Saba (engleski Saba) je najmanja stalno naseljena teritorija u Americi i najmanja specijalna opština Holandije. U sastavu je Karipske Holandije, takozvanih BES ostrva (po prvim slovima ostrva Boner, Sveti Eustahije i Saba). Na ovom ostrvu je najviši vrh Kraljevine Holandije. Ostrvo nema nijednu plažu!

Geografija

Saba je prilično izolovano ostrvo u karipskom moru. Najbliže je ostrvo Sveti Eustahije koje se nalazi 26 km jugoistočno. Severoistočno se nalaze ostrva Sen Marten, udaljeno 45 km i Sent Bartelemi udaljeno 48 km.

Saba je malo ostrvo, površine svega 13 km². U vezi oblika ostrva neki ga smatraju kružnim, dok drugi smatraju da ima oblik romba, čije su stranice 4,6 km (istok-zapad) i 4 km (sever-jug).

Ostrvo najvećim delom čini potencijalno aktivni vulkan Mount Scenery, visine 887 m, koji je i najviša tačka Holandije. On se nalazi u centru ostrva. Pored severne obale ostrva nalazi se omanje Zeleno ostrvo (Green Island).

Obala Sabe uglavnom je strma, sa stenovitim liticama visine i preko 100 m, bez stalnih plaža. Strmi teren i potoci koji se spuštaju gotovo do ruba okeana sprečavaju stvaranje močvara mangrova ili mnogo vegetacije. Postoji osam uvala smeštenih ispod litica ostrva: Cove Bay, Spring Bay, Core Gut Bay, Fort Bay (lokacija jedine ostrvske luke), Tent Bay, Ladder Bay, Wells Bay i Cave of Rum Bay.

Najstarije stene na Sabi stare su oko 400.000 godina. Poslednja erupcija vulkana bila je malo pre nego što su Evropljani naselili ostrvo, oko 1630. godine. Od 1995-1997. godine došlo je do porasta lokalne seizmičke aktivnosti, sa čime je povezan porast temperature vrelih izvora za 7-12°C na severozapadu i jugoistoku ostrva.

Green Island

Po klimatskim podacima za glavni grad ostrva The Bottom od 1971-2000. godine, temperatura malo varira ne samo tokom godine, već i tokom dana. Najniža zabeležena temperatura je 20,0°C, a najviša je 33,2°C. Uslovno (pošto su izuzetno male razlike) su nešto topliji meseci avgust i septembar, a najhladniji je februar. Godišnje ima 760 mm padavina (znatno manje nego na ostrvu Sent Bartelemi). Ubedljivo najviše padavina ima u novembru (135 mm), a najmanje u aprilu (28 mm). Prosečna vlažnost vazduha je oko 80%.

Ladder Bay, 800 stepenica do mora

Na ostrvu postoji takozvana oblačna šuma površine 8,6 ha, koja se nalazi na visini iznad 825 m. Najdominantnije drvo u oblačnoj šumi je planinski mahagonij, iako su uragani tokom godina uništili veliki broj starijih stabala. Uprkos imenu, planinski mahagonij nije povezan sa drugim vrstama mahagonija; jedna vrsta pravog mahagonija nalazi na ostrvu na nižim visinama, a to je američki mahagonij. Smatra se da će mahagonij na Sabi izumreti. U podnožju stabala mahagonija dominiraju palma i paprat, a na deblima i granama svih stabala rastu velike količine epifita i orhideja.

Na najnižim južnim i istočnim padinama Sabe nalaze se travnate livade i ima raštrkanog žbunja. Nacionalni park Saba ima površinu od 35 ha i nalazi se na severnoj obali Sabe. Park je osnovan je u januaru 1998. godine. Nekada bio u vlasništvu Rudnika sumpora, a imovina je zvanično predata Fondaciji za zaštitu Sabe 1999. godine. Proteže se od obale sve do oblačne šume i obuhvata sve vegetacijske zone na Sabi.

Tipičan pejzaž sa ostrva

Na Sabi ima oko šezdesetak vrsta ptica, od kojih su većina morske ptice. One koriste otvore i pukotine na strmim liticama, kao i dva mala susedna ostrva za pravljenje gnezda, a hrane se u vodama oko ostrva. Na obalama Sabe je najveća karipska kolonija crvenokljunog faetona. Audubonski zovoj je druga uobičajena ptica i nacionalna je ptica Sabe, a prikazana je i na njenom grbu.

Budući da je ostrvo, Saba ima nekoliko endemskih vrsta, kao što je gmizavac Alsophis rufiventris, zatim jedna vrsta guštera i slepog miša.

Oko 4,3 km jugozapadno od ostrva je severoistočni kraj spruda Saba, najvećeg podmorskog atola u Atlantskom okeanu sa izuzetno bogatim biodiverzitetom. Ovaj sprud je vrh podvodne planine i odlično je mesto za ribolov, pogotovo za lov jastoga.

Istorija

Smatra se da su Sabu naseljavali Siboneji još u XII veku p.n.e. Kasnije, oko 800. godine n.e, na ostrvu su se naselio narod Aravak iz Južne Amerike.

Kristifor Kolumbo uočio je ostrvo 13. novembra 1493. godine, ali nije pristao na njemu, plašeći se opasnih stenovitih obala ostrva. 1632. godine na Sabu se iskrcala grupa engleskih brodolomnika. Tri godine kasnije, 1635. godine, jedan zalutali Francuz položio je pravo na Sabu za kralja Francuske Luja XIII. Sledeće decenije holandski guverner susednog ostrva Sveti Eustahije poslao je nekoliko holandskih porodica da kolonišu ostrvo za holandsku kompaniju Zapadne Indije. 1664. godine, odbijajući da prisegnu na vernost engleskoj kruni, guverneri Jamajke su ove prvobitne holandske doseljenike prebacili su na Sen Marten. Holandija je na kraju dobila potpunu kontrolu nad ostrvom 1816. godine.

U XVII i XVIII veku najznačajnije privredne aktivnosti na Sabi bile su proizvodnja šećera, indiga i ruma na plantažama čiji su vlasnici bili Holanđani koji su živeli na ostrvu Sveti Eustahije. Kasnije je značaj imao i ribolov, posebno lov jastoga. Za rad plantaža uvezeni su robovi iz Afrike. U XVII veku se verovalo da je Saba povoljno skrovište za gusare sa Jamajke. Engleska je takođe deportovala svoje “nepoželjne” građane u karipske kolonije, neki od njih su postali gusari, a nekolicina je pronašla utočište na Sabi. Kako je obala ostrva nepristupačna i strma, Saba je postala privatno utočište za porodice krijumčara i gusara. Poznati gusar sa Sabe bio je Hiram Beakes, sin holandskog većnika ostrva.

Kasnije su legitimna plovidba i trgovina postale glavne aktivnosti i mnogo muškaraca sa ostrva otišlo je ​​na more. Za to vreme “čipka sa Sabe” postala je važan proizvod ostrvskih žena. Krajem XIX i početkom XX veka glavni izvor prihoda za ostrvo dolazio je od čipkarstva. Tokom ovog perioda, budući da je većina muškaraca sa ostrva duže vreme boravila na moru, ostrvo je postalo poznato i kao “ostrvo žena”.

1938. godine Joseph 'Lambee' Hassell, samouki inženjer, počeo je da gradi put na Sabi, drastično poboljšavajući prevoz na ostrvu, koji se do tada odvijao pešice ili na mazgama. Sledila je izgradnja  aerodroma 1963. godine i većeg pristaništa namenjenog turističkim brodovima 1972. godine. Kao rezultat toga, turizam se povećavao, postepeno postajući glavna grana privrede Sabe.

Referendum o statusu Sabe održan je 5. novembra 2004. godine. 86% stanovništva glasalo je za bliže veze sa Holandijom. To se konačno desilo 2010. godine, kada su Holandski Antili ukinuti, a Saba je postala posebna opština Holandije.

Zastava i grb Sabe

Stanovništvo

Po podacima iz januara 2019. godine broj stanovnika ostrva iznosio je 1.915, što znači da je gustina naseljenosti 147 stanovnika/km². Saba je najmanja stalno naseljena teritorija Amerike.

Postoje četiri naselja, The Bottom (glavni grad), Windwardside, Zion’s Hill i  St. Johns. Uočava su da nazivi naselja engleski. Posebno interesantno da naziv glavnog grada znači dno! Originalni naziv za naselje je De Botte, što na staroholandskom znači činija, a odnosi se na njegov geografski položaj u dolini okruženoj planinama. The Bottom je engleska iskvarena verzija tog imena.

Službeni jezici na ostrvu su holandski, engleski i papijamento (kreolski).

Najpopularniji sportovi na Sabi su fudbal, futsal, softbol, košarka, plivanje i odbojka.

Naselje Windwardside, slikano sa planine Mount Scenery

Privreda

Od poljoprivrede na Sabi prvenstveno je zastupljeno stočarstvo i povrtarstvo, posebno krompir. Čipka sa Sabe se i dalje proizvodi na ostrvu.

Turistička industrija sada doprinosi privredi ostrva više nego bilo koji drugi sektor. Godišnje ima oko 25.000 turista. Saba ima u ponudi niz gostionica, hotela, vikendica i restorana. Ostrvo je poznato kao “neokrnjena kraljica” Kariba. Saba je posebno poznata po svom ekoturizmu, jer ima izuzetne potencijale za ronjenje, slobodno penjanje i planinarenje.

U vodama Sabe pronađeno je oko 150 vrsta riba. Ronioce najviše privlače mesta na kojima se magma probila kroz morsko dno i stvorila podvodne kule vulkanskih stena koje počinju na oko 91 m dubine i izdižu se na oko 26 m ispod površine. Vode oko Sabe proglašene su nacionalnim pomorskim parkom Sabe 1987. godine i podležu propisima vlade za očuvanje koralnih grebena i drugog morskog života. Fondacija za zaštitu Sabe od 1991. godine upravlja hiperbaričnom komorom za slučaj hitnih ronjenja.

Od 2011. američki dolar je službena valuta, zamenjivši holandskoantilski gulden.

Na putu od luke do The Bottoma

Aerodrom “Juancho E. Yrausquin”

Saobraćaj

Na ostrvu postoji jedan glavni put, jednostavno nazvan “The Road”. Njegovu izgradnju inicirao je Josephus Lambert Hassell koji je, suprotno mišljenju holandskih i švajcarskih inženjera, verovao da se kroz ostrvo može izgraditi put. Pohađao je dopisni kurs građevinarstva i sa grupom meštana započeo je izgradnju puta 1938. godine.

Posle pet godina završena je prva deonica puta od Fort Baya do The Bottoma. Tek 1947. godine stiglo je prvo motorno vozilo na ostrvo. 1951. godine izgrađen je put do naselja Windwardside i St. Johns, a 1958. godine put je potpuno završen. Vožnja “The Roadom” smatra se opasnom, a krivine u naselju Windwardside je izuzetno teško savladati. Od luke Fort Bay do aerodroma ima 9 km, a postoji još i put od The Bottoma do zaliva Wells Bay u dužini od oko 2,5 km. Vozi se desnom stranom.

1963. godine stanovnici Sabe izgradili su aerodrom “Juancho E. Yrausquin”. Pista je dugačka samo 400 m i smatra se najkraćom komercijalnom pistom na svetu. Na nju mogu da sleću samo helikopteri i avioni kojima nije potrebna duža pista. Avionom se može samo do susednih ostrva Sen Marten i Sveti Eustahije.

1972. godine završena je izgradnja pristaništa u zalivu Fort Bay. Do Sabe je moguće stići brodovima koji koji saobraćaju iz holandskog dela ostrva Sen Marten. Polasci sa Sen Martena su sredom, petkom i nedeljom u 9:00 h, a povratak je u 15:30 h. Utorkom, četvrtkom i subotom drugi brod polazi sa Sabe u 7:00 h, a povratak sa Sen Martena je u 16:30 h. Vožnja traje 1,5 sat. Cena prevoza  je 65 $. Povratna karta (ukoliko je povratak istog dana) košta 100 $.

Fort Bay

Do izgradnje luke Fort Bay, a praktično i do kraja XX veka, sve što je na ostrvo stizalo u čamcima i brodovima bilo je ručno prenošeno preko 800 stepenica isklesanih u steni od zaliva Ladder Bay do glavnog grada The Bottoma. Stepenice su sada turistička atrakcija za one koji žele da dožive iskustvo teškog uspona.