sledeće godine mletački Senat je odlučio da na ostrvu postavi skladište baruta, po kome je i dobio današnji naziv (polvere=barut). Ali 29. avgusta 1689. godine munja je udarila u kompleks, 800 barela baruta koji se čuvao je eksplodirao, uništivši sve zgrade. Ostrvo okruženo velikim zidom, sa četiri kule na četiri ugla i sa jednim veličanstvenim vratima postalo je gomila ruševina.
Ostrvce je ponovo napušteno, ali crtež s kraja XVIII veka pokazuje prisustvo malog vojnog objekta, koji se sastoji od "kasarne", "barutane" i "stražarnice" i okružen nizom bastiona. Tokom naknadne Napoleonove dominacije kompleks je održavan, kao što pokazuje karta iz tadašnjeg zemljišnog lista. Ali na austrijskim mapama narednih decenija većina zgrada je srušena, a ostao je samo aneks.
Ulaskom Veneta u Kraljevinu Italiju, utvrđenje je obnovljeno i verovatno su tih godina podignuta dva magacina podeljena nasipima, koja i danas postoje. Zanimljivo je primetiti kako je jedna austrijska mapa iz 1900. godine, koja očigledno nije ažurirana nedavnim intervencijama, izvestila o istoj situaciji koja datira još iz Napoleonovog doba.
Posle Drugog svetskog rata ostrvo je i dalje bilo namenjeno vojnoj upotrebi: u tom periodu se gradio okolni zid, vodotoranj i sletište.
Trenutno, iako i dalje u državnoj svojini, ostrvo je napušteno, a zgrade su propale. 1994. godine pokušano je da se valorizuje na aukciji zajedno sa drugim ostrvima; iako je bio dodeljen zakupcu, iz birokratskih razloga projekat oporavka nije ostvaren.
GPS koordinate: 45°24′31″ N, 12°17′00″ E.

T R E Z Z E

Trezze (ponekad i Tresse ili Batteria Trezze) je ostrvce od 5.257 m2 u centralnom delu Venecijanske lagune. Nalazi se između kanala Trezze i kanala Vittorio Emanuele III, odmah zapadno od veštačkog ostrva Tronchetta.
Sa istim imenom (ili, tačnije, Isola Nuova delle Trezze) ukazuje na veštačko ostrvo koje se nalazi nedaleko, nastalo od izlivanja šuta, otpada i industrijskih ostataka iz Porto Marghere.
Kao i druga mala ostrva koja se nalaze između Venecije i kopna, na ostrvu Trezze su se nalazili mali odbrambeni položaji još od vremena Mletačke republike. U početku su bile skromne tvrđave oslonjene na stubove, ali su nakon pada Republike evoluirale u stabilnije i složenije konstrukcije (tzv. baterije).
Pošto je ostalo praktično neiskorišćeno, ostrvce je 1975. godine je dato pod koncesiju VeneziaGasu (kasnije ga je apsorbovao Italgas) koji je izgradio instalacije za dekompresiju metana.
GPS koordinate: 45°26′17″ N, 12°17′52″ E.
C A M P A N A

Campana, Podo ili Forte di Sopra je ostrvo u južnom delu Venecijanske lagune površine 4.076 m2 (mada se pojavljuje i podatak 0,59 ha). Nalazi se 2,3 km od obale Italije i 4 km zapadno od ostrva Lido di Venezia.
Kampana je bila jedna od osam baterija koje su od vremena Mletačke republike činile odbrambeni sistem zasnovan na malim tvrđavama. Zgrade, u početku vrlo jednostavne, ojačane su pod Austrijancima, a zatim prepuštene italijanskoj vojsci. Trenutno sve što je ostalo od zgrada na Campani su ruševine.
1996. godine udruženje "Canotieri Bucintoro" organizovalo je događaj širom ostrva da bi otvorio prestonicu sa slikom Bogorodice Marine. Kao i većina manjih ostrva, u privatnom je vlasništvu.
GPS koordinate: 45°23′01″ N, 12°17′09″ E.
E X P O V E G L I A

Ex Poveglia (tačnije ex batteria Poveglia) takođe nazvano Forte di Mezzo je ostrvo (3.869 m2, mada se pojavljuje i podatak za površinu 0,57 ha) se nalazi 1 km jugoistočno od ostrvca Campana. Smešteno na kanalu Re di Fisolo, bilo je jedno od osam baterija koje su branile Veneciju i stoga je imalo tvrđavu.
Jednostavna vojna instalacija sigurno je postojala još od vremena Mletačke republike i obnovljena je za vreme austrijske i italijanske administracije.
Kompleks su činile dve polukružne zgrade sa kasarnama, barutnim magacinama, profilima i veštačkom liticom za odbrambene svrhe.
Za vreme Prvog svetskog rata tu su bile smeštene protivvazdušne baterije.
Trenutno je ostrvo u privatnom vlasništvu i u potpunom propadanju.
GPS koordinate: 45°22′30″ N, 12°17′34″ E.

O T T A G O N O S A N P I E T R O

Ottagono San Pietro takođe poznat kao Bastione se nalazi 700 m zapadno od severnog kraja ostrva Pellestrina. Jedno je od pet osmougaonih ostrvaca. Nalazi se ispred naselja San Pietro in Volta na Postrvu Pellestrina, površine je 0,3 ha i u privatnom je vlasništvu.
Topovi sa ostrvca Ottagono San Pietra trebalo je da se aktiviraju onog trenutka kada bilo koji neprijateljski brod uspe da probije barijeru i uđe u lagunu kroz kanal Malamocco.
Tokom druge austrijske dominacije, baterija je modifikovana u sklopu jačanja sistema laguna. 1900. godine izgledalo je da ima 6 artiljerijskih oruđa sa garnizonom od 47 ljudi.

I ovo ostrvo, kao i Ottagono Alberoni, vojska je koristila sve do posle Drugog svetskog rata, nakon čega je prepušteno samo sebi, plen propadanju i strujama.
Trenutno napušteno, teško je razaznati ostatke vidikovca, a na strani suprotnoj od plovnog kanala, onoj najdalje niz vetar, vidljivo je staro pristajalište za čamce.
GPS koordinate: 45°19′58″ N, 12°18′23″ E.

O T T A G O N O P O V E G L I A

Ottagono Poveglia je veštačko ostrvce površine 2870 m2, deo je većeg ostrva Poveglia i složenog odbrambenog sistema lagune.
Osmougaono ostrvce, otuda i ime, stvorila je Mletačka republika kao položaj za artiljerijske baterije oko 1380. godine, na vrhuncu rata u Chioggiji, kada je pretnja koju je predstavljala Đenovljanska flota nametnula Veneciji potrebu da blokira plovni put koji je, idući severno od Chioggije, vodio direktno do Trga San Marco. Stoga je dekretom naređeno iseljenje sela Poveglia, gde je već stajao zamak, a osmougaonik je izgrađen na strateškom položaju ispred ostrva.
Ova baterija je predstavljala model za stvaranje drugih osmougaonika iz XVI veka.
Prema austrijskim izveštajima, 1900. godine još je bio opremljen sa četiri artiljerijska oruđa i dva minobacača sa garnizonom od 30 ljudi. Tokom Prvog svetskog rata Ottagono Poveglia je korišćen kao skladište za pamuk i balistit (bezdimno pogonsko gorivo) za potrebe Kraljevske mornarice.
GPS koordinate: 45°22′49″ N, 12°19′54″ E.

O T T A G O N O A B B A N D O N A T O

Ottagono Abbandonato (izvorno Ottagono Campana) je jedno od pet osmougaonih ostrvaca. Nalazi se 800 m zapadno od ostrva Lido di Venezia, između ostrva Poveglia i Alberoni i zahvata površinu od 0,25 ha. U državnom je vlasništvu.
Naziv ostrvca se prevodi kao napušteni osmougaonik.
Ubačen u sistem utvrđenja koje je Mletačka republika podigla protiv turske pretnje, ovaj osmougaonik je imao zadatak da zajedno sa ostrvcima Ottagono Alberoni i Ottagono Poveglia blokira neprijateljske brodove koji su uspeli da prodru u lagunu kroz kanal Malamocco.
Iskopavanja i uzorkovanje zemljišta pronađeni su ostaci grnčarije, amfora i sličnih predmeta koji datiraju iz rimskog doba. Računajući da je obala tada bila proširena do ovog područja, pretpostavilo se da je drevna luka koju spominje Strabon stajala pored osmougaonika, koja se nalazila duž poslednjeg dela Medoacusa (danas Brenta).
Danas je ostrvo prepolovljeno erozijom i tvrđava je posledično u ozbiljnom propadanju.
GPS koordinate: 45°21′49″ N, 12°19′18″ E.

O T T A G O N O A L B E R O N I

Ottagono Alberoni je jedno od pet osmougaonih ostrvaca. Nalazi se 400 m od oblasti Alberoni na jugu ostrva Lido di Venezia, površine 0,25 ha. U privatnom je vlasništvu.
Umetnuto u sistem utvrđenja koje je Mletačka republika podigla protiv turske pretnje, ovo utvrđeno ostrvo, koje se nalazilo ispred savremene tvrđave Alberoni, imalo je zadatak da zajedno sa položajima na ostrvcima Ottagono Campana, Ottagono Abbandonato i Ottagono Poveglia blokira put neprijateljskim brodovima koji su uspeli da prodru u lagunu kroz kanal Malamocco.
Ojačana posle Kandijskog rata, modifikovana je u XIX veku za vreme Habzburške vladavine jačanjem perimetralnog zida i dodavanjem baterija. Zidovi prema Alberonima takođe su bili naoružani, verovatno zato što bi odatle dolazili najveći problemi u slučaju napada. 1900. godine imala je još uvek četiri artiljerijska oruđa sa garnizonom od 25 ljudi. Italijanska vojska je nastavila da koristi ostrvce do kraja Drugog svetskog rata, nakon čega su ga kupili privatnici.
Trenutno, grmlje i vegetacija potvrđuju njegovu progresivnu degradaciju. Ostrvce je trenutno na prodaju.
GPS koordinate: 45°20′53″ N, 12°18′25″ E.

O T T A G O N O C A' R O M A N

Ottagono Ca' Roman je ostrvce koje pripada sistemu od pet osmougaonika. Nalazi se 500 m zapadno od naselja Ca' Roman na krajnjem jugu ostrva Pelestrine i 2 km severno od istorijskog centra grada Chioggia. Veličine je 0,2 ha i u državnom je vlasništvu.
Ovo ostrvo je bilo uključeno u sistem utvrđenja koje je Mletačka republika podigla protiv napada na lagunu sa Jadrana. Nalazi se u blizini kanala Chioggia. Verovatno je izgrađeno na već postojećem utvrđenju od kamena i stubova. Pod Austrijancima je modifikovano i korišćen kao tvrđava do Drugog svetskog rata.
Trenutno se može videti stražarsko mesto i bunker iz Drugog svetskog rata. U sredini ostrva stoji kružna armirano-betonska platforma, koja je verovatno korišćena kao artiljerijski štab.
Ottagono Ca' Roman je trenutno u stanju napuštenosti i ozbiljnoj degradaciji, toliko da su sačuvane strukture nesigurne.
GPS koordinate: 45°14′36″ N, 12°17′02″ E.

M O N T E D E L L' O R O

Monte dell'Oro (zlatna gora) ili takođe Ridotto Monte dell'Oro je malo ostrvo (0,13 ha) u severnom delu Venecijanske lagune, blizu ostrva Sant'Ariano. Ime se odnosi na drevnu legendu, prema kojoj je Atila, nakon što je uništio Altino, ostao zarobljen u peščanim sprudovima lagune i izgubio svoje neprocenjivo blago, čuvano u kolicima koja su potom potonula u blato.

Oblast je bila naseljena izbeglicama iz zaleđa koje su podigle benediktinski manastir i crkvu posvećenu San Cataldu. Izgleda da je tu stajala i Bogoslovija eparhije Torcello. Oblast je opala u kasnom srednjem veku i tada je korišćena za izgradnju jednostavnih vojnih mesta.
1848. godine mletački ustanici su podigli pravo utvrđenje, koje su kasnije proširili Austrijanci. Koristila italijanska vojska tokom Prvog svetskog rata, a danas je ostao samo bastion, dok od ranijih objekata nema ni traga.
Ostrvo je i dalje u državnom vlasništvu.
GPS koordinate: 45°31′01″ N, 12°25′00″ E.

S P I G N O N

Spignon je dugo neaktivan svetionik na istoimenom ostrvcu (160 m2) u Venecijanskoj laguni; iz tog razloga se ostrvo često naziva i ex faro Spignon. Nalazi se 1 km zapadno od južnog kraja ostrva Lido di Venezia.
Svetionik, koji dostiže visinu od 15 m, sagrađen je u drugoj polovini XIX veka (nema precizne dokumentacije, ali je prvi put naznačen na karti iz 1886. godine) i služio je kao orijentacija čamcima koji pristižu iz kanala Malamocco. On je u stvari bio deo signalnog sistema koji je uključivao bivši svetionik Alberoni i mali svetionik Ceppe. Ovi svetionici su bili u funkciji mnogo pre iskopavanja kanala Malamocco-Marghera i, kada je završen novi svetionik Rocchetta (koji se nalazi na ostrvu Lido di Venezia), ovaj signalni sistem je deaktiviran (sa izuzetkom svetionika Ceppe, koji je nastavio sa radom).
Svetionik je okružen sa još četiri manje zgrade, a kompleks, u ruševinama, sada se koristi kao skladište i utočište za prolazne ribare.
GPS koordinate: 45°20′34″ N, 12°17′44″ E.