Sveti Eustahije (holandski Sint Eustatius, engleski Saint Eustace, lokalno Statia) je specijalna opština Holandije. Nekada je bilo u sastavu Holandskih Antila, a sada je sastavu Karipske Holandije, takozvanih BES ostrva (po prvim slovima ostrva Boner, Sveti Eustahije i Saba). Ostrvo je imalo burnu istoriju, pošto je od prvog doseljavanja Evropljana u XVII veku do početka XIX veka prelazilo iz ruku Holanđana, Britanaca i Francuza čak 21 put. Ostrvo je dobilo ime po katoličkom svecu i mučeniku Eustahiju, poznatom na španskom kao San Eustaquio, a na portugalskom kao Santo Eustáquio ili Santo Eustácio. Lokalno stanovništvo ovo ostrvo obično zove Statija.
Geografija
Ostrvo se nalazi u severnom delu Ostrva zavetrine, 13 km severozapadno od ostrva St. Kits i 26 km jugoistočno od ostrva Saba. Sledeće najbliže ostrvo je Sent Bartelemi, koje se nalazi 42 km severoistočno.
Ostrvo je dugačko 10 km, a najveća širina je 5 km. Površina ostrva je 21 km2, dakle, nešto je veće od ostrva Saba. Topografski ostrvo ima oblik sedla. Ostrvom dominira ugašeni vulkan Quill (Mount Mazinga) visine 602 m. Poslednja erupcija vulkana, određena metodom radioaktivnog ugljenika, dogodila se pre 1.600 godina. Naziv vulkana je došao od holandske reči kuil, što znači jama, rupa ili ponor, a originalno se odnosilo na njegov krater. Vulkan se nalazi na jugoistoku ostrva, dok su na severozapadu ostrva brda Signal Hill/Little Mountain (ili Bergje) i Boven. Većina stanovnika ostrva živi u dolini između ovih uzvišenja.
Zbog činjenice da je Sveti Eustahije vulkansko ostrvo malih dimenzija, sve njegove plaže su od crnog vulkanskog peska. Ovaj vulkanski pesak, posebno na jednoj od popularnijih plaža Zeelandia, veoma je važan jer služi kao mesto na kome morske kornjače polažu jaja.
Sveti Eustahije ima dva nacionalna parka, pomorski Sint Eustatius Marine National Park i suvozemni Quill/Boven National Park.
Istorija
Nije poznato da li je ostrvo bilo naseljeno pre nego što su ga Evropljani kolonizovali. Smatra se da je ostrvo otkrio Kristifor Kolumbo 1493. godine.
1636. godine komora Zeelanda holandske Zapadnoindijske kompanije preuzela je ostrvo za koje su postojali podaci da je nenaseljeno. Doseljenici iz holandske povincije Zeeland su se naselili na ostrvu 1638. godine. Već 1678. godine ostrva Sveti Eustahije, Sveti Martin i Saba potpala su pod direktnu upravu holandske Zapadnoindijske kompanije, sa jednim komandantom stacioniranim na Svetom Eustahiju. U to vreme ostrvo je bilo od određenog značaja zbog gajenje duvana i šećerne trske.
U XVIII veku geografski položaj Svetog Eustahija usred danskih (Devičanska ostrva), britanskih (Jamajka, Sent Kits, Barbados, Antigva), francuskih (Haiti, Sveta Lucija, Martinik, Gvadelup) i španskih teritorija (Kuba, Domininikanska Republika, Portoriko) sa velikom lukom, neutralnošću i od 1756. godine sa statusom slobodne luke bez carina, bili su faktori da postane glavna tačka pretovara robe i mesto za trgovinu krijumčarenom robom. Privreda Svetog Eustahija je pod Holanđanima cvetala zbog ignorisanja monopolističkih trgovinskih ograničenja koja su postojala na britanskim, francuskim i španskim ostrvima. Ostrvo su zvali Zlatna stena. Edmund Burke je 1781. godine o ostrvu rekao: "Ništa ne proizvodi, nema utvrđenja za odbranu, ni borbenog duha, ni vojnih propisa... Njegova korisnost bila je njegova odbrana".
Ostrvo je prodavalo oružje i municiju svima koji su bili voljni da plate, pa je to bilo jedno od retkih mesta na kome su mlade Sjedinjene Države mogle da se snabdeju oružjem u borbi za nezavisnost od Velike Britanije. Dobar odnos svetog Eustatija i Sjedinjenih Država rezultirao je zapaženim događajem, koji je dobio naziv "Prvi pozdrav" ("First Salute").
Pogled prema jugoistoku ostrva duž obale Atlantika, vidi se aerodromska pista u sredini,
plaža Lynch iza piste, zatim vulkan Quill, a preko mora u daljini severna obala ostrva St. Kits
Dogodilo se to 16. novembra 1776. godine, kada je američki jedrenjak sa 14 topova “Andrew Doria” sa kapetanom Isaiah Robinsonom, uplovio u luku Fort Oranje Svetog Eustahija. Robinson je najavio svoj dolazak ispalivši trinaest topovskih hitaca, po jedan za svaku od trinaest američkih kolonija u ustanku protiv Britanije. Guverner Johannes de Graaff odgovorio je pozdravom od jedanaest topovskih hitaca. Međunarodni protokol zahtevao je dva hica manje za priznanje suverene zastave. Bilo je to prvo međunarodno priznanje američke nezavisnosti. “Andrew Doria” je doplovila da kupi municiju za američke revolucionarne snage. Ona je nosila i primerak Deklaracije o nezavisnosti koja je predstavljena guverneru De Graaffu. Prethodni primerak su Britanci zaplenili na putu za Holandiju.
Predsednik SAD Franklin Delano Roosevelt došao je na Sveti Eustahije 1939. godine kako bi dao značaj “Prvom pozdravu” iz 1776. godine. Svetom Eustahiju poklonio je veliku mesinganu ploču koja je danas izložena ispod zastave na zidinama tvrđave Oranje.
Britanci su incident shvatili ozbiljno. Britanija je oštro protestovala protiv stalne trgovine između Ujedinjenih kolonija (kako su tada zvali današnje SAD) i Svetog Eustahija. Skoro polovina svih američkih revolucionarnih vojnih zaliha nabavljena je preko Svetog Eustahija. Gotovo sva američka komunikacija prema Evropi prvo je prošla kroz ostrvo. Trgovina između Svetog Eustahija i Sjedinjenih Država bila je glavni razlog Četvrtog anglo-holandskog rata od 1780-1784. godine. Rat je bio katastrofalan za holandsku privredu.
Britanija je objavila rat Holandiji 20. decembra 1780. godine. Pre nego što je zvanično objavila rat, Britanija je opremila ogromnu borbenu flotu za zauzimanje i uništavanje skladišta oružja i vitalnog trgovačkog centra kojim je postao Sveti Eustahije. Britanski admiral George Bridges Rodney postavljen je za komandanta borbene flote.
3. februara 1781. godine, ogromna flota od 15 većih i brojnih manjih brodova, koji su prevozili preko 3.000 vojnika pojavila se pre nego što se Sveti Eustahije pripremio za napad. Guverner De Graaff nije znao za objavu rata. Rodney je ponudio De Graaffu da se mirno preda; imao je preko 1.000 topova, a De Graaff tek desetak topova i garnizon od 60 vojnika. Deset meseci kasnije, ostrvo su osvojili Francuzi, saveznici Holanđana u ratu. Holanđani su ponovo stekli kontrolu nad opljačkanim ostrvom 1784. godine.
Ostrvo Sveti Eustahije zauzeli su Britanci u februaru 1781. godine i zatim ga opljačkali
Na svom vrhuncu, Sveti Eustahije je mogao imati oko 10.000 stanovnika (postoje podaci i o 20.000 stanovnika), od kojih se većina bavila trgovinskim i pomorskim poslovima. Popis iz 1790. godine daje ukupno 8.124 stanovnika (slobodnih ljudi i robova).
Trgovina je oživela nakon što su Britanci napustili ostrvo. Mnogi trgovci (uključujući i Jevreje) vratili su se na ostrvo. Međutim, francuska i britanska okupacija iz 1795. godine poremetila je trgovinu, a takođe su i Sjedinjene Države, koje su u međuvremenu bile globalno priznate kao nezavisna nacija, razvile sopstvenu trgovačku mrežu i više im nije bio potreban Sveti Eustahije. Ostrvo je palo u senku drugih holandskih luka, poput onih na ostrvima Kurasao i Sveti Martin. Tokom poslednjih godina XVIII veka, Sveti Eustahije je razvio trgovinu rumom. Privreda je opala početkom XIX veka. Otprilike od 1795. godine broj stanovnika je stalno opadao, a 1948. godine bilo ih je svega 921.
Sveti Eustahije je bio deo Holandskih Antila kada su formirani 1954. godine. Od 2000-2005. godine članice Holandskih Antila glasale su o svom budućem statusu. Na referendumu održanom 8. aprila 2005. godine 77% stanovnika Svetog Eustahija glasalo je za ostanak u Holandskim Antilima, dok je 21% glasača bilo za bliže veze sa Holandijom. Međutim, nijedno od preostalih sedam ostrva nije glasalo za opstanak Holandskih Antila. Nakon što su se ostala ostrva odlučila za izlazak iz Holandskih Antila, ostrvski savet je odlučio da ostrvo postane specijalna opština Holandije, kao Saba i Boner. Ovaj proces je konačno završen 10. oktobra 2010. godine.
Zastava Svetog Eustahija
Stanovništvo
Po podacima iz januara 2019. godine na ostrvu je živelo 3.138 stanovnika, a gustina naseljenosti iznosila je 150 stanovnika/km2. Zvanični jezik je holandski, ali se engleski jezik upotrebljava “za svakodnevnu konverzaciju” i obrazovanje je isključivo na tom jeziku. Takođe je u upotrebi lokalni kreolski jezik, čija osnova je engleski jezik.
Glavni grad je Oranjestad (narandžasti grad, postoji i istoimeni grad na ostrvu Aruba).
Najpopularniji sportovi na Svetom Eustahiju su fudbal, futsal, softbol, košarka, plivanje i odbojka. Zbog malog broja stanovnika osnovano je tek nekoliko sportskih saveza, a jedan od njih, odbojkaški, član je NORCECA.
Privreda
U XVIII veku Sveti Eustahije je bilo najvažnije holandsko ostrvo u Karibima i bilo je veoma bogato zbog prihoda od trgovine. U to vreme su ga zbog toga zvali “Zlatna stena”. Duž puta pored zaliva Oranje bio je poređan veliki broj skladišta; većina (ali ne sva) ovih skladišta su sada ruševine, a neka su delimično pod vodom.
Ruševine nekadašnjih brojnih skladišta u zalivu Oranje
Francuska okupacija ostrva 1795. godine bila je početak kraja velikog prosperiteta Svetog Eustahija.
Prema website-u vlade Svetog Eustahija, ostrvska privreda je trenutno stabilna i sposobna je da raste u bliskoj budućnosti. Praktično bez nezaposlenih i sa kvalifikovanom radnom snagom, Sveti Eustahije poseduje infrastrukturu koja osigurava održivi rast. Vlada je najveći poslodavac na ostrvu, a naftni terminal u vlasništvu "NuStar Energy" je najveći privatni poslodavac na ostrvu.
Ostrvo nije tradicionalna karipska turistička destinacija i nema pretrpane plaže i raskošne hotele. Lokalna uprava, naravno, želi da poveća prihode od turizma pozivajući turiste da posete mesta za ronjenje, pešače po uspavanom vulkanu The Quill i istražuju ostatke kolonijalne istorije ostrva i obnovljenog istorijskog grada Oranjestada. U ovom planu je predloženo produženje avionske piste za 300 m, kako bi na nju mogli da sleću još veći avioni sa dodatnih odredišta.
2011. godine ostrvo je uvelo američki dolar kao zvaničnu valutu.
Saobraćaj
Pogled sa vulkana Quill na severoistočni deo ostrva sa aerodromskom pistom
Turisti na ostrvo dolaze preko aerodroma F. D. Roosevelt. Do aerodroma se stiže privatnim ili taksi vozilima. Glavni prilaz aerodromu je preko Bulevara Max D. Pandta.
Po poslednjim podacima avionskim linijama Sveti Eustahije je povezan samo sa susednim ostrvima: Dominika, Sent Kroa, Montserat, Sent Bartelemi, Angvila, Nevis, Sent Kits i Sveti Martin. Do ovog poslednjeg navedenog ostrva let traje 24 minuta, a cena karte je od 150-210 USD.
Najjeftiniji način dolaska na Sveti Eustahije je brodom sa ostrva Sveti Martin. Vožnja traje 1:50 h i košta 107 USD. Međutim, izgleda da postoji samo jedan polazak nedeljno.
Znamenitosti
Najvažniji turistički lokalitet u Oranjestadu je Fort Oranje, dobro održavana tvrđava iz XVII veka u samom centru grada, sa pogledom na rivu. Na bedemima tvrđave su topovi, netaknuti bastioni i dvorište. U blizini se nalazi muzej, ruševine najstarije sinagoge na zapadnoj hemisferi i jevrejsko groblje.
Zgrada sinagoge, poznata kao Honen Dalim (onaj koji je milosrdan za siromašne) podignuta je 1737. godine. Dozvola za izgradnju sinagoge stigla je od holandske Zapadnoindijske kompanije, a dodatna sredstva stigla su od jevrejske zajednice sa ostrva Kurasao. Dozvola je bila uslovljena činjenicom da je za lokaciju jevrejske bogomolje izabrano mesto gde "vršenje njihovih (jevrejskih) verskih službi neće uznemiravati nejevreje". Zgrada se nalazi pored male staze koja se zove Put sinagoge, udaljena je od glavne ulice. Sinagoga svedoči o bogatstvu Jevreja Svetog Eustahija i njihovom uticaju na ostrvu.
Fort Oranje
2001. godine obnovljeni su zidovi sinagoge u okviru projekta obnove istorijskog jezgra grada. Nažalost, ne postoje slike na kojima bi se videlo kako je sinagoga izgledala dok je još bila u upotrebi i zato arheološka istraživanja pokušavaju da joj vrate izgled za koji se smatra da bi bio najpribližniji njenom prvobitnom stanju. Obnovljeno i dobro održavano jevrejsko groblje nalazi se pored Starog crkvenog groblja, na vrhu Oranjestada.
U istorijske karakteristike grada ulazi i holandska Reformatorska crkva sagrađena 1755. godine, koja je delimično u ruševinama, ali je i dalje dostupna (na njen toranj može se popeti zbog pogleda koji se odatle pruža), obnovljene rezidencije trgovaca iz XVIII veka – uključujući i najstariju, kuću Gezaghebber (bivša rezidencija guvernera) u ulici Kerkstraat – i obnovljene drvene kuće u karipskom stilu. Ronjenje u zalivu Oranje zanimljivo je i zbog delova zgrada iz XVIII veka koji su sada pod morem.
Obnovljeni i stabilizovani zidovi sinagoge iz 1737. godine