Kasos je najudaljenije i netaknuto ostrvo Dodekaneza. Mogu se posetiti živopisna sela ili uživati na prelepim plažama susednog ostrva Armathia. Penjati se liticama i posetiti udaljeni manastir Agios Georgios gde je vreme stalo. U ponudi su šetnje i izleti, na kojima će se posetilac upoznati sa istorijom hrabrih stanovnika Kasosa, koji još uvek drže do tradicije i koji su ponosni na svoje ostrvo. Uživa se u jednostavnim jelima od ribe upravo izvađene tu iz plavog mora od strane lokalnih ribara, a sa balkona sobe posmatra se sunce koje izlazi iz mora za još jedan lep dan najsavršenijeg odmora.
Geografija
Kasos (grčki Κάσος) je najjužnije ostrvo Dodekaneza. Sa 66,4 km2 zauzima šesto mesto po površini među ostrvima Dodekaneza, a među grčkim ostrvima je na 39. mestu po površini.
Kasos se proteže u smeru severozapad-jugoistok u dužini od 18 km, dok je najveća širina ostrva sedam kilometara. Ima oblik elipse i po tome je dosta sličan Rodosu (naravno, znatno je manjih dimenzija)! Najbliže ostrvo je Karpatos, kome upravno i pripada, a udaljeno je oko 6 km. Do Krita ima oko 50 km.
Kasos je okružen brojnim manjim nenaseljenim ostrvima, od kojih je najveće Armathia, udaljeno oko 2,6 km od severne obale kasosa. Armathia je dugačka 3,2 km, a široka 1,6 km i ima 2,6 km2 površine. Ostala ostrva su Makronisi, Plati, Karofilla, Lourika, Litra, Pontikonisi, Porionisi i Stroggili. Sa okolnim ostrvima površina opštine iznosi 69,5 km2.
Ostrvo je planinsko i kamenito, a najviši vrh Prionas dostiže 601 m visine. Obala ostrva je slabo razuđena, njena dužina je 59 km, a koeficijent razuđenosti je 2,04.
Klima Kasosa je sredozemna sa dugim, sušnim letima i blagim i kišovitim zimama. Nedostatak vode je značajno ograničenje, budući da Kasos nije blizu kopna tako da postoji i nedostatak podzemnih izvora, ali ima izvora vode. Zbog toga su biljni i životinjski svet osobeni za ovu klimu. Od gajenih kultura dominiraju maslina i vinova loza.
Istorija
Homerova era: Kasos su prvi naselili Feničani, koji su ga nazvali Ostrvom morske pene. Kasnije su ga naselili Dorani (Dorci), pre Trojanskog rata (1193-1184. godina p.n.e) To je zabeleženo u Homerovoj “Ilijadi”, gde se pominje činjenica da se Kasos takođe priključio u kampanji protiv Troje. Kasos je sačuvao isto ime još od Homerovog vremena, a prethodno se zvao Amphi, Astravi i Achni. Tokom persijskih ratova (490-479. godine p.n.e) sva ostrva u istočnom Mediteranu, uključujući Kasos, bila su pod apsolutnom dominacijom svemoćne atinske države i morao je da doprinese 1000 drahmi godišnje. Tokom vladavine Aleksandra Velikog Kasos je zadržao neutralan stav.
Rimsko carstvo: Rimski građanski rat nakon ubistva Julija Cezara 53. godine p.n.e. zatekao je ostrvo u propadanju, ali je zadržavao autonomiju sve do vladavine cara Vespazijana (69-79. godine). Nakon toga Rodos i ostala ostrva su pokorili Rimljani, i na kraju, za vreme vladavine Dioklecijana (284-305. godine) su bili deo XVIII pokrajine Rimskog carstva, a Kasos je bio povezan sa Kritom. Kasnije, 730. godine, ostrva u istočnom Egeju dobijaju ime Dodekanez.
Srednji vek: Kasos je bio česta meta gusarskih napada. 1207. godine ostrvo su okupirali mlečani sa Krita, a 1287. godine Đenovljani. 1306. godine Kasos i Karpatos pripali su venecijanskoj porodici Cornaro. Podložan stalnim napadima gusara, Kasos je 1418. godine devastiran i kasnije ponovo naseljen, zajedno sa ostrvom Astipalaja, Albancima.
Turska okupacija: 1537. godine Kasos i Karpatos zauzeli su Turci. Za vreme turske okupacije sva ostrva Dodekaneza uživala su u privilegijama koje im je dodelio sultan Sulejman. Svim turskim generalima, admiralima i državnim zvaničnicima, bilo je zabranjeno u slučaju da dođu u kontakt sa lokalnim stanovništvom, da ih maltretiraju ili ometaju u njihovim poslovima. Iz tog razloga su ostvrljani plaćali poseban porez u naturi dva puta godišnje. Bila im je dozvoljena samouprava na čelu sa izabranim starešinom zajednice. Kasos je bio napušten i razoren od 1579-1599. godine. Novi stanovnici su ga naselili pre 1622. godine, kada se odvojio od Arhiepiskopije Karpatos i uspostavio svoju patrijarhalnu pokrajinu. 1670. godine broj stanovnika na ostrvu iznosio je 5.000.
Ruska okupacija: Tokom Rusko-turskog rata (1768-1774) ostrvo su okupirali Rusi koji su u više navrata bili upleteni u sukobe sa Grcima. Nakon potpisivanja Kučuk-Kainardžijskog mira (10-12. jula 1774. godine), Rusi su napustili ostrvo, koje je ponovo dospelo pod tursku dominaciju. Francuski filozof Claude Savary, koji je posetio Kasos 1778. godine, daje veoma živu sliku dolaska u istorijsku malu luku poznatu kao Boukas. On takođe opisao legendarno gostoprimstvo, tradiciju, nošnju, običaje, hrabrost i dao najviše pohvale za sposobnosti za opstanak. Stanovnici Kasosa zajedno sa ostalim žiteljima Dodekaneza, uprkos turskom ropstvu, uspeli su da žive uobičajenim životom: imali su samoupravu, održavali škole i držali do nacionalnog i verskog morala.
1824: Kasos je bio pionirsko ostrvo u grčkom ustanku: istorijski zapisi u kome se veliča doprinos stanovnika Kasosa su brojni. U to vreme Kasos je posedovao trgovačku flotu od oko 100 dobro naoružanih brodova. Moć Kasosa je ometala planove Mohameda Alija, turskog guvernera Egipta, koji je želeo da uspostavi bazu na Kritu pre napada na Peloponez, a pre toga bio je odlučan da uništi Kasos. Upozoreni njegovim namerama, stanovnici Kasosa su uporno apelovali na Hidru – takođe sa snažnom flotom – za pomoć, ali to nije bilo na vidiku.
Uništenje Kasosa bilo je povereno bivšem gusaru sa velikim iskustvom Ismailu Gibraltaru. Doplovio je na Kasos 27. maja 1824. godine sa moćnom flotom od 45 brodova, kao i 4.000 Albanaca. Pomorska bitka se odigrala u blizini ostrvca Makra, odakli su Turci gađali naselje Agia Marina. Artiljerija Kasosa duž obale je pružala otpor i opsada trajala sve do 7. juna, kada je, uprkos herojskom otporu ostrvljana, 1.500 Albanaca uspelo da se iskrca na plažu Antiperatos. Moguće je da je ovo, jedino pogodno mesto za desant zapadno od naselja Fry, otkrio izdajnik. Četvorica čuvara su ubijena, a Albanci su nastavili do Agia Marine gde su nemilosrdno klali civilno stanovništvo, uglavnom žene i decu. Celo ostrvo je opljačkano, razoreno i spaljeno do temelja.
Italijanska okupacija: Kada je grčka revolucija došla do svog uspešnog kraja i formirana je nova država 1829. godine, Kasos i ostatak Dodekaneza su izostavljeni; ostali su pod turskom vlašću – ukupno blizu 400 godina. 1912. godine Italijani su u ratu protiv Turaka okupirali Dodekanez, uključujući naravno i Kasos. 12. maja 1912. godine mornari sa italijanskog brod Regina Elena okupirali su ostrvo. Kasos je sa ostatkom Dodekaneza postao deo Isole Italiane dell’Egeo. Ipak, stanovnici Kasosa nisu prestajali sa ispoljavanjem nacionalističkih snova za ujedinjenjem sa matičnom državom. To se dogodilo tek 7. marta 1948. godine. Važno je napomenuti činjenicu da se stanovništvo Kasosa tokom italijanske okupacije drastično smanjilo.
Stanovništvo
Fry
Pre 200 godina na Kasosu je živelo oko 11.000 stanovnika, a danas ih ima 10 puta manje. 1912. godine bilo je 6.700 stanovnika, a tokom italijanske okupacije došlo je do značajnog pada broja stanovnika. Ostrvljani su se ranije bavili izgradnjom brodova, ali sa pojavom parobroda, drveni jedrenjaci koji su se pravili na Kasosu postali su nepotrebni. U drugoj polovini XIX veka počelo je masovnije iseljavanje sa ostrva, najpre u Egipat (oko 5.000 stanovnika), zatim u Istanbul, kopneni deo Grčke, SAD i Južnu Afriku. Do 1920. godine od 2.300 domaćinstava na ostrvu, ostalo je samo njih 400.
Po popisu 2001. godine stanovnika je bilo manje od hiljadu (990), a poslednji popis 2011. godine zabeležio je 1.084 stanovnika u pet naselja: Agia Marina 444, Fri ili Fry 357, Arvanitochori 169, Poli 80 i Panagia 34. Upravno središte ostrva je luka Fry, ali je najveće naselje obližnja Agia Marina.
Razvoj turizma u proteklih dvadesetak godina doprineo je prosperitetu ostrva i smanjenju pada broja stanovnika. Poslednjih godina sve su brojniji povratnici iz Amerike, koji ulažu u izgradnju i ponovo se nastanjuju u zavičaju.
Poli
Privreda
Danas se privreda Kasosa sve više zasniva na turizmu i pomorstvu, a sve manje na tradicionalnoj poljoprivredi (masline, vinova loza, manje južno voće).
Kasos je ostrvo koje izbeglo masovni turizam, pre svega zbog loših saobraćajnih veza i prilično izolovanog položaja. Ostrvo ima posebnu lepotu jer nudi veliku raznovrsnost kada su u pitanju plaže, i sa lokalnom zajednicom koje ima živ društveni život sa mnogim kulturnim i sportskim aktivnostima. Ostrvo je prijateljsko i toplo mesto za boravak, gde meštani dočekuju goste sa toplom dobrodošlicom i gostoprimstvom.
Kasos je poznat po kvalitetnoj ribi, sirevima i drugim specijalitetima.
Saobraćaj
Već je spomenuto da je Kasos slabo saobraćajno povezan, iako poseduje aerodrom, koji je dovoljne veličine da prihvati manje avione (kao što je ATR 42).
Međutim, letova nema mnogo. Pronašao sam jedan let nedeljno iz mesta Sitija na Kritu, dok je veza sa Karpatosom gotovo svakodnevna. Cena karte je oko 40 €, a let traje najviše 20 minuta (dva aerodroma su udaljena samo oko 20 km). Navodno, postoji i veza sa Rodosom, ali je nisam pronašao (možda samo u špicu sezone).
Trajektnih linija za Kasos ima veoma malo, tek tri puta nedeljno. Kasos je samo usputna stanica na liniji koja povezuje Pirej sa Rodosom. U zavisnosti od maršrute trajekta, putovanje od Pireja do Kasosa traje od 16 sati, pa do neverovatnih 24 časa! Sa Karpatosa se na Kasos može prebaciti sredom (u 2:30 ujutro), četvrtkom (u 14:50 h) i nedeljom (u 10:20 h). U suprotnom smeru to je moguće izvesti utorkom (u 10:10 h), sredom (u 18:25 h) i subotom (u 17:45 h). Putovanje traje oko 1:35 h, a cena karte za putnike je 8 €. Sreda je dan kada se sa Karpatosa može prebaciti na Kasos i uveče vratiti nazad. Cena karte za prevoz od Pireja do Kasosa kreće se od 44 € (ekonomska klasa) do 109 € (ukoliko se želi spoljna kabina sa prozorom). Za prevoz automobila potrebno je platiti dodatnih 96 €. Putovanje od Rodosa do Kasosa traje oko sedam sati, a od gradova sa Krita, Sitije i Agios Nikolaosa traje 2,5 sata, odnosno pet sati.
Put duž severne obale ostrva
Mreža asfaltnih puteva na samom ostrvu povezuje svih pet naselja, plus manastire Agios Mamas i Agios Georgios i crkvicu Agia Kiriaki, odakle se pruža fantastičan pogled na okolno more. Asfaltni put za manastir Agios Georgios produžava do plaže Helatro. Na nenaseljenom delu ostrva nema ne samo asfaltnih puteva, već praktično bilo kakvih puteva. Ukupna dužina svih asfaltnih puteva na ostrvu iznosi 40 km.
Znamenitosti
Živopisna, istorijska luka Boukas sa drvenim ribarskim čamcima nalazi se u glavnom gradu ostrva. Takođe se u naselju Fry nalazi spomenik herojima iz 1821. godine, okružen sa četiri mala topa.
U selu Poli postoje ruševine drevne tvrđave Kasoskog akropolja. Brdo na kome je tvrđava izgrađena do današnjih dana zadržalo je naziv Kastro (tvrđava).
Manastiri Agios Mamas (7 km od naselja Fry) na istočnom i Agios Georgios (12 km od naselja Fry) na zapadnom delu ostrva lako su dostupni, budući da do njih postoje asfaltni putevi.
Agios Mamas
Agios Georgios
Pećine
Pećina Ellinokamara ili Stilokamara (na slici) nalazi se jugozapadno od Agia Marine, udaljena 15 minuta hoda stazom. Na tom mestu je mala dolina, Paradisi, sa maslinama i poljima koja se prostiru od ulaza u pećinu sve do mora. Meštani su koristili pećinu kao sklonište prilikom napada gusara. Ulaz u pećinu – 30 m širok i 10 m visok – bio je blokiran tokom antike kamenim zidom koji je imao dva otvora. U pećini je pronađena keramika iz različitih perioda, uključujući i mikenski period. Čini se da je pećina bila mesto obožavanja od mikenskog do helenističkog doba.
Pećina Selai sa impresivnim stalaktitima takođe se nalazi jugozapadno od Agia Marine, na rastojanju od oko 2 km, kada se produži stazom od pećine Ellinokamara. Duboka je 30 m i visoka osam metara.
Muzeji
Opštinska biblioteka u naselju Fry smeštena je u prelepoj zgradi sa stubovima.
Arheološka zbirka smeštena je u staroj gradskoj sali, a mogu se videti natpisi, arhitektonski elementi, novčići, keramičko posuđe i granate, kao i predmeti iz svakodnevnog života. Posebno značajne su helenističke kamene ploče u obliku diska sa natpisima, pronađene na Akropolju u naselju Poli.
Etnografski muzej je u naselju Arvanitochori.
Aktivnosti
Ronjenje, jedrenje (jedrilica ili na dasci) i ribolov su aktivnosti kojima se mogu baviti turisti na Kasosu. Jedini problem je što se oprema nema gde iznajmiti – mora se imati svoja.
PLAŽE
Plaže na Kasosu su Fry, Emborios, Agios Konstantinos, Armathia i Helathros. Tu je i stenovita plaža Ammoua 3,5 km zapadno od naselja Fry, plaža Antiperatos 4,5 km takođe zapadno od naselja Fry i odatle se pešice stiže do male šljunkovite plaže Fokiokamara.
Ko je ludo hrabar može da prepliva do ostrva Armathia koje ima lepu peščanu plažu (na slici plaža Marmara na tom ostrvu). Drugi način da se stigne do tog ostrva jeste iznajmljivanje čamca.
Većina plaža na ostrvu dostupna je samo čamcem, i potrebno je poneti zalihe za boravak na plaži.
Emporios:
Emporios, stara trgovačka luka oko 600 m istočno od naselja Fry, ima malu peščanu plažu koja okuplja najviše kupača na ostrvu. Plaža je uređena, u blizini su dva restorana i poslastičarnica, tako da se može provesti ceo letnji dan u opuštenoj atmosferi i uživanju u moru. Takođe se odatle može krenuti u oblizak ostrva sa nekim od brodova koji prave kružnu turu oko ostrva ili posetiti najveću crkvu na ostrvu Panagia.
Chelatros (Helatros, Helathros):
Plaža Helatros nalazi se u jugozapadnom delu Kasosa. Od naselja Fry udaljena je oko 13 km asfaltnim putem. Plaža je sa šljunkom i peskom i bistrom, plavom vodom. Zaliv Helatros je prirodna luka, koju su još u antičko doba koristili minojski moreplovci kao sklonište za brodove.
Veoma dobro je zaštićena od severnih vetrova, dok se na otvorenom moru formiraju jedinstveni talasi, koji predstavljaju mali raj za sve one koji vole jedrenje na dasci. Plaža nudi veoma opuštajuće plivanje; njena lepota definitivno kompenzuje relativno težak prilaz plaži (verovatno je napisano pre nego što je asfaltiran put do plaže).
Avlaki:
Plaža Avlaki nalazi se oko 1800 m zapadno od plaže Helatros. Može joj se prići morskim putem, a verovatno i stazom od manastira Agios Georgios, koji je udaljen oko 1500 m.
Plaža ima retku poziciju, smeštena je između ostrva Kasos i jednog njegovog poluostrva.
Između plaža Helatros i Avlaki nalazi se plaža Hohlakia, koja je kao i plaža Avlaki dostupna samo sa mora.
Tripitou (Trita):
Plaža Tripitou se nalazi na severozapadnoj obali Kasosa, na kraju isušenog rečnog korita.
Do plaže je moguće doći samo morskim putem.
Ono što joj daje draž je “kapija” – Tripitou.
Fokiokamara:
Plaža sa krupnim kamenjem u oblasti Antiperatos, dostupna samo sa mora.
Antiperatos:
Na zapadnoj obali Kasosa u području Antiperatos nalaze se četiri usamljene plaže sa šljunkom u svim bojama. Od naselja Fry udaljene su oko 4,5 km.
Ammoua:
U zapadnom delu ostrva, na području Antiperatos, može se posetiti plaža Ammoua, dobro uređena plaža puna ljudi. Od naselja Fry udaljena je 3,5 km asfaltnim putem.
Marmara (na ostrvu Armathia):
Među plažama Kasosa jedna se ističe po ekstremnoj lepoti. U stvari, plaža Marmara se ne nalazi na samom Kasosu, nego na obližnjem ostrvu Armathia. Izgled plaže je neverovatan spoj tropskog i kikladskog pejzaža. Plaža je prekrivena sitnim peskom i belim gipsom, koji se pojavljuje u mnogim delovima morskog dna dajući moru neverovatnu boju. Za mnoge je Marmara jedna od najlepših plaža Mediterana. Plaža je dostupna samo sa mora, čamcem, nešto što daje poseti, osim emocija lepote, dodatni romantični ton.
Armathia je danas nenaseljeno ostrvo, njegova istorija je duga, dok je podzemlje bogato gipsom izuzetnog kvaliteta.
Jezero na ostrvu Armathia