Pelagijska ostrva (italijanski Isole Pelagie, sicilijanski isuli Pilaggî) su najjužnija tačka Italije. To je mali arhipelag smešten u Sredozemnom moru između Tunisa, Malte i Sicilije.
U antičko doba nazivan je Pelagies (od starogrčkog πέλαγος pèlagos, što znači “otvoreno more”), one administrativno čine opštinu Lampedusa i Linosa (u slobodnom opštinskom konzorcijumu Agrigento), osnovanu 1878. godine, koja uključuje pet ostrva, ostrvaca i stena, i to Lampedusa, Linosa, Lampione, Isola dei Conigli i stena Sacramento, od kojih su samo Lampedusa i Linosa naseljeni. Geološki dva od njih (Lampedusa i Lampione) pripadaju afričkom kontinentu. Zajedno sa Kanarskim ostrvima, Azorima ili Indonezijom, oni predstavljaju redak slučaj transkontinentalnog arhipelaga.
Vegetacija je svuda neplodna, a obale su posebno visoke i nazubljene. Najviša tačka arhipelaga nalazi se na Linosi (ostrvo vulkanskog porekla), tačnije na brdu Vulcano (195 m). U XXI veku predstavljaju, zajedno sa jonskom Kalabrijom, jedino mesto u Italiji redovnog razmnožavanja morskih kornjača Caretta caretta.
Najveće ostrvo je Lampeduza (sa malim Isola dei Conigli u blizini), sledi Linosa, pa zatim Lampione. Ukupna površina arhipelaga je 25,48 km2. Na Lampedusi i Linosi živi oko 6.500 stanovnika.
Lampedusa i Lampione su deo afričke kontinentalne ploče, podignute pre dva miliona godina, dok je Linosa vulkanskog porekla.
Na ostrvima je razvijeno vinogradarstvo, gajenje povrća i ribarstvo, kao i industrijska prerada ribe.
Do arhipelaga je moguće doći avionom, pošto na Lampedusi postoji aerodrom.
L A M P E D U S A
Lampedusa (na sicilijanskom Lampidusa) je najjužnija tačka Italije. Nalazi se na na geografskoj širini od 35°30′ N, pa je tako južnija od gradova Tunisa i Alžira. Na starogrčkom je bila poznata kao Λοπαδοῦσσα, Lopadoûssa, kasnije latinizovana u Lopadusu.
Geografija
Kao je Pantelleria, i Lampedusa je bliža obali Tunisa, od koje je udaljena 128 km. Do Malte ima 160 km, a do Sicilije 209 km. Najveća dubina mora između Lampeduse i Afrike je 120 m. Ostrvo je izduženog oblika i meri 10,8 km od zapada do istoka, dok na najširoj tački, od severa do juga, meri 3,6 km, sa dužinom obale od 33,3 km (pojavljuje se i netačan podatak 46,8 km) i koeficijentom razuđenosti 2,09. Površina Lampeduse je 20,2 km2.
Najviša tačka ostrva je Albero Sole, na 133 m.
Polazeći od male luke i nastavljajući prema zapadu, nailazi se na uvalu gde se nalazi plaža Guiggia (ili Guitgia), koja zatvara ulaz u luku sa zapada. Sledeći deo obale karakterišu rtovi i uvale od morfološkog interesa kao što su Cala Croce i Cala Madonna, koje su posebno uvučene, Cala Greca i Cala Galera.
Nakon deonice sa višom obalom, koja nadvisuje zaliv Tabaccara, pruža se pogled na ostrvce Isola dei Conigli koje se nalazi nekoliko desetina metara od obale Lampeduse. Na njemu se nalazi istoimena plaža na kojoj je svojevremeno letovao Domenico Modugno i gde je umro 6. avgusta 1994. godine. Odmah zatim su Cala Pulcino i Vallone dell’Aqua. Na severnoj obali ostrva, koju karakteriše visoka i nazubljena obala, na rtu Punta Parise nalazi se velika pećina sa uskim ulazom, u koju se može ući samo plivajući, a unutar koje se nalazi mala peščana plaža. Nastavljajući na istok, počinje deo obale koju karakteriše stena Scogli Pignolta, Sacramento i Faraglione, zatim Punta Muro, Punta Cappellone koja se strmo spušta u more, Cala Ruperta, Punta Taccio Vecchio i Punta Alaimo koje sve karakteriše visoka i posebno divlja obala, bez ijedne plaže.
Nepristupačna severna obala ostrva
Još jedna zanimljivost je svetionik Capo Grecale na severoistoku ostrva, sa kojeg se, obilazeći veliki zaliv poznat kao Mare Morto (mrtvo more), i veoma popularan među nautičarima i roniocima privučeni raznovrsnošću riblje faune, stiže se do rta Punta Parrino, koji zatvara zaliv, i Punta Sottile gde se na južnoj strani nalaze uvale, kao što je Cala Francese, na čijem kraju se nalazi plaža u blizini aerodroma. Punta Sottile je najjužnija tačka Italije.
Plaža Cala Francese
Preovlađujuća klima je mediteranska i ima karakteristike prelaza ka pustinjskoj klimi. Leta su uglavnom topla i veoma suva, a zime blage i relativno kišne; međutim, padavina ima veoma malo, u proseku između 300 i 350 mm godišnje. Uporan vetar, zbog male nadmorske visine ostrva Lampedusa (od minimalnih 2-10 m u jugoistočnom delu do maksimalnih 133 m u severozapadnom delu), pomaže da se vrućina ujednači.
Na Lampedusi je najhladniji mesec u godini februar sa prosečnom dnevnom temperaturom od 13,6°C, dok je najtopliji avgust sa prosekom od 26,4°C. Za razliku od sicilijanskih i tuniskih obalnih lokacija, u kojima je najhladniji mesec u godini uglavnom januar (dok se maksimalno hlađenje morske vode dešava u narednom mesecu), kretanje prosečne temperature vazduha Lampeduse skoro verno prati kretanje temperature mora. Zimi temperatura retko padne ispod 8°C, dok leti maksimalne temperature ne prelaze 32°C, osim kada duva široko, koji dolazi iz libijskog zaleđa. Međutim, zbog svoje izražene izolovanosti, klimu Lampeduze karakterišu prosečno visoke stope relativne vlažnosti vazduha, od 74-78% tokom cele godine, posebno u zimskim mesecima, dok su na višim temperaturama niže. Godišnje ima 3.474 sunčanih sati.
Na ostrvu su padao sneg 1913, 1915, 1942 (najjače padavine, zadržao se svuda, čak i na obali) i 1956. godine. Sneg se ponovo pojavio na Lampedusi 31. decembra 2014. godine, kada su se zabelele ulice centra grada i aerodromska pista.
Ostrvo Lampedusa nije geografski deo evropske teritorije, jer se nalazi na afričkoj ploči. Stoga su Lampeduza i Lampione jedine italijanske teritorije koje se sa geografske tačke gledišta nalaze ne u Evropi, već u Africi.
Geološka karta Lampeduse izrađena je 1988. godine. Ostrvo je horst i sastoji se od platformi i plitkih morskih krečnjaka. Tip zemljišta na Lampeduzi uglavnom karakteriše prisustvo dve vrste stena: krečnjak (kalcijum karbonat) i dolomit (kalcijum i magnezijum karbonat). Međutim, krečnjačko zemljište nije jednolično: na nekim mestima je mrvičasto, na drugim zbijeno i pomešano sa silicijumskom stenom toliko da zahteva upotrebu eksploziva za iskopavanje. Postoje značajni slojevi peščara manje tvrdoće od krečnjaka koji, izložen atmosferskim agensima, postaje porozan i lako se ljušti.
Ovi slojevi, jasno vidljivi posebno duž severne obale ostrva (od Capo Ponente do Capo Grecale), čine korito na kome počivaju tvrđi slojevi dolomita. Ovo determiniše fenomen litica, odnosno strmih padina. Upečatljiviji dokaz duboke erozije obale su veličanstvene pećine, koje čine najveću čar čitavog obalnog pojasa, posebno severnog.
Postoji i ravno zemljište, odnosno zemljište sastavljeno od plodnog humusa, pogodnog za spontanu vegetaciju i useve. Pejzaž Lampeduze ima tri okruženja:
– stepa: pokriva ceo ravni deo ostrva;
– prerija: u dolinama najudaljenijim od grada;
– gariga (ili garig, niska žbunasta sredozemna vegetacija): u nekim dolinama i uvalama u severnom delu ostrva.
Od sisara, nekada su na ostrvu bili zastupljeni jeleni, ali su su izumrli već krajem XIX veka. To se odnosi i na koze uvedene na ostrvo i istrebljene su sredinom XIX veka jer su nanosile štetu brojnim kalemima maslina. Nema tragova od drugih sisara koji su izgleda naselili Lampeduzu u istim godinama, kao što su divlja svinja, domaći vo i magarac. Nedavno su pronađene samo četiri divlje vrste sisara: divlji kunić, etruščanska rovčica, slepi miš i kućni miš. U moru oko ostrva redovno su prisutne tri vrste delfina. Daleka uspomena je sredozemna morska medvedica, dok su neki veliki kitovi još uvek lako uočljivi u periodu između marta i aprila.
Od aprila do septembra na ostrvu je prisutan mrki soko. Ostale vrste koje se gnezde su kaukal, mali zovoj, vetruška, sivi soko, golub pećinar, češljugar, juričica i morski vranac. Takođe je bilo sporadičnog gnežđenja ševalice, plamenca i velikog strnada.
Treba pomenuti i veliku koloniju srebrnastog galeba koja se gnezdi na Isola dei Conigli u aprilu.
Od gmizavaca, koji su svi od velikog interesovanja, treba pomenuti redovno prisustvo glavate kornjače (Caretta caretta) u fazi razmnožavanja. Na ostrvu se nalazi još jedan predstavnik reda, obična kornjača. Zatim je prisutan zidni macaklin i još neke vrste guštera za koje nisam pronašao prevod naziva. Na Lampedusi su pronađene samo dve vrste zmija, obe severnoafričkog porekla.
Odsustvo stalnih akumulacija vode isključuje prisustvo slatkovodne ribe na Lampedusi. More je, međutim, bogato životom; tu su škarpina, murina, zubatac, gof i dalje od obale, sabljarka i tuna.
Na Lampeduzi se nalazi jedina vrsta lažnog pauka prisutna na italijanskoj teritoriji.
Plaža dei Conigli (zečja plaža)
Istorija
Lampedusa je bila usputno stajalište za Feničane, Grke, Rimljane i Arape.
Za ove poslednje postoje određene istorijske reference, koje izveštavaju da je Lampedusa imala svog guvernera Jusufa ben Aabara i stabilnu populaciju od 973 ljudi, koji su se bavili ribolovom i usoljavanju ribe. Arapi su ti koji su ostavili najviše tragova na ovom ostrvu jer su ga koristili kao usputnu luku tokom gusarskih racija, čak i dugo nakon zvaničnog proterivanja sa Sicilije.
Nakon toga, ostrvo je dugo čekalo nove stanovnike. 1630. godine Giulio Tomasi, dobio je od kralja Španije plemićku titulu princa od Lampeduse i Linose. 1760. godine kolonizovalo ga je šest Francuza, a potom, posle šesnaest godina, malteška porodica. Kasnije je došao niz malih grupa farmera predvođenih ponekad Maltežanima, a ponekad Englezima. Čak su i Rusi, sa knezom Potemkinom, pokušali da kupe ostrvo kako bi na njemu mogli da nasele koloniju podanika.
1802. godine Lampedusa je trebalo da bude ustupljena Britanskoj imperiji, pod uslovom da se ova potonja odrekne vojne okupacije Malte. Pošto su Englezi na kraju odlučili da ne evakuišu malteški arhipelag, kao što im je naredio Napoleon Bonaparta, Lampedusa nije predata njima, nastavljajući ostanak pod zastavom kralja Sicilije. Međutim, njen feudalni vlasnik – koji je u tim okolnostima bio Maltežanin Salvatore Gatt – dao ga je u podzaštitu engleskom komesaru, koji je uzalud pokušao da uspostavi veliku koloniju pod britanskom oružanom zaštitom. Projekat se nije ostvario kako zbog malteške kuge 1813. godine, koja je desetkovala novostvorenu koloniju Lampedusa, tako i zbog ratne predaje Napoleona Bonaparte 1814. godine, što je odredilo smanjenje britanskih aspiracija prema sicilijanskim ostrvima.
Vrativši u posed ostrvo, porodica Tomasi je zatražila od Burbona adekvatna finansijska sredstva kako bi mogla da izvrši radove neophodne za ponovno naseljenje na Pelagijska ostrva. U određenom trenutku, tokom XIX veka, porodica Tomasi je ustupila pelagijski arhipelag Ferdinandu II od Sicilije. Suveren nije napravio brzopletu kupovinu i uspeo je da arhipelag učini aktivnim i produktivnim tako što je naselio oko 150 stanovnika ostrva Pantelleria koji su takođe koristili dammuse (znači “svod”, tipična sicilijanska kamena arhitektonska struktura arapskog porekla), tradicionalne kuće svog ostrva, na Lampedusi.
Tipični dommuso na lokalitetu Cala Creta
Godine 1861. ostrvljani su postali podanici Kraljevine Italije.
Tokom decenije pre Drugog svetskog rata, ostrvo je bilo utvrđeno i opremljeno za odbranu brojnim pomorskim i protivvazdušnim baterijama, zbog svog važnog strateškog položaja u centru Mediterana, u zoni maksimalnog tranzita konvoja. Čak i u XXI veku postoji bunker koji datira iz tog doba. 18. avgusta 1941. godine topovnjača “Macchi”, bivša austrougarska “Ritter von Bilinsky”, potonula je u Cala Croceu na južnoj obali ostrva zbog rizičnih operacija spasavanja transportnog broda, natovarenog trupama, municijom i benzinom.
Kraljevska italijanska armija imala je garnizon na ostrvu nekoliko godina čak i tokom rata, održavajući ga kao naprednu poziciju na Mediteranu u korist sila Osovine. Sve do 1943. godine, kada su tokom operacije “Vadičep”, odnosno vojnih akcija koje su prethodile savezničkom iskrcavanju na Siciliji, saveznici napali i brzo zauzeli ostrvo.
Šezdesetih godina, posle decenija čekanja, Lampedusa je telefonskom linijom povezana sa kopnom i na ostrvu su izgrađeni elektrana i civilni aerodrom.
U zapadnom delu ostrva nalazi se vojno postrojenje. NATO baza, kojom je do 1994. godine upravljalo američko osoblje iz obalske straže Sjedinjenih Država, imala je predajnika radio-navigacionog sistema LORAN i bila je integrisana u mrežu sličnih instalacija lociranih za podršku plovidbi Mediteranom. Predajnu stanicu, koja je počela sa radom 1972. godine, karakterisala je antena visine 190,5 m.
15. aprila 1986. godine libijske oružane snage pukovnika Gadafija lansirale su dve rakete, koje su pale samo dva kilometra od obale Lampeduze. Mreža LORAN za Mediteran trenutno je neaktivna i vojna baza je vraćena Oružanim snagama Italije. U martu 2011. godine korišćena je za smeštaj emigranata (žene i maloletnici) koji su ise skrcali na ostrvo.
Zbog položaja između severnoafričke obale i južne Evrope, ostrvo je postalo jedno od glavnih odredišta afričkih migrantskih ruta u Mediteranu u poslednjih 25 godina. Izgrađen je privremeni prihvatni centar sa 1.300 mesta, kojim upravlja Ministarstvo unutrašnjih poslova, a koji obezbeđuje identifikaciju migranata i njihovo prebacivanje. Naročito u letnjem periodu, migrante i izbeglice, koji napuštaju tuniske i libijske luke, na moru spašavaju patrolni čamci obalske straže i/ili finansijske policije.
Prvo iskrcavanje dogodilo se sredinom oktobra 1992. godine i u njemu je učestvovao 71 severnoafrikanac. Posle mesec dana boravka na ostrvu, uz podršku lokalne parohije i stanovništva, u nedostatku naznaka vlasti organizovana je akcija prikupljanja sredstava za plaćanje njihovog puta u Porto Empedocle na Siciliji. Prvi dokumentovani brodolom sa gubitkom života dogodio se 25. aprila 1996. godine, kada se dvadeset i jedan Tunišanin utopio zbog teških vremenskih uslova.
28. juna 2008. godine na Lampedusi je svečano otvorena Porta di Lampedusa – Porta d’Europa, umetničko delo Mimmo Paladina posvećeno emigrantima koji su poginuli ili nestali u moru. Za dvadeset godina na ostrvo se iskrcalo oko 400.000 migranata. Smatra se da je najmanje 15.000 ljudi izgubilo život na moru pokušavajući da dođe do Lampeduse. Najveći priliv migranata dogodio se u martu i aprilu 2011. godine kada je na ostrvu bilo 6.500 migranata, u poređenju sa oko šest hiljada stanovnika ostrva. Papa Franja je 8. jula 2013. godine obavio svoje prvo apostolsko putovanje na Lampedusu, na temu dobrodošlice migrantima.
La Porta d’Europa
3. oktobra 2013. godine čamac pun migranata potonuo je nekoliko milja od ulaza u luku, uzrokujući 366 mrtvih i preko 20 nestalih. Nakon ovog tragičnog događaja Predstavnički dom je proglasio 3. oktobar Danom državnosti u znak sećanja na žrtve imigracije.
Tokom 2016. godine, priliv migranata je nastavljen, dostižući vrhunac od 1.800 dolazaka samo 31. avgusta.
Tragični događaji poslednjih godina doveli su do toga da se lokalno stanovništvo uključi u lanac solidarnosti (samo u 2011. godini ostrvo je dočekalo i nahranilo 11.000 novopridošlih) što je dovelo do toga da ostrvo bude nominovano za Nobelovu nagradu za mir.
Stanovništvo
Po podacima na dan 1. januar 2023. godine Opština Lampedusa i Linosa imala je 6.509 stanovnika. Sama Lampedusa ima oko 6.100 stanovnika. Gustina naseljenosti je oko 300 stanovnika/km2. Stanovnici ostrva se zovu lampedusani (lampedužani). Po podacima na dan 31. decembar 2021. godine na ostrvu je živelo 214 stranaca, najviše Rumuna (114) i Senegalaca (13).
Kao što se vidi iz priloženog dijagrama (odnosi se na Opštinu), počev od 1861. godine broj stanovnika je u stalnom porastu. Jedini pad broja stanovnika zabeležio je popis 1971. godine. 1871. godine broj stanovnika je premašio 1.000, 1901. godine je premašio 2.000, 1936. godine je premašio 3.000, 1951. godine je premašio 4.000, 1991. godine je premašio 5.000, a 2011. godine je premašio 6.000.
O’Scià (pozdrav na pelagijskom dijalektu, ali i akronim za “Odori, Sapori, Colori d’Isole d’Altomare”) je bio muzički događaj koji je od 2002. do 2012. godine u septembra organizovao Claudio Baglioni na plaži Gitgia. Prekinut je zbog glasne muzike koju je proizvodio, a koja je, između ostalog, mogla da otera kornjače Caretta caretta sa ostrva.
Na ostrvu je snimljen spot Manga za pesmu “Mediterraneo”.
2002. godine na ostrvu je snimljen film “Respiro”, a 2009. godine i film “L’ultima estate”.
Na Lampedusi se održavaju dva filmska festivala: “Lampedusa In Festival”, koji organizuje Luca Siragusa u saradnji sa nacionalnim i međunarodnim subjektima, i “Vento del Nord” koji organizuju Masimo Ciavarro i Laura Delli Colli. 2015. godine ostrvo se pominje u filmu “Quo vado?”.
Na Lampedusi je 2015. godine snimljen dokumentarac “Lampedusa zimi” (“Lampedusa in winter”).
2016. godine dokumentarni film, snimljen na ostrvu, osvojio je Zlatnog medveda u Berlinu i nominovan za Oskara za najbolji dokumentarac. 2018. godine film je u potpunosti snimljen na Lampedusi.
Saobraćaj
Luka Lampedusa, glavno mesto dolaska na ostrvu, sastoji se od tri prirodne uvale, Cala Palme na istoku, Cala Salina u centru i Cala Guitgia na zapadu. Dve uvale, centralna (Porto Nuovo) i istočna (Porto Vecchio), koriste se kao sidrište za privez ribarskih i izletničkih čamaca. U istočnoj uvali nalazi se i pristanište Cavallo Bianco za pristajanje trajekta brodara “Siremar” koji svakodnevno saobraća za ostrvo Linosu i Porto Empedocle na Siciliji, do koga se stiže za 9-10 sati. Zbog jakih vetrova i uzburkanog mora, pomorske veze sa Lampedusom su često u prekidu u zimskim mesecima. U letnjim mesecima, od jula do septembra, sa ostrvom Linosa i Sicilijom dva puta dnevno saobraća hidrogliser. Trajekt saobraća dva puta dnevno i ima dnevni (u 10:45 h sa Lampeduse, a u 9:30 h iz luke Porto Empedocle) i noćni polazak (20:30 h sa Lampeduse i 23 h iz luke Porto Empedocle). Povratna karta za jednu osobu i kola košta oko 500 €, a samo za jednu osobu bez kola je 120 €.
Pristanište Cala Pisana svečano je otvoreno 22. septembra 2010. godine, a nalazi se oko 1,5 km istočno od grada. To je drugo pristanište na Lampedusi izgrađeno kao alternativa glavnoj luci danima sa jugozapadnim vetrom koji otežavaju pristajanje u luci Lampedusa.
Sa aerodroma Lampedusa saobraćaj se tokom cele godine obavlja do aerodroma Palermo i Katanija. Pošto su to socijalne rute, stanovnici Lampeduse plaćaju niže cena karata. Tokom letnjih meseci nekoliko turoperatora organizuje čarter letove sa glavnih italijanskih aerodroma. 2021. godine kroz aerodrom je prošlo rekordnih 285.000 putnika.
Put u severoistočnom delu ostrva
Na ostrvu postoje opštinski putevi i trazzere (zemljani putevi). Najvažniji opštinski put je Via Grecale koji, prolazeći kroz Borgo Cala Creta, povezuje grad Lampedusu, koji se nalazi na jugoistoku, sa severoistočnim krajem ostrva, gde se nalazi svetionik Capo Grecale. Dužina puta je 3,5 km. Za putovanje istok-zapad postoji Strada di Ponente, koja prolazi južnim delom ostrva (ne i blizu obale) i povezuje grad sa zapadnim krajem ostrva. Dužina tog puta je oko 9 km.
Ostali opštinski putevi prolaze duž severne obale ili polaze iz grada. Ukupna dužina svih asfaltnih puteva na Lampedusi je oko 40 km. Putevi do najlepših plaža na južnoj obali nisu asfaltirani ili ih nema. Do dei Conigli (zečje plaže), najlepše na ostrvu, mora se pešačiti oko 800 m od parkinga na putu Strada di Ponente. Veći deo te pešačke staze je popločan.
ISOLA DEI CONIGLI
Isola dei Conigli (sicilijanski ìsula dî Cunigghi, zečje ostrvo) se nalazi 40 m od južne obale Lampeduse. Ostrvce je dugačko 300 m, najveća širina je 180 m, a površina je 4,4 ha. Najviša tačka ostrvca je na 26 m.
Ostrvce je veoma blizu ostrva Lampedusa, toliko da se ponekad spoji sa njim preko improvizovane peščane prevlake dugačke 30 m. Ovo je redak događaj (poslednji put se dogodio 2008. godine), a nastaje zbog kretanja talasa i oseke. Ali je inače normalno da se u tom delu zaliva nikada potpuno ne uroni u vodu, s obzirom da dubina varira od 30 do 150 cm.
Ostrvce je zaštićeni prirodni rezervat. Zaliv u kome se nalazi je po izboru korisnika Tripadvisora, u okviru Premi Travellers’ Choicea, izabran za najlepše plažu na svetu 2013. godine, a za najlepšu plažu Evrope 2014, 2015. i 2019. godine. Napomenjem da se plaža nalazi na ostrvu Lampedusa, a ne na ovom ostrvcu, ali da se isto zovu.
U prvoj pronađenoj nautičkoj karti, iz 1824. godine koju je sastavio kapetan Smith, područje se zove Rabit Island. Pretpostavlja se da se ovaj naziv odnosio na prevlaku koja spaja ostrvce sa obalom: rabit na arapskom zapravo znači ‘veza’, ‘koja spaja’. Vrlo je verovatno da je u kasnijim mapama ovaj toponim pogrešno naveden sa dvostrukim slovom b, pa je stoga preveden na italijanski sa engleskog (rabbit ‘zec’ ili ‘kunić’), a ne sa arapskog.
Međutim, prema drugima, ime potiče od kolonije zečeva koji su se naselili na ostrvu tokom jedne od ponavljajućih formacija peščane prevlake. Kolonija je kasnije izumrla nestankom kopnene veze. U ovom slučaju, Smithova transkripcija bi bila predmet štamparske greške, koja se sastojala u štampanju reči rabbit ‘zec’ sa samo jednim slovom b. Nakon toga, prevodom na italijanski jezik vraćeno je prvobitno značenje toponima.
Ostrvo je uključeno u zonu A zaštićenog morskog područja Pelagijskih ostrva. Plovidba (uključujući jedrenje, veslanje ili pedaliranje) i ronjenje je stoga zabranjeno, a kupanje je dozvoljeno samo sa kopna. Ali ceo zaliv Isola dei Conigli je deo rezervata prirode Isola di Lampedusa i stoga je snažno zaštićen. Može se pristupiti samo tokom dana, od 08:30 do 19:30 h, kako bi se zaštitilo gnežđenje morskih kornjača (koje se obično dešava noću). Od 1995. godine čitavo područje je povereno upravi Legambientea koji svake godine aktivira volonterske kampove za odabir osoblja koje će nadgledati plažu tokom letnje sezone.
Ostrvo je nisko i potpuno kamenito. Flora i fauna su veoma slične onima na severnoafričkoj obali; plaža pored ostrva jedno je od retkih oblasti gde morske kornjače Caretta caretta polažu jaja. To je takođe važna stanica za odmor za ptice selice koje se tu zaustavljaju u aprilu i septembru i jedino područje (osim u severnoafričkim regionima blizu Lampeduze) gde živi određena vrsta guštera.
Neposredno pre nego što se stigne na plažu ispred Isola dei Conigli, u samom srcu zaliva i gotovo skriveno u dolini, nalazi se nekadašnja vila Domenica Modugna na Lampeduzi, u koju je bio ludo zaljubljen, tako da je tamo proveo svoje poslednje godine života. On je skovao naziv Božiji bazen (Piscina di Dio), koji se odnosi na kristalno more koje kupa ovo mesto.
GPS koordinate: 35°30′36″ N, 12°33′30″ E.
L I N O S A
Linosa (Linusa na sicilijanskom) je pored Lampeduse jedino naseljeno ostrvo arhipelaga. Ostrvo pominje Grk Strabon, a zatim i Plinije Stariji u “Naturalis Historia” kao Aethusa (Αἰθοῦσσα) i Algusa (Ἀλγοῦσσα) na grčkom. Ime Lenusa pojavljuje se u XVI veku kod dominikanca Tommasa Fazella. Ime Linosa nastalo je tek 1845. godine, a koristio ga je vitez Bernardo Maria Sanvinsente.
Geografija
Linosa se nalazi se u centru Sredozemnog mora, 42 km severoistočno od Lampeduse, 163 km južno od Sicilije, 120 km jugoistočno od ostrva Pantellaria, 120 km jugozapadno od malteškog ostrva Gozo i 166 km istočno od Tunisa. Dakle, prilično je izolovano ostrvo. Ostrvo ima skoro kružni oblik, dugačko je 3,4 km, najveća širina je 2,3 km i ma površinu od 5,43 km2. Dužina obale je 11 km (na italijanskoj wikipediji piše 18,648 km), tako da je koeficijent razuđenosti 1,33.
Za razliku od Lampeduse i ostrva Lampione, koji su deo afričke kontinentalne ploče i potiču od preloma samog kontinenta, Linosa ne samo da nije deo te tektonske ploče, već je i vulkanskog porekla i njena osnova se uzdiže sa 1.500 m dubine: u stvari, za razliku od Lampeduse i Lampionea, morsko dno Linose brzo tone.
Ostrvo je nastalo relativno nedavno: prema geološkim studijama, Linosa se pojavila tokom drevnog kvartara (najmlađi geološki period kenozoika) i duguje svoje poreklo erupcijama koje su se desile duž linije raseda koja se proteže između istočne obale Sicilije i obale Tunisa. Eruptivna aktivnost datira još iz pleistocena (epoha kvartara), hipoteza koju podržava starost fosila prisutnih u slojevitim tufovima istočnog dela brda Ponente.
U vulkanskoj istoriji ostrva moguće je prepoznati četiri faze aktivnosti i tri paleosola o kojima svedoče fosili korena, stabljike i listova patuljastih palmi. Vulkanski krateri su još uvek jasno vidljivi: u centru ostrva, nizak i širok (600 m u prečniku), glavni krater, Fossa del Cappellano, proteže se i gusto je kultivisan. Kruna su još tri konusa: Vulcano (195 m, najviša tačka ostrva), Rosso (186 m), Nero (107 m) i mali Craterino od 50 m na padinama ovog poslednjeg.
Linosa je deo prirodnog rezervata Isola di Linosa i Lampione i zajedno sa priobalnim delovima Lampeduse i Lampione, zaštićenog morskog područja Pelagijskih ostrva, osnovanog 2002. godine.
Linosa ima prilično drugačiju floru u poređenju sa drugim ostrvima u Sicilijanskom kanalu. Pored tipične mediteranske makije (tršlja ili mala smrdljika, drvenasta mlečika, kapar ili trnoviti kapar), Linosa se može pohvaliti brojnim endemskim vrstama ekskluzivnim za ostrvo, kojima se dodaju endemi koji se dele sa drugim obližnjim ostrvima (Malti, Pantellariji ili Lampedusi). Jedna od tih vrsta je žlezdastodlakavi trputac.
Fauna Linoze je veoma raznolika i postoje neke vrste koje se mogu naći samo na ovom mestu. Plaža Pozzolana je jedno od poslednjih mesta u Italiji gde polaže jaja kornjača Caretta caretta. Ostrvo je stanište najveće kolonije kaukala u Evropi, sa procenjenim 10.000 parova. Kaukal je ptica koja veći deo godine živi na otvorenom moru i koristi zemljište samo tokom perioda parenja. Među gmizavcima prisutnim na ostrvu, zaslužuju pomenuti endemski gušter i posebna podvrsta rovaša. Zbog izolovanog, ali centralnog položaja u Sredozemnom moru i između Evrope i Afrike, ostrvo predstavlja mesto odmora za brojne vrste ptica selica koje prate put duž italijanskog poluostrva, a povremeno ugošćuje afričke vrste različitih životinjskih grupa, kao što su kao ptice i vilini konjici.
Istorija
U antičko doba ostrvo je bilo utočište za one koji su plovili Sredozemnim morem ili, kako su ga Rimljani zvali, Mare nostrum. Izvesno je da su ga Rimljani koristili kao bazu tokom punskih ratova, a iz tog vremena ostalo je 150 cisterni izgrađenih za prikupljanje kišnice. Osim toga, okolno podmorje prepuno je sadržaja tadašnjih brodova koji su vekovima doživljavali brodolome. Nakon kartaginjanske i rimske dominacije usledile su arapsko-saracenske, normanske, pa anžujske, a potom i aragonske. Posle ovog poslednjeg istorijskog perioda, ostrvo je ostalo nenaseljeno i služilo je kao improvizovana luka za mediteransku pirateriju.
1555. godine deo flote Karla V koji se vraćao iz pobede u Tunisu nad Turcima bio je iznenađen jakom olujom i neki brodovi su razbijeni na stenama Linose.
1630. godine kralj Španije dodelio je porodici Tomasi titulu prinčeva od Lampeduse i samim tim vlast nad Linosom. 1776. godine jedan od prinčeva te porodice savetovao je napuljskog kralja da proda ostrva Englezima, koji su bili veoma zainteresovani za njihovu stratešku vrednost, ali kralj to nije odobrio i sam ih je kupio od princa.
1843. godine Ferdinand II od Sicilije, kralj Dve Sicilije, zadužio je viteza Bernarda Maria Sanvinsentea, kapetana fregate, da kolonizuje ostrva. To se dogodilo 22. septembra 1843. godine na Lampedusi, a za Linosu se čekalo do 25. aprila 1845. godine, kada je prva grupa od tridesetak ljudi, sastavljena od nekoliko porodica veštih zanatlija sa ostrva Ustica i Pantelleria, kao i iz Agrigenta (uključujući zamenika gradonačelnika, sveštenika i lekara), iskrcala na ostrvo. Naseljenici su regrutovani putem javnog tendera i imali bi koristi od plate i besplatnog korišćenja zemlje (otprilike 140 ha).
Malo pažnje je posvetila ostrvu kasnija Kraljevina Italija i tek početkom šezdesetih godina XX veka Linosa je počela da menja svoje lice: prve tehničke inovacije stigle su praćene razvojem turizma. Prva telefonska centrala montirana je 1963. godine, 1967. godine puštena je u rad elektrana, 1968. godine je otvorena nova zgrada vrtića, kao i osnovna i srednja škola. 1983. godine izgradnjom fabrike vode obezbeđeno je neprekidno snabdevanje vodom za piće. 1976. godine RAI se takođe pojavio na ostrvu, instalirajući repetitor za prvi i drugi kanal. Potom su izgrađena pristanišna Scalo Vecchio, Pozzolana di Ponente i Mannarazza. Tek 1985. godine trajekt “Paolo Veronese” je mogao da pristane u luci Scalo Vecchio. Tokom godina, ostrvo je steklo više nego pristojan život, iako mnoge usluge tek treba da se poboljšaju.
Stanovništvo
Na wikipediji se pojavljuje podatak o 433 stanovnika ostrva, ali je to podatak iz 2001. godine. Od tog broja u naselju Linosa je po proceni iz 2011. godine živelo 238 stanovnika.
Gustina naseljenosti je oko 80 stanovnika/km2. Stanovnici se zovu linosani ili linosari.
Linosa je deo opštine Lampedusa i Linosa. Gradonačelnik i ostatak administracije žive na ostrvu Lampedusa. Opštinsku upravu na Linosi predstavlja delegat gradonačelnika.
Na ostrvu postoji i stanica karabinjera, koja zavisi od komande čete Agrigento.
Linosa ima vrtić, osnovna i niža srednja škola, a za dalje školovanje mora se preći na Siciliju.
Privreda
Privreda Linose se zasniva na poljoprivredi, ribarstvu i turizmu.
Poljoprivredom su se, zahvaljujući plodnom vulkanskom, bavili još prvi doseljenici. Praktikuje se gajenje kapara i tipičnog sočiva (veoma sitnog u odnosu na kontinentalno), vinove loze i drugih mahunarki. Proizvodnja smokava i opuncije (grmoliki razgranat kaktus poreklom iz Meksika) je veoma obimna. Međutim, skoro sva poljoprivredna proizvodnja je namenjena isključivo za lokalnu potrošnju.
Odavno se praktikuje uzgoj mesnih i mlečnih goveda; pored toga uzgajani su zečevi, kokoške, koze i magarci za transport ljudi i građevina. Uzgoj je trajao do kraja osamdesetih godina kada su propisi EEZ sprečili odgajivače da nastave ovu profesiju zbog neodgovarajuće klanice.
Ribolov je oduvek bio ograničen zbog nedostatka adekvatne luke koja ne dozvoljava upotrebu sve sofisticiranijih čamaca. Ali upravo to čini ostrvo jedinstvenom i nezagađenom lepotom, toliko da je turizam glavni ekonomski oblik koji stanovnicima omogućava da prežive. Broj hotelskih sadržaja je veoma ograničen, ali postoje brojni apartmani ili bungalovi za iznajmljivanje. Tokom turističke sezone otvoreni su barovi, restorani i picerije. Ostrvo privlači ljubitelje ronjenja, koji mogu računati na tri ronilačka kluba. Neka udruženja za zaštitu životne sredine svake godine promovišu kampove u prirodi.
Dalje ekonomske resurse predstavlja ograničena mreža malih komercijalnih i zanatskih preduzeća, kao i javna uprava (uprava opštinskih delegacija, elektrana, vodovod).
Saobraćaj
Linosa trenutno ima tri pristaništa za brodove, izgrađena da bi se osiguralo da bar jedan uvek može da prihvati brod u slučaju jakog vetra. Ostrvo je svakodnevno povezano sa Lampedusom i lukom Porto Empedocle na Siciliji sa dve trajektne veze (plovidba traje 7 sati) i hidrogliserima (plovidba traje tri sata). Međutim, loši vremenski uslovi utiču na red vožnje plovila, koji je tokom zimske sezone često neredovan. Povratna karta košta nešto preko 100 € po osobi (trajektom). Do Lampeduse hidrogliser vozi jedan sat, a trajekt dva sata. Cena povratne karte je do 40 € po osobi.
Put u istočnom delu ostrva
Na samom ostrvu ima oko 15 km puteva. Ne može se kolima napraviti krug oko ostrva, pošto puteva nema u jugoistočnom delu ostrva, a i put prema zapadnom delu ostrva se završava u nekoj tački. Putevi su betonski ili sa crnom vulkanskom podlogom. Na Google Earthu teško je razaznati kakva je tačno podloga puta, pa sam dao zbirni podatak za dužinu puteva. Ipak mi se čini da je betoniranih puteva manje od onih drugih. Na ivicama puta česta je ograda od naslaganog kamenja (vidi se na gornjoj slici).
Za hitne slučajeve ostrvo ima helidrom.
Put sa vulkanskom podlogom
L A M P I O N E
Lampione (na sicilijanskom Lampiuni) je treće po veličini ostrvo arhipelaga. Ostrvo danas nije naseljeno i jedini znak prisustva čoveka je automatski svetionik, po kome i potiče ime ostrva (lampione=svetiljka). Do svetionika se može doći stazom koja polazi od malog veštačkog privezišta, pogodnog samo za male čamce.
Ostrvo, dugačko 200 m, široko 180 m, ima površinu od približno 3,6 ha, a visoko je 36 m. Lampione je deo afričke kontinentalne ploče (najbliža tačka Afrike udaljena je 110 km), poput Lampeduze (koja je udaljena oko 18 km prema istoku). Morsko dno na južnoj obali se strmo spušta, dok se na istočnoj strani blago spušta, pokazujući bele krečnjačke kanale retko prekrivene vegetacijom.
Zajedno sa obližnjim ostrvom Lampedusa pripada afričkom kontinentalnom pojasu. To je ostrvo sa najstarijim stenama u Pelagijskom arhipelagu, u stvari je sačinjeno od dolomitizovanih plitkih morskih krečnjaka, koji datiraju iz kasnog eocena.
Ostrvo je deo zaštićenog morskog područja Pelagijskih ostrva i nalazi se u zoni C u trenutnoj regulaciji zoniranja. Flora i fauna stoga ne podležu potpunoj zaštiti i na ostrvu su dozvoljene aktivnosti. Na ostrvu se redovno zaustavljaju ptice selice, posebno galebovi. Prisutan je endemski kopneni rak.
Prema legendi, Lampione je prvobitno bila stena koja je pobegla iz ruku Kiklopa. Priča se o dvojici pustinjaka koji su u prošlosti naseljavali ostrvo, ali nema pouzdanog svedočanstva.
Ostrvo nikada nije doživelo istorijske događaje. Deo Kraljevine Italije postalo je 12. juna 1878. godine i pratilo je sudbinu dva veća ostrva. 1897. godine na obali Lampionea primećena su jata sunđera što je privuklo pažnju posebno grčkih i tuniskih ribara, koji su dali ekonomski podsticaj arhipelagu. Sa pojavom plastičnih materijala potreba za prirodnim sunđerima je prestala.
U septembru i oktobru 2007. godine Lampione je bio scenografija za italijansku sapunicu “CentoVetrine”; ipak, epizode su snimane na Lampedusi, zbog poteškoća u transportu opreme i posade na ostrvo.
GPS koordinate: 35°33′06″ N, 12°19′16″ E uz napomenu da se Lampione ne vidi na Google Earthu!