Satelitska ostrva Sicilije razbacana su u tri mora: Tirenskom, Sredozemnom i Jonskom.

Posebno su opisane grupe ostrva: Eolska, Egadska (sa ostrvima Isole dello Stagnone) i Pelagijska, zajedno sa satelitskim ostrvima i ovo poglavlje ih ne obuhvata.

Opis ostrva oko Sicilije počinje sa ostrvcetom Isola Bella koje administrativno pripada Gradu Messini. Zatim su ostrva poređana u smeru suprotnom od smera kretanja kazaljke na satu, tako da se nižu provincije Palermo, Trapani, Agrigento, Ragusa, Siracusa i Catania. Provincija Caltanissetta izlazi na Sredozemno more, ali nema ostrva. Većina od opisanih ostrva je locirana neposredno uz obalu Sicilijem, ali je Ustica udaljena 53 km, a Pantellaria čak 100 km.

Ukupno je opisano 39 ostrvaca i hridi, kao i jedna ostrvska grupa, od čega u Jonskom moru 17 (plus jedna ostrvska grupa), u Sredozemnom moru 12, a u Tirenskom moru 10.

I S O L A   B E L L A

Isola Bella (na sicilijanskom Isula Bedda) je plimno ostrvo (spojeno sa Sicilijom tokom oseke, odvojeno tokom plime) koje se nalazi u Jonskom moru, u blizini Taormine, opštine u metropolitenskom gradu Messini. Neka približna površina ostrva je 1 ha.

Mala udaljenost od obale ponekad nestaje zbog oseke, čineći ga poluostrvom. Nazivaju ga i “biser Mediterana”, ime je skovao nemački baron, Wilhelm von Gloeden, koji je umetničku vrednost ostrva proneo širom sveta.

1806. godine Ferdinand I od Dve Sicilije poklonio ga je gradonačelniku Taormine, a 1890. godine kupila ga je Florence Trevelyan koja ga je poboljšala izgradnjom male kuće i sadnjom retkih dragocenih biljaka. 1954. godine kupili su ga za 38.000 ₤ braća Leone i Emilio Bosurgi, koji su izgradili naselje sa 12 samostalnih rezidencija i sićušnim bazenom kamufliranim među stenama i plantažama, kako bi razveselili i ugostili svoje prijatelje preduzetnike i bankare.

Firma porodica Bosurgi je zapala u stečaj i 1982. godine trebalo je proda porodičnu imovinu putem  aukcije kako bi vratila dugove. Među ovim dobrima bila je i Isola Bella sa svojom vilom. Stoga je prva aukcija bila zakazana za 17. oktobar 1984. godine sa početnom cenom od 5,5 milijardi lira, ali se od toga odustalo.

U međuvremenu, institucije su krenule da zaštite ostrvo. 8. oktobra 1984. godine Sicilijanska regija, na zahtev opštine Taormina, proglasila je Isola Bellu spomenikom od istorijskog i umetničkog interesa od posebne vrednosti kao, podvrgavajući ga zaštitnim ograničenjima. Na novoj aukciji 6. marta 1985. godine, uprkos činjenici da je početna cena smanjena za 20%, nije se pojavio nijedan kupac.

1990. godine ostrvo je konačno otkupilo Odeljenje za kulturnu baštinu Sicilijanske regije, a 1998. godine osnovan je rezervat prirode. Nedavno je prešao pod upravljanje CUTGANE, centra za zaštitu životne sredine Univerziteta u Kataniji. Osnivanjem Arheoloških parkova 2010. godine, upravljanje, uživanje, zaštita i unapređenje Isola Belle su trenutno nadležnost Arheološkog parka Naxos.

2006. godine Isola Bella je zajedno sa Taorminom uvrštena na UNESCO-vu listu kandidata kao mesto svetske kulturne baštine.

Isola Bella u Taormini, smeštena na živopisnoj sicilijanskoj obali, predstavlja vrhunsku turističku destinaciju, očaravajući posetioce prirodnom lepotom i širokim spektrom rekreativnih aktivnosti. Ovo malo priobalno ostrvce postalo je mesto velikog interesovanja, sa fascinantnom kombinacijom istorije, pejzaža i mogućnosti zabave na otvorenom.

Kristalno čiste vode koje okružuju Isola Bellu savršeno su pogodne za istraživanje morskog života i podvodnih čuda. Ljubitelji aktivnosti na moru imaju priliku da urone u svet pun otkrića.

• Ture kajakom: One nude intimnije iskustvo, omogućavajući posetiocima da izbliza vide životinje ostrva i okolne stenovite litice.

• Obilasci brodom: omogućavaju da se otkrije Isola Bella iz jedinstvene perspektive. Tokom ovog obilaska, moguće je uživati u spektakularnom pogledu na Taorminu i veličanstvene okolne planine.

• Šljunkovita plaža: Isola Bella je takođe poznata po plaži, idealnom mestu za opuštanje i sunčanje.

• Kulturne manifestacije i muzej: umetničke izložbe i priredbe sa kulturno-zabavnom ponudom za posetioce.

Isola Bella u Taormini oličava suštinu sicilijanskog turizma, mesto gde se prirodne lepote stapaju sa kulturnim i pejzažnim otkrićem.

GPS koordinate: 37°51′01″ N, 15°18′03″ E.

ISOLA DELLE FEMMINE

Isola delle Femmine (poznato i kao Isola di Fuori; na sicilijanskom Ìsula) se nalazi u Tirenskom moru, 550 m severno od Sicilije.

Iako administrativno pripada istoimenoj opštini u metropolitenskom gradu Palermu i iako postoji rezervat prirode koji je 1997. godine osnovala Sicilijanska regija, ostrvo je u privatnom vlasništvu.

Ostaci sedam zemljanih posuda za pripremu garuma, prefinjenog ribljeg sosa, kojim se trgovalo na Mediteranu, datiraju iz helenističkog perioda: tragovi fabrike za preradu ribe čine ovo mesto značajnim sa arheološkog stanovišta. Otkriće olovnih sidara i ostataka punskih i rimskih amfora u moru ispred ostrva povećava vrednost lokaliteta.

Na dve karte Venecijanca Vincenza Marije Coronellija koje datiraju iz 1690. godine ostrvo je obeleženo kao Isola Lipocelli. Ime pod kojim je ostrvo danas poznato potiče od Fimi, iskrivljene varijante Femio, koja zauzvrat potiče od Eufemija, vizantijskog guvernera Messine. Drugo pretpostavljeno poreklo moglo bi da se izvede iz latinskog naziva Fimis, što je “latinizacija” arapskog izraza fim, odnosno ušće, uski kanal koji odvaja ostrvo od obale. Ovo tumačenje koristi zvanična web stranica opštine Isola delle Femmine.

Ostrvo Isola delle Femmine se smatralo od davnina i tradicionalno mestom koje se koristi u ekonomske i odbrambene svrhe zahvaljujući svom položaju i obliku, što ga čini sigurnim zaklonom za male čamce od istočnih vetrova. Ostrvo, koje se nalazi na potezu mora između Punta Raisi i Capo Gallo, ima skoro pravougaoni oblik (dužina 575 m i širina 325 m) i površinu od ​​približno 14 ha. Obala dužine 1,3 km je usled jakih vetrova koji duvaju u tom području podložna eroziji. Sa ostrva se mogu videti planina Peltegrino, rt Capo Gallo, ostrvo Ustica i opštine Carini, Isola delle Femmine i Capaci.

Pošto zemljište, zbog posebne konfiguracije, nije bilo pogodno za obradu, jedini način za preživljavanje stanovnika tog kraja bio je ribolov. Naime, nedaleko u tim vodama došlo je do sezonskog prolaska tune i ubrzo su se ribari obližnjih Capaci organizovali za lov tune.

Kula, izgrađena u blizini najviše tačke ostrva (35 m nadmorske visine), naziva se i Torre di Fuori ili Spoljna kula (za razliku od one na kopnu koja se zove Torre di dentro ili Unutrašnja kula), datira iz XVI veka. Ima kvadratnu osnovu, zidove debljine preko 2 m, što ga je činilo tvrđavom uključenom u odbrambeni sistem obalnih kula Sicilije od napada varvarskih korsara na kopno. Događaji koji su karakterisali iskrcavanje saveznika tokom Drugog svetskog rata, zanemarivanje tokom vremena i nezainteresovanost pretvorili su kulu u ruševinu. Njen zid, gotovo netaknut, iznad strme litice severne strane i dalje je lice koje ostrvo nudi kada se pogleda sa mora.

Rezervat prirode, osnovan 1997. godine od strane Sicilijanske regije ima zadatak da zaštiti lokalno  nasleđe i podstakne zaustavljanje migratornih vrsta.

GPS koordinate: 38°12′37″ N, 13°14′09″ E.

U S T I C A

Ustica (na sicilijanskom Ùstica) je usamljeno ostrvo u južnom delu Tirenskog mora.

Stari Rimljani su ostrvo zvali Ustica (od ustum, "spaljen"), dok je kod Grka bilo poznato kao Osteodes, Οστεώδες, "kosturnica" zbog ostataka plaćenika koji su tu umrli od gladi i žeđi.

Predstavlja jednu od 82 opštine u Città Metropolitana Palermo, koja pripada regionu Sicilija.

Geografija

Ustica se nalazi 53 km severno od Sicilije i 100 km zapadno od ostrva Alicudi. Nije deo Eolskih ostrva, već se smatra usamljenim ostrvom. Ostrvo je dugačko 4 km, najveća šoirina je 2,8 km, a površina je 8,65 km2. Dužina obale je 12 km, a koeficijent razuđenosti je samo 1,15. Takođe je za razliku od Eolskih ostrva veoma nisko, najviši vrh dostiže tek 49 m.

Prirodna karakteristika ostrva je prisustvo brojnih pećina koje se otvaraju duž visokih i strmih obala, kao i brojnih stena i plićaka duž obale ostrva; vredi pomenuti pećine Verde (zelena), Azzurra (plava), Pastizza, dell'Oro (zlatna), Colonne i grebene Medico i Colombara. Ali nema lepih plaža.

Meteorološka stanica Ustica zvanično je priznata od strane Svetske meteorološke organizacije. Prosečna godišnja količina padavina je 525 mm i u proseku godišnje ima 68 dana sa padavinama. Najmanje padavina ima u julu, a najviše od oktobra do februara. Relativna vlažnost vazduha tokom cele godine se malo menja i iznosi oko 76%. Broj sunčanih satri godišnje je 2.760. U proseku godišnje ima 18 dana sa maglom.

Prosečna godišnja temperatura je 18,1°C, najtopliji je juli sa 26,6°C, a najhladniji je februar sa 11,3°C. Zabeleženi su temperaturni ekstremi od 43,0°C, odnosno -1,2°C.

Istorija

Ljudska naselja na Ustici datiraju još iz paleolita; arheološka istraživanja iznela su na videlo ostatke drevnog hrišćanskog sela. Grobovi, tuneli i veliki broj arheoloških nalaza pronađenih pod vodom, zbog brojnih brodoloma koji su se desili tokom istorije, svedoče o stalnom prisustvu na ostrvu drevnih naroda Mediterana, Feničana, Grka, Kartaginjana i Rimljana koji su svuda ostavljali tragove. Kasnije je Ustica postala baza za saracenske pirate i to je ostala veoma dugo.

U VI veku osnovana je benediktinska zajednica, ali je ubrzo bila prinuđena da se preseli zbog ratova između hrišćana i muslimana. U srednjem veku, pokušaji kolonizacije ostrva su propali zbog upada barbarskih korsara, koji su ostrvo učinili svojim utočištem.

1759. godine Ferdinand I od Dve Sicilije nametnuo je kolonizaciju ostrva; izgrađene su dve karaule, Torre di Santa Maria i Torre Spalmatore, koje su bile deo upozoravajućeg sistema priobalnih kula Sicilije, cisterne za sakupljanje kišnice i kuće koje su činile glavni naseljeni centar u Cala Santa Maria. Došli su kolonisti iz Palerma, Trapana i Eolskih ostrva, u pratnji stotinak vojnika. 1762. godine stanovništvo je bilo plen barbarskih korsara i skoro kompletno je bilo kidnapovano i odvedeno u zarobljeništvo u Tunis. Zbog toga su radovi na odbrani ostrva intenzivirani, novo naseljavanje se odvijalo počev od 1763. godine. Vojni inženjer Giuseppe Valenzuola već 1765. godine izradio je urbanistički plan sadašnjeg grada. Grad je bio pod stalnim napadima korsara, a branila ga je ne samo kula Santa Maria, već i Rivellino di San Giuseppe i povezana Fortezza della Falconiera koja je izgrađena nakon 1800. godine.

U vreme Burbona, Ustica je takođe bila mesto zatočeništva političkih zatvorenika, a to je ostala i za vreme fašističkog režima. Recimo poznati politički zatvorenik bio je Antonio Gramsci. Tokom Drugog svetskog rata jugoslovenski ratni zarobljenici su strpani na ostrvo, a mnogi od njih su umrli od neuhranjenosti i tuberkuloze. Među zatvorenima bilo je i jugoslovenskih, francuskih, belgijskih i holandskih Roma. 1961. godine zbog narodnih protesta konfinacija je ukinuta i od tada je počeo da se razvija turizam.

Ustica je poznata jer je korišćena kao geografska referentna tačka za avionsku nesreću, koja se dogodila 27. juna 1980. godine (Ustica masakr). Let kompanije "Itavia" iz Bolonje za Palermo srušio na znatnoj udaljenosti od ostrva; tom prilikom poginula je 81 osoba, putnici i članovi posade. 

Nakon decenija suđenja i teorija, presudom od 28. januara 2013. godine kao uzrok katastrofe identifikovan je udar projektila u letelic. Italijanska država je bila dužna da isplati odštetu porodicama žrtava zbog toga što nisu izvršile adekvatne mere, odnosno radarske provere.

Stanovništvo

Podaci o broju stanovnika ostrva počinju 1861. godine. Upravo te godine zabeležen je i jjihov rekordan broj – 2.382. U narednih 10 godina usledio je veliki pad od 35%. Novi skok je zabeležen do 1901. godine (1.916 stanovnika). Od 1921. godine do danas broj stanovnika je malo varirao od 1.050 do 1.335. Po poslednjim podacima na ostrvu živi 1.314 stanovnika, što je procena na dan 1. januar 2023. godine. Stanovnici se na italijanskom zovu usticesi.

Po podacima za 2009. godinu na ostrvu je živelo 26 stranih državljana.

Na Ustici se pored zvaničnog italijanskog jezika govori i sicilijanski jezik u njegovoj zapadnoj varijanti.

Zaštitnik ostrva je San Bartolomeo, koji se proslavlja 24. avgusta. Izbor sveca zaštitnika nametnuli su kolonisti sa Lipara, koji su se naselili na ostrvo 1763. godine. Aktivnosti vezane za proslavu su trke čamaca, razbijanje lonaca, umetničke predstave i vatromet.

Praznik San Bartolicchio se proslavlja 19. septembra u čast male statue San Bartolomea koja se nalazi u okrugu Oliastrello.

Madonna dei Pescatori, procesija koja se izvodi poslednje nedelje maja, počinje od matične crkve i završava se u luci, a prati je gradski bend. Povorka se nastavlja u moru, gde se kip Bogorodice utovaruje na ribarski čamac i obilazi ostrvo. Zabava se završava degustacijom sveže pržene ribe.

Postoji srednja škola koja obuhvata obdanište, osnovnu školu, srednju školu i tehničko-ekonomski institut za turizam.

Na ostrvu postoji hitna medicinska služba koja radi 24 časa: služba ima hiperbarične komore i helikoptersku službu za hitne slučajeve koja je povezana sa bolnicama u Palermu. Tu su i policijska stanica, finansijska policija, obalska straža, komunalna policija, pošta, banka i apoteka. Sve usluge su centralizovane u blizini luke. S obzirom na skoro potpuno odsustvo izvora vode, na ostrvu je postavljeno postrojenje za desalinizaciju koje proizvodi 120.000 m3 desalinizirane vode godišnje.

Privreda

Tipični ostrvski proizvod je organski uzgojeno sočivo, najmanje u Italiji, uvršteno je na listu ugroženih proizvoda. Od ovog sočiva pravi se brašno, a od njega keks. Tu je i kapar sa Ustice. Usticese pizza sadrži paradajz sos, inćune i beli luk. Gigi je vrsta pinjokate (pignoccata, pržene loptice testa u medu) sa bademima i kuvanim vinom.

Tu su i vrše (pribor za ribolov) koje su ručno izradili ribari.

Saobraćaj

Veza sa spoljnim svetom je preko luke Palermo. Postoji redovan saobraćaj koji koristi moderne katamarane i hidroglisere. Luka Ustica je opremljena za prihvatanje nautičara.

Između Palerma i Ustice brodovi u zavisnosti od doba godine saobraćaju dva, tri ili četiri puta dnevno. Prvi polasci su u 7h ili 7:30 h, a poslednji u punoj sezoni su u 18 h. Vožnja traje 1,5 sat,a brodari su “Siremar” i “Liberty Lines”. Cena karte za putnike u jednom pravcu je oko 30 €.

Na samom ostrvu postoji samo jedan kružni put dužine oko 9 km. Njime saobraća lokalni shuttle bus.

Znamenitosti

Lokalni arheološki muzej prikuplja nalaze i materijale iz naselja drevnih civilizacija Ustice, nalaze iz srednjeg bronzanog doba (1400-1200. godina p.n.e), kao i predmete vezane za metalurgiju, nakit, domaću grnčariju namenjenu pripremanju hrane, a takođe i pribor od opsidijana koji dokazuje kontakte između praistorijskih naroda Mediterana. Svi izloženi materijali su izbor iz otkrića koje je napravila nadzorna uprava Palerma između 1974. i 2003. godine, u praistorijskom naselju Tramontana.

Selo Tramontana je praistorijsko selo iz bronzanog doba koje se nalazi na istoimenom lokalitetu na maloj udaljenosti od centra grada. Iskopavanja, kojima se bavio prof. Robert Ross Holloway, sa Univerziteta Brown u SAD, dodatno je definisano naselje, posebno u vezi sa veoma značajnim odbrambenim zidom koji dostiže i do tri metra visine, na nekim mestima otkriva i unutrašnje šetalište, što je veoma retko za druge arheološke nalaze Mediterana. Prema istraživanjima koje je sproveo nadzornik Palerma, selo je iznenada napušteno u XII veku p.n.e, usled elementarnih nepogoda.

Villaggio della Rocca Falconiera pronađeno je pomešano sa ostacima kasnije tvrđave, Rivellino di San Giuseppe, i tvrđave kojom su završeni vojni radovi na ostrvu krajem XVIII veka radi odbrane naknadne ponovne kolonizacije nakon razaranja izazvanog od strane gusara. Lokalitet potiče iz III veka p.n.e. Vrh brda je zaravnjen na površini od oko pola hektara, na kome su stajale kuće; sve cisterne za prikupljanje vode iskopane su u steni, u kojoj su pronađeni bronzani alati i fragmenti maltera koji datiraju iz doba rimskog carstva, što pretpostavlja prisustvo iz IV-III veka p.n.e. do I veka n.e. Nalazi se na periferiji naselja, iznad luke.

Praistorijsko selo

Crkva San Ferdinando Re je u samom centru naselja i dominira trgom Ustica. Sagrađena je 1771. godine i poverena je kapucinima. 1972. godine obogaćena je statuama u keramici.

Kula Santa Maria je vojni objekat.

Kula Spalmatore izgrađena je 1763. godine, a dizajnirao ju je vojni inženjer Andrea Pigonati.

Spalmatore Aquarium je smešten u okviru morskog rezervata, raspolaže sa pristojnom kolekcijom morskih vrsta.

Svetionik

GPS koordinate: 38°42′15″ N, 13°10′33″ E.

A S I N E L L I

Asinelli se nalazi u Tirenskom moru, 2,4 km severozapadno od Sicilije. Najbliže mesto na obali je Pizzolungo.

Ostrvce je dugačko 100 m, a na njemu se nalazi betonska staza dužine 90 m.

Administrativno pripada opštini Erice, u provinciji Trapani.

Bombardovan je više puta tokom Drugog svetskog rata, jer ga je savezničko vazduhoplovstvo zamenilo za podmornicu (otuda i nadimak “podvodno ostrvo”).

Ime ostrvca se može pripisati njegovim karakteristikama: šiljate nazubljene stene, u stvari, slične “lesine” koje su koristili obućari, drevni su ribari nazvali “lesinedde” (na italijanskom lesinelle). Otuda je nastao naziv “Isola Lesinelle” (isula lesineddi) kasnije pretvoren u savremeni “Asinelli”.

U petoj knjizi “Eneide”, Vergilije je ovako opisao Asinelli: “Daleko u moru nalazi se stena okrenuta ka zapenušavim obalama, koja je često potopljena nabujalim talasima, kada vetar maestral zimi skriva zvezde”.

Na ostrvcu se nalazi stari svetionik i signalni pilon napajan solarnim panelima za regulisanje pomorskog saobraćaja. Mislim da ostrvcetom upravlja Ministarstvo odbrane.

GPS koordinate: 38°03′51″ N, 12°31′46″ E.

SCOGLI PORCELLI

Scogli Porcelli se nalazi u Tirenskom moru, oko 5,5 km severozapadno od luke i grada Trapani.

To je samo jedna mala stena sa svetionikom podignutim 1903. godine.

Na Google Earthu se ne vidi!

GPS koordinate: 38°02′38″ N, 12°26′22″ E.

SCOGLIO PALUMBO

Scoglio Palumbo se nalazi neposredno ispred ostrva Colombaia, odnosno luke Trapani u Tirenskom moru. Na njemu se nalazi fiksni optički far.

Ovo ostrvce je dugačko 115 m, a najveća širina je 75 m.

Postoje slike kako se na njega nasukao hidrogliser.

Palumbo je naziv i nekih drugih hridi u Italiji (naprimer u Egadskim ostrvima).

GPS koordinate: 38°00′45″ N, 12°29′18″ E.

ISOLA DELLA COLOMBAIA

Isola della Colombaia je najpoznatije po tome što se na njemu nalazi tvrđava. Nalazi se u Tirenskom moru. Ostrvo je dugačko 675 m, najveća širina je 100 m, a približna površina je 4,6 ha.

La Colombaia, takođe nazvana Torre Peliade ili Castello di Mare (morska tvrđava), je srednjovekovna tvrđava, veoma drevnog porekla, koja se nalazi na malom ostrvu na zapadnom kraju luke Trapani. Prvu konstrukciju iz vojnih razloga istoričar Diodoro Sicilijanski, oko 260. godine p.n.e. pripisuje Amilcareu Barci tokom Prvog punskog rata.

Kula je visoka 32 m, a sastoji se od četiri sprata, od kojih se prvi koristio kao cisterna, dok je prvobitni ulaz bio na drugom spratu. Ima prozore i ozidan balkon, dok je stepenište polusrušeno i neprohodno.To je jedan od najboljih primera vojne arhitekture na Siciliji.

La Colombaia nije prava tvrđava i korišćena je za mnoge aktivnosti. Tvrđava ima pristanište. Sastoji se od osmougaone kule. Iza objekta koji bi se mogao definisati kao stražarsko mesto, nalazi se ranije popločan put koji je sada otkriven. Uličica se završava iza glavne zgrade, gde se nalazi dvorište, na čijem kraju su dve kapele, korišćene kao magacini u Drugom svetskom ratu. Sa leve strane dvorišta nalazi se druga nebezbedna platforma.

Ostrvo na kome se nalazi tvrđava je potpuno napušteno. Kula je nesigurna, svi ulazi i izlazi u tvrđavu su zazidani, čak je i pristup kapelama u dvorištu ograničen jer su i ove kapele nesigurne, konačno platforma na levoj strani dvorišta takođe nije bezbedna i čeka na obnovu.

Neke legende povezuju tvrđavu La Colombaia sa trojanskim prognanicima koji su se iskrcali u Trapani nakon pada njihovog grada u XIII veku p.n.e, ali nema dokaza o ovoj činjenici. Prvi istorijski dokumenti umesto toga datiraju utvrđenje u vreme Prvog punskog rata, od strane gore pomenutog Kartaginjanina Amilcare Barce. Sadašnji naziv za ostrvo Colombaia je lingvistički sastav imena ostrva na grčkom, Peliàdes, Πελειάδες (od πέλεια=golub, tačnije golub pećinar), od čega potiče i alternativni naziv kule Peliade.

249. godine p.n.e. dogodila se važna pomorska bitka u Trapaniju u kojoj su Rimljani teško poraženi od Kartaginjana. Dve godine kasnije rimski konzul Numerio Fabio Buteone napao je i osvojio ostrvo Colombaia u jednoj noći, ubivši sve njegove stanovnike. Nakon rimskog osvajanja kula je zapuštena i svedena na gnezdo golubova, koje je služilo za komunikaciju. U tom periodu verovatno je bio sedište paganskog kulta boginje Venere Ericine, u kome su golubovi bili sveta životinja.

Tokom srednjeg veka kulu u sadašnjem osmougaonom obliku izgradili su Aragonci, koji su se iskrcali u Trapani 1280. godine. Proširena je oko 1400. godine i postala je utvrđenje za vreme vladavine Karla V, da bi branio grad od upada varvara. Poslednje transformacije dogodile su se u XVII veku po naređenju vicekralja Claudija Lamoralda, princa od Lignyja. Na spoljašnjem zidu kule i danas se može pročitati ploča koju je princ postavio 1671. godine. Pošto je prestao da se koristi u vojne svrhe, Burboni su ga transformisali u zatvor nakon pobuna 1821. godine i do 1860. godine u njemu su bili zatočeni sicilijanski patrioti, uključujući Michele Fardella, barona od Mokarte, koji je bio gradonačelnik Trapanija 1861. godine.

Korišćen je kao zatvor do 1965. godine, kada je svečano otvoren novi zatvor u Trapaniju, a zatim je pao u stanje zapuštenosti. Devedesetih godina obnovljena je nesigurna kula, dok regionalna uprava za kulturno nasleđe nije mogla da interveniše na ostatku tvrđave jer je bila državna svojina.

Italijanski fond za životnu sredinu ga je 2009. godine označio kao “mesto srca Italijana”, pošto je spomenik, u oronulom i zapuštenom stanju, bio bez restauratorskih intervencija. Tek 3. decembra 2010. godine predsednik Republike je potpisao dekret ‘Colbaia’, čime je imovina prebačena sa države na Sicilijansku regiju, koja je najavila njenu obnovu.

GPS koordinate: 38°00′41″ N, 12°29′36″ E.

P A N T E L L E R I A

Pantelleria (na sicilijanskom Pantiḍḍarìa) je usamljeno ostrvo u centru Sicilijanskog kanala, u Sredozemnom moru.

Ranije se ostrvo zvalo Kossira (starogrčki Κόσσυρος, latinski Cossyra, Costura).

Administrativno predstavlja opštinu u sastavu provincije Trapani, koja pripada regionu Sicilija.

Geografija

Pantelleria je najzapadnije i najveće od svih ostrva koja okružuju Siciliju. I ne samo to, po površini je peto italijansko ostrvo. Zanimljivo je da Pantelleria mnogo bliža Africi, odnosno Tunisu (u odnosu na koji je 70 km istočno), nego Siciliji (u odnosu na nju je 100 km jugozapadno). Iako nije najjužnija tačka Italije – rekord koji pripada Lampedusi – Pantelleria je teritorija italijanske države najbliža Africi i sa koje je vidljivo golim okom tokom vedrih dana.

Položeno je u smeru severozapad-jugoistok. Dužina ostrva je 13,5 km, najveća širina je 7,9 km, a površina je 84,53 km². Dužina obale je 51,5 km, a koeficijent razuđenosti je 1,58.

Ostrvo je vulkanskog porekla. Predstavlja mnoge fenomene sekundarnog vulkanizma, uglavnom toplu vodu i dim koji pokazuju postojanost aktivnosti vulkana, kao i dve kalere. Poslednje erupcije dogodile su se 1831. i 1891. godine na severozapadnoj padini u potopljenom delu, dok se veruje da se poslednja erupcija u izronjenom delu ostrva dogodila pre oko 4000-5000 godina. Najviša tačka ostrva je na 836 m i zove se Montagna Grande. Još jedna kaldera formirala je manje jezero Specchio di Venere (ogledalo Venere). Mali basen jezera hrani se termalnim vodama i kišom. Dubina jezera je 12 m, a površina je oko 20 ha.

Jezero Specchio di Venere (ogledalo Venere)

Pantelerija je ostrvo koje karakteriše izuzetna posebnost pejzaža, u kome su prirodni elementi (tokovi lave, uvale i gomile) dodati tipičnim artefaktima koje je čovek stvorio za život:

– suhozidi (sa funkcijom korišćenja postojećeg kamena, vraćanja i zadržavanja obradivog zemljišta i razgraničenja vlasništva nad zemljištem),

– bašte Pantelleria (tipične cilindrične konstrukcije u zidovima od suvog lava kamena sa dvostrukom funkcijom vraćanja zemlje od viška kamenja i zaštite stabala citrusa zasađenih unutra od vetra i soli),

– dammusi (seoske zgrade od lava kamena, kubične, sa zaobljenim lučnim otvorima i belim kupolastim krovovima) izgrađene za prikupljanje kišnice.

Klima je vruća, ali ipak ublažena gotovo sveprisutnim morskim vetrovima koji duvaju veoma snažno i opravdavaju nadimak “kćerka vetra” koji su ostrvu dali Arapi.

Prosečna godišnja količina padavina je 500 mm i u proseku godišnje ima 59 dana sa padavinama. U junu, julu i avgustu padavine su pravi raritet. Najviše padavina ima od oktobra do januara. Relativna vlažnost vazduha tokom cele godine se malo menja i iznosi oko 73%. U proseku godišnje ima 12 dana sa maglom. Prosečna godišnja temperatura vazduha je 17,6°C, najtopliji je juli sa 25,7°C, a najhladniji je februar sa 11,8°C. Od 1951. godine do danas zabeleženi su temperaturni ekstremi od 42,9°C (juli 1962), odnosno 0,4°C (februar 1956). Svi podaci se odnose na meteorološku stanicu na aerodromu.

Nedostatak vode, osim kišnice, ne pogoduje razvoju velikih vegetativnih područja. Tu spontano raste sorta kapara pod nazivom Pantelleria, svuda cenjena i poznata, koja danas takođe predstavlja jednu od glavnih kultura na ostrvu. Arapi su na ostrvo uneli drveće citrusa, kultivisano sa posebnom pažnjom i zaštićeno od vetrova. Vulkansko tlo pogoduje rastu vinove loze posebno za proizvodnju vina sa dobrim sadržajem alkohola; veoma su poznati Moscato i Passito di Pantelleria, dobijenim od  čuvene i ekskluzivne sorte grožđa zibibbo, posebno sušenog na suncu i zaštićenog od soli i vlage u “stinniturima”.

U fauni Pantellerije ističe se prisustvo tipične originalne vrste magarca pod nazivom asino pantesco ili asino di Pantelleria. Donedavno je bio u opasnosti od izumiranja, a danas je, zahvaljujući inicijativi Državnog preduzeća za šumarstvo regiona Sicilije ova vrsta uspela da se sačuva i ima više od 50 primeraka. Prisustvo ovog magarca poznato je još iz vremena rimske vladavine na ostrvu. Veoma rasprostranjen do pre nekoliko decenija i veoma jak, magarac Pantelleria mogao je da nosi veoma težak teret duž ostrvskih puteva. U prošlosti je ova rasa predstavljala važan resurs za ostrvo, a njene mazge su takođe bile veoma cenjene u inostranstvu.

Istorija

Najraniji dokazi o ljudskoj aktivnosti na Pantelleriji datiraju iz perioda neolita, koji se odlikovao upotrebom alata od opsidijana i kamenim konstrukcijama i grobnicama lokalno poznatih kao sese.

Sesi (grobnica)

Prvobitno stanovništvo Pantellerije nije došlo sa Sicilije, već je bilo iberijskog ili ibero-ligurskog porekla. Posle dužeg perioda, tokom kojeg je ostrvo verovatno ostalo nenaseljeno, Kartaginjani su ga zauzeli, bez sumnje zbog njegovog značaja kao stanice na putu za Siciliju. To se verovatno dogodilo početkom VII veka p.n.e. Njihov akropolj bio je na brdima blizancima San Marco i Santa Teresa, 2 km južno od današnjeg grada Pantelleria. Od grada su kameni zidovi od pravougaonih blokova, kao i više cisterni i rezorvoara. Otkrivene su punske grobnice, a u blizini severne obale pronađene su zavetne terakote malog svetilišta iz punskog perioda.

Rimljani su zauzeli ostrvo prema 255. godine p.n.e, izgubili su ga sledeće godine i povratili ga 217. godine p.n.e. Kovao je bronzane novčiće, prvobitno sa punskim natpisom, ali je prešao na latinski do I veka p.n.e. Pod Rimskim carstvom služio je kao mesto progona za istaknute ličnosti i članove carske porodice. Grad je uživao opštinska prava.

700. godine ostrvo su osvojili Arapi, a hrišćansko stanovništvo je istrbljeno. 1123. godine Roger II od Sicilije je zauzeo ostrvo, a 1311. godine aragonska flota pod komandom Lluísa de Requesensa odnela je značajnu pobedu u blizini ostrva. Njegovi potomci proglasili su se prinčevima Pantellerije, što je potrajalo do 1553. godine, kada su Turci zauzeli ostrvo. Još jedna pomorska bitka  se odigrala u blizini ostrva jula 1586. godine, kada je naoružana engleska trgovačka flota od pet brodova uspela da odbije napad jedanaest španskih i malteških galija.

Tokom Napoleonovih ratova, Britanci su razmatrali mogućnost preuzimanja Pantellerije (zajedno sa Lampedusom i Linosom) kako bi mogli da snabdevaju Maltu, ali je Kraljevska komisija u izveštaju iz 1812. godine navela da bi taj poduhvat imao znatnih poteškoća.

Pre II svetskog rata Italija je počela izgradnju aerodroma, kao protivtežu englesko-francuskom prisustvu u regionu. Aerodrom Margana je izgrađen od 1936-1939. godine sa dve poletno-sletne staze i podzemnim dvospratnim (340х26х18 m) hangarima za 80 aviona. Tokom rata aerodrom nije odigrao značajniju ulogu, pošto Italija nije imala dovoljam broj aviona da bi ih rasporedio po svim aerodromima. Takođe je tokom II svetskog rata na ostrvu bila baza italijanskih toirpednih čamaca, koji su napadali britanske konvoje u Sicilijanskom kanalu. Zajedno sa nemačkom vojskom učestvovali su u razbijanju engleskog konvoja koji se uputio na Maltu.

Osvajanje ostrva od strane saveznika planirano je bilo još 1940. godine (operacija Workshop), ali je bila odložena nakon što su se Nemci pojavili na Siciliji. Pažnja na ostrvo ponovo je usmerena 1943. godine. To je bio jedan od ključnih momenata uspeha operacije saveznika u iskrcavanju na Siciliju 1943. godine, pošto je omogućio korišćenje više aviona , koji su mogli da dejstvuju po većem delu teritorije Sicilije. Italijani su planirali odbranu ostrva kao “svoje Malte”, zbog čega je na ostrvu razmešten garnizon sa 12.000 vojnika i zalihama za 50 dana. Od 8. maja do 10. juma Pantelleria je žestoko bombardovana iz vazduha i sa mora, tako da je već krajem meseca komandant garnizona sa svojim štabom napustio ostrvo. Svi avioni bili su uništeni i kada je 11. juna izvršen britanski morski desant na ostrvo, italijanski garnizon se odmah predao. Operacija osvajanja ostrva zvala se Corkscrew (vadičep). 

Bombardovanje ostrva 1943. godine

Stanovništvo

Istorijski posmatrano broj stanovnika ostrva je rastao od prvih podataka 1861. godine do 1951. godine, kada je jedini put premašen broj od 10.000 stanovnika. Od tada se broj stanovnika smanjivao u svakom popisu stanovnika do 2001. godine. Ipak, trend smanjenja broja stanovnika zaustavljen je u poslednjem popisu. Prema Italijanskom statističkom institutu 1. januara 2023. godine na ostrvu je živelo je 7.362 stanovnika, što znači da je gustina naseljenosti 87 stanovnika/km².

Dijagram kretanja stanovnika ostrva od 1861-2011. godine

Naselje Pantelleria

Glavni grad, koji se zove kao i ostrvo, Pantelleria 2011. godine imao je 3.455 stanovnika (oko 46% stanovnika ostrva). Naselje se nalazi na severozapadu ostrva, na 44 m nadmorske visine. Smešteno je iznad luke (dostupne samo za male brodove). Ima i tvrđave, ranije korišćene kao zatvor.

Pronašao sam broj stanovnika za još nekoliko naselja: Kamma (1.206), Scauri (942), Sibà-Roncone (144) i Bugeber (115).

Sikulo-arapski dijalekt, sličan malteškom, bio je narodni jezik ostrva do kraja XVIII veka, kada ga je zamenio romanski sicilijanski. Savremeni sicilijanski jezik na Pantelleriji sadrži mnogo arapskih pozajmljenica, a većina imena ostrva je semitskog porekla.

Zaštitnici ostrva su Presveta Bogorodica (Madonna della Margana), a takođe sveti Fortunato di Casei i Cristina del Bolsena, koji se praznuju 16. oktobra.

Privreda

Poljoprivreda i turizam su glavne delatnosti ostrva koje je zadržalo divlji izgled, netaknut industrijalizacijom. Pantelleria se baš i ne može pohvaliti lepim plažama.

Ostrvo ima plodno zemljište, ali je problem u nedostatku vode, koja se jedino dobija iz padavina.

Pantelerija je posebno poznata po proizvodnji kapara i vina (passito i moscato). Van granica Italije Pantelleria je poznata po proizvodnji desertnog vina od sorte grožđa zibibbo. Turistička aktivnost, sa svoje strane, uključuje turiste koji dolaze da potraže koristi od prirodnih sauna ostrva pod nazivom Bagno asciutto (suva kupka). Vulkanska aktivnost emituje pare koje, unutar pećina, reprodukuju efekte saune.

Poslednjih godina, rustikalnost Pantelerije privukla je vrhunsku klijentelu. Ličnosti iz sveta muzike i filma su redovni gosti. Ovo je slučaj Madonne, Stinga, ali i Giorgija Armanija koji poseduje vilu, dok su Carole Bouquet i Gérard Depardieu čak postali vlasnici zemljišta za proizvodnju vina. Nakon njihovog razdvajanja 2005. godine, Carole Bouquet je stvorila sopstvenu vinariju i sa svojim timom proizvodila godišnje 14.000 boca od 50 cl moscato passita.

Unesko je 24. novembra 2014. godine "Tradicionalnu poljoprivrednu praksu gajenja loze Pantellerije" upisao na listu priznate usmene i nematerijalne baštine čovečanstva.

Tradicionalna praksa uzgoja vinove loze prenosila se generacijama vinara i farmera. Oko 5.000 stanovnika poseduje parcele koju obrađuju održivim metodama. Tehnika se sastoji od nekoliko faza. Zemlja se priprema za izravnavanje i kopa se bazen za sadnju vinove loze. Glavno stablo vinove loze se zatim pažljivo orezuje kako bi se dobilo šest grana, formirajući žbun sa radijalnim rasporedom. Šupljina se stalno preuređuje kako bi se obezbedio rast biljke u pravoj mikroklimi.

Vinsko grožđe se bere ručno tokom ritualnog događaja koji počinje krajem jula. Vinari i farmeri Pantellerije, muškarci i žene, bave se gajenjem sadnica u teškim klimatskim uslovima. Znanje i veštine uzgajivača i stručnjaka prenose se porodično kroz usmenu i praktičnu nastavu na lokalnom dijalektu. Štaviše, rituali i festivali organizovani od jula do septembra omogućavaju lokalnoj zajednici da podeli ovu društvenu praksu.

Saobraćaj

Do Pantellerije je moguće doći na dva načina: brodom ili avionom.

Aerodrom je do 2016. godine bio vojni, mada ga i sada povremeno koristi vojska. Od grada je udaljen oko tri kilometra. Redovni letovi postoje samo do aerodroma na Siciliji (Catania, Palermo, Trapani), a u sezoni postoje i čarter letovi do nekoliko italijanskih gradova (Rim, Milano, Bolonja, Bergamo, Napulj, Venecija i Verona). Let Trapani – Pantelleria traje 40 minuta.

Zgrada aerodroma

Pantelleria ima dve luke: Pantelleria i Scauri. Ova druga je glavna za dolazak trajekata i hidroglisera sa Sicilije. Postoje dva brodara: Liberty Lines i Siremar. U špicu sezone (jun-oktobar) nedeljno ima 25 polazaka, a u vansezoni samo sedam polazaka nedeljno. Hidrogliseri saobraćaju i do luke Mazara del Vallo na jugozapadu Sicilije, što skraćuje vreme plovidbe.

Obično je prvi polazak sa Pantellerije u 10 h. Plovidba do luke Trapani u proseku traje 4,5 sata, u najbržoj varijanti stiže se za 2,5 sata, a u najsporijoj za 7,5 sati (vožnja traje celu noć). U vezi cene prevoza sam pronašao različite i kontradiktorne informacije.

Luka Scauri

Jedno od mesta za kupanje, ne bih ga nazvao plažom

Kružni put oko ostrva

Na ostrvu postoji razgranata putna mreža. Najvažnija saobraćajnica je kružni put oko ostrva Strasse Perimetrale dietro Isola u dužini od 40 km. Ukupna dužina svih asfaltiranih puteva na ostrvu je oko 120 km.

Putna mreža Pantellerije

Znamenitosti

Selo srednjeg bronzanog doba nalazilo se na zapadnoj obali, 3 km jugoistočno od luke, sa bedemom od malih blokova lave, visine oko 7,5 m, širine 10 m u dnu i 5 m na vrhu, na nebranjenoj istočnoj strani. Tu su pronađeni ostaci koliba, sa grnčarijom, oruđem od opsidijana i drugim artefaktima. Ovi predmeti se nalaze u muzeju u Sirakuzi.

Na jugoistoku, u oblasti poznatoj kao Cunelie, nalaze se brojne grobnice, poznate kao sesi. Po karakteru su slične nuraghama na Sardiniji, iako su manje veličine, i sastoje se od okruglih ili eliptičnih kula sa grobnim odajama u njima, izgrađenih od grubo obrađenih blokova lave. Njih pedeset sedam su još uvek vidljive. Najveća je eliptičnog oblika, dimenzija oko 18 m×20 m, ali većina sesi ima prečnik od samo 6-7,5 m. Identičan karakter grnčarije pronađene u sesi sa onom pronađenom u praistorijskom selu dokazuje da se ona stavljala u grobnice nakon upotrebe.

Castello di Pantelleria (tvrđava Pantelleria) jedno je od najstarijih arhitektonskih dela na ostrvu. Smešten na strateškom položaju, na kraju stare luke Pantellerije, dominira centrom grada. U njemu se nalazi arheološki muzej. Naziv “Castello Barbacane” se često pogrešno povezuje sa tvrđavom. U blizini tvrđave je zapravo bila građevina pod nazivom Barbacane, koja se nalazila severnije, gde se danas nalazi Piazza Almanza. Poreklo naziva “Castello Barbacane” ima istorijsko objašnjenje: čini se da je jedan vladin zvaničnik, prilikom pisanja spiska državne imovine na ostrvu, pomešao “Castello i njegov Barbacane” sa “Castello Barbacane”.

Sadašnji izgled tvrđave datira iz perioda normanske dominacije, ali to ne isključuje mogućnost da su na tom mestu postojale starije strukture. Normani su se iskrcali na Pantelleriju 1127. godine posle tri veka arapske vladavine i počeli su da grade Donžon na kome je, u jednom uglu, bio uklesan hrišćanski krst: jedan od prvih simbola hrišćanstva posle duge muslimanske dominacije.

GPS koordinate: 36°47′07″ N, 11°59′31″ E.

ROCCA SAN NICOLA

Rocca San Nicola (na sicilijanskom a' Rocca di Santu Cola) se nalazi u Sredozemnom moru, ispred plaža Rocca di San Nicola i Pisciotto, 120 m zapadno od Sicilije.

Administrativno pripada Opštini Licata, u provinciji Agrigento.

Rocca San Nicola ima površinu nešto preko pola hektara.

To je poznato, lepo i riblje morsko područje, koje karakteriše veoma čista i kristalna voda. Ostrvo je prekriveno tipičnim šikarom i naseljeno galebovima i golubovima. Plaža ispred ostrva je zaklonjena zidom od peščara, visine oko 10 m, i prekriveno je gustom trskom. U blizini postoje organizovane rekreativne aktivnosti.

Od ostrva počinje zaliv Gafe, koji se nastavlja prema severozapadu plićakom od 100 m, bogatom florom (morska cvetnica ili posidonija) i morskom faunom: orada, gof, srdela, brancin, jastog, ušata, hobotnica i poneki ugor.

Na vrhu ostrva pronađeni su tragovi ljudskih naselja iz grčko-rimskog perioda. Verovatno je bio spojen sa plažom trakom peska koja je predstavljala uvalu pogodnu za korišćenje kao prirodna luka.

U plitkom moru ispred ostrva nalazi se nekoliko olupina čamaca koji su niz godina na tom mestu potonuli, što su pokazala podvodna arheološka istraživanja sprovedena poslednjih godina. Tokom podvodnih arheoloških kampanja pronađeni su nalazi koji su danas izloženi u prostoriji arheološkog muzeja Licata.

Rocca San Nicola je jedna od četiri plaže u oblasti Licata gde je operacija "Husky" počela noću 10. jula 1943. godine u 2:45 h. 3. saveznička divizija se iskrcala zapadno od grada Licata na plažama Torre di Gaffe i Mollarella Poliscia; ujutru 10. jula 1943. godine grad je osvojen.

Na dnu mora, među stenama, postavljena je Bogorodica; baš na mestu gde su pronađeni topovi i kulverine (vrsta vatrenog oružja) drevnih trgovačkih jedrenjaka, koji su potonuli nakon što su se nasukali u nevidljivom plićaku tražeći zaklon od nevremena.

GPS koordinate: 37°06′44″ N, 13°51′23″ E.

ISOLA DEI PORRI

Isola dei Porri se nalazi u Malteškom prolazu Sredozemnog mora, oko 2 km južno od Sicilije. Sastoji se od tri hridi, ukupne dužine 150 m i širine 125 m.

Najveća hrid je dugačka nešto preko 100 m. S obzirom na skromnu veličinu, vegetacija je praktično nepostojeća, a jedini prisutni biljni oblik je praziluk (poriluk), po kome je i dobio današnje ime. Odnedavno je hrid zaštićena. Svake godine je destinacija za ronilačke izlete.

Svedočanstvo nekih starijih ljudi kaže da je ova hrid početkom XX veka bilo područje gde se lovilo, a da je već u kasnijem periodu počelo da se smanjuje usled plime i oseke; prema nekim rekonstrukcijama smatra se da je ovo ostrvo nekada bilo spojeno sa obalom i da se, upravo zbog strujanja i seizmičkih kretanja, odvajalo od obale i smanjivalo.

1989. godine pronađeno je nekoliko skeleta muškaraca koji su datirani na oko X vek. Smatra se da su to ostaci porodice Ziyadata Allaha III, jednog od poslednjih emira Tunisa koji je 903. godine, u strahu od zavere protiv njega, ubio svog oca, strica i još tridesetak članova suda i poslao leševe na ostrvo Porri. Međutim, identifikacija mesta zvanog “Ostrvo praziluka” u arapskim izvorima je nesigurna zbog istoimenog ostrva koje se nalazi pored obale Tunisa.

Administrativno pripada Opštini Ispica u provinciji Ragusa.

GPS koordinate: 36°41′11″ N, 14°55′55″ E.

FARAGLIONI DI CIRIGA

Faraglioni di Ciriga su dve krečnjačke strukture visine oko 15 m i širine oko 10 m. Nalaze se u Malteškom prolazu Sredozemnog mora, u blizini sicilijanske obale i naselja Santa Maria del Focallo i Marina Marza.

Udaljeni nekoliko metara od obale Sicilije, u blizini rta Punta Cirigae, ove stene čine, zajedno sa plažom na kojoj se nalaze, atrakciju koju posetioci veoma cene. Na vrhu su prekrivene oskudnim rastinjem. Do vegetirana površina koja se nalazi na vrhu je nemoguće doći bez odgovarajuće alpinističke opreme zbog oblika naslaga koji imaju vertikalne zidove sa svih strana.

Administrativno pripadaju Opštini Ispica u provinciji Ragusa.

GPS koordinate: 36°41′42″ N, 14°58′49″ E.

ISOLA DELLE CORRENTI

Correnti je malo zaobljeno ostrvo pored jonske obale Sicilije, koje se nalazi u opštini Portopalo. Prostire se na oko 10.000 m² površine, sa maksimalnom visinom od 4 m.

Sa Sicilijom je povezan veštačkom stazom, nekoliko puta uništavane morskim talasima. Kada oseka pretvori ostrvo u poluostrvo, ono predstavlja najjužniju tačku Sicilije, geografski južnije od grada Tunisa i severnije od tuniskog letovališta Hammameta.

Na ostrvu se nalazi svetionik pravougaonog oblika, u kome su pre više decenija boravili svetioničar i njegova porodica. Svetionik je takođe u procesu propadanja, već godinama van upotrebe.

Na ostrvu raste malo flore, ali ima u izobilju divljeg praziluka, kapara i drugog šiblja tipičnog za mediteransku makiju.

Od 1987. godine Correnti je uključen u master plan parkova i rezervata prirode, zbog prisustva priobalne vegetacije sa reliktnim halofilnim i psamofilnim biocenozama.

GPS koordinate: 36°38′44″ N, 15°04′39″ E.

ISOLA DI CAPO PASSERO

Capo Passero (na Google Earthu je naznačen kao Isola di Capopássero) se nalazi u Jonskom moru, oko 300 m istočno od obale Sicilije.

Administrativno pripada Opštini Portopalo di Capo Passero u provinciji Siracusa.

Ime je dobilo po rtu Capo Passeru, krajnjoj jugoistočnoj tački Sicilije Sicilije.

Nekada je ostrvo Capo Passero bilo spojeno sa Sicilijom peščanom prevlakom i na taj način je bilo poluostrvo. Dužina ostrva je 1.300 m, najveća širina je 500 m, a površina je 37 ha.

U zapadnom delu ostrva nalazi se poznata peščana plaža. Na severu se nalazi pogon za preradu tune, koji datira iz XIII veka, a sada je napušten. Istočna obala je krševita i ima nekoliko morskih pećina, jedna od njih je "del Polipo". Ostrvo okružuje i nekoliko manjih hridi.

Tvrđava Forte di Capo Passero, čiju izgradnju je naredio vicekralj Sicilije Marcantonio Colonna 1583. godine, a završena za vreme vladavine Filipa III, kralja Sicilije i Španije od 1599-1635. godine, je najvažnija istorijska građevina. 1959. godine svečano je otvorena bronzana statua koja prikazuje Mariju od Nazareta, nazvana "Madonna della Scala del Paradiso".

U centru ostrva je populacija patuljaste palme. Na zapadnoj obali veoma je razvijena vegetacija.

 
Fauna ostrva obuhvata zečeve i guštere, kao i mnoge vrste ptica: juričica, zelentarka, češljugar, šivalica, crnoglava travarka, galebovi.

Nekada je ovo područje bilo bogato i morskom faunom, ali danas mnoge vrste, počev od morskih kornjača (Caretta caretta), više ne posećuju ovo područje. Cipal, brancin, list i jastog se i dalje nalaze u malim jatama.

GPS koordinate: 36°41′13″ N, 15°08′56″ E.

ISOLA PICCOLA

Isola Piccola (malo ostrvo) se nalazi u Jonskom moru, oko 100 m od obale Sicilije ispred luke Marzamemi. Na ovom sićušnom parčetu zemlje nalazi bordo-crvena vila u vlasništvu porodice Brancati. Zbog toga je ostrvo poznato i kao ostrvo Brancati.

Isola Grande se nalazi 350 m južno, ali je preko njega izgrađen lukobran koji štiti luku Marzamemi. Administrativno oba ostrvca pripadaju opštini Pachino, u provinciji Siracusa.

GPS koordinate: 36°44′18″ N, 15°07′08″ E.

ISOLA VENDICARI

Vendicari je nenaseljeno ostrvo koje se nalazi u Jonskom moru.

Dimenzije ostrva su 300x230 m, i zahvata površinu preko 4 ha.

Nalazi se u okviru prirodnog rezervata "Oasi Faunistica di Vendicari". 

Ostrvo danas ima veoma visoku vrednost u smislu flore i faune, uprkos tome što ga je čovek u prošlosti naširoko koristio. 

Na njemu se nalaze ruševine kuće vlasnika fabrike za preradu tune, barona Modice Munafa, koji je tu boravio svake godine tokom sezone prerade tune.

Administrativno pripada opštini Noto, u provinciji Siracusa.

GPS koordinate: 37°03′42″ N, 15°17′40″ E.

ISOLA DI OGNINA

Ognina se nalazi u Jonskom moru. Toponim Ognina, međutim, uopštenije ukazuje na čitav priobalni lokalitet na čijem se istočnom kraju i severno od istoimenog rta nalazi malo ostrvo, prvobitno spojeno sa kopnom, kako je pokazalo istraživanje nemačkog arheologa Gerharda Kapitäna. 

Ognina se nalazi 10 km južno od grada Siracusa, između rtova Capo Ognina i Punta Asparano. Smešteno 150 m od obale, ostrvo ima približno trouglasti oblik sa vrhom na istoku, prema otvorenom moru, i meri 168 m u pravcu istok-zapad i 110 m u pravcu sever-jug. Ima stenovitu obalu od ravnog miocenskog krečnjaka (maksimalna visina 2,5 m) čija je površina svuda erodirana, sa izuzetkom sloja zemlje koji zauzima njen centralni deo. Ispred ostrva na sicilijanskoj obali nalazi kanal se manjom lukom. Dužina kanala je oko 500 m, a širina je oko 50 m. Lučica je opremljena vezovima za male ribarske ili izletničke čamce.

Tokom kasnog pleistocena i prvih milenijuma holocena ostrvo je sigurno bilo spojeno sa Sicilijom stenovitom prevlakom, još uvek vidljivom na morskom dnu, koja je štitila lučicu u kanalu. 

U srednjem neolitu ostrvo je naseljavala zajednica kulture Stentinello, koja je koristila poseban geografski položaj ostrva i gore pomenuti kanal. Iz ovog perioda postoje brojni parni nizovi rovova iskopanih u stenovitoj obali, dužine i do preko 50 m, na kojima su građene kuće.

Posle dužeg vremenskog perioda, tokom kojeg je verovatno ostalo nenaseljeno, ostrvo je ponovo naseljeno u prvim vekovima II milenijuma p.n.e, kada se na njemu naselila kolonija sa Malte. Ovoj fazi pripadaju brojni fragmenti vaza sa složenim geometrijskim graviranim ukrasima i verovatno jedna grobnica u obliku veštačke pećine ukopana u stenu sa pogledom na drevnu prevlaku. Pronađeni su i tragovi suvog utvrđenja koje je tokom antičkog bronzanog doba služilo da zaštiti pristup ostrvu. 

Prisustvo malteške zajednice na ovom mestu, jedinstveni je slučaj u sicilijanskoj praistoriji, i do danas je ostalo nerazjašnjeno. Kao dokaz ovog istorijskog perioda vidljivi su fragmenti liparskog opsidijana.

Nakon ove faze ostrvo je do danas ostalo suštinski nenaseljeno. Jedini izuzetak su ostaci male trobrodne bazilike, iz vizantijskog doba, izgrađene blizu zapadne obale.

Administrativno pripada opštini i provinciji Siracusa.

GPS koordinate: 36°58′45″ N, 15°15′49″ E.

ISOLA DI ORTIGIA

Ortigia je naziv ostrva koje čini najstariji deo grada Siracuse.

Toponim Ortigia potiče iz starogrčkog jezika, u kome Ὀρτυγία znači prepelica (ὄρτυξ, ortyx). U antičko doba bilo je nekoliko mesta u sredozemnom basenu pod istim nazivom.

Geografija

Ostrvo je dugačko 1,6 km, najveća širina je 620 m, a prostire se na 60,4 ha. Dužina obale je 5,2 km. Od Sicilije je razdvaja kanal dužine 500 m i širine 40 m, premošćen sa dva kamena mosta.

Ortigia je geološki deo planine Iblei. Ispod njegove krečnjačke stene teče sveža voda sa te planine.

Obala ostrva je većinom stenovita i nazubljena, osim nekoliko peščanih zaliva.

Na istoku je ostrvo okruženo hridima, od kojih je jedna veća, ali skoro potpuno potopljena, istorijski poznata kao Isoli dei cani (ostrvo pasa). Zapadna obala ostrva čini prirodni ulaz u veliki zaliv, Veliku luku Siracuse, čiji je druga obala poluostrvo Maddalena. Ortigia je u drevnim vremenima imala dužu obalu, a deo nekadašnje mermerne obale vidljiv je ispod površine mora.

Vegetacija ostrva nije ekstenzivna, jer je ostrvo bilo gusto naseljeno i izgrađeno tokom milenijuma. Floru ostrva čine biljke tipične za mediteransku klimu, posebno palme i fikusi. Pažnju privlači prisustvo biljke Cyperus papyrus (iste biljke od koje je moguće dobiti listove papirusa).

Fauna je u suštini sastavljena od brojnih morskih vrsta, takođe uključuje patke i slatkovodne ribe, koji su ekskluzivni stanovnici izvora Aretusa i stoga deo pejzažne kulture.

Istorija

Grčka kolonizacija Siracuse, koja se odigrala u VIII veku p.n.e, počela je od ostrva Ortigia: Tukidid je taj koji nas obaveštava da je ostrvo u to vreme već bilo naseljeno narodom Sikula i da su konačno morali da odustanu od kontrole nad njim.

Sa dolaskom Doraca, Ortigia je spojena preko nasipa sa Acradinom (današnjoim Siracusom). O nasipu, koji je kasnije postao pravi most, izveštava i pesma iz VI veka p.n.e.

Ostrvo je ubrzo postalo verski i politički centar novih doseljenika. Grčki kolonisti su izgradili neke od svojih najvažnijih hramova na ostrvu, ali je identifikacija božanstva kome su odlučili da ih posvete bila neizvesna za naučnike neko vreme. Najstariji grčki hram nalazi se na najvišem delu ostrva, na današnjem Piazza del Duomo. Njega je početkom XX veka identifikovao arheolog Paolo Orsi; on je, spustivši se u temelje palate Vermexio, posmatrajući ostatke hrama koji je tamo pronašao, definisao kao “uređene po jonskom ukusu”.

Prisustvo jonskog hrama (jedan od retkih primera na zapadu Grčke) u koloniji Doraca izazvalo je radoznalost, postavljajući nekoliko pitanja (pretpostavlja se dolazak radnika iz Male Azije). Danas se smatra da je to Artemísion (posvećen boginji Meseca Artemidi) i datiran je u VI vek p.n.e. U prošlosti je hram podignut i u blizini kopnenog ulaza na ostrvo, ovoga puta izgrađen u dorskom stilu, takođe pripisivan boginji Meseca, ali naknadno otkriće arhaičnog epigrafa, uklesanog u njegove stepenice, dovelo je do toga da je posvećen bogu Apolonu (čitljivi deo zapisa govori o Kleomenu, koji je radio za Apolona). Apollonion je takođe datiran u VI vek p.n.e. i to je najstariji hram koji su izgradili Dorci na Siciliji: osobenost koja označava njenu arhaičnost su monolitni stubovi.

Apollonion

Najzad, o drugom starom dorskom hramu, koji je stajao uz jonski. O njemu se malo zna, podignut je u V veku p.n.e, zamenjen je hramom Atine. Gelo je ovaj poslednji hram očigledno dao sagraditi 480. godine p.n.e. da bi proslavio pobedu u bici kod Himere. To takođe označava početak vekovnog sukoba – grčko-punskih ratova – između Kartagine (feničanske prestonice koja je dugo kontrolisala zapadni deo Sicilije) i Sirakužana (čija je hegemonija počela da raste u istočnom delu ostrva).

Dva iskrcavanja ostrvu daju veoma važnu ulogu u odbrani polisa. U blizini njegove Velike luke u kojoj je 413. godine p.n.e, tokom atinskog pohoda na Siciliju (u kontekstu Peloponeskog rata), došlo do pomorske bitke između Atine i Siracuse: prvu bitku su dobili Atinjani, dok su drugu, odlučujuću bitku, dobili Sirakužani.

Od 311-309. godine p.n.e. Kartaginjani su opsedali Siracusu i izvršili su njenu pomorsku blokadu. 15. avgusta 310. godine p.n.e. (tačan datum je poznat po pomračenju Sunca opisanog u hronikama) pobio je blokadu koju su nametnuli brodovi Kartagine – i kao stratešku diverziju predvodi ekspediciju Sirakužana u Afriku i tako postaje prva koja je napala kartaginjanske dominione na njihovom rodnom tlu.

215. godine p.n.e, tokom punskih ratova, Siracusa se udružila sa Kartaginom kako bi pokušala da se suprotstavi moći republikanskog Rima, koji je do tada preuzeo kontrolu nad velikim delom Sicilije. Ovaj potez prekida višedecenijski mir koji se održavao između Siracuse i Rima.

Rim, kada je saznao za ovaj savez, poslao je konzula Marca Claudija Marcella da osvoji pentapolis (savez pet gradova). Opsada je za Rimljane ispala veoma složena, zbog Arhimedovih postupaka: naučnik iz Siracuse odlučuje da u vreme rata predvodi odbranu, usmeravajući neverovatne mašine sa zidina Ortigije: između ostalog, posebno se pamti sistem zapaljenih ogledala, kojima je spalio rimske brodove koji su opsedali luku. Posle dve godine opsade Ortigia je pala, nakon što je tajno otvoren ulaz rimskim legijama. Bio je to efekat iznenađenja koji je odredio pad ostrva 212. godine p.n.e. Arhimed je ubijen prilikom opsade i pored naređenja da ne sme biti povređen. Prema čuvenom Plutarhovom opisu, Arhimed je razmišljao o jednom matematičkom problemu kada je grad osvojen. Jedan rimski vojnik mu je naredio da ide da se sastane sa generalom Marcellom, ali Arhimed je to odbio, rekavši da mora prvo da reši problem. Vojnik je, besan zbog neposlušnosti, izvadio mač i ubio ga. Plutarh takođe navodi i drugu varijantu nastanka smrti, koji govori da je Arhimed možda ubijen prilikom predaje rimskom vojniku. Naime, Arhimed je navodno nosio matematičke instrumente, a vojnik ga je ubio misleći da su to vredni predmeti. General Marcello je navodno bio ljut zbog Arhimedovog ubistva, budući da je smatrao da mu on može korisno poslužiti.

Arhimed se koncentrisao na svoje studije, dok rimski vojnik zahteva da ga prati

(slika rađena na osnovu poznate legende o smrti Arhimeda)

Sa Rimljanima je ostrvo ponovo evakuisano: samo je rimski pretor mogao da boravi na njemu.

Ortigia u vreme Rimskog carstva opisana je u kasnijim izvorima (koji potiču iz perioda posle pada Carstva). Na ostrvo se naselila jevrejska zajednica: prema nekim izvorima ona je bila prisutna već u I veku. Jevrejska zajednica Ortigia se verovatno razvila posle III-IV veka.

U vizantijsko doba, Ortigia je postala sedište sirakuške crkve: arhitekta crkvene promene bio je episkop Zosimo, koji posvećuje novi saborni hram Bogorodici. Tokom arapsko-vizantijskih ratova, koji su sa prekidima trajali od 629-1180. godine car Konstans II Pogonat premestio je prestonicu Istočnog rimskog carstva iz Konstantinopolja u Siracusu. Ta promena nije dugo trajala (od 663-668. godine), u stvari, zavera je eliminisala Konstansa II, dok je njegov sin, Konstantin IV, sa carskim trupama provalio u Siracusu 669. godine i ponovo uspostavio Istanbul kao prestonicu.

Iste te godine Siracusa je doživela prvu arapsku okupaciju. Usledili su i drugi upadi, sve do odlučujuće opsade 878. godine koja je trajala devet meseci. Tokom opsade luka Ortigia bila je blokirana, usled čega je stanovništvo patilo od gladi. Nije moglo da dobije hranu ni kopnom ni morem. Na sličan način kao što se desilo sa rimskim osvajanjem Siracuse, arapske hronike se takođe dive bogatstvu pronađenom u gradu, a mesopotamski hroničar Ali Ibn al-Athir navodi: “tako bogat plen nikada nije napravljen ni u jednoj drugoj metropoli hrišćanstva”.

Arapsko preuzimanje vlasti, za razliku od rimskog, rezultiralo je masakrom stanovništva, deportacijom preživelih u ropstvo i spaljivanjem glavnog grada Sicilije do 878. godine. Ovo je događaj koji označava epohalnu prekretnicu za ostrvo Ortigia: stanovništvo Siracuse je sada bilo koncentrisano samo na ostrvu.

1040. godine stigao je vizantijski general Giorgio Maniace, u pratnji vikinških vojnika, čija je normanska frakcija na kraju preuzela prevagu nad Vizantincima i sama izazvala Arape sa Sicilije: upravo u luci Grande Ortigia u maju 1086. godine došlo je do noćnog pomorskog sukoba između poslednjeg sicilijanskog emira Benaverta i Normana Ruđera I Sicilijanskog. Normanska pobeda takođe označava kraj islamske dominacije za Siracusu, od koje Ortigia nijee sačuvala nikakve tragove. Džamije se pretvaraju u hrišćanske crkve: poslednja džamija koja će biti ukinuta je Apolonion (kao i katedrala i drevni Apolonov hram je takođe postao sedište islamskog bogosluženja). Iako je Carigrad i dalje smatrao Sirakušku crkvu postojećom, zvanični datum njene obnove je 1093. godina.

Piazza del Duomo

U julu 1127. godine, dok je Ruđer II Sicilijanski imao za cilj da osvoji severnu Afriku, dogodio se poslednji arapski napad na ostrvo Ortigia: stanovništvo je samo delimično uspelo da se skloni u planine Iblei, ostatak je masakriran, grad je ponovo opljačkan i zapaljen.

Ostrvo Ortigia, koje je za vreme Normanske kraljevine Sicilije osporavano od pomorskih republika Đenove i Pize. 1205. godine Đenovljani su porazili Toskane i odvojili Ortigiju od sicilijanske krune, upravljajući njome kao svojim feudom više od jedne decenije, sve do 1221. godine, kada je Fridrih II došao da povrati grad, pošto je upravo izabran za cara Svetog rimskog carstva, i vratio ga u krunu Sicilije.

1232. godine po naređenju Fridriha II sagrađena je tvrđava Maniace na krajnjem vrhu ostrva Ortigia, i nazvana je po strategu koji je doveo Normane na ostrvo.

Usledile su čitave decenije sicilijanskih ratova, poznatih kao Rat sicilijanske večernje (1282-1302 i 1313-1372), koji su nastali kada se nemačkoj carskoj kući Hohenstaufena suprotstavilo papstvo, koje je na prestolu Sicilije dalo prednost francuskom princu Karlu I Anžujskom nego naslednicima Svetog Rimsko carstvo, ali ga Sicilijanci ne prihvataju. Borba za nasledstvo trajala je do sredine XIV veka, kada je novo Kraljevstvo Trinacria postalo deo Iberske krune Aragona.

Od 1302. godine ostrvo Ortigia (formalno Siracusa) postalo je sedište Kraljičine odaje, čime je Siracusa dobila veliku autonomiju, a pošto njen pravno-politički položaj postaje neuhvatljiv, današnji istoričari je definišu kao “državu u drugoj državi”.

1506. godine Germana de Foix, supruga Fernanda II od Aragona, nasledila je Kraljičinu odaju, postavši deseta i poslednja kraljica Siracuse. Prvi kralj Španije i car Svetog rimskog carstva Karlo V Habzburški (poznat i kao Karlos I od Španije) je ostrvo Ortigiju video kao važan bedem za istočne granice Španskog carstva te je stoga organizovao izgradnju monumentalnog utvrđenja. Štaviše, Karlo V je srušio veštačku vezu koja je povezivala Ortigiju sa Sicilijom još od grčkih vremena i dao da se iskopa ulaz, čineći ga veoma složenim. Rezultat je izuzetan i ostrvo Ortigia je vremenom steklo reputaciju neprobojne tvrđave; ovo je, međutim, bilo na štetu slobode (Mala luka je razrušena da ne bi pružila utočište neprijatelju, a Velika luka je postala toliko lišena trgovine da neki izvori, pogrešno, tvrde da ju je car dao uništiti kao dobro).

Zidine Ortigije su nekoliko puta ugrožavali korsari sultana Sulejmana Veličanstvenog u kontekstu otomansko-habzburških ratova, koji su zahvatili Mediteran. Kada je Osmansko carstvo izazvalo pad ostrva Rodos, vitezovi sa Rodosa su 1529. godine našli utočište na ostrvu Ortigia.

Tokom španske ere Ortigiju su pogodile razne prirodne katastrofe: među najrazornijim događajima bio je zemljotres iz 1542. godine magnitude sedam stepeni koji je uništio zgrade i formirao cunami talase koje su primorale stanovnike da potraže utočište na čamcima.

1563. godine na Ortigiji je izgrađena španska vojna četvrt sa Apolonovim hramom, koji su iberski vojnici pretvorili u svoj jedini i centralni dom.

1608. godine, bežeći od malteških vitezova, u tvrđavu je stigao milanski slikar Caravaggio; tokom svog boravka naslikao je platno pod naslovom “Sahrana Svete Lucije” za Senat Siracuse.

1646. godine Ortiđani, pogođeni teškom glađu, molili su se Svetoj Luciji u katedrali da se nestašica hrane završi; let goluba unutar crkve, 13. maja, prethodi ulasku brodova natovarenih pšenicom u luku. Ovaj događaj je osnova današnjeg festivala.

Anti-španska pobuna u Mesini uvela je Siciliju u Francusko-holandski rat 1674. godine. Francuski cilj je bio osvajanje Siracuse, ali nisu uspeli ni da joj se približe. 1678. godine francuski kralj je odlučio da potpiše mirovni sporazum sa mladim kraljem Španije Karlom II, čime je takođe okončan sicilijanski spor. Španija je, kao posledica tih događaja, više ne verujući Sicilijancima, proglasila ostrvo Ortigija pogodnom za vojne manevre 1679. godine, poverivši ga vojnom guverneru.

Zemljotres Val di Noto iz 1693. godine sa magnitudom od 7,3 stepena Rihterove skale izazvao je veliku štetu i žrtve i na ostrvu Ortigia. Rekonstrukcija koja je usledila na istočnoj Siciliji dovela je do umetnost poznate kao sicilijanski barok.

Špansko carstvo se suočilo sa raspadom ratom za špansko nasleđe, u kome je sicilijansku krunu osporilo nekoliko suverena. Španci su, ipak, iskoristili novčana sredstva koja su im stigla sa američkih teritorija da 1718. godine pošalju ekspediciju na Siciliju, da je ponovo osvoje. Tvrđava Ortigia je u ovoj delikatnoj fazi svedok nekoliko važnih događaja koji se nižu jedan za drugim.

Čak i u ovoj poslednjoj opsadi, tvrđava Ortigia je odolevala do kraja, predavši se 1. juna 1735. godine, posle bombardovanja koje je trajalo skoro ceo maj.

1798. godine, nakon perioda mira u Napuljskom kraljevstvu, flota Napoleona Bonaparte je plovila u vodama Aretusa (zapravo je krenula ka Malti, a zatim ka Aleksandriji u Egiptu); admiral Horatio Nelson ga juri i snabdeva svoju flotu hranom na ostrvu Ortigia, crpeći vodu iz izvora Aretusa.

Sledi Napoleonova era, u kojoj Napuljska kraljevina postaje deo Prvog francuskog carstva, ali Sicilija ostaje uporište Burbona, stavljeno pod zaštitu engleskih vojnika. Ostrvo Ortigia, ​​zajedno sa Palermom i Messinom su glavna osnova – ovaj sicilijanski period je poznat kao “engleska decenija”. Od 1807. godine Nelsonov naslednik, admiral Cuttbert Collingwood, boravi u tvrđavi. Treba napomenuti da je u tim okolnostima luka Ortigia služila i kao vojna baza za vojnike Sjedinjenih Američkih Država (pristiglih tokom Varvarskih ratova) i za ruske vojnike (saveznike Engleza u Napoleonovim ratovima).

1837. godine ostrvo Ortigiju je zahvatila kolera. Zdravstvena kriza izaziva političku krizu, tvrđava je, u haosu izazvanom epidemijom, bila uključena u revolucionarne pokrete protiv Burbona. Cela Sicilija je pripala je Garibaldiju 1860. godine, a 1861. godine je nastala Kraljevina Italija Vittorija Emanuelea II Savojskog.

Ortigia se pojavljuje na pragu savremenog doba sa populacijom koja unutar njenih drevnih zidina broji oko 20.000 stanovnika. Ova cifra se održala tokom celog perioda ranog XX veka, ali uz značajnu promenu: krajem XIX veka skoro sva španska utvrđenja na ostrvu su sravnjena sa zemljom, a njeni stanovnici su bili slobodni da napuste ostrvo.

Tri duboka jarka, koja su se mogla preći pokretnim mostovima, koji su karakterisali težak ulaz u tvrđavu Ortigia, skoro su svi popunjeni. Ostao je samo jedan, koji se zove kanal Darsena i koji predstavlja pojas mora koji Ortigiju čini ostrvom. Kameni most preko ovog kanala, nazvan Umbertino most, trajno povezuje ostrvo sa kopnom.

Kanal Darsena

Ortigiju su tokom Drugog svetskog rata od 1941-1943. godine bombardovali aviona anglo-američkih saveznika. Osvojila ju je Britanska VIII armija 10. jula 1943. godine u kontekstu iskrcavanja saveznika na Siciliju i, tačnije, u kontekstu operacije Ladbroke.

Kada je ratni sukob završen, počeo je period izgradnje, koji je, koncentrišući se uglavnom u severnom delu Siracuse, doveo šezdesetih godina XX veka do iznenadne depopulacije njenog istorijskog centra.

Most Santa Lucia

Drugi most preko kanala izgrađen je tih godina i zove se kalafatari. Krajem XX veka Ortigia se pojavljuje u stanju polunapuštenosti; njegova dekoracija je ponovo uspostavljena projektom Evropske unije Urban, ostvarenim 1996. godine i sprovedenom početkom novog milenijuma.

2004. godine otvoren je novi most za Ortigiju, most Santa Lucia, paralelan sa Umbertovim mostom; dok je 2014. godine srušen most kalafatari.

2006. godine Ortigia je proglašena delom svetske baštine UNESCO.

Današnja Ortigia ponovo je postala oslonac društvenih i kulturnih aktivnosti Siracuse. To je takođe imalo uticaja na njen komercijalni sektor. Prema istraživanjima, malo ostrvo, posebno vođeno porastom turizma, pokazalo se kao najvitalniji istorijski centar u Italiji u 2018. godine.

Stanovništvo

Po podacima iz 2020. godine na ostrvu živi 3.889 stanovnika, što znači da je gustina naseljenosti 6.076 stanovnika/km².

Postoji devet istorijskih okruga Ortige, prvih razvijenih u srednjem veku, izgrađenih na drevnim raskrsnicama grčko-rimskih ulica: ovo su oblasti Graziella (Razziedda) i Sperduta (Spidduta) na severoistoku, koje čine ribari i trgovci s obzirom na blizinu luke Lakkios; okrug Bottari (Buttari) na severozapadu, animiran od strane zanatlija koji su se posvetili lučkim aktivnostima; naselje Giudecca (Jureca) na jugoistoku, gde su se doseljavali Jevreji; okrug Duomo (Matrici) i okrug Castello ili Maniace (Casteddu) na jugozapadu, koji je uglavnom postao mesto plemićkih palata.

Naknadno su u perifernim oblastima već postojećih nastajale druge četvrti. Tokom španske ere okrug Mastrarua (Masciarrò), između Grazielle i Sperdute, a u narednim periodima okrug Maestranza (Mastranza), između Sperdute i Giudecce (ime je došlo od koncentracije veštih zanatlija sa njihovim radnjama) i okrug Turba (Tubba), između Giudecce i Duoma.

Ortigia i njene uličice

Ortigia je sedište nekoliko nacionalnih i međunarodnih kulturnih institucija, među njima su:

• Nacionalni institut za antičku dramu

• Viši institut verskih nauka Sveti Metodije

• Međunarodni institut za krivično pravosuđe i ljudska prava Siracuse

• Stalna opservatorija za organizovani kriminal

• Međunarodni centar za barokne studije

• Sicilijanski centar za međunarodno obrazovanje

• Međunarodni institut za papirus

Ortigia je prikazana u mnogim filmovima sa visokom glumačkom postavom. Na ulicama ostrva Ortigia snimane su scene iz poznatih nacionalnih televizijskih serija, kao što je “Inspektor Montalbano”, koju mogu da prate i gledaoci u Srbiji. 2021. godine pojedine scene petog poglavlja sage o Indijani Džonsu, sa Harrisonom Fordom u glavnoj ulozi, pod nazivom “Indijana Džons i kvadrant sudbine”, snimljene su u zamku Maniace.

Među godišnjim događajima koji karakterišu ostrvo, najznačajniji je onaj koji se održava neposredno pre Božića, a u vezi je svecem zaštitnikom Siracuse. Procesija za praznik Svete Lucije na Piazza del Duomo održava se 13. i 20. decembra.

Ortigia je takođe domaćin filmskih dešavanja, kao što su “Ortigia festival” i “Ares filmski festival”. Od muzičkih događaja tu su “Ortigia Jazz Festival” i “Ortigia Sound Sistem Festival”.

Štaviše, zbog prisustva luke, ostrvo je decenijama bilo mesto polaska/dolaska godišnje međunarodne regate Siracusa – Malta.

Prvi fudbalski klub iz Ortiđije i Siracuse bio je “Ortigia Sport Club”, osnovan 1907. godine, a raspao se oko 1915. godine. Krajem XX veka postojao je još jedan klub pod nazivom “Ortigia” sa istim zeleno-belim bojama kao “Sport klub” i igrao je u amaterskim ligama.

Tri druga sportska udruženja predstavljaju ostrvo: Veslački sektor “Canottieri Ortigia”, iz koga su nastali čuveni vaterpolo klub “Canottieri Ortigia”, kao i rukometni “Ortigia Siracusa”, aktivan od 1978-2002. godine, sa tri titule prvaka Italije i dva Kupa Italije. Ponos zeleno-belog kluba oduvek je bio omladinski sektor sa kojim je osvajao razne regionalne i nacionalne trofeje.

Most Umbertino

Privreda

Privreda Ortigije se zasniva skoro isključivo na tercijarnom sektoru: zanatske radnje, restorani i smeštajni objekti čine njeno društveno tkivo. Tržište Ortigije je takođe veoma važno, trajno i raznoliko, u nekoliko navrata je takođe bilo odredište nacionalnih kamera koje se bave izvrsnošću hrane ovog područja i njegovom biodiverzitetom; poljoprivredno-prehrambeni proizvodi koje trgovci donose na tezge karakterišu sirakušku kuhinju.

Masline i paradajz na pijačnoj tezgi

Saobraćaj

U prošlosti je ostrvo opsluživala železnička stanica Siracusa Marittima, koja se nalazila prekoputa kanala u Siracusi. Od 28. maja 1961. godine ukinut je putnički i teretni saobraćaj sa stanice Siracusa Marittima, ali je upotreba koloseka za potrebe teretnog saobraćaja ostala. Potpuno je ukinuta 2004. godine. Danas se prevoz do i od ostrva obavlja isključivo drumskim putem i opštinskim šatl autobusom. Do sredine XX veka terminus za gradske i međugradske autobuse se nalazio rivi kod Pošte, a zatim se preselio na kopno na suprotnoj strani nekadašnje centralne stanice.

Kao što je rečeno, ostrvo je sa Sicilijom povezano sa dva mosta: stariji kameni most Umbertino i noviji most Santa Lucia. Prvi most služi za odlazak sa ostrva, a drugi za dolazak. Postoji veći broj parking mesta sa obe strane mostova, ali je pitanje da li se u punoj sezoni može pronaći slobodno parking mesto.

Znamenitosti

Muzeji:

• Muzej Bellomo, koji čuva artefakte iz srednjovekovnog doba Siracuse;

• Muzej mora – Sirmuma, posvećen pomorskoj istoriji grada;

• Muzej Aretuseo dei Pupi prikazuje drevnu sicilijansku umetnost, koju je UNESCO 2001. godine proglasio usmenom i nematerijalnom baštinom čovečanstva;

• Muzej filma; jedan je od tri najveća muzeja u Italiji posvećen filmskoj umetnosti; sadrži preko 20.000 kinematografskih artefakata;

• Muzej papirusa, pripojen Međunarodnom institutu za papirus, čuva drevne papirusne dokumente (faraonske, grčke i koptske), artefakte papirusa i takođe prve dokaze o otkriću papirusa u Siracusi u XVIII veku.

Muzej Bellomo

Religiozna arhitektura

Na ostrvu se možete videti ostaci tri drevna hrama drevne grčke religije: hram Artemide (samo podrum); Apolonov hram (podrum, minimalni deo zidova i sačuvani stubovi); hram Atine (preživeli stubovi i deo unutrašnje strukture ugrađeni u hrišćansku bogoslužbenu građevinu).

Sa afirmacijom hrišćanstva došlo je do pretvaranja Atininog hrama u katedralu, nazvanu i katedrala Siracuse; kasnije, sa islamskom dominacijom, postala je džamija, kao i Apolonov hram, ali nikakvi arhitektonski tragovi nisu ostali koji bi svedočili o tom vremenu. Dolaskom Normana džamije su zatvorene, drevni hram koji se nalazi na vrhu ostrva ponovo je postao katedrala.

Među najstarijim crkvama Ortigije je crkva San Giovannello (sagrađena na već postojećoj ranohrišćanskoj vizantijskoj bazilici iz IV veka); nalazi se u okrugu Giudecca, gde se jevrejska zajednica naselila do 1492. godine, sagradivši sinagogu i jevrejski mikve.

Najstariji manastir na ostrvu nalazi se iza katedrale i datira iz 1169. godine. Dugo je bio jedan od najvažnijih verskih objekata na ostrvu (tu su se čuvale i mošti Svete Lucije, konačno prenete u katedralu), ali nije odoleo zemljotresu iz XVII veka. Sve što je od njega ostalo je crkva Santa Maria della Concezione (koja je nastala 1300. godine), dok su njene prostorije u XIX veku postale palata prefekture Siracusa.

Crkva Santa Lucia alla Badia, koja okružuje vrtove arhiepiskopije i ulaz u hipogeum na Piazza del Duomo, je ono što je ostalo od još jednog drevnog srednjovekovnog manastira, koji je uništen u zemljotresu u XVII veku. Sadašnja fasada crkve je u stvari u stilu kasnog sicilijanskog baroka. Još jedna napuštena crkva iz XVI veka je crkva Malteških vitezova, posvećena svecima Leonardu i Bjađu.

Civilna arhitektura

Najstarija, preživela, civilna arhitektonska svedočanstva o Ortigiji datiraju iz srednjeg veka. Izgleda da nju karakteriše naseljavanje plemićkih porodica. Iz Katalonije dolazi španski gotički arhitektonski stil, koji utiče na konstrukciju palata u kasnom srednjem veku, zahvaljujući prisustvu Kraljičine odaje, koja prvobitnu lokaciju ima u palati iz XIV veka od koje su ostala netaknuta samo gotička vrata. Dve plemićke palate iz ovog perioda su preživele netaknute: palata Mergulese-Montalto i palata Bellomo, sada pretvorena u muzej.

Crkva Santa Lucia alla Badia nalazi se na Piazza del Duomo

Nakon rekonstrukcije usled zemljotresa 1693. godine, u Ortiđi su nastale brojne kasnosicilijanske barokne građevine. Primer za to je Palazzo del Vermexio. Kasnije se preferira rokoko (evolucija kasnog baroka), a jasni primeri su palate Beneventano del Bosco, Borgia del Casale, Impelizzeri.

Tokom XIX i početkom XX veka, Ortigia je usvojila neoklasicizam i slobodu (ili art nouveau). U tom stilu izgrađeni su Palazzo dell’Orologio (sa unutrašnjim dvorištem iz XV veka), antička pijaca, opštinsko pozorište, prvi muzej Arheologije Siracuse, Privredna komora, a među plemićkim palatama i Arezzo della Targia. Ovom arhitektonskom periodu pripadaju hoteli “Des Etrangers” i “Grand Hotel”, kao i zgrada Pošte.

Vojna arhitektura

Tirani Siracuse izabrali su Ortigiju za svoje uporište i dom: ostaci gradskih vrata, blizu kopnenog ulaza, a samim tim i blizu Apolonovog hrama, podsećaju kada je ostrvo utvrdio Dionisije I.

Tokom srednjeg veka, Ortigiju su ponovo naselili civili, ali to nije označilo kraj njene vojne uloge, koja zapravo je postala još naglašenija.

Krajem ranog srednjeg veka na prevlaci Ortigije izgrađena je tvrđava, nazvana castello Marieth (poznata i kao Marchetti), sa veoma strateškim položajem. Otprilike dva veka kasnije, u XIII veku, po naređenju Fridriha II sagrađena je tvrđava Maniace na krajnjem vrhu ostrva Ortigia, Obe tvrđave zamka su, po potrebi, postale i domovi kraljeva i kraljica.

Tvrđava Maniace, u gotičkom stilu, sačuvana je netaknuta. Pretrpela je ozbiljna oštećenja 1704. godine, kada je grom udario u barut i oštetio je, ali su je vek kasnije renovirali Englezi, u Napoleonovo doba. Antičku tvrđavu Marieth su srušili Španci u XVI veku, nakon što ju je oštetio zemljotres 1542. godine.

Tvrđava Ortigia je dostigla vrhunac svoje uloge u XVII i XVIII veku, kada je ostrvo definisano kao kasarna naseljena civilima i steklo titulu neosvojive tvrđave Evrope.

1740. godine iza tvrđave Maniace podignuta je velika zgrada kvadratne osnove koja je služila za vojni smeštaj i vremenom je dobila naziv kasarna Abela. Posle XIX veka proširena je i zamenila porušenu špansku kasarnu, koja je bila podignuta unutar Apolonovog hrama. Kasarna Abela je raspuštena krajem XX veka.

Castello Maniace

Danas gotovo da i nema arhitektonskog traga utvrđene Ortigije: rušenjem njenih kapija krajem XIX veka, zidova i bedema, ono što je ostalo je skoro netaknuta kapija marine, utvrđenje San Giovannello i utvrđenje Vigliena.

Ostalo

Izvor ili fontana Aretusa pored mora milenijumima je igrao vodeću kulturnu ulogu u pejzažu ostrva Ortigia, povezujući se sa mitom o osnivanju grada. Tokom vekova zidovi koji ga okružuju i odvajaju od morske vode više puta su menjali izgled. U prošlosti je rezervoar izvora bio mnogo veći. U XVI veku opisan je kao veliko jezero, formirano od mnogih tokova na koje je izvor bio podeljen. Arhitektonski vidikovac sa kojeg se danas može posmatrati izvor, bio je mali brežuljak, a ispod njega je bio otvor pećine, iz koga je izvirala voda. Iza njega se nalazilo ono što je putnik iz XVII veka definisao kao šumu. I danas je zelena površina ispred izvora najznačajnija na ostrvu, jer se tu mogu videti primerci fikusa stari četiri veka. Peti i najstariji primerak fikusa, nalazi se unutar ograde izvora i naziva se "ficus aretuseo". U ograđenom prostoru je takođe vidljiva skulptura nastala 1910. godine, koja prikazuje rečnog boga Alfeja i nimfu Elide Aretusu. U fontani su brojni papirusi i patke koje žive u njoj. 

1500. godine, kada je izvor Aretusa ugrađen u zidine, u Marini je sagrađena fontana Schiavi, kako bi se mornarima omogućilo da nastave da koriste slatku vodu Ortigije.

1878. godine izgrađen je Arhimedov trg (Piazza Archimede) i 1907. godine na njemu je izvajana fontana Diana. Novija konstrukcija je bronzana skulptura koja prikazuje Arhimeda kako drži kompas i zapaljeno ogledalo izgrađena 2016. godine. Osnova statue je beli kamen Stomahion (matematička igra koju je proučavao Arhimed) i na svakoj pločici je ugraviran simbol koji upućuje na Arhimedova otkrića.

GPS koordinate: 37°03′42″ N, 15°17′40″ E.

SCOGLIO DUE FRATELLI

Scoglio due Fratelli (na sicilijanskom I du’ Frati, dva brata) se sastoji od dve morske stene koje se nalaze na maloj udaljenosti u Jonskom moru, ispred severoistočej obale grada Siracusa.

Due Fratelli se nalaze između okruga Grotasanta i Mazzarona, u blizini zaliva zvanog costa dei piliceddi. Obližnja obala je veoma nazubljena, sa izuzetkom male plaže koja se formirala osipanjem stena. Dubina mora ne prelazi 10 m.

Postoje dve hridi:

• Velika stena, visoka oko 12,5 m, udaljena oko 70 m od obale. Zadnji deo hridi je izložen otvorenom moru i sastoji se od oštrog kamena i rupa koje su napravili talasi. Prednji deo gleda na zaliv. 21. decembra 2017. godine, usled lošeg vremena i jakih morskih oluja, deo stenske konstrukcije se urušio i zauvek je promenio njen oblik.

• Mala stena, visoka 5 m, udaljena oko 50 m od obale: oblikom liči na mali čamac. Udaljena je oko 10 m od velike stene. Na levoj strani stene je mala platforma visoka oko 5 m, sa pogledom na more.

Ime hridi nastalo je od urbane legende prema kojoj se smatra da su na njima umrla dva brata. Postoje dve legende:

• Dva brata su jednoga dana otišli ​​u podvodni ribolov. Jedan od njih dvojice, roneći pod vodom, zaglavio se u pukotini, drugi je pokušao da ga spase, nažalost i udavio se.

• Dva brata su jednog dana odlučila da zarone sa Velike stene. Bio je veoma topao i sunčan dan. Popela su se na stenu, a u međuvremenu je izbila oluja. Oni su ipak skočili, utapajući se u talasima uzburkanog mora.

Postoji i treća verzija, koja, međutim, nema nikakve veze sa legendom o smrti dva brata. Jednostavno upoređuje dve stene, jednu veliku i jednu malu, sa dva brata, starijim i mlađim bratom.

Flora se uglavnom sastoji od mediteranske makije (ja bih rekao da nema nikakve faune na stenama).

Postoje i razne vrste vodenih biljaka, od kojih većinu zauzima morska cvetnica ili posidonija. Faunu predstavljaju ribe raznih vrsta uključujući murine i retko čak i raže, razne vrste rakova, školjki, morskih ježeva, hobotnica i morskih zvezda. Ali ptičji život je takođe našao prostor, zapravo stenu uvek posećuju i preleću sive čaplje, golubovi, galebovi i druge ptice.

GPS koordinate: 37°05′08″ N, 15°18′06″ E.

ISOLA DI TORRE AVALOS

Torre Avalos se nalazi u Jonskom moru, 450 m južno od ostrva Palme.

Naziv ostrvca potiče od istoimene tvrđave koju je 1570. godine sagradio vicekralj Francisco Fernandez Avalos de Aqino, a koja zauzima celu površinu ostrva.

Administrativno pripada Opštini Augusta, u sastavu provincije Siracusa.

GPS koordinate: 37°12′42″ N, 15°13′26″ E.

ISOLA DELLE PALME

Isola delle Palme se nalazi u Jonskom moru. Predstavlja istorijski centar grada Auguste, u provinciji Siracusa.

U davna vremena se tako zvao jer je bio ukrašen brojnim palmama, koje su i danas vidljive u prostoru javnih bašta.

Ostrvo je dugačko 2,3 km, najveća širina je 850 m, a površina je 1,23 km². Po podacima iz 2001. godine na ostrvu boravi 30.225 stanovnika. To je drugo najnaseljenije ostrvo u Sicilijanskoj regiji posle Sicilije, a prvo među manjim ostrvima; takođe je jedno od ostrva sa najvećom gustinom naseljenosti na celom Mediteranu, sa oko 24.570 stanovnika/km².

Usled neprekidnih otomanskih invazija, sredinom XVI veka utvrđeno je selo Augusta Veneranda, koje je 1232. godine osnovao Fridrih II. Presecanje prevlake odvojilo je istorijski centar od kopna. Izgrađena su utvrđenja Garcia, Vittoria i Avalos. Ostrvo i dalje čuva odbrambene sisteme, nekoliko baroknih crkvi i razne secesijske zgrade.

Španska vrata

Most Fridriha II

Isola delle Palme je povezano je sa kopnom sa dva mosta. Jedan datira iz vremena španske dominacije, zove se Ponte Rivellino i završava se na ostrvu lukom zvanim Španska vrata. Nedavno je izgrađen most na betonskim stubovima posvećen Fridrihu II.

GPS koordinate: 37°13′33″ N, 15°13′10″ E.

ISOLA DI VITTORIO GARCIA

Vittoria Garcia (ili Vittoria Garzia) se nalazi u Jonskom moru, 330 m istočno od obale Sicilije, a 950 m zapadno od ostrva Isola delle Palme.

Naziv je dobilo po tvrđavi kvadratne osnove koju je na ovom ostrvcu izgradio Fridrih II u drugoj polovini XIII veka.

Administrativno pripada Opštini Augusti, u provinciji Siracusa.

GPS koordinate: 37°14′09″ N, 15°12′16″ E.

ISOLE CICLOPI

Isole Ciclopi (ili Isole dei Ciclopi, Faraglioni dei Ciclopi, di Acitrezza, kiklopska ostrva) su mali arhipelag u Jonskom moru pored istočne obale Sicilije.

Nastali su kao rezultat intenzivne vulkanske aktivnosti pre oko pola miliona godina. Postoji mogućnost da su prvobitno bili spojeni sa Sicilijom.

Isole Ciclopi su udaljeni 110-230 m od plaže naselja Acitrezze.

Arhipelag čine:

• ostrvo Lachea

• faraglione (stena) Grande

• faraglione Medio

• faraglione Piccolo

• četiri hridi raspoređene u luku.

Geološka struktura ostrva, koju karakterišu hiljade prirodnih stubova očvršćene lave, uobičajena je za formacije prisutne na ostrvu Staffa, koje se nalazi na zapadu Škotske, 10 km od ostrva Mull.

Naziv arhipelaga potiče od legende prema kojoj su stene i druge hridi koje se nalaze ispred naselja Acitrezza ustvari kamenje koje je Kiklop Polifem bacio na bežećeg Uliksa, kako se priča u Homerovoj “Odiseji”. Kaže se da se Enejin prelazak na Siciliju dogodio blizu ove obale, gde je trojanski junak bežao od zaslepljenog Polifema i ostalih Kiklopa, spasavajući Ahemenida.

Isole Ciclopi poslužila su kao radnja u književnom remek-delu Giovannija Verge “I Malavoglia”. Takođe su bili filmski set za film “La terra trema” Luchina Viscontija, nagrađen na Venecijanskom filmskom festivalu 1948. godine.

Arhipelag je u sastavu Zaštićenog morskog područja Isole Ciclopi.

Administrativno pripada Opštini Aci Castello, u metropolitenskom gradu Catania.

ISOLA LACHEA

Lachea je najveće ostrvo malog arhipelaga Ciclopi.

Deo je Integralnog rezervata prirode Isola Lachea i faraglioni dei Ciclopi, zaštićenog područja koje je osnovala regija Sicilija 1998. godine i poverena Univerzitetu Katanije na upravljanje. Upravo se na njemu nalazi stanica za biološke studije Univerziteta u Kataniji.

Lachea je nejasno elipsoidnog oblika, 250 m duga i 150 m široka, sa površinom od nešto manjom od 2 ha. Visina ostrvca je 35 m. Lechea bi odgovarala malom ostrvu na kome žive samo koze u IX knjizi Homerove Odiseje (λάχεια, tj. “nisko”, verovatno), a lokacija se podudara kod Euripida, Plinija, Ovidija, Vergilija i mnogih drugih.

Ostrvo je, kao i ostala u arhipelagu, subvulkanskog porekla, deo je jednog lakolita dugog oko kilometar, nastalog prodiranjem magme u prethodno postojeće stene morskog dna i naknadno delimično erodiranog delovanjem morskih talasa. Spor erozivni proces konačno je formirao različita ostrva. Bazaltna stena glavnog ostrva, Lachee, je pak prekrivena slojem beličaste gline koja je, došavši u kontakt sa lavom, stvorila karakteristične minerale kao što je analcim i očvrsnula do debljine od 10-15 m.

Značajna su i neka arheološka otkrića: 1869. godine pronađena je sekira od diorita (vrsta magmatske stene) iz praistorijskog doba, dok su 1919. godine identifikovane dve pećinske grobnice, uklesane u stenu ljudskom rukom. Predmeti pronađeni unutar jedne od dve velike kružne rupe (dubine oko 1 m) na ostrvu su iz kasnog rimskog doba: lonci, amfore, tegovi za razboj, koštane igle, fragmenti koštanog češlja i mala lampa.

Na vrhu ostrvca se nalaze muzej, cisterna i Grotta del Monaco (monaška pećina). U vezi sa ovim poslednjim, veruje se da je tu živeo jedan sveti čovek, rođen u Aquitaniji, koji je poznavao svetog Odila, koji je živeo od 974-1044. godine, odnosno u muslimansko doba. Muzej prirode čuva bogatu kolekciju faune i flore, kao i arheološke nalaze i geološke primerke.

Sa naturalističke tačke gledišta, ostrvo Lachea je stanište bujne vegetacije sa biljkama endemskim za Siciliju i južnu Italiju, kao što je bradavka.

Dve vrste pauka, primećene samo na ostrvu Lachea, su od posebnog interesa, od kojih je jedna endem Sicilije. Međutim, životinja koja je izazvala najveće divljenje je nesumnjivo gmizavac, gušter viđen samo na ostrvu; ovaj gušter, izolovan od svojih rođaka sa kopna, postepeno se razlikovao od njih, dobijajući sopstvenu jedinstvenost.

Ptice su takođe široko zastupljene na ostrvu, koje predstavlja mesto za gnežđenje ili povremeno zaustavljanje. Od ptica koje se najčešće primećuju zastupljeni su potočna pliska, španski vrabac, svraka, veliki vranac, galeb klaukavac, eja močvarica i sivi soko.

GPS koordinate: 37°33′41″ N, 15°10′00″ E.