Ostrva koja okružuju Sardiniju nalaze se u dva mora. Istočnu obalu Sardinije zapljuskuje Tirensko more, a zapadnu obalu Sredozemno more. Međutim, na italijanskoj wikipediji pojavljuje se naziv Sardinsko more (Mar di Sardegna). Ono se, navodno, nalazi između Sardinije i španskih Balearskih ostrva. Međutim, Međunarodna hidrografska organizacija definiše ovo područje kao Sredozemno more i ne prepoznaje Sardinsko more.
Na wikipediji ima navedeno i delimično opisano oko 150 okolnih ostrva. Po provincijama podela izgleda ovako: Sassari 87, Sud Sardegna 43, Nuoro i Oristano po 7 i Citta metropolitana Cagliari 3. Očigledna je velika nesrazmera u broju ostrva po provincijama.
U ovom poglavlju opisana su ostrva u Sredozemnom moru. Krenulo se od juga Sardinije i to onog ostrva koje je najbliže granici sa Tirenskim morem (granica je rt Capo Teulada) i tako sve u smeru kazaljke na satu do severne granice dva mora (rt Capo Testa). Ukupno su opisana 42 ostrva, ostrvaca i hridi, a najznačajniji su Sant’Antioco, San Pietro i Asinara.
LAGUNA SANTA CATERINA
Laguna Santa Caterina i susedna solana Sant'Antioco prostiru se duž obale Sulcisa u jugozapadnoj Sardiniji. Sulcis (na sardinskom jeziku Maurreddia ili Meurreddia) je podregion Sardinije u provinciji Sud Sardegna (Južna Sardinija). Deo regiona su i ostrva San Pietro i Sant'Antioco. Taj arhipelag se i naziva Arcipelago del Sulcis. Danas se termin "Donji Sulcis" koristi za označavanje opština koje su pripadale staroj kuratoriji Sulcis.
Oblast lagune gleda na severni deo zaliva Palmas i omeđena je na zapadu prevlakom koja povezuje ostrvo Sant'Antioco sa kopnom, na severu i istoku teritorijama San Giovanni Suergiu, dok ga južno od mora odvaja prostrana peščana bara. Snabdevanje vodom iz plovnih puteva obezbeđuju Rio Palmas, Rio Sasu i brojni melioracioni kanali koji čine gustu drenažnu mrežu oko ovog područja. Na lagunu je snažno uticala antropska intervencija koja se manifestovala kroz zatvaranje prirodnih izlaza u more, stvaranje okolnog kanala i izgradnju nasipa opremljenih bravama koje omeđuju rezervoare za isparivanje i soline. Južni deo oblasti lagune je korišćen kao ribnjak (Palmas ribnjak), a čitava oblast lagune je ima gustu mrežu puteva koji duboko menjaju njen prirodni izgled.
U ovoj laguni nalaze se i tri ostrva: de sa Scruidda, Manna (Sant’Antioco), Porcu e Scriba i Cruccianas. Teško je utvrditi njihove dimenzije i površine.
Sulcis
GPS koordinate: 39°04′15″ N, 8°29′50″ E.
ARHIPELAG SULCIS
Francuska karta arhipelaga iz 1804. godine
Arhipelag Sulcis (italijanski Arcipelago del Sulcis ili Sulcitano) nalazi se na maloj udaljenosti od jugozapadne obale Sardinije, u provinciji Sud Sardegna (Južna Sardinija).
Dva glavna ostrva su deo arhipelaga: Sant’Antioko (108,9 km2) i San Pietro (51 km2). U arhipelag spadaju i neka manja ostrvca, od kojih je jedino naseljeno ostrvo Piana (0,2 km2). Ostala ostrva arhipelaga su: Vacca, Corno, Toro, Vitello, Ratti, Meli, Magniabarche, Manna, de sa Scruida i Stea.
U nekim centrima ovih ostrva govori se tabarchino, ligurski jezik priznat i zaštićen sardinskim regionalnim zakonodavstvom, dok se u preostalom delu govori kampidanski sardinski. To je zajednica iz naselja Pegli koja se u XVI veku doselila na ostrvo Tabarca u današnjem Tunisu, a zatim je 1738. i 1770. godine prešla u arhipelag Sulcis u granicama sadašnjih opština Carloforte i Calasetta. Treći centar arhipelaga, ujedno i najmnogoljudniji (ima skoro 12.000 stanovnika), je Sant’Antioko, osnovan u XVIII veku gde je bio drevni feničanski i rimski grad Solki.
Trenutno su u funkciji zamke za tunu u Carloforteu i Portoscusu, a trećina je u Portopagli, takođe u arhipelagu Sulcis. Prve se nalaze ispred ostrva Piana, druge su u blizini ostrva Meli i poslednje ispred plaže Portopaglia.
Teritorija pripada trima opštinama: Sant’Antioco, Calasetta i Carloforte.
S A N T’ A N T I O C O
Sant’Antioco (na sardinskom isula ‘e Sàntu Antiògu, na lokalnom dijalektu uiza de Sant’Antióccu) se nalazi na krajnjem jugozapadu Sardinije i povezan je sa njom mostom i veštačkom prevlakom. U rimsko doba bio je poznatkao Insula Plumbaria.
Ime “Sant’Antioco” zamenilo je staro ime Sulci nakon otkrivanja ostataka mauritanskog mučenika Svetog Antioka koji je u I veku n.e. doneo na ostrvo hrišćansku religiju.
Geografija
Sant’Antioco je četvrto po veličini ostrvo Republike Italije (108,9 km2), odmah posle Elbe (Sant’Antioco ima skoro polovinu površine Elbe), a pre Pantellerije (83 km2); na šestom mestu liste je “sestrinsko” ostrvo Sant’Antioca, ostrvo San Pietro.
Ostrvo je dugačko 17,5 km, a najveća širina je 9 km. Šire je u severnom delu, a prema jugu se sužava. Uglavnom je vulkanskog porekla; ovo je drevni vulkanizam i neaktivan je najmanje 15-20 miliona godina.
Obala ostrva je uglavnom stenovita. U zapadnom delu (prema otvorenom moru) obalu karakterišu vertikalni ili veoma strmi zidovi nalik liticama, ispresecani pećinama i pojedinim uvalama, sa malobrojnim, ali velikim plažama. Istočna obala, koja gleda na Sardiniju, ima nisku i peščanu obalu koja na mestu prevlake koja je povezuje sa samom Sardinijom postepeno poprima izgled lagune. Južni zaliv, južno od prevlake, sadrži veoma velike peščane plaže, oivičene prevlakama (tomboli) i dinama.
Unutrašnjost ostrva je brdovita sa nadmorskim visinama do 271 m, bez značajnijih vodotokova. Na moru, prema jugu, nalaze se stenovita ostrva koja su nenaseljena i teško dostupna, od kojih je najveće ostrvo Toro.
Glavna formacija biljaka je tipično niska mediteranska makija koja se sastoji od bušina, tršlje ili male smrdljike, maginje i borovice (nije borovnica!) ili kleke. Među oblicima biljnog sveta na ostrvu su i mala žumara ili mediteranska lepezasta palma, jedina spontana evropska vrsta, i kritska urma. Ostrvo je prošarano oblastima zaštićenim malim porodičnim povrtnjacima i vinogradima, posebno u najzaštićenijem (istočnom) delu; od voćaka koje se najviše gaje su vinova loza sa različitim sortama, smokva i opuncija. Redovno su prisutni neki retki botanički endemi.
Klima je definisana kao topla mediteranska.
Zime su hladne, vlažne i ponekad vetrovite; dominantan vetar je maestral, a zatim i široko. Leto je toplo i sušno, iako su maksimalne temperature snažno umerene morskom, prozračnom i hladnom klimom. Dok je zimi zeljasta vegetacija koja prekriva celo ostrvo bogata, bujna i cvetna, leti gotovo da je i nema i ograničena je na sveprisutno zimzeleno mediteransko šipražje koje u najzaštićenijim delovima poprima arborealni rast, posebno crnika i kleka. Letnje padavine su zanemarljive.
Istorija
U praistoriji su ga naseljavali starosedeoci nuragskog doba. U jugoistočnom delu Feničani su oko IX veka p.n.e. osnovali gradsko naselje Sulki. Ostrvo su kasnije osvojili Kartaginjani, oko VI veka p.n.e, a potom podvrgnuto Rimskom carstvu nakon punskih ratova sa imenom Sulcis, što je i dalo današnje ime okolnom regionu.
Tokom rimske vladavine ostrvo je bilo poznato i kao Insula Plumbaria ili Insula Plumbea. Poreklo imena je kontraverzno: moglo bi da bude zbog prisustva drevnih rudnika olova i srebra na ostrvu ili, što je verovatnije, Sulci je bio centar gde su se prodavali metali vađeni u regionu Sulcis.
Nakon pada Rimskog carstva pripojeno je Istočnom rimskom carstvu i uživalo je relativnu autonomiju pod Giudicatom od Kaljarija. Pretrpeo je upade Saracena, dominaciju Pizana i Aragona sve do Utrehtskog ugovora (1713), kada je sa celom Sardinijom pripojen Savojskoj kraljevini Sardiniji.
Dugo je bila stalna baza za gusare, posebno u nenaseljenim uvalama, što je prekinuto oko 1830. godine.
Bronzani strelac
Mozaik (iz muzeja u Sant’Antiocu)
Sant’Antioco je jedini slučaj u Evropi manjeg ostrva na kome postoje istorijski različita stanovništva u pogledu jezika, tradicije i običaja. Severni deo, koji pripada opštini Calasetta, zapravo je naseljen stanovništvom ligurskog porekla, kulture i govora; ovo stanovništvo naziva se “tabarchina”. Termin potiče od ligurske kolonije, koja se nastanila oko 1540. godine u Tunisu dajući koncesiju na ostrvce Tabarca, a zatim se delom, 1738. godine, preselila na ostrvo San Pietro, a delom, 1770. godine, na Sant’Antioco, gde je osnovana Calasetta. U centru Sant’Antioca se govori varijacijama sardinskog jezika.
Stanovništvo
Ostrvo je teritorijalno podeljeno na dve opštine: u južnom delu je Opština Sant’Antioco (čija teritorija pokriva veći deo ostrva, površine 88 km2), a u severnom delu je opština Calasetta (površine 31 km2). Zbir površina dve opštine je veći od površine samog ostrva zbog susednih ostrva koja im pripadaju.
Sant’Antioco
Po poslednjim podacima (novembar 2023. godine) broj stanovnika ostrva je 13.385, što daje gustinu naseljenosti od 123 stanovnika/km2. Opština Sant’Antioco je u prvom popisu 1861. godine imala oko 3.000 stanovnika i taj broj je rastao do popisa 1981. godine (12.404). Od tada počinje postepeno da opada do sadašnjih 10.576 stanovnika.
Opština Calasetta je 1861. godine imala 522 stanovnika i do 1931. godine broj stanovnika je porastao do 2.619. Od tada se vrlo malo menja i sada iznosi 2.809.
Od sportova su na ostrvu zastupljeni fudbal i odbojka.
Zanimljiva je domaća hrana i vino, sa karakterističnim kopnenim i morskim jelima; u južnom delu strogo sardinsko, u severnom delu strogo ligursko.
Privreda
Privreda ostrva obuhvata različite sektore, uključujući i skromnu lučku delatnost (za razliku od dobro poznatog procvata drevne luke), delatnost koja ima za cilj proizvodnju soli, ribolov i naravno trgovinu ribom, tekstilno zanatstvo, ovčarstvo, pretežno sezonski (letnji) turizam, poljoprivreda, proizvodnja čamaca i brodova. Tradicija plovidbe “Lateen sailing” je i dalje živa na ostrvu; Sant’Antioco je među retkim opštinama u Italiji u kojima je opstala tradicija brodogradnje i gradnje čamaca u malim porodičnim preduzećima.
Interesantna je proizvodnja kvalitetnih vina, dobijenih od vinove loze posebnog porekla, kao što je “Carignano”, katalonskog porekla.
Saobraćaj
Još su Rimljani konstruisali most koji je spajao Sant’Antioco sa Sardinijom. Taj most je i danas očuvan, ali nije preko mora, već je na suvom.
Dvadesetih godina XX veka konstruisan je okretni mosta. Bio je otvoren da bi se propustili čamci i zatvoren da bi se propustio. 1923. godine Sardinska južna železnička kompanija, da bi olakšala železničku vezu od Silique do Calasette, izgradila je fiksni drveni most uz Ponti Mannu, koji je omogućavao prolaz voza, ali je ograničavao prolaz čamaca ispod mosta. Ribari su žestoko protestovali i 1926. godine izgrađen je pokretni most koji se otvarao samo da bi se obezbedio prolaz čamaca. 23. maja 1926. godine krenuo je prvi voz za Sant’Antioco. Pruga je prešla put, obišla Rimski most i prešla preko pokretnog mosta. 1930. godine došlo je do svađe između ribara i operatera okretnog mosta, jer su prvi tražili da most ostane otvoren sve vreme kako bi se garantovao prolaz čamaca i da bude zatvoren tek kada stigne voz. Ribari su zamerili čuvaru (nadimak “Lah, si bolis oberri” – Pogledaj ako želiš da otvoriš) što nije bio brz u otvaranju i zbog toga je struja često gurala čamce na most ako je bio zatvoren. Da bi okončao sukob, tadašnji gradonačelnik zatražio je od kompanije F.M.S. da interveniše. U martu 1931. godine okretni most je zatvoren. Zbog ograničene visine luka, čamci su morali da skinu jarbol da bi prošli ispod mosta.
Železnička pruga nije u funkciji od 1974. godine. Voz saobraća samo do stanice Carbonia na Sardiniji (oko 14 km od Sant’Antioca), a trasa pruge (samo na delu na Sardiniji, ne i na ostrvu Sant’Antioco) je betonirana i pretvorena u biciklističko-pešačku stazu. Savremeni most je otvoren 1981. godine.
Glavni putni pravac je deo saobraćajnice SS 126 koja povezuje dva opštinska centra Sant’Antioco i Calasettu u dužini od oko 9 km.
Znamenitosti
Opremljen velikim plažama koje su relativno slabo posećene čak i u špicu sezone, Sant’Antioco ima morsko dno od interesa za podvodne aktivnosti i pogodno je za dubokomorski ribolov u prolećno-jesenjim periodima.
U periodu od 15. maja do 15. juna, kada tuna prolazi duž spoljnih obala ostrva Sant’Antioco i San Pietro, sprovodi se “calata della tonnara”, odnosno tradicionalni kolektivni lov na tunu.
Ribnjaci i lagune zatvorene između ostrva i Sardinije predstavljaju močvarno područje od izuzetnog interesa za divlje životinje: ružičasti flamingosi, kormorani, čaplje, galebovi i druge vrste vodenih ptica. Na visokim liticama zapadne spoljne obale (prema otvorenom moru) gnezdi se mrki soko, koji se u jesen seli na Madagaskar.
Danas postoji jedna od prvih hrišćanskih crkava na Mediteranu, obnovljena, preuzimajući ulogu manje bazilike, sa katakombama Sant’Antioco.
To je jedno od retkih mesta na svetu gde se vrši predenje i tkanje bisusa (tzv. morske svile), vlakna dobijenog od školjke periske prisutne u lokalnim lagunama sa peskovitim dnom. Školjka je zakopana do trećine visine te se bisusnim nitima veže za morsko dno. Na ostrvu postoji i muzej sa stalnom postavkom o preradi, opremi i proizvodima od bisusa.
Najvažniji muzej na ostrvu je Opštinski muzej arheologije "Ferruccio Barreca". U njemu se nalaze važna svedočanstva koja datiraju iz prednugarskog, nugarskog, feničansko-punskog i rimskog doba.
• Bazilika Sant’Antioco Martire: ranohrišćanska građevina vizantijske osnove čiji je kamen temeljac položen u V veku i u čijem se svetilištu nalaze katakombe.
• Selo Ipogeo, deo punske nekropole Sulki. Od XVIII veka, sa ponovnim naseljavanjem ostrva, brojne punske grobnice su najsiromašnije porodice grada koristile za stanovanje.
• Rimska fontana ili fontana Is solus, na trgu Piazza Italia; rimski artefakt je sakriven konzervatorskom intervencijom izvedenom 1911. godine.
Od vojnih objekata ističe se kula Torre Canai ili Cannai iz 1757. godine.
Postoji veći broj arheoloških lokaliteta, iz punsko-feničanskog perioda ističe se tofet.
Iz rimskog perioda pored mosta, tu još akvadukt, amfiteatar i katakombe.
Calasetta
GPS koordinate: 39°02′00″ N, 8°25′00″ E.
V A C C A
Vacca (na lokalnom dijalektu a Vacca, krava) je smeštena na kraju zaliva Palmas. Izgrađena je od tamnocrvenih vulkanskih stena, koje je vetar jako erodirao.
Dužina ostrva je 540 m, a površina je oko 9 ha. Maksimalna visina je 94 m, na vrhu gde se nalazi trigonometrijska tačka. Ima pristanište na strani izloženoj severnom vetru, povezano kamenim stepeništem sa stazom koja ide grebenom do vrha, gde se nalazi mala zgrada.
Prvobitno je Scoglio del Pastore (pastir) završavao trijadu Bik-Krava-Tele (Toro-Vacca-Vitello). Tokom vojnih vežbi krajem XIX veka sravnjen je na nulu. Sada se može videti samo osnova, neposredno ispod nivoa mora. Scoglio del Pastore verovatno predstavlja jedini slučaj italijanskog ostrva koje je čovek potpuno uništio.
Ostrvo čini SIC (sito di interesse comunitario, lokacija od interesa za zajednicu) posebno značajno po prisustvu nekih vrsta.
Vegetacija, potpuno uništena u požaru 1901. godine, još uvek je ograničena na nekoliko položenih grmova tršlje ili male smrdljike koji su mukotrpno izrasli na vrhu. Postoje ogromne formacije sleza i divljeg belog luka. Biljke tipične za južni Mediteran široko rastu na stenama, po čijim sočnim listovima se lako sklizne.
Faunu karakteriše bogata populacija morskih ptica koje se gnezde na ostrvu: pored stotina parova galeba klaukavca, ima mnogo morskog vranca i ponešto kaukala. Gnezdi se i nekoliko parova retkog sivog sokola. Veoma obilno i štetno za reproduktivni uspeh morskih ptica je prisustvo pacova.
Nije preporučljivo penjati se do vrha ostrva, u nedostatku valjanih razloga, tokom perioda prisustva mladih ptica koje još nisu sposobne da lete (naročito meseci maj-juli): neobičan dolazak posetilaca u stvari izaziva panične reakcije i može naterati mnoge piliće da se bace sa stenovitih litica sa lako zamislivim ishodima.
GPS koordinate: 38°56′13″ N, 8°27′00″ E.
T O R O
Isola il Toro ili isola del Toro (na lokalnom dijalektu u Tóu, bik) je nenaseljeno ostrvo vulkanskog porekla, deo arhipelaga Sulcis. Predstavlja najjužniju geografsku tačku regije Sardinija.
Nalazi se 11 km južno od ostrva Sant’Antioco. Njegovu geologiju karakterišu tercijarne vulkanske stene, stenovita površina je oštra i strma, obilno erodirana i oblikovana silama mora i vetra sa skoro potpunim odsustvom zemljišta korisnog za vegetaciju. Toro je skoro kružnog oblika (prečnika 350-400 m), površine oko 11 ha i uzdiže se u prilično strmom obliku krnjeg konusa do maksimalne nadmorske visine od 112 m. Na vrhu ostrva je signalizacija za mornare, napajana solarnim panelima, do koja se može doći kamenim stepeništem uklesanim u stenu.
Ostrvo nema zaštićene luke, niti ima rezerve vode ili resurse bilo koje vrste.
Ostrvo, sušno, nepropusno i strmo, kupastog oblika, najudaljenije je na Sardiniji. Drvena vegetacija je skoro odsutna (ograničena na vrstu koju je uneo čovek, modrozeleni duvan), dok je zeljasta vegetacija slabo raznovrsna i uglavnom je sastavljena od endemizama. Postoje brojne vrste insekata i drugih beskičmenjaka. Kao endemizam, na ostrvu se nalazi posebna podvrsta tirenskog guštera, koja u stvari živi samo ovde, nazvana Podarcis tiliguerta toro (nazvana po imenu ostrva). Prisutan je i mali gekon. Ostrvo je važno gnezdilište raznih vrsta morskih ptica, pre svega sivog sokola koji se, po analogiji sa ostalim ostrvima Sulcis, na ovom mestu gnezdi svake godine, ostajući tu od proleća do leta, migrira u jesen na Madagaskar, gde zimuje.
Ostrvo čini SIC – lokaciju od interesa za zajednicu.
GPS koordinate: 38°51′41″ N, 8°24′34″ E.
SCOGLIO MANGIABARCHE
Postoje dve stene: Scoglio Mangiabarche di Terra i Scoglio Mangiabarche di Fuori.
Prva je udaljena 60 m od severozapadne obale ostrva Sant’Antioco, u kanalu koji odvaja ovo ostrvo od ostrva San Pietro. Druga je udaljena od obale ostrva Sant’Antioco 360 m i mnogo je značajnija, jer se na njoj nalazi svetionik.
Ostrvo, nisko iznad površine mora, predstavljalo je u prošlosti znatnu opasnost za plovidbu i tokom vremena izazvalo mnoge brodolome.
Njegovo ime aludira na brojne čamce potopljene u blizini, kao i na razne kamenite neravnine koje izranjajući iz mora mogu da liče na zube čudovišta.
Upravo zbog toga je tu izgrađen svetionik, koji je aktiviran 1935. godine.
Administrativno pripada opštini Calasetta u provinciji Sud Sardegna.
GPS koordinate: 39°04′35″ N, 8°20′43″ E.
S A N P I E T R O
San Pietro (na lokalnom dijalektu Uiza de San Pé, na sardinskom isula ‘e Sàntu Pèdru), jedno je od dva glavna ostrva arhipelaga Sulcis, koje se nalazi pored obale poluostrva Sulcis u jugozapadnom delu Sardinije. Prostire se na 51 km2 (šesto po površini italijansko ostrvo) i ima oko 5.900 stanovnika u gradu Carloforte, jedinom naseljenom mestu na ostrvu.
Geografija
San Pietro je udaljen od Sardinije 6 km. Ostrvo je dugačko (sever-jug) 10,8 km, a najveća širina (zapad-istok) je 8,3 km.
Sa geološke tačke gledišta, ostrvo je drevnog vulkanskog porekla. Znaci ove aktivnosti (tokovi lave, (krateri), iako očigledni, datiraju uglavnom iz nižeg miocena, povezanim sa rotacijom sardinsko-korzikanskog bloka. Obala ostrva, dugačka 33 km, uglavnom je stenovita. Duž zapadne i severne obale nalaze se pećine, uvale, litice i prirodni bazeni sa nekoliko malih plaža. Zapadna obala ima provalije sa pogledom na more i dominiraju svetionik i radio-far Capo Sandala. Istočna obala, na kojoj se nalazi i luka Carloforte, je niska, ravna i peščana.
Ispred severoistočne obale nalaze se dva mala ostrva, koja teritorijalno pripadaju opštini Carloforte: veoma malo Isola dei Ratti i veće Isola Piana.
Ostrvo nema vodotokove. Međutim, postoje brojne bare i močvare. Neposredno zaleđe ima brdsku morfologiju. Najviša brda su Guardia dei Mori (211 m) i Tortoriso (208 m).
Ostrvo je prošarano malim, isključivo porodičnim povrtnjacima, posebno u istočnom delu, zaštićenim od preovlađujućih vetrova. Praktikuje se gajenje različitih sorti vinove loze, uključujući autohtonu lozu ramungiò, smokve i opuncije; samo u dolinama i padinama zaštićenijim od maestrala moguće je gajenje drugih sorti voćaka.
Put za plažu Cala Filo (odvaja se od puta SP104)
Vegetacija je tipična za mediteransku makiju, koje karakterišu vrste kao što su bušin, mirta, tršlja ili mala smrdljika, maginja i borovica ili kleka. Tu su i mediteranska lepezasta palma ili mala žumara ili palma svetog Petra, jedina spontana palma u Evropi (sa kritskom urmom). Na najsuvljim, kamenitijim i najnepropusnijim terenima dominira garig ili gariga, sa vrstama kao što su ružmarin i smilje. Na mestima koja su manje izložena maestralu nalaze se prirodne šume alepskog bora i visoke plohe hrasta crnike. Postoje i neki retki botanički endemi kao što je astragalus maritimus. Klima ostrva je pogodna za uzgoj nekih voćaka poput limuna i pomorandže.
Velika kolonija mrkog sokola (falco eleonorae) gnezdi se na liticama koje gledaju na more, a u jesen se seli na Madagaskar gde prezimi. Brojne kolonije vodenih ptica žive u jezercima i lagunama, uključujući i veliku koloniju plamenca. Na ostrvu se nalazi jedinstvena vrsta bube u svetu, cicindela campestris saphirina, obično zvana zelena tigar buba.
U periodu od 15. maja do 15. juna, kada tuna prolazi pored obala ostrva Sant’Antioco i San Pietro, obavlja se “calata della tonnara”, odnosno tradicionalni kampanja lova na plavu tunu.
Klima je zimi prohladna i vlažna, dok je leti izrazito vruća, sunčana i sušna. More ima ublažavajuće dejstvo na maksimalne i minimalne temperature tokom cele godine.
Većina vegetacije i cvetanja spontane flore obilno se javlja zimi, i to uglavnom od januara do aprila, kada ostrvo poprima zeleni izgled, kako zeljastih, tako i žbunastih vrsta. Botaničko leto počinje u maju.
Dominantan vetar je maestral, duva sa severozapada i može dostići brzinu veću od 100 km/h, izazivajući burne morske oluje koje zapljuskuju obale ostrva posebno tokom zime. Na drugom mestu je široko koji duva sa jugoistoka. Zbog toga je potrebno podeliti ostrvo na dva dela: privetrinski (zapadni) izložen jakim zimskim vetrovima, retko naseljen i u kome dominira samonikla makija, i zavetrinski deo (istočni) naseljen i bogatiji vegetacijom.
Prosečna godišnja količina padavina je relativno mala, dostiže 390-400 mm, padavine se javljaju uglavnom u jesen – zimu.
Plaža La Caletta na jugozapadu ostrva
Postoje podaci o temperaturi od 1901. godine. Apsolutni maksimum zabeležen je u julu 1983. godine od 39,2°C, dok je apsolutni minimum zabeležen u februaru 1956. godine i iznosi -1,0°C. Zabeleženo je u ovih 120 godina da je sneg padao četiri puta: u januaru 1935. godine, februaru 1956. godine, januaru 1985. godine i januaru 2005. godine.
Istorija
Ostrvo je posećeno od davnina. Feničani su ga zvali “Enosim” ili “Inosim“, dok je za Grke to bio “Hieracon Nesos“, a za Rimljane “Accipitrum Insula” (ostrvo kobaca ili sokolova). Ime potiče od prisustva mrkog sokola.
Capo Sandalo
Posete Sardinaca, Feničana i, mnogo kasnije, Rimljana ostavile su na ostrvu istorijske tragove tih kultura, posebno grobnice, slične onima na susednom ostrvu Sant’Antioco i sardinskoj obali Sulcis. Počev od 1738. godine na ostrvo je stizalo stanovništvo ligurskog porekla i jezika, tada nenaseljeno, sa Tabarce. Potomci kolonista koji dolaze sa Tabarce u osnovi čine sadašnju populaciju, uglavnom govore ligurski jezik koji se zove tabarchina. Jezik i poreklo dele sa stanovništvom Calasette, koje je 1770. godine podvrgnuto sličnoj kolonizaciji stanovništva istog porekla, na susednom delu ostrva Sant’Antioco.
Osnivanje grada Carloforte posvećeno je savojskom kralju Carlu Emanuelu III, promoteru kolonizacije; ime ostrva je starije, a izabrano je kao referenca na privrženost stanovništva Svetom Petru koji se, prema legendi, na njega iskrcao 46. godine.
Stanovništvo
Administrativno, cela teritorija ostrva zajedno sa okolnim ostrvima, pripada opštini Carloforte, jedinom naselju na ostrvu. Grad Carloforte se nalazi na istočnoj obali ostrva, koja je manje izložena preovlađujućem vetru.
Iz kulturnih razloga (socijalne kohezije), opština nema drugih naselja, jedino na istočnoj strani ostrva ima brojnih razbacanih kuća.
Luka Carloforte, koja je u prošlosti imala značaj za trgovinu, posebno minerala i soli, sada je opremljena za izletničke čamce, velika je, udobna i dobro zaštićena.
Po poslednjim podacima (novembar 2023. godine) broj stanovnika Opštine Carloforte iznosio je 5.895. To je najmanji broj stanovnika još od 1881. godine kada je iznosio 6.219, a veći je samo od broja stanovnika iz dva prva popisa 1861. i 1871. godine. Dakle broj stanovnika je najmanji u poslednjih 150 godine. Od 1911-1936. godine na ostrvu je bilo nešto preko 8.000 stanovnika, a rekordan broj stanovnika je zabeležen 1931. godine sa 8.100 stanovnika.
Istorijski fudbalski klub je Carloforte, aktivan do 2019. godine kada je bankrotirao. Sada je aktivan samo sa omladinskim sektorom. Trenutni glavni fudbalski klub na ostrvu je Verde Isola (osnovan 2017. godine). Boje kluba su zelena i žuta.
Košarkaški sport ima svoje korene u Carloforteu tokom Drugog svetskog rata. Trenutno ovu tradiciju nastavlja Košarkaški omladinski centar Carloforte (osnovan 1977. godine) sa preko 150 košarkaša, muškim i ženskim klubovima. Boje kluba su bela i plava.
Saobraćaj
Pomorske veze sa obližnjim ostrvima Sant’Antioco (luka Calasetta) i Sardinijom (luka Portovesme), i danju i noću, su česte i saobraćaju trajekti. Do luke Calasetta na ostrvu Sant’Antioco vožnja traje 30 minuta, a trajekti saobraćaju celu noć. Povratna karta po osobi košta nešto manje od 40 €. Do luke Portovesme na Sardiniji putuje se 40 minuta, povratna karta košta oko 42,50 € po osobi. Trajekti na ovoj liniji ne saobraćaju noću (bar ne u vansezoni), već od 5-23 h sa po 15 polazaka.
Teški vremenski uslovi zimi ponekad dovode do obustave pomorskih veza sa lukom Portovesme. Po lošem vremenu i visokim talasima, plitko kamenito i peskovito morsko dno između luka Carloforte i Portovesme predstavlja rizik od oštećenja plovila udarima ili muljem. U ovim slučajevima, veza sa lukom Calasetta, na ostrvu Sant’Antioco, obično je aktivna, kako zbog manje izloženosti rute preovlađujućim vetrovima, tako i zbog bezbednijeg morskog dna.
Na samom ostrvu ima oko 65 km asfaltiranih puteva, a glavne saobraćajnice su:
SP101 Carloforte – Tonnare (pogon za prerau tune) dužine oko 5 km;
SP102 jugoistonim delom ostrva, povezuje delove puta SP103, dužine oko 3,8 km;
SP103 obilazi bivšu solanu, zatim se spušta istočnom obalom i nastavlja južnom obalom do plaže La Caletta, dužine oko 11,3 km;
SP104 od bivše solane do Capo Sandalo, dužine oko 10 km.
Privreda
Nema podataka o privrednim aktivnostima na ostrvu.
Nekada je radila solana, a ne znam da li je pogon za preradu tune i dalje aktivan.
Znamenitosti
Religijska arhitektura
Crkva novih nevinih (Chiesa dei Novelli Innocenti)
Pre kolonizacije ostrva, podignuto je u znak sećanja na mlade ljude i decu koji su učestvovali u takozvanom "Dečjem krstaškom ratu" koji je krenuo iz Marseja 1212. godine. Dva od sedam brodova koji su činili flotu potonula su kod obala ostrva San Pietro. Nalazi se u južnom delu grada.
Crkva Madonna dello Schiavo
Posvećen istoimenoj Bogorodici, nalazi se u centralnoj ulici Via XX Settembre. Zove se i crkva "Previn" ("mali sveštenik") u znak sećanja na don Nicolò Segnija. U čast Madone dello Schiavo, veoma uobičajeno ime među koje su u prošlosti dobijala ženska deca u Carloforteu bilo je Schiavina.
Građanska arhitektura
Kula San Vittorio (Torre San Vittorio)
Kula San Vittorio uzdiže se južno od grada Carloforte, u oblasti zvanoj Spalmadureddu. Izgrađena je 1768. godine, predstavlja odbrambenu ispostavu južno od grada. Izvršene su neke izmene u prvobitnom projektu: dodavanje tri tela centralnoj kuli i izgradnja spoljnog stepeništa. U potpunosti izgrađena od blokova lokalnog trahita, u čast suverena Vittoria Amedea III, kula je dobila ime San Vittorio. Nakon što su prestale odbrambene potrebe, kula je prodata privatnim licima. 1889. godine kulu je eksproprisalo Ministarstvo prosvete da bi se koristila za naučna istraživanja. 1898. godine kula je, kroz specifične strukturne modifikacije, pretvorena u astronomsku opservatoriju. Tu je osnovana jedna od pet međunarodnih stanica za proučavanjem malih varijacija nagiba zemljine ose.
Unutrašnjost kule San Vittorio ponovo je otvorena za građane 2016. godine zahvaljujući pretvaranju prostora u multimedijalni muzej koji se bavi istorijom ostrva San Pietro od njegovog geološkog formiranja do iskrcavanja Tagliafica. Projekat je nastao iz saradnje između Muzeja mora i migracija Đenove i opštine Carloforte, koristeći prednosti istorijskog odnosa koji još uvek postoji između ostrva i Đenove.
Pozorište Giuseppe Cavallera
Poznat kao "U Palassiu" ("palata"), Cineteatro Giuseppe Cavallera je monumentalna zgrada koju su dvadesetih godina XX veka izgradili radnici Carlofortea. U njemu se nalazi pozorište i podleže ograničenjima kao arhitektonsko dobro od nacionalnog interesa. Nalazi se u centralnoj ulici Via Roma.
Vojna arhitektura
Granični zidovi
Nakon varvarskih upada, Carloforte je bio zaštićen sistemom zidina sa raznim tvrđavama koje su okruživale čitavo urbano područje. Deo zidina i danas postoji u gornjem delu grada (tzv. "Dvorac"), u kome se i danas nalazi "Lavlja kapija" skulptura lavlje glave umetnute u zidove.
Ostalo
Spomenik Carlu Emanuelu III
Spomenik Carlu Emanuelu III Savojskom nalazi se na istoimenom trgu na obali mora. Sastoji se od mermerne grupe od tri statue sa vladarom u sredini, podignuta je u znak zahvalnosti kralju. Centralnu statuu ljudi iz Carlofortea od milja zovu "Pitaneddu". Spomenik je svečano otvoren 16. jula 1786. godine postavljanjem centralne statue, bočne statue su postavljene 1788. godine povodom pedesetogodišnjice osnivanja Carlofortea.
Spomenik Carlu Emanueleu III
GPS koordinate: 39°11′00″ N, 8°18′00″ E.
R A T T I
Ratti se nalazi 300 m južno od ostrva Piana. Dugačko je oko 200 m i visoko 6 m. Površine je oko 1,3 ha. Ima ravnu i stenovitu površinu i litologiju sličnu obližnjoj Piani.
Ratti je prekriven peskovitim zemljištem, a obale čine litice. Osim toga ovo malo ostrvo je okruženo prostranim i opasnim plićakom sa stenama, što otežava plovidbu u tom području.
GPS koordinate: 39°11′08″ N, 8°19′08″ E.
P I A N A (Carloforte)
Piana (na lokalnom dijalektu l’Uiza Ciaña)je dragulj smešten u plavetnilu mora, pun fascinantnih legendi. Deo je arhipelaga Sulcis i administrativno pripada Opštini Carloforte. Vekovima je primao zajednice monaha, bio je kaznena kolonija, istorijski centar lova na tune i plemićko imanje. Danas se na njemu nalazi prestižna turistička rezidencija sa 200 soba: pristup je rezervisan za vlasnike i njihove goste. Zgrade koje su bile najznačajnija fabrika tune na Sardiniji, sada su pretvorene u stambeno-turističko selo.
Da bi se došlo do ostrva, koje ima marinu za izletničke čamce, mora se preći kratki pojas mora od Calasette, Carlofortea ili Portoscusa. Može se doći plivajući, ali se ne može ući. Na ostrvu nema automobila, motocikala i bicikala: to je rezervat prirode, a bilo koja vrsta buke ili zagađenja životne sredine mogla bi da poremeti mrkog sokola i kraljevskog galeba koji se tu gnezde. Ipak, ostrvo je malo i lako ga je preći peške, u dodiru sa netaknutom prirodom i čistim morem, gde se može jedriti ili pecati. To je ekološka oaza: potpuno samodovoljna u smislu vode i struje, sa tehnologijom uštede energije, bez ispuštanja otpadnih voda u more: voda se prečišćava i reciklira za zalivanje bašta i povrtnjaka oivičenih palmama i mediteranskom makijom.
Postoji veći broj ostrva oko Sardinije koje se zovu Piana – bar četiri.
Piana je udaljena 800 m oid ostrva San Pietro, a 4,4 km od Sardinije. Ostrvo se prostire na 22 ha i ima dužinu obale od 1,8 km.
Na ostrvu postoji samo “Residenza Villamarina”, jedinstveni kondominijum koji teritorijalno obuhvata celo ostrvo, sačinjen od privatnih prostora i rezidencija, zajedničkih korišćenih i uslužnih prostora, rezervi energije i vode. U kondominijumu učestvuje oko 200 članova etažne svojine.
Piana je stoga privatno ostrvo. Da bi se pristupilo ostrvu potrebno je da se ode u administrativnu kancelariju u luci.
Ostrvo je bilo u vlasništvu markiza Pes od Villamarine koji je u XVIII veku živeo rame uz rame sa ribarima i lovcima na tune. U stvari, jedna od najvećih istorijskih kompanija za lov i preradu tune tog vremena bila je bazirana na ostrvu. Mnoge istorijske zgrade na ostrvu, koje su bile operativno sedište i uprava ove kompanije, savršeno su renovirane i prilagođene za stambenu upotrebu, dodate su i druge strukture, koje čine kompletan, autonoman i moderan stambeni kompleks u obliku sela.
Piana je takođe rezervat prirode.
Ostrvo snabdeva za svoje potrebe vodom kroz mrežu bunara koji sežu do vodonosnog sloja na značajnoj dubini.
Mala termoelektrana koja se nalazi na ostrvu snabdeva električnom energijom i koristi otpadnu toplotu za dobijanje zagrejane vode, što rezultira značajnim uštedama energije, čineći ostrvo relativno autonomnim.
Piana ima malu privatnu luku koja može ponuditi vez, vodu i struju za čamce do 20 m. Marina se nalazi na jugoistočnoj strani ostrva.
Sa lukom Carloforte u letnjem periodu, postoji redovna veza morem motornim čamcem “Tilla” koji prevozi ljude i prtljag. Isto plovilo ima funkciju transporta zaliha goriva za generatore sopstvene elektrane, pošto je Piana autonomna i nezavisna u pogledu električne energije.
Navodno se uz ovo ostrvo nalazi Scoglio della Catena (GPS koordinate: 39°11′46″ N, 8°19′10″ E), ali je ja ne uočavam.
GPS koordinate: 39°11′30″ N, 8°19′08″ E.
SCOGLIO DELLA GHINGHETTA
Scoglio della Ghinghetta je stena 675 m ispred jugozapadne obale Sardinije.
Administrativno pripada Opštini Portoscuso u provinciji Sud Sardegna.
Počevši od 1912. godine, da bi signalizirao prepreku morskom saobraćaju, na steni je izgrađen svetionik koji se sastoji od krnjeg konusnog tornja sa crnim i crvenim trakama. Lanternu karakterišu beli i crveni signali sa dva treptaja svakih 10 sekundi.
1,5 km istočno od Scoglio della Ghinghetta, a 80 m od obale Sardinije nalazi se Scoglio Is Cannedas (GPS koordinate: 39°11′55″ N, 8°23′11″ E).
GPS koordinate: 39°12′00″ N, 8°22′08″ E.
S C O G L I L’A G U S T E R I
Scogli l’Agusteri su grupa od tri stene. Između najjužnije i srednje rastojanje je 430 m, a između srednje i najsevernije rastojanje je samo 40 m.
Najjužnija stena je udaljena 850 m od Scoglo il Morto, a od obale Sardinije 300 m. Duguljastog je oblika i ima dužinu od 100 m.
Srednja stena je najbliža obali Sardinije (135 m) i elipsastog je oblika., dužine 55 m.
Na Google Earthu najsevernija stena je obeležena kao Faraglione del Sarago. Zaista, više liči na stog nego na ostrvce.
Nažalost, nisu poznate visine.
Administrativno pripadaju Opštini Iglesias u provinciji Sud Sardegna.
GPS koordinate: 39°18′43″ N, 8°25′36″ E.
P A N D I Z U C C H E R O
Pan di Zucchero (glava šećera, originalni naziv na sardinskom Concali su Terràinu) je ostrvce neobičnog oblika gomila koja se uzdiže iz mora na 300 m od jugozapadne obale Sardinije, u blizini zaseoka Masua.
Ima površinu od 3 ha i visinu od čak 133 m. Sastoji se od kambrijskog krečnjaka i nastao je dejstvom erozije mora što je dovelo do njegovog izolovanja od kopna. Na stenovitom primorju, nekoliko stotina metara istočno, gleda se na fascinantno rudarsko nalazište Porto Flavia.
Nadimak je dobio po sličnosti sa Pão de Açúcar, brdom koje se nalazi u blizini Rio de Žaneira u Brazilu, na poluostrvu koje se proteže od jednog kraja zaliva Guanabara u Atlantski okean sa visinom od 396 m.
Administrativno pripadaju Opštini Iglesias u provinciji Sud Sardegna.
GPS koordinate: 39°20′02″ N, 8°23′59″ E.
SCOGLIO DEL CATALANO
Scoglio del Catalano (na sardinskom Su Cadelanu, takođe nazvan “Il Saraceno” na italijanskom, na španskom Escollo del Catalán, na lokalnom katalonskom Escoll del Català) je deo Zaštićenog morskog područja “Poluostrvo Sinis – ostrvo Mal di Ventre”. Nalazi se u oblasti tog područja u kojoj je svaka aktivnost, uključujući i tranzit, apsolutno zabranjena (iz tog razloga, ali i zbog izolovanosti, verovatno nema baš najboljih slika ostrva).
Ostrvo je dobilo ime po brojnim ribarima iz Alghera koji govore katalonski i koji su dolazili da hvataju jastoge i korale i dugo boravili u tom području na brodovima na ostrvu Mal di Ventre.
Udaljeno je 10 km od centralnog dela zapadne obale ostrva Sardinije i 11 km jugozapadno od ostrva Mal di Ventre. Ima prečnik od 700 m i površinu od 0,9 ha. Najviša tačka ostrva je na 12 m. Stena je oduvek bila nenaseljena, Na ostrvu nema zgrada, osim ruševina automatskog svetla za noćnu navigaciju, koje je van upotrebe već nekoliko godina.
Uprkos tome što se nalazi na istom grebenu kao i ostrvo Mal di Ventre, stena Catalano je proizvod mnogo novije orogeneze, koja se može pripisati miocenu. Iz vazdušnog pogleda na formaciju stena, evidentni su ostaci grebena koji je formirao ušće sada izumrlog kratera, čak i ako je delimično potopljen. Sastoji se gotovo pretežno od crnog bazaltnog kamena, otuda i karakteristične boje koja ga čini vidljivim sa mnogo milja, pa čak i u uslovima manje od optimalne vidljivosti, lako ga je pomešati sa oblikom trgovačkog broda.
Površina ostrva je na nekoliko mesta prekrivena slojem guana koji su deponovale morske ptice koje se na njemu gnezde i hrane se ribom iz voda koje okružuju stenu (dubine do 50 m). Možda i zbog guana, kao i morske soli i burnog maestralnog vetra, spontana vegetacija na steni gotovo da izostaje, ograničena na neke retke primerke, koje ne uspevaju da proklijaju svake godine. Jedine ptice koje se gnezde su galeb klaukavac i morski vranac, obe prisutne sa vrlo malo parova. Različite vrste se povremeno mogu zaustaviti tokom sezone migracija. Nema kopnenih gmizavaca, a čak je i entomofauna slabo zastupljena.
Nije neuobičajeno uočiti morske kornjače i kitove u vodama koje ga okružuju; do pre nekoliko decenija prijavljeno je prisustvo sredozemne medvedice, koja je sada veoma retka u Sredozemnom moru.
Carlo De Mattia, pisac književnosti za mlade, poznat pedesetih godina prošlog veka, postavio je zanimljivu priču u nastavcima “Dva studenta na odmoru” (objavljivana od 1940. godine) upravo na ostrvu Catalano, pripovedajući složenu priču, izvučenu iz lokalnih legendi, punu misterija, zagonetki, obrta i vesti na ostrvu.
Staro ime ostrva bilo je “Saracen” (a na nekim mapama je i dalje tako označeno), nastalo je od imena crvenog gusara Ben Hassana (po boji odeće koju je nosio).
Malo, ali raskošno imanje sagradio je u XVI veku katalonac Hidalgo Don Diego Hurtado de Gerona koji je bio prognan na Sardiniju, a nakon njegove smrti ga je nasledila bogata porodica uglednika iz Oristana. Sadašnje i najraširenije ime ostrva – Il Catalano – potiče od njega.
Administrativno pripada opštini Cabras u provinciji Oristano.
GPS koordinate: 39°52′54″ N, 8°16′32″ E.
M A L D I V E N T R E
Mal di Ventre (pogrešan prevod sa sardinskog Isula de Malu 'Entu, što znači "ostrvo lošeg vetra") se nalazi naspram obale poluostrva Sinis, od kojeg je udaljeno oko 9,26 km. U sastavu je zaštićenog morsko područja "Poluostrvo Sinis - ostrvo Mal di Ventre". Na sardinskom jeziku malu bentu (ili sa elizijom prvog suglasnika "malu 'entu") znači "loš vetar" zbog promenljivih i iznenadnih promena vremenskih uslova, pod uticajem kako dominantnog maestralnog vetra, tako i toplotnog povetarca koji određuje relativna blizina Sardinije.
Ostrvo je dugačko preko 2 km, najveća širina je 900 m i ima površinu od 80 ha. Ima ravan izgled, sa visinom od samo 18 m. Postoji bazen izvorske vode koji omogućava opstanak nekih vrsta malih sisara, gmizavaca i ptica. Geološko poreklo ostrva je veoma staro i datira iz kasnog karbona. Izdanak ostrva je deo granitnog kompleksa, većim delom potopljenog, koji se proteže od juga ka severu ispred obala poluostrva Sinis i predstavlja jedinu paleozojsku formaciju u ovoj oblasti. Geološke formacije Sinisa, zapravo, imaju novije poreklo, jer se sastoje od izdanaka krečnjačkih naslaga, andezitskih lava iz miocena i bazaltnih lava i naslaga krečnjaka peščara iz pliocena.
Istočna obala, koja gleda na Sardiniju, uglavnom je peščana, sa malim uvalama koje olakšavaju iskrcavanje. Zapadna obala je, međutim, relativno visoka i kamenita i ne nudi bezbedna mesta za iskrcavanje jer je izložena maestralu, koji posebno intenzivno duva na ovom delu ostrva. Morsko dno oko ostrva je kamenito.
Vegetaciju predstavlja niska mediteranska makija sačinjena od primeraka kao što su tršlja ili mala smrdljika, maslina, bušin, ružmarin i mala žumara ili mediteranska lepezasta palma, kao i začinsko bilje. Žbunje je izvajano i oblikovano stalnim dejstvom maestrala.
Vode koje okružuju ostrvo naseljavaju morske kornjače vrste Caretta caretta i kitovi. Prema onome što je izvestio istraživač Alberto La Marmora, nekada su bile prisutne sredozemne medvedice. Među jedinim sisarima prisutnim na ostrvu su kunići i mali beli miševi (ili kućni miš). Nasuprot tome, ptičja fauna je predstavljena raznim vrstama morskih ptica, kao što su veliki vranac, kaukal, mali zovoj, galeba klaukavac, sredozemni galeb i mrki soko. Uobičajeni gmizavci na ostrvu su kornjače i zmije. Čini se da postoji i mediteranska crna udovica.
Ostrvo je naseljeno još od neolita. O tome svedoče brojni vrhovi strela i strugači od opsidijana pronađeni na ostrvu. U ovom istorijskom periodu ostrvo je moralo biti mnogo veće i mnogo bliže lokaciji Mari Ermi na Sardiniji, koja je udaljena oko 8 km. Štaviše, Malu Entu je jedino manje ostrvo Sardinije gde postoji dvokrilna nurage sa malom stanicom, pod nazivom Nuraghe Malu 'Entu, koje su otkrivene šezdesetih i devedesetih godina XX veka. Takođe je prijavljeno prisustvo bunara, od kojih jedan sa višegodišnjom izvorskom vodom, a nalazi se u centralnom južnom delu ostrva.
Još jedna posebnost ovog misterioznog ostrva je prisustvo velike rimske kuće sagrađene između I i II veka n.e. Radi se o impozantnoj građevini opremljenoj umivaonicima i fontanom sa vodom. Poslednjih godina, struktura je više puta pljačkana, a arhitektonski elementi poput komada stubova od peščara su takođe uklonjeni. Prema nekim izveštajima, izgleda da je na ostrvu postojalo i malo monaško naselje, zbog tragova zidova sa razvojem apside pronađenih u jugoistočnom delu ostrva, danas prekrivenog bujnom vegetacijom.
Još jedan aspekt od velikog interesovanja su brojne olupine čamaca iz različitih epoha pronađene na morskom dnu oko ostrva, uključujući i rimsku olupinu koju je dugo proučavalo Arheološko nadzorništvo Kaljarija i Oristana. Artefakti i roba prevezena brojnim potopljenim brodovima samo su delimično pronađeni.
Ostrvo Mal di Ventre dospelo je u žižu vesti posebno tokom suđenja za navodnu "separatističku zaveru" koje se odigralo početkom osamdesetih godina XX veka, u koje je učestvovalo nekoliko aktivista pokreta za nezavisnost Sardinije i koji je, prema nekim rekonstrukcijama, bila mahinacija italijanskih tajnih službi da diskredituju pokret sardinski vetar koji je tada nastao. Ostrvo bi, prema optužbi, bilo izabrano kao mesto sa kojeg bi pobunjenici preko moćne radio-amaterske opreme preneli svetu rođenje Socijalističke Republike Sardinije.
Italijanski list "La Repubblica" je u avgustu 2008. godine preneo vest o inicijativi jednog sardinijskog aktiviste za nezavisnost koji za cilj ima međunarodno priznanje ostrva Mal di Ventre, kao "Nezavisnu Republiku Malu Entu", pozivajući se na principe samoopredeljenja naroda sadržano u Povelji Ujedinjenih nacija. Salvatore Meloni, protagonista drugih istorijskih bitaka za nezavisnost Sardinije, poslao je projekat kako Ujedinjenim nacijama i njihovim članicama, tako i predsedniku Saveta ministara Silviju Berlusconiju. Salvatore Meloni, koji je većinu svojih dana na ostrvu proveo zajedno sa drugim aktivistima za nezavisnost više od dvadeset godina, u februaru 2009. godine pokrenuo je građansku parnicu za otuđenje ostrva Mal di Ventre koje je od 1972. godine pripadalo Napolitanskoj kompaniji "Turistica Cabras". Osim toga, Meloni je od opštine Cabras zatražio registrovano prebivalište na ostrvu kako bi ojačao svoju inicijativu. Meloni je takođe izdao štampane novčanice sa svojim likom, "Soddus Sardos".
U januaru 2009. godine, pet meseci nakon samoproglašenja Republike, napadom Šumarsko-ekološkog korpusa i Lučke kapetanije iseljeni su nezavisni. Potonji su, između ostalog, optuženi da su oštetili životnu sredinu i da su nezakonito odložili otpad koji je nastao tokom boravka na ostrvu. Kasnije se Salvatore Meloni, iako je uklonjen, vratio na ostrvo, pre nego što je bio u zatvoru nakon osude za poresku prevaru.
Administrativno je ostrvo deo teritorije opštine Cabras (u provinciji Oristano), a nekoliko godina je bio u centru spora između britanskog preduzetnika Rexa Millera, koji je polagao pravo na vlasništvo i pravo da ga koristi za turizam i opštinske uprave. Takođe je uključeno u sastav morskog zaštićenog područja “Poluostrvo Sinis – ostrvo Mal di ventre” i iz tog razloga je prepoznato kao područje od značajnog naučnog interesa i ekološkog značaja.
Ostrvo posećuju turisti, posebno tokom letnje sezone, koji do njega dolaze sa plaža Mari Ermi i Putzu Idu malim čamcima. Iako je to uglavnom negostoljubivi teren, nekada su ga posećivali ribari lovci na korale i pastiri koji su čamcima samih ribara dovozili ovce na ispašu na ostrvo tokom zime, koje su na ovom pojasu Sardinije posebno blage.
GPS koordinate: 39°59′24″ N, 8°13′33″ E.
S A M E S A L O N G A
Sa Mesalonga je ostrvce ispred istoimene plaže (piše se i odvojeno Sa Mesa Longa).
Od obale je udaljeno 60 m, dugačko je 100 m, a uzdiže se do 5 m visine.
Administrativno pripada Opštini San Vero Milis u provinciji Oristano.
GPS koordinate: 40°02′46″ N, 8°23′48″ E.
M A D D A L E N A
Isolotto della Maddalena je ostrvce koje se nalazi na severu Sardinije unutar zaliva Alghero. Od najbliže obale udaljeno je 1,16 km. Značajno je ppo svetioniku koji se na njemu nalazi.
Administrativno pripada Opštini Alghero u provinciji Sassari.
GPS koordinate: 40°34′20″ N, 8°18′01″ E.
F O R A D A D A
Foradada je impozantna bela krečnjačka stena koja se nalazi u blizini rta Capo Caccia, u oblasti Alghero. Zove se tako jer je “probušena” s jedne na drugu stranu pećinom u nivou mora, delom potopljenom.
Pećini je moguće pristupiti sa zapadne strane čak i velikim čamcima, a zapravo je deo turističke ture kojom upravljaju turistički brodići koji polaze iz Alghera, a obično tada obilaze i Neptunove pećine.
Foredada je udaljena od Sardinije 300 m. Dužina ostrva je 400 m, a najveća širina je 190 m. Površina nije 50 ha, kako se navodi na italijanskoj wikipediji (a podatak su preuzele i ostale wikipedije), već samo 5 ha. Ostrvce je visine 150 m, tako da nudi entuzijastima zanimljive rute za penjanje.
Oko njegovog morskog dna nekada je bilo moguće videti veliku količinu kirnji i jastoga. Čak i sada, morski život i dalje napreduje sa jatama barakuda i zubaca koje kruže po plićaku i u blizini ogromnih susednih stena.
Ima nekoliko malih potopljenih pećina, od kojih se najspektakularnija nalazi na severnoj strani. Veoma je cenjeno za ronjenje, a noćno ronjenje u velikoj centralnoj pećini koja prolazi s jedne na drugu stranu ostrva je veoma sugestivno.
Od aprila do kraja juna Foradada je odredište za hiljade galebova koji se neometano gnezde, a tokom celog juna u okolnim vodama moguće je videti stotine ptića galebova kako uče da lete. Takođe ga tokom cele godine posećuju veliki vranac i zovoj, lastavice se gnezde i kruže tokom celog leta, a mrki sokoli neprestano patroliraju oko litica ostrva pokušavajući da uhvate plen.
Administrativno pripada Opštini Alghero u provinciji Sassari.
GPS koordinate: 40°34′12″ N, 8°09′06″ E.
P I A N A (Alghero)
Piana (istorijski i zvanično na lokalnom katalonskom dijalektu Plana) je ostrvce sa krečnjačkim liticama visine do 105 m, koje se nalazi u oblasti Capo Caccia, oblasti na severozapadu Sardinije, severno od Alghera.
U odnosu na ostrvo Foradada nalazi se 3,5 km severno, a od Sardinije je deli pojas mora širine 90 m. Dimenzije ostrva su 600×300 m, a površina je oko 12 ha.
U periodu od marta do juna na ostrvu se nalazi veoma velika kolonija galebova, koji se gnezde i polažu jaja u okruženju koje je teško dostupno ljudima.
Deo je zaštićenog morskog prirodnog područja “Capo Caccia – Isola Piana”.
Sa mora se do njega može doći samo čamcem iz obližnjeg zaliva Porto Conte ili iz luke Alghero, udaljene oko 18 km. Zapadni deo ostrva i sve okolne vode na udaljenosti od oko 300 m su zona “A” zaštite, omeđena svetlećim signalnim plutačama, dakle apsolutna zaštitna zona u okviru propisa MPA, i sve aktivnosti su zabranjene uključujući tranzit.
Šezdesetih godina, ispred ostrva, na vidikovcu s pogledom na more, postavljen je film američke produkcije sa Ričardom Bartonom i Elizabet Tejlor “Boom!”, upravo na mestu gde se nalazi stanište retke endemične biljke centaurea horrida. Domaći prirodnjaci i botaničari su ovu činjenicu uvek kritikovali i zbog toga što su tu ostali (vidljivi su i danas) brojni ostaci otpadnog materijala od kojih je izgrađene scenografije sa ogromnom vilom u savršenom holivudskom stilu.
Administrativno pripada Opštini Alghero u provinciji Sassari.
GPS koordinate: 40°36′15″ N, 8°08′29″ E.
P O R R I (Stintino)
Porri se nalazi 100 m od severne obale Sardinije. Dužina ostrva je 280 m.
Površina je oko 3,5 ha.
Administrativno pripada Opštini Stintino u provinciji Sassari.
GPS koordinate: 40°52′50″ N, 8°12′49″ E.
P E L O S A
Severno od Stintina, ispred rta Capo Falcone, prostire se ostrvo Pelosa. Uzani pojas kobaltno plavog mora odvaja Sardiniju od pojasa mekog i sitnog peska plaže Pelosa, jedne od najlepših i najpoznatijih na severozapadu Sardinije. U letnjim mesecima turisti masovno dolaze da uživaju u veličanstvenom pejzažu: plitkoj, kristalnoj vodi, mekim dinama na kojima raste morski ljiljan, mračnim liticama Capo Falconea koje grle plažu Pelosetta i veličanstvenom spektaklu tri poređana ostrva: Pelosa, Piana i Asinara.
Najradoznaliji istraživač, umoran od uživanja u suncu, neće moći da ne pređe kristalne talase (do ostrva Pelosa se može stići peške, šetajući plitkim morem nalik karipskom) i konačno stići na ostrvo Pelosa, neplodno zemljište i popne se na aragonsku kulu, podignutu 1578. godine, koja dominira prolazom (Torre della Pelosa). Iz centralne komore, sa bačvastim svodom, usko i strmo stepenište vodi do paradnog platoa, terase koja je služila za kontrolu tranzita robe i blokiranje gusarskih brodova.
Odatle je pogled na zaliv Asinara grandiozan: otvoreno more, duboko plavo, na zapadu; ostrva koja slede jedno za drugim u progresiji, ka severu; bele dine Pelose i litice Capo Falconea na jugu. Po mirnoj kristalnoj vodi lagano prolazi jedrilica, koju su izgradili brodograditelji iz Stintina.
Ostrvo se nalazi severno od Stintina, a 21 km Porto Torresa (provincija Sasari).
GPS koordinate: 40°58′14″ N, 8°12′26″ E.
P I A N A (Porto Torres)
Piana (na lokalnom dijalektu Isura Piana) je najveće od tri ostrva istog imena u Sredozemnom moru pored zapadne obale Sardinije (ukupno ima pet ostrva sa ovim imenom oko Sardinije) i spada među 50 najvećih ostrva Italije.
Piana je nenaseljeno ostrvo koje se nalazi između Asinare na severu i rta Capo Falcone na jugozapadu, na krajnjem severozapadu Sardinije. Administrativno pripada Opštini Porto Torres i provinciji Sassari.
Poznato je i po tome što je decenijama bio vlasništvo porodice Berlinguer.
Ostrvo je dugačko 1,7 km, najveća širina je 1 km i ima površinu od 1,23 km2. Nisko je i dostiže tek 17 m visine. Obala ostrva se razlikuje u zavisnosti od strane. Obala na unutrašnjoj strani zaliva Asinara, na primer, je skoro na nivou mora sa peščanim delovima i brojnim uvalama. Spoljašnja strana, odnosno ona koja gleda na Sredozemno more, ima nazubljeni izgled sa visinom preko tri metra sastavljenom od metamorfnih škriljastih stena potpuno sličnih onima na obližnjem rtu Capo Falcone.
Ostrvsku floru sastoji se isključivo od mediteranske makije, sa prevlašću tršlje ili male smrdljike, borovice ili kleke i diskretnog prisustva praziluka.
Fauna se uglavnom sastoji od ptica, kao što su galebovi, veliki vranac i čaplje koje se gnezde na malom ostrvcu jugoistočno od ostrva. Tu su i kornjače, zmije i zečevi. Morska flora i fauna su slične onoj na ostrvu Asinara.
GPS koordinate: 40°58′29″ N, 8°13′06″ E.
A S I N A R A
Asinara je krajnji deo istoimenog zaliva. Smešten na severozapadnoj obali Sardinije, prilično je nepravilnog oblika na teritoriji od 51,9 km2 i dužine obala od 54 km.
Rimljani su je zvali ‘Insula sinuaria’ od čega verovatno potiče i sadašnji naziv. Što se tiče veličine, Asinara je drugo ostrvo Sardinije posle Sant’Antioca, a šesto je po veličini italijansko ostrvo. Ostrvo je dugačko 17 km, a najveća širina je u severnom delu 6,6 km. Centralni deo ostrva je najuži, a na jednom mestu od istočne do zapadne obale ostrva ima manje od 300 m.
Površina je dosta brdovita; najviši vrh je Punta Scomunica visok 408 m.
Prekriveno je uglavnom gustom makijom i naprotiv, gotovo bez drveća, sa izuzetkom šume hrasta crnike u lokalitetu zvanom Elighe Mannu u severnom delu ostrva; u ostalim delovima ostrva jedino stablo koje se može videti je kleka. Ima razuđenu obalu. Vrhovi visoki i strmi se smenjuju sa uvalama još uvek nezagađenim neuporedivom lepotom; zapadna strana ostrva je kamenitija i strmija, dok istočna ima široke zaravnjene delove sa maksimalnom dubinom od 50 m, ali na celom ostrvu postoje samo tri peščane plaže, sve na istočnoj obali.
Bilo je to poprište gusarskih napada Saracena, a posle njih Turaka i Mavara.
Počevši od 1600. godine Aragonci su izgradili kule Cala d’Arena, Cala d’Oliva i Trabuccato, danas nažalost u lošem stanju. 1720. godine Asinara je prešla u posed Savojske kuće. 1775. godine Asinaru je dobio Don Antonio Manca Amato kao feud od Savojske kuće. Na kraju su sardinski pastiri i ribari iz Camoglija stigli na ostrvo i živeli su na ostrvu do kraja 1800. godine. Ali novija, neobična i tužna istorija imala je zaslugu da je Asinara sačuvana od ljudskih ruku. Tu je 1861. godine postavljena sanitarna stanica karantina; 1885. ostrvo je postalo državno vlasništvo i sardinski pastiri i ligurski ribari su bili primorani da se presele na Sardiniju gde su osnovali selo Stintino.
Tokom Prvog svetskog rata na ostrvu je bio koncentracioni logor za 24.000 austrijskih i mađarskih vojnika; više od 5.000 njih je i umrlo na ostrvu. Po završetku rata ostrvo je pretvoreno u kaznenu koloniju i na kraju sedamdesetih godina u zatvor najvišeg obezbeđenja namenjen uglavnom za zatvaranje mafijaša i terorista. Kao posledica toga, zatvorenici, čuvari i službenici Kazneno-popravne policije bili su jedini stanovnici ostrva oko 110 godina, sve do decembra 1997. godine, kada je KPZ zatvoren.
Od 1999. godine ostrvo Asinara se može posetiti, ali samo kroz organizovane posete sa vodičem. Kupanje je dozvoljeno samo na jednoj plaži i nije dozvoljeno pristajanje privatnih čamaca. Nacionalni park je osnovan posebnim zakonom 1991. godine. Kao rezervat prirode, na njemu se može naći nekoliko neobičnih životinjskih vrsta, među kojima su poslednji primerci čuvenog albino magarca, koji je do sada posebnost samo ovog ostrva. Uvezen je na ostrvo početkom 1800. godine, verovatno je napušten kada su se krajem veka stanovnici preselili u Stintino.
Sredozemna medvedica je izumrla, barem na ovom ostrvu gde je bila prisutna do sredine prošlog veka.
Po poslednjim podacima na ostrvu živi jedna (2022) ili dve osobe, od kojih je jedna vajar.
Saobraćajnica na Asinari, ukupna dužina 23 km
Od Stintina se do ostrva može stići brodom. Cala d’Arena podleže potpuno zaštićenom režimu, što znači da se ne može posetiti, ali se može posmatrati sa vrha staze: smaragdna laguna između tamnih stena. Može se prespavati u ovom raju u hostelu “Sognasinara” u Cala d’Olivi, jedinom selu sa dva stanovnika. Da bi se istražili skriveni uglovi i zanimljivosti, može se iznajmiti BMX bicikl ili biti u pratnji vodiča.
Na slikama se vidi da na ostrvu za turiste u poseti postoji turistički vozić.
GPS koordinate: 40°03′28″ N, 8°16′33″ E.
R O S S A
Isola Rossa (na lokalnom dijalektu Isula Russa) je ostrvce ispred istoimenog naselja u Opštini Trinita d’Agultu e Vignola u provinciji Sassari.
Od obale Sardinije udaljeno je 500 m.
Dugačko je 370 m i ima površinu oko 5 ha.
GPS koordinate: 41°00′50″ N, 8°51′47″ E.