Eolska ostrva (Liparska ostrva, Lipari, na sicilijanskom isuli Eoli) je grupa ostrva vulkanskog porekla u Tirenskom moru od 20-55 km severno od Sicilije. Od 2000. godine stavljeni su na listu Svetske baštine UNESCO.

Arhipelag ima dva aktivna vulkana Stomboli i Vulcano i razne manifestacije sekundarnog vulkanizma. Popularna je turistička destinacija sa preko 600.000 posetilaca godišnje.

Italijansko ime arhipelaga potiče od grčke legende po kojoj je bio dom grčkog boga vetra Eola. Prema grčkoj legendi Eolska ostrva su bila i dom boga Vulkana, kao i divova Kiklopa.

Geografija

Eolska ostrva formiraju arhipelag koji se sastoji od sedam ostrva i brojnih ostrvaca i hridi koji se pojavljuju iznad površine mora. Sedam ostrva je poređano tako da čine oblik horizontalnog slova Y,  sa osovinom okrenutoj prema zapadu. Kada je vidljivost dobra i nema magle, vidljivi su sa većeg dela tirenske obale Sicilije i južnog dela kalabrijske obale.

Sedam glavnih ostrva su:

• Lipari (37,3 km² – približno 10.700 stanovnika).
• Salina (26,4 km² – približno 2.600 stanovnika), sa hridi Faraglione.
• Vulcano, najjužnije ostrvo arhipelaga (20,9 km² – približno 300 stanovnika).
• Stromboli, sa ostrvcetom Strombolicchio, na severoistočnom kraju arhipelaga (12,2 km² – približno 500 stanovnika).
• Filicudi (9,5 km² – približno 250 stanovnika).
• Alicudi, najzapadnije ostrvo arhipelaga (5,1 km² – približno 100 stanovnika).
• Panarea (3,3 km² – približno 240 stanovnika), sa ostrvcima Basiluzzo, Dattilo i Lisca Bianca.

Ukupna površina svih ostrva je 114,7 km², a dužina obale je 64 km.

Današnji izgled Eolskih ostrva je proizvod vulkanske aktivnosti od pre više od 260.000 godina (kvartar). Lava se na ovom mjestu uzdigla 3.600 m sa dna mora, o čemu svjedoči nekoliko podvodnih vulkana kao što su Magnani, Vavilov, Marsili, Palinuro i dva neimenovana. Vulkani Eolskih ostrva su predmet proučavanja geologa poslednjih 200 godina, tokom koga su naučnici prisustvovali dvema erupcijama (Vulcano i Stromboli), pa su naučni nalazi iz ovog područja nezamenljivo obogatili nauku vulkanologije.

Erupcija Strombolija 2004. godine

1990. godine sicilijanski geolog Sergio Cucchiara pronašao je novu vrstu guštera na steni La Canna, u blizini ostrva Filicudi, koju su registrovali Univerzitet u Palermu i Britanskji muzej. Druge podvrste guštera su pronađene i na hridi Scoglio Faraglione di Salina, Strombolicchio i ostrvu Vulcano. 

Istorija

Ljudsko prisustvo na arhipelagu datira još od davnina. Praistorijske ljude je u stvari sigurno privlačilo prisustvo velikih količina opsidijana, staklaste supstance vulkanskog porekla zahvaljujući kojoj su Eolska ostrva bila u središtu trgovačkih puteva. Prva naselja nastala su već u neolitskom dobu između 5500. i 4000. godine p.n.e. na ostrvima Lipari i Salina sa tragovima keramičkih vaza i obrađenog opsidijana. Opsidijan, koji je u to vreme bio veoma traženi materijal, jer je bio među najoštrijim materijalima dostupnim čoveku u to vreme, podstakao je intenzivan komercijalni saobraćaj. Opsidijan sa Eolskih ostrva je posvedočen na Siciliji, južnoj Italiji, Liguriji, Provansi i Dalmaciji. Tako je na ostrvu Lipari nastalo veoma veliko naselje. Opsidijan je takođe transportovan na Salinu gde je prerađivan.

Takođe su iz perioda neolita, na platou Rinicedda na ostrvu Salina, otkriveni ostaci kolibe sa fragmentima glinene mešavine: međutim, tipične rupe za stubove postavljene za podupiranje konstrukcija koliba nisu prisutne. Iz istog doba potiče i naselje Castellaro Vecchio na ostrvu Lipari, gde je pronađena keramika koja pripada kulturi Stentinello. Vaze su rađene ručno, jer strug još nije postojao. Oblici i ukrasi, dobijeni rukama ili šilom za grebanje površine, prilično su jednostavni. Tu su i šareni ukrasi sa crvenim trakama uvezenim iz južne Italije. Jedna od najnaprednijih faza neolita je otkriće fragmenta naslikanog u "Serra d'Alto stilu" sa rta Milazzese na ostrvu Panarea. U IV milenijumu p.n.e. naselja su nastala na svim eolskim ostrvima osim na Vulcanu.

Praistorijsko naselje na rtu Milazzese, ostrvo Panarea

Iz bakarnog doba (3000-2300. godine p.n.e.) postoje tragovi koliba na ostrvima Filicudi, Panarea, Stromboli i Salina. Između XVI i XIV veka p.n.e, Eolska ostrva su doživela porast važnosti jer su se nalazila na trgovačkom putu metala: posebno se čini da se trgovalo kalajem koji je stizao morem iz dalekih britanskog carsta i prolazio kroz Mesinski moreuz prema istoku.

Uticaji iz oblasti centralno-južne Sicilije su se zadržali sve do bronzanog doba. Za bronzano doba ima i uvoza iz mikenskog sveta i sa Bliskog istoka. Lipari je tada kolonizovala grupa Grka, oko 580. godine p.n.e.

Čak i u grčkom periodu arhipelag je predstavljao ključnu tačku susreta između Tirena (Etruraca), Feničana (Kartaginjana) i Grka (kako iz same Grčke, tako i sa Sicilije). Bogate nekropole Lipara donele su vaze i materijale uvezene iz Grčke (iz Korinta, Atine i Jonije) i raskošne lokalne produkcije. Od posebnog interesa su i terakote i vaze iz IV veka.

Tokom Prvog punskog rata ostrva su bila poprište sukoba između Rima i Kartagine, a Liparu je osvojio Rim 252. godine p.n.e. U rimsko doba Liparska ostrva su postala centri trgovine sumporom, stipsom, solju i vinom. I u ovom slučaju, bogati zlatarski i grobni predmeti sa staklenim posudama i fragmentima koji se pripisuju sarkofazima i pogrebnim statuama pokazuju dobar životni standard, verovatno povezan sa širenjem senatorskog imanja.

836-837. godine arhipelag je napala muslimanska flota koju je predvodio al-Fadla ibn Jakuba. Ona je opustošila Eolska ostrva i zauzela je nekoliko tvrđava na severnoj obali Sicilije, između ostalih i obližnji Tyndaris. U XI veku Lipari su osvojili Normani koji su na njemu postavili benediktinsku opatiju i sa Rogerom II je uzdigli u biskupiju.

1544. godine, kada je Španija objavila rat Francuskoj, francuski kralj Franjo I je zatražio pomoć od osmanskog sultana Sulejmana Veličanstvenog. On šalje flotu kojom komanduje Khayr al-Din Barbarossa koja napada Eolska ostrva, ubijajući i deportujući mnoge njene stanovnike. Prema njegovom planu, Eolska ostrva su trebalo da budu predstraža sa koje se napada Napulj.

Drevni hram na Salini

Tokom narednih vekova, posebno počev od druge polovine XVI veka, arhipelag je ponovo nastanjen doseljenicima koji su dolazili uglavnom sa Sicilije i italijanskih poluostrva donjeg Tirenskog mora (Kalabrija i Kampanija). Oni su značajno povećali broj stanovnika ostrva, pridruživši se mnogo manjoj grupi starosedelaca, koja je preživela osmanska razaranja i još uvek je na njima boravila. U eri Burbona ostrvo Vulcano je korišćeno kao kaznena kolonija za prisilno vađenje stipse i sumpora.

Različite “kulture” Eolskog arhipelaga su posvedočene i ilustrovane u Liparskom regionalnom arheološkom muzeju, koji čuva nalaze od praistorijskog doba (od 5000. godine p.n.e) do grčko-rimskog doba (od VI veka p.n.e. do VI veka n.e) i srednjovekovno (vizantijsko i normansko-švapsko doba) ilustrovano veoma bogatom produkcijom specijalističkih i obrazovnih tekstova iu svojim podružnicama na ostrvima Filicudi i Panarea. Muzej se sastoji od tri velike zgrade posvećene praistoriji, grčko-rimskom gradu, natpisima i dokumentaciji o vulkanološkim aspektima arhipelaga.

Stanovništvo

U administrativnom pogledu Eolska ostrva pripadaju Metropoliten gradu Messini, a podeljena su na četiri opštine. Ostrvo Salina je iz nekog razloga podeljeno na tri opštine (Leni, Malfa i Santa Marina Salina), dok opštini Lipari pripadaju sva preostala ostrva. Po proceni na dan 1. januara 2023. godine na Eolskim ostrvima živelo je 15.015 stanovnika, od čega 12.585 u Opštini Lipari, a 2.530 u tri opštine na ostrvu Salina. Gustina naseljenosti iznosi 122 stanovnika/km².

Najnaseljenije ostrvo je Lipari, a slede Salina, Stromboli, Vulcano, Filicudi, Panarea i Alicudi.

Saobraćaj

Do Eolskih ostrva saobraća veći broj trajekata i hidroglisera iz luka Cefalù, Capo d’Orlando, Patti, Vibo Valentia, Messina, Milazzo (glavna luka za dolazak na Eolska ostrva), Palermo, Sant’Agata di Militello, Salerno, Reggio Calabria, Tropea, Napulj i Cetraro. Aerodroma nema.

L I P A R I

Lipari je najveće ostrvo istoimenog arhipelaga ili Eolskih ostrva. Zahvata oko 32,5% površine arhipelaga. U antici je bio poznat pod imenom Lipara (Λιπάρα, od λιπαρός na starogrčkom, što znači debeo, sladak i po tome bogat, briljantan i plodan). Takođe se zvao Milogonide ili Meligunide (Milogonis ili Meligunis, Μελιγουνίς).

Geografija

Lipari je najveće u lancu ostrva u vulkanskom arhipelagu koji se nalazi između Vezuva i Etne. Ostrvo je udaljeno je 28 km od Sicilije. Dugačko je u smeru sever-jug 9,6 km, a najveća širina je 6,9 km. Zahvata površinu od 37,29 km². Po merenjima na Google Earthu dužina obale je 30,2 km, a shodno tome koeficijent razuđenosti je 1,40. Najviša tačka na ostrvu je Monte Chirica na 602 m.

Geolozi se slažu oko činjenice da je ostrvo Lipari nastalo nizom od četiri vulkanska pokreta, od kojih je najvažniji bio treći, koji je verovatno trajao od 20.000 godine p.n.e. do 13.000. godine p.n.e. Još jedan važan fenomen trebalo je da se dogodi oko 9000. godine p.n.e. Značajna erupcija je zabeležena u V veku n.e, kada je plovućac iz vazduha, zajedno sa vulkanskim pepelom, prekrio rimska sela na ostrvu. Pošto je poslednji put eruptirao 1230. godine, smatra se još aktivnim vulkanom, iako u fazi mirovanja. Još uvek se mogu videti pareće fumarole i hidrotermalna aktivnost. Kao rezultat vulkanskog porekla, ostrvo je prekriveno plovućcem i opsidijanom. Iskopavanje plovućca je postalo velika industrija na Liparima, a bled plovućac sa Lipara se isporučuje širom sveta.

Istorija

Izvesno vreme Lipari su bili sedište episkopa i na Liparima su se nalazile mošti svetoga apostola Vartolomeja. Posle Drugog svetskog rata, Edda Ciano, jedna od Musolinijevih ćerki, bila je smeštena na Lipari u egzil.

Stanovništvo

Nema tačnih podataka o broju stanovnika ostrva, ali ih je oko 10.700. Za vreme turističke sezone od maja do septembra broj stanovnika može doseći 20.000.

Pored glavnog grada, većina stanovništva tokom cele godine živi u jednom od četiri glavna sela: Pianoconte je skoro na zapadu preko ostrva, Quattropani (819 stanovnika 2001. godine) na severozapadu, Acquacalda (291 stanovnik 2001. godine) je duž severne obale, dok je Canneto (1.882 stanovnika 2001. godine) na istočnoj obali severno od grada Lipari.

U glavnom gradu, koji se zove isto kao i ostrvo, najprometnija ulica je Corso Vittorio Emanuele II, poznata među stanovnicima jednostavno kao “Il Corso” (ulica). Najkarakterističnija ulica je Via Garibaldi, od koje se odvajaju brojne uličice. Ona povezuje tvrđavu Lipari sa trgom Piazza Ugo di Sant’Onofrio, poznatom kao “Marina Corta”. Ovaj trg je jedan od najkarakterističnijih trgova Eolskih ostrva, nepravilnog oblika, sa pogledom na more i prepun barova i restorana. Na krajnjem istoku trga nalazi se tvrđava Lipari, dok se na strani mora nalazi istorijska crkva Anime del Purgatorio (Duša čistilišta). Trg je, zahvaljujući svom položaju, veoma prometan, posebno tokom letnjih večeri.

Ulica Vittorio Emanuele II

Trg Marina Corta

Drugi trg u istorijskom centru Liparija je Piazza Giuseppe Mazzini, poznat kao “Sopra la Civita”. Odatle se može pristupiti tvrđavi i katedrali. Na trgu, koji je renoviran od 2011. godine i ponovo otvoren 2018. godine, nalazi se Gradska kuća. Druga važna ulica je Via Francesco Crispi, poznatog kao Marina Lunga, obale koja povezuje grad Lipari sa naseljem Canneto.

Plaža Praia Vinci na jugu ostrva

Kao i u svakoj oblasti Sicilije, takođe na ostrvu Lipari, i na Eolskim ostrvima uopšte, razvile su se posebne tradicije u pogledu kuhinje, a pogotovo u pogledu proizvodnje deserta. Najpoznatiji su nacatole i spicchitedda.

Nacatole se sastoji od spoljašnjeg peciva i unutrašnjeg punjenja. Spoljašnje testo se pravi od brašna, svinjske masti, jaja i šećera, dok je unutrašnje uglavnom mešavina badema, šećera, soka od mandarine i raznih začina (cimet, karanfilić itd). Posebnost poslastice je u tome što se jednom sastavljeno, spoljašnje testo ukrašava pincetom i oštricama tako da se dobije prefinjena izrada i visok stilski uticaj.

Spicchitedda je poput nacatola, tipični eolski slatkiš koji se priprema tokom božićnog perioda. Deserti se odlikuju svetlo braon bojom zbog upotrebe kuvanog mošta, koji se obično naziva kuvano vino, a posebno su začinjeni. Testo se pravi od brašna, šećera, kuvanog vina, svinjske masti i aromatizira se prema porodičnom ukusu i tradiciji karanfilićem, korom od pomorandže ili mandarinama i cimetom.

Tradicije i folklor

Stara tradicija zaseoka Quattropani je da se sušene bundeve stavljaju kako bi se zaštitila vrata kuća i kako bi se mahare (veštice) držale podalje; nadalje, legenda kaže da usred noći tri žene, obučene u crno, lutaju ulicama.

Prema lokalnoj legendi, postoji sićušna vila koja se zove u fuddittu (vilenjak), ili takođe u cappidduzzu (šeširić), koja se vidi kako skače sa jednog vrha ostrvskih planina na drugi. Vilenjak može deliti bogate poklone i činiti razne nestašluke.

Privreda

Lipari su posebno poznati po vinogradima i grožđu visokog kvaliteta. Grožđe liparka ili liparija dobilo je ime upravo po ostrvu sa koga potiče.

Saobraćaj

Luka ostrva Lipari zove se Sottomonastero. Sledi kraći pregled brodskih linija.

Sa Sicilije

• Trajekt iz luke Milazzo brodara “Siremar”. Vreme plovidbe je oko dva sata.
• Brod iz luke Milazzo brodara “NGI” sa polascima u 6:30 i 21 h. Vreme plovidbe je oko 2,5 sata.
• Hidrogliser iz luke Milazzo brodara “Liberty Lines”. Vreme plovidbe je oko 1 sat.
• Hidrogliser iz Palerma, sa zaustavljanjem u luci Cefalù, brodar “Liberty Lines” samo u određenim delovima godine.
• Hidrogliser iz luke Messina brodara “Liberty Lines” sa polaskom u 14:10 h.

Iz kontinentalne Italije

• Brod iz Napulja prevoznika “Siremar”, polazi iz Napulja u 21 h i dolazi na Lipari u 10:30 h sledećeg dana. Saobraća samo određenim danima u nedelji, što zavisi u zavisnosti od sezone.
• Hidrogliser iz Reggio Calabrije brodara “Liberty Lines” polazi u 13:25 h, samo u špicu sezone.
• Hidrogliser iz Napulja brodara “Liberty Lines” saobraća samo u određenim delovima godine.
• Hidrogliser iz Salerna brodara “Alicost” saobraća samo u špicu sezone.

Na ostrvu tri provincijska puta (strade provinciali). SP 179 ide od grada Lipari južnim i zapadnim delom ostrva do mesta Acquacalda na severu ostrva u dužini od oko 15 km. SP 180 se nadovezuje na taj put i ide duž severne i istočne obale ostrva do grada Lipari u dužini od oko 11,3 km. SP 181 je prečica na jednom delu puta SP 180 koja prolazi kroz tunel i dugačka je tek 1 km.

Tunel na putu SP 181

Znamenitosti

Castello di Lipari dominira storijskim centrom Liparija. To je tvrđava koja je smeštena na visokoj litici sa pogledom na more. Gradu je u početku možda nedostajao odbrambeni zid, ali je odbranu pronašao u visinskoj razlici koja dominira i ravnicom i morem. Čini se da je gradski zid izgrađen u blokovima (pravilni i modularni paralelopipedi) u IV veku p.n.e, a ostala su prva sedišta kule iz IV-III veka p.n.e. Dalje strukture datiraju iz srednjeg veka, a posebno iz XI, a zatim XIII veka. Konačno, odbrambeni zidovi su iz španskog doba. Unutar zida nalazi se velika stratigrafija (geološka disciplina koja proučava i daje prikaz evolucije Zemlje, od njenog nastanka do danas) koja sa početka II milenijuma p.n.e. dopire do srednjeg i novog veka. Katedrala San Bartolomeo, izglasana 1084. godine i verovatno sagrađena oko 1130. godine i preuređena u različito vreme, do 1861. godine sa fasadom u kasnobaroknom stilu. Pored nje su veoma vredni ostaci Normanskog manastira Santissimo Salvatore, u kome su stubovi i kapiteli delom ponovo korišćeni od rimskih spomenika, a delom su srednjovekovne gradnje.

Eolski regionalni arheološki muzej, sa sedištem u kompleksu Castello di Lipari, jedan je od najznačajnijih na Mediteranu i ima pedesetak prostorija, u kojima je arheološki materijal izložen hronološkim redom. Mogu se razgledati dragoceni materijali iz grada i pogrebni predmeti, vaze, spomen-kamenje, nadgrobne stele i kameni sarkofazi koji svedoče o evoluciji kulta mrtvih. Takođe keramika raznih vrsta i oblika, pozorišne maske i glinene statue. Poseta je olakšana natpisima na italijanskom i engleskom jeziku koji su navedeni u detaljnoj i sažetoj verziji, za brzo čitanje.

PIETRA DEL BAGNO

Pietra del Bagno je stena koja se nalazi 520 m od zapadne obale ostrva Lipari. Vulkanskog je porekla, visoka 21 m i zahvata površinu od 2.100 m².

Na ovoj steni gnezdi se galeb klaukavac. Postoji mali broj beskičmenjaka, kao što su crveno-crna buba, jednu vrsta pauka i još jedna vrsta bube.

Dominantna biljna vrsta je iz porodice slezova ili slezovki (latinski malva arborea); tu su i morski elekampan i uska kristalna trava.

GPS koordinate: 38°28′30″ N, 14°53′45″ E.

FARAGLIONI DI LIPARI

Faraglioni di Lipari su dve stene pored južne obale ostrva Lipari, u blizini moreuza između ovog i ostrva Vulcano. Zovu se Pietra Lunga i Pietra Menalda i klasifikuju se kao vulkanski vrat (ili vulkanska kičma). To je vulkanska formacija nastala očvršćavanjem magme unutar vulkanskog dimnjaka, neka vrsta čepa koji ponovo izbija na površinu nakon erozije vulkanskog konusa.

Piuetra Lunga je bliža ostrvu Lipari, a od njega je udaljena 300 m. 100 m prema jugozapadu je Pietra Menalda. Pietra Lunga ima atraktivan "tunel". Ukupna površina obe stene je 0,175 ha ili 1.750 m2. Pietra Lunga je visoka 60 m, a Pietra Menalda 28 m.

Faraglioni di Lipari su ostaci vulkanskih građevina koje su prestale da eruptiraju u davna vremena. Atmosferski agensi su tada počeli da nagrizaju padine, sve dok nisu potpuno nestali. Zbog toga su ostale samo dve kule od očvrsnute magme (otpornije na atmosferske agense), koje su u početku bile unutar odgovarajućih vulkanskih kanala. 

Faraglionima i liticama Lipara ispred njih dominira mediteranski galeb klaukavac. Na stenama je prisutan i mali broj biljnih vrsta, od kojih je najznačajniji, posebno na Pietra Lungi, eolski različak, endem Eolskih ostrva.

Drevna književna tradicija je identifikovala Faraglioni di Lipari kao Lutajuće litice koje se pominju u "Odiseji".

Zaista postoji više analogija između Homerovog teksta i stena Faraglioni di Lipari: visoke i strme litice, more koje je često uzburkano i tuda prolaze brodovi, vulkanski fenomeni (krater ostrva Vulcano), i zato što su mnoga mesta opisana u Homerovom epu ne treba smatrati stvarnim, već imaginarnim. Međutim, tačna identifikacija između Lutajućih litica i stena Faraglioni di Lipari nije moguća, jer su predložena i druga mesta (naprimer Bosfor).

GPS koordinate: 38°26′23″ N, 14°56′35″ E.

V U L C A N O

Vulcano (na sicilijanskom Vurcanu) je najjužnije ostrvo u grupi Eolskih ostrva. Poznato je po vulkanskoj aktivnosti i sadrži nekoliko vulkanskih kaldera, uključujući jedan od četiri aktivna vulkana u Italiji koji nisu podmorski. Reč "vulkan" u nekoliko evropskih jezika, potiče od imena ovog ostrva, za koje su Rimljani verovali da je bilo dimnjak Vulkana, rimskog boga vatre.

Stari Grci su ovo ostrvo zvali Therasía (Θηρασία), a zatim Hiera (Ἱερά), kao i Thérmesa (Θέρμεσσα, izvor toplote).

Ostrvo administrativno pripada Opštini Lipari.

Geografija

Vulcano se nalazi 900 m južno od ostrva Lipari. Pošto je najjužnije u grupi Eolskih ostrva samim tim je i najbliže Siciliji, od koje se nalazi 20 km severno. Ostrvo je dugačko 7,7 km, a najveća širina je 4 km. Površina ostrva je 20,87 km², a dužina obale merena na Google Earthu je 27 km, pa je koeficijent razuđenosti  1,67. Najviši vrh ostrva je na 501 m nadmorske visine (po drugim podacima 499 m).

Vulkanska aktivnost u regionu je u velikoj meri rezultat tektonske aktivnosti, afrička ploča koja se kreće ka severu sreće se sa Evroazijskom pločom. Na ostrvu postoje tri vulkanska centra:

• Na južnom kraju ostrva nalaze se stari stratovulkani, Monte Aria (501 m), Monte Saraceno (481 m) i Monte Luccia (188 m), koji su se delimično urušili u kalderu Il Piano.

• Poslednji aktivni centar je Gran Cratere na vrhu konusa Fossa koji je izrastao u kalderi Lentia u sredini ostrva i imao je najmanje devet velikih erupcija u poslednjih 6.000 godina.

• Na severu ostrva je nekadašnje ostrvce Vulcanello (123 m), danas povezano sa Vulcanom niskom prevlakom širine 300 m koja može biti poplavljena po lošem vremenu. Pojavilo se iz mora tokom erupcije 183. godine p.n.e, kao zasebno ostrvce. Povremene erupcije iz tri konusa sa piroklastičnim tokovima i lavama dešavale su se od tada pa do 1550. godine, pri čemu je poslednja erupcija stvorila usku prevlaku koja ga povezuje sa Vulcanom.

Vulcano je miran od erupcije konusa Fossa od 2. avgusta 1888. godine do 22. marta 1890. godine, koja je na vrhu taložila oko 5 m piroklastičnog materijala. Stil erupcije koji se vidi na konusu Fossa naziva se vulkanska erupcija, jer predstavlja eksplozivnu emisiju piroklastičnih fragmenata viskoznih magmi uzrokovanih visokim viskozitetom koji sprečava da gasovi lako izađu. Ovu erupciju Vulkana je u to vreme pažljivo dokumentovao Giuseppe Mercalli (poznat po skali za merenje jačine zemljotresa). Mercalli je opisao erupcije kao “…eksplozije koje zvuče kao top u nepravilnim intervalima…” Kao rezultat toga, vulkanske erupcije su zasnovane na njegovom opisu. Tipična vulkanska erupcija može baciti blokove čvrstog materijala nekoliko stotina metara od otvora. Mercalli je izvestio da su blokovi od erupcije 1888-1890. godine pali u more između Vulcana i susednog Liparija, a nekoliko koji su pali na ostrvo Vulcano fotografisali su on ili njegovi pomoćnici.

Erupcija vulkana 23. novembra 1888. godine

Istraživanje lokalnih podzemnih voda od 1995. do 1997. godine pokazalo je njihovu temperaturu od 49-75°C, hemijski sastav natrijum sulfat-hlorid i skoro neutralan pH u bunarima za vodu najbližim padinama vulkanskog konusa. Ovo je uglavnom zbog kondenzacije na obroncima vulkanskog konusa i interakcije vode i stene.

U novembru 2021. godine 150 osoba je evakuisano iz područja ostrvske luke zbog povećane vulkanske aktivnosti i gasova; u oktobru 2021. godine izdato je narandžasto upozorenje (amber alert) nakon nekoliko značajnih promena u parametrima vulkana.

Ostrvo zapravo duguje svoje postojanje spajanju nekoliko vulkana od kojih je najveći Vulcano della Fossa, severnije je Vulcanello (123 m), povezan sa ostatkom ostrva prevlakom. U XII veku su bili razdvojeni morem; o spajanju se čuje tek u XVI veku. Možda su Vulcano i Vulcanello dva delimična ognjišta istog velikog vulkanskog ognjišta; južni Monte Aria (500 m), potpuno neaktivan, formira ogromnu visoravan sačinjenu od lave, tufa i holocenskih aluvijalnih naslaga i Monte Saraceno (481 m).

Glavni vulkan, na zapadu, izgleda da je nastao nakon gašenja južnog vulkana; sa veoma kiselom lavom, stvorio je planinu zvanu Vulcano della Fossa (ili Gran Cratere ili Vulcan Cone), visoku 386 m, sa veoma strmim padinama, sa ugašenim kraterom na severu, zvanim Stara kovačnica. Na severozapadu se nalazi nedavni tok opsidijana iz 1771. godine, nazvan Pietre Cotte. Aktivni krater se nalazi nešto pomeren na severozapad.

Iako se poslednja erupcija dogodila 1888-1890. godine, vulkan nikada nije prestao da pokazuje svoju vitalnost i danas se primećuju različiti fenomeni: fumarole, mlazevi pare kako na grebenu tako i na pod vodom i prisustvo sumpornog blata sa cenjenim terapeutskim svojstvima. Na severu, brojne fumarole nastavljaju da emituju bornu kiselinu, amonijum hlorid, sumpor, koji napajaju industrijski kompleks za proizvodnju sumpora. S obzirom na toksičnost gasova koje emituju fumarole, prići im je moguće samo uz pratnju ovlašćenih vodiča.

Istorija

Ostrvo se u grčkim mitovima pojavljuje kao privatna livnica boga Hefesta, zaštitnika kovača. Grčki mitovi beleže još dve njegove livnice, na Etni i Olimpu. Grčki geograf Strabon (64. ili 63. p.n.e.-24. n.e) takođe pominje Thermessu kao Hefestovo sveto mesto, ali nije sigurno da li je to bio treći naziv za ostrvo, ili samo pridev. Slično Grcima, i  Rimljani su verovali da je Vulcano bio dimnjak radionice njihovog boga Vulkana i zato su ostrvo nazvali po njemu. Prema rimskim mitovima, ostrvo je naraslo zahvaljujući njegovom periodičnom čišćenju pepela iz njegove kovačnice. Takođe su smatrali da su zemljotresi koji su prethodili ili su pratili eksplozije pepela posledica toga što je Vulkan pravio oružje za svog boga Marsa da bi njegove vojske mogle da ratuju.

Rimljani su ostrvo koristili uglavnom za sirovine, skupljanje drveta i rudarenje stipse i sumpora. To su bile glavne aktivnosti na ostrvu do kraja XIX veka.

Prvi uspon na vulkanski konus dokumentovan je u XIII veku. Dominikanski fratar Burchard sa planine Sion, u svom izveštaju o hodočašću u Svetu zemlju, govori o svom povratnom putovanju preko Sicilije, koje se verovatno dogodilo 1284. godine. Na Vulcanu se popeo na vrh “puzeći na rukama i nogama”. Njegov uspon se može smatrati autentičnim, jer detaljno izveštava o svojim zapažanjima pejzaža i prirode, na primer opisujući fumarole ili prečnik kratera.

Vulkan se pominje i u izveštaju o hodočašću (oko 1350. godine) Ludolfa von Sudheima, koji, međutim, tvrdi da se nije usudio da se popne na njega. Za razliku od Burcharda sa planine Sion, Ludolf je očekivao da će pronaći u krateru ulaz u pakao. Provansalski vitez Antoine de La Sale govori o ekskurziji na ostrvo 1406. godine.

Nakon što je vladavina Burbona propala 1860. godine, škotski industrijalac i filantrop James Stevenson kupio je severni deo ostrva. Zatim je izgradio vilu, ponovo otvorio lokalne rudnike i zasadio vinograde za pravljenje vina malmsey. Stevenson je živeo na Vulcanu do poslednje velike erupcije na ostrvu, 1888. godine. Ova erupcija je trajala oko godinu i po dana, do kada je Stevenson prodao svu svoju imovinu lokalnom stanovništvu. Nikad se nije vratio na ostrvo. Njegova vila je još netaknuta.

Stanovništvo

Po podacima iz 2019. godine na ostrvu Vulcano bilo je 450 stanovnika, što je znatno manje u odnosu na popis iz 2011. godine kada ih je bilo 953. Štaviše, govori se da na ostrvu nema više od 306 stanovnika. Najviše stanovnika živi u naselju Vulcano Porto na severnoj strani ostrva, a ostala naselja su Vulcano Piano u centru ostrva i Vulcanello na krajnjem severu.

Privreda

Plaža Baia Negra

Tek oko 1950. godine Vulcano su počeli da posećuju turisti, a pravi turistički razvoj nastupio je osamdesetih godina XX veka. Danas je turizam daleko najveći izvor prihoda stanovništva. Pre razvoja turizma privreda ostrva se u suštini zasnivala na poljoprivredi. Danas je, osim turizma, druga po značaju delatnost vinogradarstvo.

Saobraćaj

Luka ostrva Vulcano zove se Levante. Većina brodova koja polazi za Eolska ostrva iz luke Milazzo na Siciliji prvo sa zaustavi u luci Levante. Putovanje traje od 45 minuta hidrogliserom do 1,5 sata trajektom. Rastojanje između luka na ostrvima Vulcano i Lipari je samo 7 km, pa to rastojanje brodovi savladaju za oko 15 minuta. Postoje i linije koje za Eolska ostrva polaze iz luke Levante.

Serpentine na putu za Gelso (SP 179)

Na samom ostrvu postoji provincijski put (strada provinciali) SP 179, koji ima isti broj kao i put istog ranga na ostrvu Lipari. Polazi iz odmarališta “Therasia Resort” na krajnjem severu ostrva u naselju Vulcanello, zatim prolazi kroz naselja Vulcano Porto i Vulcano Piano i završava na krajnjem jugu ostrva kod malog pristaništa Gelso. U poslednjem delu puta na putu postoji deset serpentina, kako bi se savladala visinska razlika. Dužina puta SP 179 je 16 km.

Znamenitosti

U blizini luke nalazi se vrelo vulkansko blato povezano sa sumpornom aktivnošću ostrva. Blato je jedna od atrakcija koja privlači mnoge ljude da se u njemu okupaju. U blizini mora vidljive su i podvodne emisije sumpornog gasa, koje izazivaju ne beznačajan tipičan oštar miris.

Uspon do vulkana se vrši peške počevši od Porto Levantea. Uspon ka Velikom krateru, za ljude u normalnim fizičkim uslovima, ne zahteva ogroman napor niti pratnju vodiča (stariji ljudi i ljudi osetljivi na sumporne gasove mogu se žaliti na velike poteškoće). Očigledno nije preporučljivo da se previše približi fumarolama. Pre silaska nazad u Porto Levante, ekskurzija se može završiti obilaskom kratera.

S A L I N A

Salina je drugo po veličini Eolsko ostrvo. Ostrvo je dobilo ime po laguni na jugoistoku ostrva iz koje se vadila so.

Laguna na jugoistoku ostrva iz koje se vadila so

Geografija

Salina se nalazi 4 km severozapadno od ostrva Lipari. Dugačko je 7 km (istok-zapad), a najveća širina je 5,5 km (sever-jug). Zahvata površinu od 26,38 km². Dužina obale merena na Google Earthu je 21,8 km, tako da je koeficijent razuđenosti samo 1,20.

Salina je uključena na listu svetske baštine zbog važnosti za vulkanologiju. Na ostrvu je čak šest vulkana: najstariji su Pizzo di Corvo i Monte Rivi, u blizini naselja Capo Faro, koji su vizuelno jedva prepoznatljivi kao odvojeni vulkani. Vulkanski sloj Monte Fossa delle Felci na visini od 962 m je najviši vrh ostrva. Ovaj vulkan i Monte dei Porri (886 m) su skoro savršeno očuvani. Nešto niže, uz naselje Pollara u severozapadnom delu ostrva, nalazi se još jedan krater na vrlo maloj nadmorskoj visini i delimično urušen u more.

Posljednja vulkanska erupcija na Salini dogodila se na zapadnom delu ostrva pre 13.000 godina, pri čemu je nastao polukružni krater Pollara. Ova erupcija je bila eksplozivna i proizvela je velike naslage plovućca. Od endogenih aktivnosti zaostale su još samo posteruptivne aktivnoti, povremeno podmorsko ispuštanje gasa (vodonik sulfat) i pare kod Rinelle, kao i termalni izvor kod naselja Pertuso.

Za razliku od drugih ostrva arhipelaga, Salina ima izvor slatke vode i zbog toga ima bogatu vegetaciju. Na ostrvu raste preko 400 vrsta biljaka, a planine na ostrvu su prekrivene sa papratima, topolama, pitomim kestenom i tipičnom mediteranskom vegetacijom koja uključuje kapar i opuncije. Od italijanskih naziva nekih biljaka potiču i toponimi na ostrvu, naprimer Fossa delle Felci = jama paprati, Porri (od porro) = poriluk.

Salina je prvo od Eolskih ostrva koja je, 1981. godine, postala zaštićeni prirodni rezervat, poznat kao Riserva Naturale del Fossa delle Felci e dei Porri.

Istorija

Ostrvo je naseljeno još u bronzano doba, da bi u sledećim milenijumima mnogo puta bilo napušteno i ponovno naseljeno. Na mestu današnjeg naselja Santa Marina Salina, još u IV veku p.n.e. je postojalo grčko naselje, a kasnije i rimsko. Na ostrvu se mogu pronaći tragovi grčke i rimske kulture, uključujući i grobove koji su pronađeni u unutrašnjosti ostrva. Oko VII veka n.e. Salina je bila jedno od najnaseljenijih Eolskih ostrva, jer su vulkani Lipari bili aktivni. Arapske invazije su ga učinile napuštenim.

Opat Gerolamo Maurando stigao je na Eolska ostrva 1544. godine, potvrđujući postojanje veoma procvatne ekonomske aktivnosti koja je verovatno već počela tokom srednjeg veka. Međutim, u to vreme, uprkos postojanju vinograda na ostrvu, nisu postojala naselja: neprekidna pretnja gusara koji su opsedali ostrvo još od vizantijskog doba naterala je Liparjane da ograniče posete samo zbog briga o vinogradima i usevima tokom određenih meseci.

Ostrvo je ponovo naseljeno tek krajem XVI veka, zahvaljujući ustupcima episkopa Liparskog, a svoj vrhunac dostiglo je sredinom XIX veka: 300 godina porodice iz celog donjeg Tirenskog mora živele su zajedno, privučeni radom i iz privida male imovine.

Praistorijsko selo Pollara

Nastala ekonomska zavisnost od većeg ostrva Lipari, zbog nedostatka zajedničkih tradicija u novoj zajednici, prestala je tek početkom XIX veka, kada je iznenadna potražnja za malvazijom (vrsta vina) omogućila stanovnicima Saline da se konačno učvrste u trgovini: tokom deset dugih godina komesari za snabdevanje britanske vojske, koji su stigli u Messinu da se suoče sa mogućim Napoleonovim napredovanjem na Siciliji, zahtevali su dobro poznati 'eolski passito' na stolovima svojih oficira. Ovako dugotrajna potražnja pokreće proces lokalnog razvoja koji omogućava ostrvu da se oslobodi privrede Liparija, kao i njegove administrativne moći.

Međutim, u proleće 1889. godine filoksera se pojavila u vinogradima širom Evrope i prekinula je procvat, emigracija je uzela maha i za petnaest godina stanovništvo Saline je prepolovljeno.

Stanovništvo

Treba na početku reći da je ostrvo Salina administrativno podeljeno na tri opštine, a to su Leni na jugozapadu ostrva, Malfa na severnu i Santa Marina Salina na istočnoj obali.

Prvi podaci o broju stanovnika ostrva odnose se na 1861. godinu i tada je zabeležen najveći stanovnika – 6671. Sve tri opštine su tada imale znatno preko 1.000 stanovnika. Međutim, poslednji put su preko 1.000 stanovnika imale još 1921 (Leni 1.036), 1951 (Santa Marina Salina 1.017), odnosno 1961 (Malfa 1.072). Kod Malfe se, doduše, nedavno pojavio podatak da ima 1.001 stanovnika, ali je njihov broj opet pao ispod 1.000.

Poslednji podaci o broju stanovnika ostrva odnose se na 1. januar 2023. godine, kada je data procena od strane Statističkog zavoda Italije. Po toj proceni, na Salini živi 2.530 stanovnika, odnosno po opštinama to iznosi Malfa 989, Santa Marina Salina 858 i Leni 683. Gustina naseljenosti je 95 stanovnika/km².

Od naselja Leni prema jugu i moru nalazi se naselje i luka Rinella, a prema severu, u središtu ostrva je naselje Valdichiesa. Druga manja naselja su Capo Faro, Pollara i Lingua. U stvari, naseljeno je samo područje između dva vulkana, severoistočna i istočna obala i naselje Pollara na severozapadu u krateru ugaslog vulkana. Plaža je, međutim, prilično mala, jer se zaliv ne spušta do nivoa mora već formira malu liticu. Malo dalje, u centru zaliva, nalazi se Scoglio Faraglione, klasifikovan kao vulkanski vrat.

Naselje Leni. Dobro se vide serpentine na putu SP 182

Privreda

Na ostrvu se uzgaja vinova loza, masline, kapar i razno voće. Salina je posebno poznata po malvaziji, belom vinu koje se proizvodi samo na Salini. Vino je zlatne boje i ima intenzivan i delikatan slatki bouquet.

U poslednje vreme se sve više proizvodi i ekstra devičansko maslinovo ulje. Salina se često hvali svojim kaparima, a prve nedelje u junu se održava i godišnji festival kapara.

Saobraćaj

Na ostrvu su dve luke: Santa Marina Salina i Rinella, u kojima pristaju trajekti i hidrogliseri. Hidrogliseri voze iz luka Napulj, Palermo, Reggio Calabria, Messina i Milazzo.

Na ostrvu postoje dva provincijski put (strada provinciali), SP 182 i SP 183.

SP 182 je dugačak oko 19 km i obilazi veći deo ostrva, od luke Rinella, kroz naselja Leni, Valdichiesa, Malfa, Santa Marina Salina do naselja Lingua. Od ovog puta se kod Malfe odvaja put SP 183 za Pollaru dužine 5,2 km.

Sva naselja na ostrvu povezana su stalnom autobuskom linijom.

Znamenitosti

• Laguna u naselju Lingua je ranije služila za proizvodnju morske soli, po čemu je i ostrvo dobio ime Salina (“solana” na italijanskom).
• Na padinama planine Fossa iskopano je nekoliko rimskih grobnica.
• Svetilište Gospe od Terzita, izgrađeno 1630. godine, nalazi se u naselju Valdichiesa, između naselja Malfa i Leni, na sedlu između dva vulkana. Lokalna svetkovina na dan 23. jula privlači velik broj hodočasnika i turista.
• Praistorijsko selo Pollara. Do njega postoji betonska staza dužine 750 m, koja polazi od crkve Sant’Onofrio.

SCOGLIO FARAGLIONE

Scoglio Faraglione (koji se naziva i Scoglio di Pollara) je stena koja se nalazi oko 300 m od obale ostrva Salina, usred zaliva naselja Pollara. Stena je vulkanskog porekla (kao i sva Eolska ostrva), ima površinu od oko 4.900 m² i visoka je 35 m.

Poslednjih godina, Scoglio Faraglione je bio predmet pažljivog naturalističkog istraživanja, što je omogućilo da se utvrdi prisustvo većeg broja oblika života.

Na ostrvcu se gnezde klaukavac i gregula. Postoje i dve vrste kičmenjaka: obični gekon i eolski gušter. Ova druga vrsta je pod velikim rizikom od izumiranja, jer je prisutna, sem na Scoglio Faraglione, na još samo tri ostrvca (ostrvce Strombolicchio, stena La Canna u blizini ostrva Filicudi i u nekoliko oblasti ostrva Vulcano), skoro sve izolovane i malobrojne.

Što se tiče beskičmenjaka, na steni su identifikovane 23 vrste.

Najzastupljenije biljke su radič, limonijum i karanfil. Postoje i brojne druge koje su manje rasprostranjene.

Scoglio Faraglione je stanište vrsta sa visokim rizikom od izumiranja (kao što je Eolski gušter), nekim zaštićenim vrstama, kao i raznim endemskim i subendemskim podvrstama. Iz tog razloga bi mu bio potreban poseban oblik zaštite da bi se očuvala životna sredina. Međutim, uprkos činjenici da su na Eolskim ostrvima velika područja velikih ostrva orijentisani rezervati prirode, a brojne stene integralni rezervati prirode, do 2018. godine još uvek nije usvojen nijedan oblik zaštite za Scoglio Faraglione.

GPS koordinate: 38°34′45″ N, 14°48′03″ E.

P A N A R E A

Panarea (na sicilijanskom Panarìa) je po površini najmanje naseljeno od sedam Eolskih ostrva.

U drevna vremena Panarea imala različita imena na grčkom jeziku: Euṓnymos, Εὐώνυμος (“dobrog imena”, “prosperitetan”); i Hikesía, Ἱκεσία (“molitelj”, možda zbog prisustva bogomolja). Ime Pagnarea, neizvesne etimologije, prvi put se pojavljuje u Ravenskoj (Ravenatovoj) kosmografiji (itenerer koga je oko 700. godine u Raveni sastavio nepoznati autor).

Geografija

Panarea je najmanje i najniže ostrvo Eolskog arhipelaga, takođe i najstarije. Sa ostrvcima Basiluzzo, Spinazzola, Dattilo, Bottaro, Lisca Nera i stenama Panarelli i delle Formiche, čini mikroarhipelag između ostrva Lipari i Stromboli, a svi se nalaze na jednoj podvodnoj bazi.

Panarea se nalazi 14,2 km severoistočno od ostrva Lipari, 17 km istočno od ostrva Salina i 18,4 km jugozapadno od ostrva Stromboli. Ostrvo je dugačko 2,7 km, najveća širina je 1,8 km i zahvata površinu od 3,34 km². Dužina obale je 8 km, pa kao i ostala Eolska ostrva ima mali koeficijent razuđenosti od 1,23.

Panarea je zapravo neaktivni vulkan. Najviši vrh ostrva je Punta del Corvo (421 m).

Sa geološke tačke gledišta, Panarea je najstarije u grupi Eolskih ostrva, sa okolnim ostrvima predstavlja ono što je ostalo od eruptivnih fenomena jednog basenskog vulkana, sada skoro potpuno potopljenog i erodiranog morem i vetrom. Uzdužno podeljena visokim grebenom, ostali su samo istočni i južni deo prvobitnog ostrva, sa obalama relativno ograničene visine, koje karakterišu male plaže i prostrane ravničarske površine, nekada kultivisane vinogradima i maslinjacima i čije terase koje su služile za useve sada napuštene, a mogu se videti i danas.

Zapadnu i severnu stranu ostrva Panarea karakterišu visoke nepristupačne i veoma nazubljene obale, neprekidni niz terasa, pukotina i sugestivnih formacija učvršćene lave. Glavni kanal originalnog vulkanskog kompleksa nalazi se otprilike u morskom delu između stena Scoglio La Nave i Cacatu. Takođe sa mora, na zapadnoj obali (Cala Bianca), vidljivi su ostaci sekundarnog vulkanskog dimnjaka u obliku velikog levka.

Na severoistočnoj strani ostrva, na plaži Calcara, još uvek je moguće videti fumarole isparenja koje se dižu iz pukotina među stenama (sa sumporastim bojama), poslednji tragovi vulkanske aktivnosti sa temperaturama do 100°C. Ponegde među šljunkom na obali mora, zbog ovih izvora toplote, voda ključa dok ne opeče. Drugi podvodni eruptivni fenomeni su evidentni u penušavim vodama između ostrva Bottaro i Lisca Bianca. 

Nacionalni institut za geofiziku i vulkanologiju smatra da vulkanska aktivnost možda nije potpuno prestala i smatra da je vulkan miruje, te se iz tog razloga nalazi na listi italijanskih vulkana koju je sačinila Civilna zaštita.

U mediteranskom žbunju ostrva Panarea nalaze se mala smrdljika, žutilovka, kapar i vekovna stabla maslina, ostaci drevnog poljiprivrednog značaja ostrva (vinogradi su postojali do sedamdesetih godina XX veka). Prvobitna vegetacija ostrva je tada kontaminirana mnogim egzogenim biljnim vrstama koje su stigle sa naglim građevinskim i turističkim razvojem, kao što je vrsta kaktusa opuncija.

Što se faune tiče, tu su mrki soko (ili eleonorin soko), vrana, veliki vranac i galeb klaukavac koji se gnezde na nepristupačnim liticama zapadne obale ostrva. Faunu ostrva karakteriše gekon, bezopasni predator insekata.

Istorija

Panarea je bila naseljena već u praistorijskim vremenima, o čemu svedoči selo iz bronzanog doba (XIV vek p.n.e) na rtu Capo Milazzese (slika je kod prikaza Eolskih ostrva). Poseban položaj visoravni, koji se pruža prema moru i zaštićen visokim liticama koje se obrušavaju u more - dakle lako odbranjiv - činio ga je idealnim mestom za naselje: u selu, u kome su ostaci dvadesetak koliba, materijala mikenskog porekla, što svedoči o ulozi koju je još u antici imao Eolski arhipelag, centar glavnih trgovačkih puteva Sredozemnog mora. U ostalom, Panarea deli istoriju drugih Eolskih ostrva, a posebno ostrva Lipari.

Naseljena još od neolita, u periodu između VII i VI veka p.n.e, ostrva su bila na udaru neprekidnih etrurskih napada sve dok ih nije zamenila grčka kolonizacija. 252. godine p.n.e. Panarea je došla pod rimsku vlast. 

Padom Zapadnog rimskog carstva počeo je period opadanja koji se pojačao sa vizantijskom dominacijom i postao još brži početkom arapske okupacije (827-1061. godina). Sa dolaskom Normana i nastankom Kraljevine Sicilije, ponovo je počeo ekonomski i demografski razvoj ostrva (približno 1340-1544. godina). Sredinom XVI veka Arapi su ponovo počeli da napadaju Eolska ostrva, zbog čega je Panarea ostala gotovo nenaseljena. Broj stanovnika u stvari nije prelazio stotinu. Krajem XVII veka liparski zemljoradnici su ponovo počeli da ga kultivišu (ali bez dovođenja žena i dece, zbog opasnosti od napada gusara).

Značajno je da se iznad praistorijskog sela Cala Junco nalazi "Castello del Salvamento" (u eolskoj toponimiji castello, tj "tvrđava" označava stenoviti vrh znatne visine), koji je korišćen kao utočište za stanovnike tokom ovih upada. 

2000. godine Panarea i ceo arhipelag je uvršeten na spisak Svetske baštine UNESCO. Kao posledica toga, gradnja i razvoj ostrva su vrlo striktno regulisani.

Stanovništvo

San Pietro

Prvi podaci o broju stanovnika ostrva odnose sa na 1879. godinu, kada ih je bilo 700. Prethodno sa poboljšanjem političke situacije, stanovništvo ostrva Panarea je iznosilo oko 1000. Međutim, krajem XIX veka broj stanovnika se ponovo smanjio usled emigracije u Sjedinjene Države, Južnu Ameriku i Australiju. Poslednja dva popisa su zabeležila 241 stanovnika (2001), odnossno 280 (2011). Danas ima oko 200 stalnih stanovnika (zimi, u letnjim mesecima sa turistima lako se može desetostruko povećati). 

Pored zvaničnog italijanskog jezika, na ostrvu Panarea se govori i sicilijanski jezik u njegovoj eolskoj varijanti. Bogatstvo uticaja sicilijanskog, koji pripada porodici romanskih jezika i svrstava se u krajnju južnu grupu, proizilazi iz geografskog položaja ostrva - njegovo centralno mesto u Sredozemnom moru učinilo ga je privlačnim za osvajanje od strane brojnih naroda koji gravitiraju Mediteranu.

29. juna na ostrvu Panarea slavi se zaštitnik ostrva sveti Petar /san Pietro). Kip svetitelja se nosi na ramenima vernika glavnim ulicama ostrva u procesiji koju prati bend. Karakteristika ove procesije odnosi se na trenutak u kome se statua postavlja na čamac i nastavlja morem. Povorka morem podseća na strast stanovnika ostrva za ribolovom, primarnim izvorom rada, kao da je to prirodni poziv za one rođene na ovim mestima. Odavde se može razumeti i snažna privrženost stanovnika ostrva svetom Petru, ribaru u životu.

Proslave se održavaju 28. i 29. juna. Generalno, povorka – ali jasno zavisi od godišnje organizacije događaja – organizuje se na kraju festivala, odnosno 29. juna. Dan uoči festivala obiluje događajima koji pripremaju atmosferu slavlja: ​​folklorne grupe, igre, pesme, tipični proizvodi, tezge stvaraju živopisnu i divnu sliku koja privlači pažnju i radoznalost mnogih turista i budi veru u dušama stanovnika ostrva koji kroz ove jubileje pokazuju koliko je lepa njihova istorija i koliku vrednost imaju njihova zavičajna tradicija i kultura. Zatvaranje zabave prati iznenađujući vatromet iznad mora.

Privreda

Ostrvljani danas žive pre svega od turizma, koji je eksplodirao krajem sedamdesetih godina XX veka, ali koji je počeo krajem pedesetih godina XX veka, otkrivanjem ovih ostrva od strane avanturističkih turista, tražeći oazu jednostavnijeg života i neposredni kontakt sa prirodom.

Turistički uspeh, koji je doneo nesumnjivu ekonomsku korist i kvalitet života stanovništvu ostrva, neminovno je doveo do negativnih aspekata, poput progresivne neumoljive nadgradnje i nelegalne  izgradnje (iako u manjoj i više kontrolisanoj meri u poređenju sa drugim ostrvima arhipelaga), depersonalizacija prvobitnog karaktera (nove kuće ili one prilagođene za turističku upotrebu postepeno gube svoj prvobitni karakter eolskog stila), banalizacija ponude turističkog odmarališta, koje se više ne razlikuje od bilo kog drugog primorskog mesta, masovna gužva u letnjim mesecima, posebno u avgustu, koju karakteriše “hit and run” turizam (jednodnevni turisti, uglavnom stižu ujutru i odlaze pre noći), koga više privlači reputacija samozvanog “VIP ostrva”, nego njegova stvarna lepota.

2011. godine časopis “W” je ostrvo opisao kao “epicentar naj šik letnje scene na Mediteranu”.

U poslednjih nekoliko godina, ostrvo su počele posećivati i mnoge poznate osobe, doprinoseći time njegovoj popularnosti među turistima.

Plaža Cala Zimmari

Saobraćaj

Jedini mogući način dolaska na ostrvo Panareu je luka Ditella u naselju San Pietro. Postoji ogroman broj brodskih linija, između ostalih i iz Napulja.

Na ostrvu postoji put koji povezuje sva tri naselja i dugačak je oko 3,5 km.

Znamenitosti

Praistorijsko selo na rtu Capo Milazzese je svakako najveća znamenitost ostrva Panarea. Pretpostavljam da se do njega dolazi turističkim brodićima.

Od religiozne arhitekture tu su crkve svetog Petra i Voznesenje presvete Bogorodice.

Ostrvo Panarea spada u orijentisani rezervat prirode ostrva Panarea i obližnje stene, osnovan 1997. godine, uključuje i druga ostrva mini-arhipelaga Panarea.

Na ostrvu se, u blizini naselja Punta de Peppe e Maria, nalaze termalni ivori. 

Ronjenje je takođe popularna turistička aktivnost, koja uključuje i obilaske olupine broda između hridi Lisca Bianca i Bottaro.

Ostrvo Panarea (gore desno) i ostrvca Scoglio la Nave (desno od ostrva Panarea),

Basiluzzo (dole desno), Scoglio Spinazzola (desno od ostrvca Basiluzzo),

Lisca Bianca, Bottaro, Lisca Nera, Dattilo i Panarelli (s leva na desno)

D A T T I L O

Dattilo se nalazi 1,6 km istočno od ostrva Panarea. Ostrvce je pravougaonog oblika, dugačko je 170 m, široko 110 m i zahvata površinu od 2,87 ha. Najviša tačka je na čak 103 m.

U nedostatku istorijskih izvora, veruje se da ime ostrva potiče od starogrčkog dáktylos (δάκτυλος), što znači "prst", zbog kamena uperenog prema nebu koja poprima oblik prsta. Međutim, ovo je verovatno puka slučajnost, jer se čini da je ime zapravo povezano sa datulom (urmom), zbog boje stene koja podseća na boju tog voća.

Datillo, kao i susedna ostrvca Bottaro, Lisca Bianca, Lisca Nera i brojne hridi, ostaci su ugaslog vulkanskog grotla nastalog pre 130.000 godina. U prošlosti, ova ostrvca verovatno su bila povezana u jedno kopno, možda čak i spojeni sa Panareom. Ali zbog uticaja atmosferskih prilika i uzdizanje i spuštanje tla (pojava karakteristična za ovaj arhipelag) učinili su da danas postoji niz manjih ostrva. Smatra se da je ovaj proces završen pre oko 10.000 godina.

Dattilo je u potpunosti stenovit i potpuno je nepristupačan, osim male šljunkovite plaže na istočnoj obali. Bogat je alumom, sumporom i gipsom.

Glavne biljke prisutne na ostrvu su retki grmovi tršlje, divljak i Suadea vera. Najčešće životinje su  kunić, primorska gušterica, zidni macaklin i bradavi gekon. Na ostrvu se gnezdi i galeb klaukavac.

1991. godine Dattilo je zajedno sa ostalim manjim ostrvcima oko Panaree proglašen integralnim prirodnim rezervatom, pa je na njega zabranjeno iskrcavanje, osim u naučne svrhe.

Neposredno uz jugozapadnu obalu Dattila nalazi se hrid Le Guglie, a oko 1,6 km jugozapadno grupa hridi Le Formiche.

GPS koordinate: 38°38′22″ N, 15°05′51″ E.

B O T T A R O

Bottaro se nalazi 2,8 km istočno od ostrva Panarea, a 200 m jugozapadno od ostrvca Lisca Bianca. Ostrvce je dugačko 170 m, najveća širina je 50 m, a površina je 7.300 m². Najviša tačka je na 21 m.

Nastanak ovog ostrvca je opisan kod ostrva Dattilo.

U blizini ostrva ponekad se događa da more “vri”, zbog ispuštanja ugljenik dioksida.

Najčešće biljke su Atriplex portulacoides i Suaeda vera koji stvaraju prostrane sivo-zelene tepihe.

Među najčešćim životinjama su primorska gušterica u podvrsti koja je prisutna samo na Bottaru), zidni macaklin i bradavi gecko. Na ostrvu se gnezdi galeb klaukavac. Prisutno je i mnogo vrsta insekata.

Na Bottaro je zabranjeno iskrcavanje, osim u naučne svrhe.

GPS koordinate: 38°38′16″ N, 15°06′40″ E.

LISCA BIANCA

Lisca Bianca se nalazi 3 km istočno od ostrva Panarea. Ostrvce je dugačko 270 m, najveća širina je 200 m, a površina je 4,13 ha. Najviši vrh je na 33 m nadmorske visine, dakle ostrvce nije mnogo visoko. Nastanak ovog ostrvca je opisan kod ostrva Dattilo.

Lisca Bianca se sastoji od vulkanskih materijala kao što je ritolit, a svojstvenu belu boju (odatle joj i ime, bianca=bela) duguje hemijskim promenama zbog već ugaslih kiselih fumarola. U prošlosti se ostrvo koristilo i kao kamenolom aluma.

Na ostrvu raste endemska eolska kamilica, s visokim rizikom od izumiranja. Naučnici nisu sasvim sigurni da je eolska kamilica zaista posebna vrsta, možda se radi o morskoj kamilici.

Među najčešćim životinjama su primorska gušterica, u podvrsti koja je prisutna samo na ovom ostrvcu, zidni macaklin i bradavi gecko. Na ostrvu se gnezdi galeb klaukavac. Tu su i insekti iz dva roda.

Na Lisca Biancu je zabranjeno iskrcavanje, osim u naučne svrhe.

U blizini ostrvca, na morskom dnu, na dubini između 25 i 40 m, nalazi se olupina britanskog teretnog broda “Llanishen”, potonulog 1885. godine, čiji su delovi pramca i krme još uvek dobro očuvani. Lisca Bianca je jedino brodolomno ostrvce među Eolskim ostrvima kome poseta, uz mere opreza, nije zabranjena.

Lisca Bianci se pojavljuje u pojedinim scenama u filmu Michelangela Antonionija “L’avventura” (1960), u kome Anin lik (koga glumi Lea Massari) misteriozno nestaje tokom zaustavljanja broda na ovom ostrvcu.

GPS koordinate: 38°38′22″ N, 15°06′51″ E.

SCOGLIO SPINAZZOLA

Scoglio Spinazzola je levo na slici, desno se vidi deo ostrvca Basiluzzo

Scoglio Spinazzola  je stena koja se nalazi 60 m od većeg ostrvca Basiluzzo. Dugačka je 100 m, visoka 79 m i ima površinu 5.500 m².

Karakterišu je strme litice koje se obrušavaju u more, tako da nema mesta za iskrcavanje, ni kultivisanog tla. Naseljava ga primorska gušterica.

Spinazzola je nastala je pre oko 50.000 godina, a vrlo je verovatno da je u davna vremena bila spojena sa obližnjim Basiluzzom, pre nego što ju je erozija atmosferskih agenasa odvojila u nezavisno ostrvo. Na Spinazzolu je zabranjeno iskrcavanje (mada je već rečeno da je to praktično nemoguće), osim u naučne svrhe.

Spinazzola je dospela na naslovne strane u septembru 1997. godine kada se proširila vest (koja se kasnije pokazala lažnom) da će stena dobiti ime po princezi Dajani, koja je umrla nekoliko dana ranije, a koja je nekoliko puta ronila oko nje tokom posete Eolskim ostrvima.

GPS koordinate: 38°39′52″ N, 15°06′30″ E.

B A S I L U Z Z O

Basiluzzo je sa površinom od 29 ha najveće od nenaseljenih ostrvca i hridi Eolskih ostrva (dakle zauzima osmo mesto po površini). Stari Grci su ga zvali Hycesia.

U odnosu na ostrvo Panarea nalazi se 3,5 km severoistočno.

Basiluzzo je dugačak 830 m, a najveća širina je 470 m. Visina ostrvca je 165 m.

Obale ostrva karakterišu litice koje se obrušavaju u more, dok se u centru nalazi velika kosa visoravan koja je vekovima korišćena kao zemljište za uzgoj, ispašu i sezonsko stanovanje.

Basiluzzo je ostrvce vulkanskog porekla (kao i ostala Eolska ostrva) koje, zajedno sa obližnjim ostrvcima i hridima, čini ostatke drevnih eruptivnih otvora koji pripadaju sistemu Panarea, koji su sada erodirani atmosferskim agensima i fenomenima bradiseizma. Basiluzzo je bio najnoviji od ovih vulkana, formiran pre samo 50.000 godina, u poređenju sa 150.000-130.000 za Panareu i druga ostrva.

Ostrvce se sastoji od slojeva uzastopnih tokova lave, jasno vidljivih u njegovim različitim delovima, gde se ponekad tamni slojevi opsidijana smenjuju sa svetlim slojevima plovućca. Međutim, ostrvce je uglavnom sastavljeno od riolita. Takođe su vredne pažnje bazaltne kolonade sa vertikalnim prizmama koje se mogu uočiti duž litica.

Nalazi keramičkih fragmenata i oruđa od opsidijana sugerišu da je Basiluzzo bio posećen još od kasnog bakarnog doba i da je možda trajno naseljen u bronzanom dobu. Štaviše, na ostrvu su veoma vidljivi ostaci rimske vile iz poslednjih decenija I veka p.n.e i prve polovine I veka n.e, verovatno korišćena kao sezonska rezidencija. Tu je i ribnjak iz istog perioda, koji se nalazi u blizini jedinog mesta pogodnog za iskrcavanje na ostrvcu i potopljen zbog bradiseizma.

Sve do početka XX veka Basiluzzo je korišćen za ispaša i kao obradivo zemljište, posebno za kapar, toliko da je 1784. godine došlo do kontroverze između biskupa Liparskog, koji je upravljao ostrvom, i nekih ilegalnih farmera. Konačno, 1991. godine Basiluzzo je, zajedno sa ostalim manjim ostrvcima Panaree, proglašen integralnim prirodnim rezervatom, uz zabranu iskrcavanja osim u naučne svrhe.

Vrhunski plato ostrva karakteriše vegetacija vreska i male smrdljike, naizmenično sa morskim lukom i drugim. Na liticama se nalaze i mediteranska lepezasta palma (ili mala žumara, vrsta patuljaste palme), eolski limonijum, motar, vrsta karanfila sa litice, eolski različak i druge manje rasprostranjene biljke.

Najzastupljenije životinje su divlji kunić, zidni macaklin, bradavičasti gekon, primorska gušterica i žuto-zelena zmija. Na ostrvu se gnezde i galeb klaukavac i kaukal.

Basiluzzo se pojavljuje u pojedinim scenama u filmu Michelangela Antonionija “L’avventura” (1960), kada likovi iz filma na motornom brodu traže mesto za kupanje. Krenuli su prema Basiluzzu, ali su se na kraju odlučiti odploviti do susednog ostrvca Lisca Bianca.

GPS koordinate: 38°39′48″ N, 15°06′50″ E.

S T R O M B O L I

Stromboli (Strògnuli na sicilijanskom, Struògnuli na eolskom dijalektu) je najsevernije i najistočnije od većih Eolskih ostrva. Toponim Stromboli se može pratiti do grčkog Στρογγύλη, Strongili (Strabon), latinskog Strongylē (Plinije), sa sekundarnim poređenjem sa στρόμβος, strómbos. Etimologija je grčka στρογγυλός strongylós, tj ‘okrugli’.

Geografija

Stromboli se nalazi 18,5 km severoistočno od ostrva Panarea, a 56 km od najbliže tačke na Siciliji. Ostrvo je zapravo vulkanska kupa koji strši iz mora 926 m uvis. Iako naziv ostrva sugeriše da je ono okruglog oblika, ono je pravougaonog oblika, dugačko je 4,5 km, a najveća širina je 3,8 km. Površina ostrva je 12,19 km². Dužina obale merena na Google Earthu je oko 14,7 km, što znači da je koeficijent razuđenosti samo 1,18.

Na ostrvu je prisutan istoimeni vulkana. Geološka istorija ostrva Stromboli počinje pre oko 200.000 godina, kada je prvi veliki aktivni vulkan izronio iz mora, na severoistočnom položaju u odnosu na ostrvo; od ovog drevnog vulkana ostao je samo očvrsnuti kanal (vrat) koji predstavlja Strombolicchio.

Stromboli je u skoro neprekidnoj erupciji poslednjih 2.000-5.000 godina; poslednja ozbiljna erupcija dogodila se 1921. godine. Održava se obrazac erupcije u kojem se eksplozije dešavaju u kraterima na vrhu, sa blagim do umerenim erupcijama užarenih vulkanskih bombi, u intervalima od minuta do sati. Ovaj obrazac Strombolijanske erupcije, kao što je poznato, primećuje se i na drugim vulkanima širom sveta.

Erupcije iz kratera na vrhu obično rezultiraju sa nekoliko kratkih, blagih, ali energičnih eksplozija, u rasponu do nekoliko stotina metara u visinu, koji sadrže pepeo, užarene fragmente lave i kamene blokove. Aktivnost Strombolija je skoro isključivo eksplozivna, ali tokovi lave se dešavaju u trenucima kada je vulkanska aktivnost visoka: erupcija se posle 17 godina pauze dogodila 2002. godine, i ponovo 2003, 2007. i 2013-14. godine. Prilikom erupcije 2002. godine izlivanje lave prouzrokovalo je manji cunami, a procenjuje se da je najveći talas bio visok 10 m. Emisije vulkanskih gasova iz ovog vulkana mere se pomoću višekomponentnog sistema za analizu gasa, koji detektuje pre-eruptivno degazovanje rastuće magme, poboljšavajući predviđanje vulkanske aktivnosti.

3. jula 2019. godine u 16:46 h po lokalnom vremenu dogodila su se dva velika eksplozivna događaja, zajedno sa 20 dodatnih manjih eksplozivnih događaja koje je identifikovao italijanski Nacionalni institut za geofiziku i vulkanologiju. Jedan planinar u blizini vrha vulkana je poginuo nakon što su ga udarili leteći ostaci kada je počela erupcija. Pored toga, šest osoba je zadobilo lakše povrede usled erupcije.

28. avgusta 2019. godine u 10:16 h, eksplozivna erupcija poslala je piroklastičan tok niz severnu stranu vulkana u more, gde se nastavio nekoliko stotina metara pre nego što se srušio. Nastali stub pepela dostigao je visinu od 2.000 m.

Na ostrvu postoji meteorološka stanica. Na osnovu tridesetogodišnjeg proseka 1951-1980. godine, koji zapravo obuhvata razdoblje od  1953-1974. godine i nije sličan onom iz tridesetogodišnjeg referentnog klimatskog perioda 1961-1990. godina Svetske meteorološke organizacije, prosečna temperatura najhladnijih meseci, januara i februara, iznosi 12,3°C, a najtoplijeg meseca avgusta je 26,0°C. A u periodu od 1946. godine do danas (mada ima dosta godina bez podataka, naprimer od 1975-2005. godine), najniža izmerena temperatura na ostrvu Stromboli bila je 1,5°C (mart 1963. godine), dok je najviša bila 39,7°C (avgust 2021. godine).

Sneg povremeno pada u predelu vrha, dok je velika retkost na obali. Ipak, neobično hladan front 30/31. januara 1999. godine izazvao intenzivne snežne padavine na nivou mora. Posmatranje snega koji pada na obali je veoma impresivno. Poslednje snežne padavine na ostrvu zabeležene su 23. marta 2021. godine.

Goldišnje ima 720 mm padavina, najviše u decembru, a najmanje u julu.

Istorija

Stromboli je poznat, posećen i naseljen još od davnina, a iz tog perioda je važno praistorijsko selo San Vincenzo u severoistočnom delu ostrva. Selo je otkriveno 1980. godine i istražuje se od 2009. godine, otkrivajući prisustvo iz neolita, bronzanog doba, kao i iz rimskog i srednjeg veka. Selo iz bronzanog doba sastojalo se od niza terasa osiguranih kamenjem. Na raznim terasama stajale su kuće ovalnog ili kružnog oblika, od kojih je najveća prelazila čak 10 m u prečniku. Suhozidi su napravljeni od lokalnog kamena lave.

Iz nalaza je otkriveno da je keramika uglavnom dolazila sa drugih ostrva, ali i uvezena putem ekstenzivne trgovine: Kalabrije, Sicilije, ali i keramike i staklenih predmeta iz Egeja poznoheladskog perioda I i II (1650-1400. godine p.n.e). Možda je zbog ovog procvata trgovine opljačkano i sredinom drugog milenijuma selo je napušteno jer su se stanovnici preselili na sigurniju visinu.

Privreda ostrva se oduvek zasnivala na tipično mediteranskoj poljoprivrednoj proizvodnji: maslinama, vinovoj lozi (malvazija je nisko rasla u terasastim vrtovima), smokve – a zatim na ribolov i pomorstvo. Sve do XIX veka ova privreda je bila u procvatu i 1891. godine Stromboli je imao oko 2.700 stanovnika prema dostupnim zvaničnim podacima.

Pogoršanje ekonomskih prilika nakon ujedinjenja Italije, ponavljanje erupcija i zemljotresa (posebno erupcija 1930. godine) i konačno napad peronospore koja je tridesetih godina 20. veka istrijebila najprofitabilniju domaću kulturu, vinovu lozu, značili su da je velika većina stanovništva ostrva Stromboli krenula putem emigracije, posebno prema Australiji i Americi i da je ostrvo ozbiljno rizikovalo da ostane napušteno.

Posle II svetskog rata rata ponovo ga je otkrio Roberto Rossellini koji je filmom “Stromboli, zemlja Božja” iz 1950. godine (sa protagonistkinjom Ingrid Bergman), skrenuo pažnju javnosti na ostrvo.

Stanovništvo

Po proceni iz 2022. godine na ostrvu živi 497 stanovnika.

Početkom XX veka na ostrvu je živelo nekoliko hiljada ljudi, ali nakon nekoliko talasa emigracije stanovništvo je sredinom XX veka brojalo nekoliko stotina.

Dva sela, San Bartolo i San Vincenzo, leže na severoistoku, dok se manje selo Ginostra nalazi na jugozapadu. Administrativno su jedna frazione (jedinica u okviru opštine).

Ostrvo Stromboli ima dva naseljena centra: Stromboli (podeljen na zaseoke Scari, San Vincenzo, Ficogrande i Pisicità) i Ginostra, na drugoj strani ostrva. Glavno mesto dolaska i luka nalazi se u Scari. Na jugozapadu ostrva, do koga se može doći samo morskim putem, nalazi se Ginostra, koju zimi naseljava oko 30-40 stanovnika. Zbog posebnog oblika sela i njegovih uskih uličica, nema automobila: za prevoz stvari se koriste samo desetak mazgi, a tek nedavno su se pojavila motorna kolica.

Na Stromboliju postoji osnovna i srednja škola za malo dece koja žive na ostrvu. Po završetku srednje škole deca se najčešće sele u Lipari, gde postoje više škole. Pored italijanskog, na ovom i drugim eolskim ostrvima uglavnom se govori dijalekt sicilijanskog jezika.

Zanimljivo je da na ostrvu postoji fudbalski klub ASD Scirocco Stromboli koji se takmiči u šestom rangu italijanskog fudbala. Klupske boje su crveno-crna.

Privreda

Pošto je ostrvo vulkanskog porekla poljoprivreda je ograničena. Stromboli je turistička atrakcija, pa se privreda prvenstveno svodi na turizam..

Sve do sedamdesetih godina prošlog veka turisti su bili ljudi koji su tražili posebnu, prirodnu i netaknutu sredinu i ne bez neprijatnosti kao što su nedostatak struje ili oskudica u snabdevanju vodom. U narednim decenijama ovi neddostaci su se znatno smanjili, a turizam je značajno porastao, iako je ostao uglavnom ograničen na centralne letnje mesece.

Takođe, svakodnevno se organizuju izleti do kratera sa stručnim vodičima koji vode do preko 900 m nadmorske visine. Čamcem je moguće i noću doći do obližnje i živahne Panaree, stene Strombolicchio i Ginostre.

Fudbalsko igralište

Karakteristika ostrva, pored uskih ulica kojima se mogu kretati samo trotočkaši i električni skuteri, koje turisti iznajmljuju na samom ostrvu, jeste nedostatak noćnog osvetljenja u ulicama, što opština kojoj ostrvo pripada (Lipari), želi da ga zadrži kao važnu turističku atrakciju. Konačno, iz Opservatorije se može posmatrati lava vulkana, jedinog na Eolskim ostrvima koji je stalno aktivan, i zvezdano nebo naglašeno nedostatkom osvetljenja.

Tokom turističke sezone brodići prevoze turiste na plivanje oko stene Strombolicchio.

Kruzer MSC “Splendida”

Saobraćaj

Do Strombolija se može stići trajektom iz Napulja, Liparija, Milazza i Messine, a leti i hidrogliserom iz Messine, Reggoo Calabrije, Vibo Valentije i Tropea.

U Stromboliju postoji samo jedna ulica normalne širine, kreće od luke i dugačka je 1.300 m.

Do Ginostre se može doći samo sa mora, preko pristaništa za trajekte i hidroglisere. Pristanište je svečano otvoreno u decembru 2004. godine i zahteva stalno održavanje jer je veoma izloženo morskim olujama. Ranije se dolazilo samo preko male luke Pirtuso, koju su mnogi definisali kao najmanju luku na svetu, jer je mogla da primi istovremeno samo jedan brod.

Na ostrvu se nalazi automatizovan svetionik.

Trotočkaši u Stromboliju

Luka u Ginostri

S T R O M B O L I C C H I O

Strombolicchio (na sicilijanskom Struognulicchiu, mali Stromboli) je morski stog vulkanskog porekla, 1,6 km km severoistočno od ostrva Stromboli. Ova stena je dugačka 131 m, najveća širina je 52 m, površina je oko 3.500 m² (jedini je na italijanskoj wikipediji pogrešan podatak za površina od čak 7.600 m²!). Strombolicchio je najistočnija i najsevernija tačka Eolskih ostrva, a takođe je i najsevernija tačka celog regiona Sicilija.

Geološki, Strombolicchio je vulkanski čep od izuzetno tvrdog zbijenog bazalta, andezita i augita, stena otpornih na eroziju, i ostatak je izvornog vulkana od koga je izgrađeno ostrvo Stromboli. Erupcije na ovom mestu prestale su pre otprilike 200.000 godina. Od tada se vulkanska aktivnost preselila oko 3 km na jugozapad. Ostrvo je zapravo deo strukture koja se proteže od njega do susednog ostrva Stromboli, čiji je ostatak ispod površine.

Stena je izvorno bila visoka 57 m, ali kada je 1920. godine počela izgradnja svetionika, vrh je zaravnjen. Radovi su završeni 1926. godine: visina ostrva je smanjena na 49 m i izgrađeno je stepenište sa više od 200 betonskih stepenica do mora. Međutim, svetoničar je stigao tek 12 godina kasnije, 1938. godine. Svetionik predstavlja kulu kružne osnove, visine oko osam metara iznad male zgrade; fenjer je okružen galerijom, odnosno servisnim balkonom. Optika je fiksna, a izvor svetlosti se napaja solarnom energijom preko fotonaponskih panela. Ranije je njime upravljao svetioničar, ali je već dugo potpuno automatizovan.

Strombolicchio je stanište vrlo retkih vrsta biljnog i životinjskog sveta i proglašen je prirodnim rezervatom sa strogim ograničenjima pristupa.

Na liticama ostrva se nalazi samo par desetina primeraka biljke Bassia saxiola, ugroženog cveta sa opasnošću od izumiranja. Cvet je, osim na ovoj steni, prisutan još samo u nekoliko stotina primeraka na ostrvu Capri i na jednoj lokaciji u Kampaniji.

Podarcis raffonei, retki gušter klasifikovan kao kritično ugrožen od izumiranja, pronađen je samo na tri druge lokacije, a sve se nalaze na Eolskim ostrvima: ostrvce Scoglio Faraglione uz obalu obližnjeg ostrva Salina, ostrvce La Canna uz obalu ostrva Filicudi, kao i u nekim predelima ostrva Vulcano.

GPS koordinate: 38°49′02″ N, 15°15′07″ E.

F I L I C U D I

Filicudi je usamljeno ostrvo u arhipelagu Eolskih ostrva. U antičko doba ostrvo je bilo poznato na starogrčkom kao Φοινικοῦσσα (Phoinikoûssa), a kasnije i Φοινικώδης (Phoinikṓdēs). Obe ove varijante se sastoje od prvog dela φοῖνῐξ (phoînix), koji se na starogrčkom uglavnom vodi kao značenje za patuljastu palmu, veoma rasprostranjenu u antičko doba i još uvek prisutne na rtovima ostrva, i od dva različita završetka, -εσσᾰ (-essa) i -ώδης (-ṓdēs), a oba imaju značenje “okarakterisan” ili “pun”. Toponim je kasnije latinizovan u Phoenīcūsa ili Phoenīcussa. Umesto toga, počevši od varijante Phoenicōdes, došlo se, kroz disimilaciju nazalnog, u Filicudi.

Po drugim podacima poreklo naziva ostrva vodi od iskrivljenog grčkog za Feničane.

Drevni ljudi Sicilije, do početka X veka, nazivali su ga i “Đavolje ostrvo” ili “Ostrvo veštica”.

Geografija

Filicudi se nalazi 17,6 km zapadno od ostrva Salina, 15,6 km istočno od ostrva Alicudi i oko 45 km severno od Sicilije. Ostrvo je dugačko 5,3 km, najveća širina je 3,1 km, a površina je 9,49 km². Koeficijent razuđenosti je 1,28. Uz obalu je vulkanska stena u obliku stuba, La Canna, koja se izdiže 71 m iznad površine mora.

Ostrvom dominira vrh Fossa Felci (773 m), a ostali veći vrhovi su Monte Montagnola (349 m) i Monte Terrione (278 m). Sve su to nekadašnji vulkani, odavno izumrli i posledično u velikoj meri zahvaćeni erozijom. Pored navedena tri vulkana postoji još pet, La Sciara, Monte Guardia, Capo Graziano, Monte Chiumento i Riberosse.

Na ostrvu raste mediteransko šipražje koje se sastoji od kapara, brnistre, masline, male smrdljike (ili tršlje), rogača itd. Predstavnici ptica su sivi soko, mrki soko i siva vetruška.

Oko 3/4 ostrva (oko 7 km²) je 1997. godine proglašeno rezervatom prirode.

Istorija

Ostrvo je, kao i ostala Eolska ostrva, naseljeno još u neolitu, oko 3000. godine p.n.e.  Na lokalitetu Capo Graziano nalaze se ruševine neolitskog sela. Nedavno su otkrivene i druge ruševine (opet u oblasti Capo Graziano) koje su dobile ime Rovine di Filobraccio. Pronađeni nalazi svedoče o prisustvu na ostrvu, tokom neolita, cvetajuće industrije i prerade opsidijana.

Arheološki pronalasci pokazuju da je ostrvo tokom bronzanog doba dobio nove stanovnike. Pronađeni su ostaci vile iz tog doba, iz II milenijuma p.n.e. Pre dolaska Starih Grka, ostrvo je vekovima bilo napušteno. Osim grčih, na ostrvu se mogu naći i dokazi iz vremena vladavine Rima i Vizantije. Na ostrvu je deo Eolskog arheološkog muzeja, sa nalazima iz iskopavanja na rtu Capo Graziano i drugih oblasti Eolskih ostrva.

U blizini rta Capo Graziano u moru postoje olupine četiri broda iz različitih vremenskih perioda.

Popis stanovništva iz 1971. godine donosi podatak o 270 stanovnika. 25. maja te godine otprilike jedna trećina njih je napustila ostrvo kad je italijanska policija odlučila da na Filicudi smesti 18 poznatih vođa italijanske mafije koji su čekali suđenje pod optužbama za organizovani kriminal. Do 31. maja i ostali stanovnici su napustili ostrvo u znak protesta, a na njemu su ostali samo optuženi kriminalci i policija koja ih je čuvala.

Od sedamdesetih godina XX veka ostrvo je postalo popularno odredište za fotografe i umetnike, kao što su Sergio Libiszewsky, Ettore Sottsass, pisac Roland Zoss i urednik Giulio Einaudi. Njihovi radovi su doprineli popularizaciji ostrva i učinili ga popularnom turističkom destinacijom.

Stanovništvo

Naseljen je samo jugoistočni deo ostrva, odnosno oko petine površine ostrva.

Oko 200-250 stanovnika ostrva (koje u letnjoj sezoni naraste do 3.000), raspoređeno je između zaselaka Filicudi Porto, Valdichiesa, Pecorini, Pecorini a mare, Canale i Rocca di Ciavoli, međusobno povezanih jedinim asfaltiranim ostrvskim putem i gustom mrežom pešačkih ulica. Zaselak Stimpagnato, na jugoistoku ostrva, naseljen je samo tokom leta turistima.

Ostali manji zaseoci na ostrvu su: Siccagni (pristupačan samo sa mora i nalazi se na zapadu), Zucco Grande (drevni centar u severoistočnom delu ostrva), Serra di Rando, Portella, Guardia, Le Punte , Rosa, Timpone, Liscio.

Stanovnici se zovu filicudari, a njihov dijalekt je filicudaro.

Električna energija je stigla na Filicudi tek 1986. godine sa dizel agregatom; ovo je izazvalo iznenadni skok u budućnost u svakodnevnom životu ostrvljana. Tada je počeo da se razvija turizam, a potom rastao iz godine u godinu. Sa strujom, na ostrvo su stigla pomagala za svakodnevnu aktivnost, kao što su električne pumpe za vodu iz bunara; televizori su se masovno kupovali, kao i kućni aparati. Što se tiče tekuće vode, ona se transportuje cisternama i potom distribuira do vodovodne mreže. Predlog za izgradnju postrojenja za desalinizaciju još nije sproveden.

Jedini sport koji se praktikuje na ostrvu je fudbal, a amaterske utakmice se obično organizuju nedeljom na improvizovanom “terenu” u Valdichiesi. Teren je zemljani, ali ima reflektore. Klub redovno učestvuje u Trećoj ligi provincije Messina. Članovi kluba su skoro svi mladi filicudari. Kao domaćin Real Filicudi igra na neutralnom terenu Balestrieri na ostrvu Lipari, pošto na ostrvu Filicudi još uvek nema regularnih uslova za odigravanje utakmica.

Privreda

Tlo na ostrvu je pogodno za proizvodnju vina, maslinovog ulja, pšenice i povrća.

Do nedavno glavni poljoprivredni proizvodi ostrva bili su kapar i smokve, a sada je glavni element lokalne privrede turizam.

Ribolov se ne praktikuje intenzivno, već samo amaterski ili neprofesionalni.

Saobraćaj

Postoje dva luke za dolazak plovila na Filicudi, od kojih se nijedna ne može definisati kao “bezbedna” za sve vremenske uslove:

• Filicudi Porto, u koju dolaze skoro svi brodovi, trajekti i hidrogliseri, je prirodno najprometnije i najkomercijalnije područje ostrva Filicudi.

• Pecorini a Mare predstavlja alternativu pristajanja u danima kada se zbog vremenskih uslova ili drugih razloga ne može koristiti Filicudi Porto.

Veza ostrva Filicudi sa kopnom je obezbeđena hidrogliserima, brodovima, trajektima i katamaranima. Brodovi koji polaze iz luke Milazzo na Siciliji, pre dolaska u luku Filicudi zaustavljaju se u lukama Rinella, Santa Marina Salina, Lipari i Vulcano. Veze postoje i sa gradom Palermom. Veza sa Napuljem je brodom “Laurana” kompanije Siremar (pojedinim danima sa presedanjem na Salini).

Opština Lipari uvela je taksu od 1,5 € za ulazak na njeju teritoriju.

Na samom ostrvu glavni put povezuje dve luke i dugačak je oko 7 km. Pored toga postoji i odvajanje sa ovog puta za zaseok Valdichiesa dugačka oko 2,5 km. Sve u svemu, ima oko 10 km asfaltiranih putreva na ostrvu.

Na ostrvu se nalazi pošta u zaseoku Pecorini Monte, u blizini crkve Pecorini, ukrašena vodeničnim kamenom iz drevnog mlina.

Znamenitosti

Jedna od aktivnosti na ostrvu

• Posmatranje zalaska sunca iz zaseoka Stimpagnato, sa pogledom na stenu La Canna i sa ostrvom Alicudi u pozadini

• Neolitsko selo i žrtveni oltar na rtu Capo Graziano

• Le Macine, do koje se dolazi stazom za mazge koja vodi do neolitskog sela

• Plaža u oblasti Le Punte

• Selo Filo Braccio

• Plaža u oblasti Brigantini

• Parohijska crkva Santo Stefano, u oblasti Valle di Chiesa

• Parohijska crkva San Giuseppe, u oblasti Pecorini

• Hrid Scoglio Giafante

• Punta del Perciato, sa karakterističnim prirodnim lukom

• Pećina Bue Marino

• Planina Fossa delle Felci

• Izdvojeni deo Eolskog muzeja u Portu

L A   C A N N A

La Canna je stena u obliku stuba površine 1.800 m² i visine 71 m, koja se uzdiže iz mora oko 1,6 km zapadno od ostrva Filicudi.

La Canna je ono što je ostalo od drevne vulkanske građevine koja predstavlja poslednju eruptivnu manifestaciju Filicudija, pre otprilike 40.000 godina. Kada je ovaj vulkan prestao da eruptira, atmosferski agensi su počeli da erodiraju njegove padine, sve dok nisu potpuno nestali. Stoga je ostao samo visok toranj od očvrsnute magme, otpornije na atmosferske agense, koji je u početku stajao unutar vulkanskog kanala. Ova vrsta formacije se zove vrat.

Na steni se gnezdi mrki ili morski soko, a tu je i jedna od podvrsta eolske gušterice (Podarcis raffonei cucchiarai). To je vrsta pod velikim rizikom od izumiranja, jer živi, pored La Canne, na još samo tri staništa (Strombolicchio, Scoglio Faraglione kod Saline i nekoliko oblasti ostrva Vulcano), sve su izolovane i malobrojne. Na La Canni eolski gušter koegzistira sa mrkim sokolom, hraneći se malobrojnim ukusnim ostacima koji se nalaze u njegovim izbljuvcima i insektima koje oni privlače.

Morsko dno oko La Canne, veoma je sugestivno, ali nije lako za istraživanje zbog struja, stanište je morske tratinčice, kao i spirografa. Moguće je susresti grupe riba kao što su crnej, raznobojne usnjače, kirnja, zubatac, kanjac i brojne druge. Prisutan, ali sve ređi, je sredozemni jastog.

GPS koordinate: 38°34′56″ N, 14°31′16″ E.

A L I C U D I

Alicudi je najzapadnije ostrvo u grupi Eolskih ostrva. Moderno ime ostrva, Alicudi, iskrivljeni je oblik antičkog grčkog imena Ἐρείκουσα (Ereikousa), izvedenog iz imena biljke erica (vresak), koja i danas raste na padinama ostrva. Arapi ga zovu Ali-kur, što znači Alijeva tvrđava.

Administrativno pripada Opštini Lipari u Città Metropolitana Messina i regionu Sicilija.

Geografija

Alicudi se nalazi 53 km severno od Sicilije, 47 km severozapadno od ostrva Lipari i 15 km  zapadno od ostrva Filicudi, koji mu je najbliže kopno. Približno je kružnog oblika, prečnika 2,2-2,8 km.

Za površinu se nalaze podaci 5,2 km² i 5,1 km². Mereći na Google Earthu došao sam do površine 5,05 km² i dužine obale 8,25 km. Iz tih podataka dolazi se do koeficijenta razuđenosti od samo 1,04!

Ostrvo je stvoreno u erupcijama davno nestalog vulkana Montagnola, pre oko 150.000 godina. Veruje se da se posljednji čin stvaranja ovog ostrva dogodio pre oko 27.000 godina. Njime dominira planina Fillo dell’Arpa, čiji toponim potiče od dijalekatskog izraza arpa ili arpazza, koji označava orla mišara. Ostrvo je sa strmim i krševitim obalama, i čini nastali deo, od 1.500 m dubine morskog dna do 675 m nadmorske visine kulminirajuću tačku ugašenog vulkana.

Plaže na ostrvu su šljunkovite i kamenite, a zimske oluje uzrokuju da se povuku ili prošire, ponekad ostavljajući samo mali pojas tamnog peska.

Ostrvo je moguće obići, ali to predstavlja opasnost zbog odrona kamenja, pomeranog vetrom ili divljim kozama, i zahteva plivanje oko nekih stenskih formacija. Umesto toga, penjući se strmim stazama za mazge, koje tokom leta dobro održavaju volonteri Legambientea, uroniće se u mediteransko šipražje koje se sastoji od vreska, kapara, metle, masline, mastike, rogača. U oblasti starog kratera i na stranama vrha hladnije okruženje karakterišu paprati, prostranstva čepljeza, nekoliko zaostalih stabala kestena, vreska i drugog žbunja.

Fauna je veoma raznolika i bogata; u proleće i jesen pojavljuju se ptice selice kao što su pelikan, ljubičasta čaplja, siva čaplja, ružičasti flamingo. Među rezidentnim vrstama su obični gavran, divlji golub, patka gluvara, veliki i mali strižnjak, lokalno nazvan araghiuni. Od ptica grabljivica prisutni su sivi soko, kraljičin soko i crvenonogi soko. Predstavnik sisara je divlji zec.

Na ostrvu nema pećina u koje ulazi more; umesto toga, na zapadnoj strani, na pola puta do koje je nemoguće bezbedno doći osim uz pomoć planinarskih tehnika, nalazi se pećina naseljena slepim miševima.

Litice i obale stena predstavljaju raznovrsna prirodna umetnička dela, u rasponu od tamnosive do narandžasto-braon boje koja se čak graniči sa vinskocrvenom, zrnastom ili glatkom na dodir, trabekulisana ili jednostavno izbrazdana pukotinama.

Ostrvo je delimično zaštićeno, uvršteno je u park prirode.

Istorija

Ostrvo je, prema arheološkim nalazima, prvi put naseljeno u XVII veku p.n.e. Rimski fragmenti keramike, koji datiraju mnogo vekova kasnije, mogu se pronaći na istočnoj obali ostrva. U oblasti Fucile 1924. godine pronađeni su grobovi na kamenim pločama od lave, sa pogrebnim predmetima od lampi i glinenih vaza, datiraju iz IV veka p.n.e..

Ostrvo je dugi niz vekova bio stalna meta gusara, pa je ostrvsko stanovništvo sigurnost potražilo na visokim terasama, a jednostavna poljoprivreda i uzgoj breskvi postali su osnova ostrvske privrede.

1676. godine u blizini ostrva odigrala se bitka kod Alicudija, kao deo Francusko-holandskog rata. Posle rata ostrvo je imalo preko 600 stanovnika, većina njih je kasnije emigrirala u Australiju i druge zemlje sveta.

Stanovništvo

Naseljena je samo južna strana ostrva, nagnuta ka moru u lenzu (uske parcele), poduprta suhozidima. Ova strana, značajno uređena za potrebe stanovanja i uzgoja, manje je strma od suprotne, izložene vetrovima i stalno podložna erozivnim pojavama i posledičnim klizištima, zvanim sciare.

Ne navodi se tačan broj stanovnika ostrva, ali se on kreće između 100 i 120. Zimi se broj stanovnika dodatno smanji. Na sicilijanskom se stanovnici ostrva zovu arcudari. 

Kuće na ostrvu su raspoređene u šest glavnih aglomeracija, do kojih se može doći samo pešačenjem po drevnim ili rekonstruisanim kamenim stazama za mazge:

• Alicudi porto, na nivou mora, smešten između novog pristaništa za hidroglisere i trajekte, i starog pristaništa, sa koga je rollo (čamac na vesla) ranije prevozio putnike do brodova i kameni luk nazvan Perciato. Tu se nalaze jedine dve ostrvske prodavnice prehrambenih proizvoda, bar,  butik, jedini hotel, pošta i elektrana. Iznad se na panoramskom položaju nalazi crkva Chiesa del Carmine, sa zvonikom odvojenim od centralnog tela zgrade. Na ostrvu nema banke, bankomata, ali ni apoteke.

• Fucile, 80-100 m visine, iznad Alicudi porta, ispod crkve Madonna del Carmine.
• Vallone, 120-180 m visine, malo iznad crkve Madonna Del Carmine, istočno od crkve.
• Lisca, 120-160 m visine, mala grupa kuća na istoj visini kao Vallone, ali zapadno od crkve.
• Serro Zagami, 180 m visine, iznad Lisce.
• Tonna, 110-180 m visine, drevno naselje sa sugestivnim zgradama u čistom eolskom stilu, najzapadniji je zaselak ostrva. Uobičajeno je razlikovati Tonna Alta i Tonna Bassa. Do njega se može doći penjanjem rampom koja počinje pored prirodnog luka Perciato.
• Serro Pagliaro, 350 m visine, iznad Tonna Alte.
• San Bartolo, 350-380 m visine, oko hiljadu koraka od mora, u prošlosti je bio glavni grad ostrva, omogućavajući poljoprivrednicima da dođu do kultivisanog zemljišta. Danas je potpuno nenaseljen. Tiu se nalazi crkva San Bartolo, koja datira iz 1821. godine, izgrađena je na ostacima sakristije iz XVII veka i smatra se jedinim istorijskim spomenikom na ostrvu.
• Montagna, oko 500 m visine, grupa kuća u blizini nekada intenzivno kultivisane visoravni.
• Pianicello, nalazi se na istoj visini kao San Bartolo, ali malo zapadnije, naseljeno stanovnicima koji govore nemački. Nema tekuću vodu i struju.
• Sgurbio, 250-280 m visine, na stenama grebena na istočnoj strani ostrva. Ovaj veoma mali zaselak sastoji se od pet kuća, od kojih je svaka dobila ime po jednom od čula ljudskog tela.
• Bazzina, najistočnija grupa kuća i jedino naselje u priobalnoj ravnici. Do njega se stiže čamcem ili stazom od crkve Chiesa del Carmine sa koje se pruža pogled na more. Bazzina Alta je bilo prvo selo koje su napustili ostrvljani.

Plaža Bazzina

Tradicionalne kuće imaju ravan krov za prikupljanje kišnice, koja se kanališe u velike cisterne postavljene pored i ispod, i međusobno povezane prostorije postavljene jedna pored druge, koje se otvaraju na terase sa zidanim sedištima (bissuoli) i tipičnim stubovima debla od konusa (pulere), na koje se oslanjaju drvene grede pergola koje podupiru senčenje vinove loze.

U mnogim domovima se još uvek koriste rashladne prostorije za čuvanje hrane, male prostorije sa malim vratima, smeštene na ušću podzemnih komunikacionih tunela, iz kojih izlaze oblačići vazduha na konstantnoj temperaturi od oko deset stepeni.

Pored kuća i danas postoje brojne mànnare, konstrukcije od prirodnog suvog kamena, kružnog plana, pokrivene lažnom kupolom, koje imaju nizak ulaz bez prozora, sa zemljanim podovima, nekada je služilo kao sklonište za ovce.

Glavni festival ostrva Alicudi je onaj u San Bartolu, u drugoj polovini avgusta. Tom prilikom se teška statua od masline, koja je sačuvana u novoj crkvi, nosi na ramenu u dugoj vožnji stazama za mazge. Ovom prilikom vernici recituju brojanicu prošaranu pesmama ekskluzivnim za ostrvo. Uveče, spontani komitet organizuje spektakularan vatromet nad morem i javni ples na pristaništu.

Sredinom avgusta, u kasnim popodnevnim satima, organizuje se sada tradicionalna pijaca na kojoj svako može da ponudi robu, razne predmete, odeću i piće. Prisutni su umetnici i gatare, a u ponudi su kuvana riba, tradicionalna jela i tipični proizvodi, poput kapara, lonaca i korpi od kaline.

Stara tradicija govori o ribarima koji su sposobni da 'seku' pijavice i oluje. "Rez" bi se odvijao kroz ritual koji je omogućavao spasavanje od opasnosti mora. Preciznim pokretima ruku oni bi mogli da obezbede da kako se oluja približava čamcu ona oslabi dok ne postane nit koja se lomi na dva dela ostavljajući posadu nepovređenom.

Najpoznatija tradicija je ona o letećim ženama ili mahare arcudare, koje su sposobne da se transformišu u vrane i mačke, bacaju zle oči i bacaju čini, ali su iznad svega imale moć da polete do Palerma, gde su išle noću. U nekim slučajevima su letele čak do Tunisa donoseći sa sobom predmete koji nikada nisu viđeni na ostrvu.

Privreda

Na ovom vulkanskom ostrvu zemlja je posebno plodna. Stoga ne treba da čudi da se na ostrvu još uvek može diviti terasama, koje se na lokalnom dijalektu nazivaju lenze, koje seku padine vulkana i koje decenijama omogućavaju stanovnicima da žive od poljoprivredne delatnosti.

Zanimljivo je podsetiti se da ribolov u prošlim vekovima nikada nije imao značajniju ulogu, zbog opasnosti od pljačkaša, što je ovu delatnost činilo manje pogodnom u odnosu na poljoprivredu.

Glavni proizvodi ostrva su masline, vinova loza, kapar i ribolov. Turizam predstavlja važan deo privrede ostrva, iako u manjoj meri u odnosu na ostala ostrva.

Stanovnici imaju veoma raznovrsne aktivnosti: tako, mnogi od onih koji se leti bave ribolovom zimi obavljaju radove na renoviranju zgrada; drugi organizuju izlete brodom za turiste, ili im iznajmljuju čamce, ili spremaju ribu na plaži.

Na celom ostrvu radi samo jedan restoran, čiji meni u mnogome zavisi o ribarskom ulovu i dostavi hrane brodom.

“Prevozno sredstvo” na ostrvu

Saobraćaj

Jedino prevozno sredstvo, koje se koristi samo za materijal, su mazge, koje su zamenile magarce, manje robusne, a koje se već neko vreme viđaju u karavanima sa jednim vodičem. Nema vozila u prometu, jer nema ni puteva, izuzev staza od kamena i betona, koja se proteže nekoliko stotina metara i služi za povezivanje elektrane i helidroma sa pristaništem za hitne slučajeve.

Alicudi je direktno ili indirektno povezan sa ostalim ostrvima i Sicilijom hidrogliserom ili katamaranom. Postoje i veze, samo u glavnoj sezoni, sa Napuljem katamaranom i sa Palermom hidrogliserom. Jedna od glavnih linija je Milazzo (Sicilija) - Vulcano - Lipari - Salina - Filicudi - Alicudi. Putovanje na relaciji Lipari - Alicudi traje 1-1,5 sat, a povratna karta košta oko 70 €. Do luke Milazzo putovanje najčešće traje 2:40 h, a povratna karta košta oko 100 €. Veza sa Palermom je od juna do septembra svakodnevna, a u aprilu, maju i oktobru je ponedeljkom i petkom. Polasci sa ostrva Alicudi su u 9:35 h, a iz luke Palermo su u 13:30 h. Putovanje traje dva sata (rastojanje je oko 100 km).