Površina: 22,82 km²

Dužina obale: 48,0 km

Koeficijent razuđenosti: 2,84

Najviši vrh: Lokardenik (148 m)

Broj stanovnika: 190

Molat je jedno od najzanimljivijih ostrva zadarskog arhipelaga. Smešten je između Virskog mora i otvorene pučine Jadranskog mora.

Geografija

Od ostrva Ista na severu Molat deli kanal širok 155 m i dubok samo 6 m. Jugoistočno od Molata je ostrvo Sestrunj (2,7 km) od koga je odvojen Sestrunjskim kanalom, a od Dugog otoka (2,8 km) na jugozapadu ga deli široki prolaz Maknare, dubine 44 m. Najveća dužina ostrva u smeru severozapad-jugoistok iznosi 11,1 km. Najsevernija tačka ostrva Molata je rt Gomilica, najjužnija rt Žaplo, najzapadnija rt Šibinjski, a najistočnija je Stopanji rt.

Najviši vrhovi su Lokardenik (148 m), Knežak (141 m), Triskavac (134 m), Kunšćak (130 m), Bonaster (127 m), Oštri vrh (121 m) i Lovrić (114 m).

Obale Molata su razuđene i raznolike. Na severoistočnoj obali od rta Gomilice prema jugoistoku nižu se uvale Vranač, Soline, Draga, Zarljan, Vodomarka, Kastrul, Lipić, Mladin, Pržina, Jazi, Jazić i Vapojni. Prema jugoistoku okrenute su uvale Konopljika, Sabuša, Trimuli i Zorljevica, a na jugozapadu su uvale Šibinjski, Kudina, Prisika, Luka, Vrulje, Studena, Zagračina, Podgrblje, Lučina, Jakinska, Lipišnjak i Brguljski zaliv i velika prirodna luka ostrva Zapuntel. Neke su uvale peščane, npr. Jazi, Vapojni, Konopljika i Sabuša.

Zaokružen morski prostor sa južne strane Molata (prema kome se otvara široki Brguljski zaliv ili Molašćica, najveći zaliv na ostrvu) između Molata, Tuna Malog, Tuna Velog, Zverinca, Dugog otoka, Bršćaka i Golca, sve češće se u literaturi naziva Sedmovraće, zbog sedam morskih prolaza među navedenim ostrvima. Neosporno najveći značaj u ovom delu imaju prolazi Maknare i Velo Žaplo koji, sa dubinama većim od 40 m, omogućuvaju prolaz najvećim brodovima do Zadarskog kanala i Zadra.

Nakon vekovima uništavanja biljnog pokrivača večno zelene šume hrasta crnike, današnje vreme pada broja stanovnika ostrva obeležava prirodna obnova vegetacije. Još uvek je to pretežno niska makija (1,5 do 2 m visine), delimično visoka makija (2 do 4 m visine) i monokulturni šumarci alepskog bora zasađeni u prvoj polovini XX veka koji se samoniklo širi. Na ostrvu rastu hrast crnika, planika ili mukinja, zelenika, maslinica, smrdljika, tršlja, tršljika, lemprika, brnistra, smrča, pukinja, lovor itd. U uvali Konopljika očuvane su veće skupine starijih primjeraka konopljike.

Životinjski svet Molata sličan je životinjskom svetu ostalih jadranskih ostrva. Možda je posebnost da su jarebica kamenjarka i divlji kunić gotovo potpuno nestali nakon što su na ostrvo kao lovna divljač doneti fazani i zečevi.

Istorija

Molat je naseljen od starijeg kamenog doba. Na Ledenicama kod Zapuntelske luke, na krajnjem severnom delu ostrva, u Zapuntelskom polju i istočno od sela Molat pronađeno je više kremenih predmeta iz tog doba.

Prema imenu ostrva može se zaključiti da ga je naseljavalo i predindoevropsko stanovništvo u neolitiku. Taj oblik naziva je rasprostranjen po Sredozemlju: Mljet, Malta (ostrvce kod Velog Drvenika, ostrvo južno od Sicilije, zaselak kod Zadra) i dr.

Iz bronzanog doba nema nalaza. Iz gvozdenog doba ostale su četiri ilirske gradine: Lokardenik, Gračina, Straža i Knežak. U okviru gradina pronađeni su predmeti od pečene zemlje, kremeni predmeti, ručni žrvnjevi, ostaci hrane (kosti, puževi i školjke). Nađeno je i osam kamenih grobnih gomila (tumula). Na Gračini kod Brgulja nađene su keramičke posude uvezene iz Južne Italije.

U rimsko doba, domaće liburnsko stanovništvo živelo je prilično autohtono. O postojaju romanskog stanovništva svedoče toponimi: Karstul, Bavkul, Maknare, Tramerka, Brgulje i dr.

Po dolasku, između sedmog i desetog veka, Hrvati su postupno asimilirali domaće stanovništvo. U to vreme pojavljuju se i prvi zapisi o ostrvu. Najstariji navodi Konstantin Porfirogenet oko 950. godine. Pod nazivom Melata spominje se 1073, 1151, 1195, 1381. godine itd. Zapuntel se prvi put spominje 1450. godine kao luka Sanpontello, a Brgulje se prvi put spominju 1527. godine kada je izvršen prvi mletački popis stanovništva.

Ostrvo je zahumski knez Desa 1151. godine darovao manastiru sv. Krševana iz Zadra. Stare karte iz 1320. i 1321. godine spominju Molat kao veliku luku Svete Marije (danas Lučina) koja je bila važna stanica na putu od Istre i Osora prema Zadru.

Nakon što su Mlečani osvojili Zadar 1409. godine, Molat postaje venecijansko vlasništvo i iznajmljuje se. Prvih 250 godina iznajmitelji ostrva su se relativno često menjali. Nisu vodili računa o interesima stanovništva već su nastojali postići što je moguće veći profit prvenstveno sečom šume. Zadarski plemić Zuane Piccardi 1634. godine uveo je zabranu seče drveta za stanovništvo (i najmanje količine) uz kaznu od 25 dukata. Najduže se zadržala zemljoposednička porodica Lantane od 1640. godine do kraja XIX veka, kada su prodali posed porodici Abelić. Lantane su dva veka uz pomoć poverenika, dvornika, gastalda i pudara sa ostrva izvlačili četvrtine, sedmine i desetine u proizvodima. Povremeno su živeli u maloj, visokim zidom ograđenoj palati u selu Molatu (izgrađena 1664. godine, nakon Drugog svetskog rata se do 1990. godine koristila kao restoran, danas je zapuštena). Glavni proizvod bilo je vino, a dobijali su i ulje, žito, pasulj, sočivo, smokve, sir, rakiju, kože, ribu i dr. Nadglednici (i Lantana i Abelića) stajali su na raskršćima seoskih puteva za vreme jematve, beležili su prihod i upućivali kmetove koje proizvode je potrebno odneti u skladišta zemljoposednika.

Ostrvljane su pljačkali uskoci i razni drugi pirati, o pokušajima zaštite svedoče i toponimi Straža i Stražica. Zabeleženo je da su Turci opljačkali ostrvo 1571. godine, a 1684. godine u ropstvo su odveli 20 stanovnika. Početkom XIX veka engleski “službeni” gusari su nekoliko puta napali ostrvo, npr. 1810. godine su opljačkali i zapalili kuću zapuntelskog župnika.

Težaci su se 1666. godine žalili generalnom providuru u Zadru na prerepresivne mere zemljoposjednika, ali su spor izgubili. Nameti su postali još viši. 1936. godine Kraljevina Jugoslavija kupila je ostrvo od grofa Abelića i podelila je zemlju ostrvljanima.

1926. godine sagrađen je Kulturni dom (na slici), a 1933. godine osnovana je Biblioteka.

Engleski kralj Edvard VIII u pratnji Wallis Simpson tokom svog putovanja po Jadranu 1939. godine posetio je Molat.

Tokom II svetskog rata 1942. godine italijanski fašisti na Molatu u uvali Jazi osnovali su logor kroz koji je prošlo 20.000 ljudi, a 350 ih je ubijeno.

Građevina blizu naselja Molat, pored gradske plaže u uvali Jazi, u središtu nekadašnjeg italijanskog fašističkog logora. Služila je za vešanje i zastrašivanje zatvorenika.

Stanovništvo

U unutrašnjosti ostrva nalaze se naselja Molat (85 stanovnika), Zapuntel (42 stanovnika) i Brgulje (63 stanovnika). 1937. godine na ostrvu je živelo najviše ljudi (1083) u celoj njegovoj poznatoj istoriji.

Brgulje

Luka Brgulje se nalazi u zalivu prekoputa ostrvca Brguljski ili Brguljak (9,6 ha). Luka je zaštićena od svih vetrova, sem od juga. Jugoistočno pristanište je namenjeno za redovnu katamaransku liniju, koja povezuje ostrvo sa kopnom. Katamaran pri dolasku u luku izaziva visok talas. Pored luke je mala prodavnica i tri kafane. Iz luke put vodi u selo Brgulje, koji se nalazi oko 1 km u unutrašnjosti ostrva. Put je asfaltiran i nastavlja dalje do trajektne luke Molat. Selo se proteže duž puta koji povezuje trajektnu luku Molat na jugu i zaliv Zapuntel na severu ostrva.

Danas u selu Brgulje živi samo pedesetak stanovnika. U selu postoji crkva, koja je ujedno i centar svih lokalnih dešavanja. Pored nje su vatrogasna stanica, igralište i rezervoar sa vodom. U selu se leti, kada je 2-3 puta više ljudi nego van sezone, relativno malo šta događa. Tu i tamo naleti se na nekog od meštana koji prijateljski pozdravi kada se sretne na putu. Kuće u selu su stare. Mnoge su napuštene i zub vremena ih nemilosrdno uništava. Sem glavnog puta, ostali putevi u selu su u veoma lošem stanju. U planu je njihova rekonstrukcija, ali za tako nešto nema para. Stanovnici Brgulja nemaju vodovod i snabdevaju se kišnicom koja se skuplja u velikom rezervoaru vode u centru sela. Najveći prihod sela je od koncesije za sidrište.

Izreka ili krilatica “Krepat ma ne molat” nema, naravno, nikakve veze sa Molatom. Ona  odražava na jedan slikovit način čitavu filozofiju sporta i sportskog uspeha. U slobodnom tumačenju bez truda i zalaganja nema ni sportskih rezultata.

Privreda

U najboljim vremenima na ostrvu je živelo oko 700 stanovnika, postojale su tri prodavnice i dve mesare. Skoro svaka porodica imala je ovce, krave i svinje. Bili su udruženi u ovčarsko-mlekarske zadruge, a na ostrvu bilo oko 1.500 ovaca. Proizvodio se dobar i poznati sir. Ribari su bili udruženi u ribarske zadruge. Lovili su uglavnom plavu ribu koju su prodavali na kopnu. Srdele su se usoljavale i prodavale u Zadru. Danas takva vrsta ribolova više ne postoji.

Pored mediteranske zemljoradnje, u privredi ostrva veće značenje imaju ovčarstvo i ribarstvo.

Molat

Ugostiteljstvo je razvijeno u naselju Molat.

Postoji trajektna veza sa Zadrom jednom dnevno, što je i potencijalno najveći problem pri organizovanju posete ostrvu. Mir i tišina uz minimalnu infrastrukturu (četiri restorana i tri prodavnice) garantuju odmor daleko od uobičajnih turističkih tokova.

Naselje Molat ima dve prodavnice, pekaru, muzej, nekoliko ugostiteljskih objekata i igralište.

Saobraćaj

Saobraćaj na ostrvu nije zabranjen; dozvoljeno je voziti unutar i između naselja. Puteve su gradili meštani i “vikendaši”, a put koji spaja naselja je investicija države. Obično ostrvom vozi samo pekar i to zato što rastojanje između naselja Brgulje i Molat iznosi 2 km, a između Zapuntela i Molata je 7 km. Svako od tri naselja ima na obali svoju manju luku, oko kojih su se razvili manji zaseoci. Ukupna dužina svih asfaltnih puteva na ostrvu je 12 km. Pored toga postoji i nekoliko kilometara zemljanih puteva.

Do Molata se kola mogu prevesti trajektnom linijom Zadar – Rivanj – Sestrunj – Zverinac – Molat – Ist.

Trajekt “Jadrolinije” isplovljava iz Zadra ponedeljkom, sredom, petkom i subotom u 11 h, utorkom u 12 h, četvrtkom u 13 h, a nedeljom u 10 h. Dolazak u luku Molat je posle otprilike tri sata vožnje, s tim da vikendom ne pristaje u luci Rivanj, pa u Molat stiže posle 2:40 h plovidbe. Sredom u 14:40 h pristaje u Zapuntelu, ali se tu vozila ne mogu iskrcati.

Povratak iz luke Molat je ponedeljkom, četvrtkom, petkom i nedeljom u 17 h (dolazi u Zadar u 19:55 h, odnosno nedeljom u 19:40 h), utorkom u 18:15 h, sredom u 17:15 h, a subotom u 15 h.

Cena prevoza na relaciji Zadar – Molat je 4,78 € za putnike, a 23,36 € za vozilo. Cena prevoza putnika na relaciji Zadar – Zapuntel je 5,04 €.

Molat

Brodar “Jadrolinija” održava liniju Ist – Molat – Zadar, pri čemu se zaustavlja u sve tri molatske luke  Zapuntelu, Brguljama i Molatu.

Izuzev nedeljom, polazak iz Zapuntela je u 6:10 h, Brgulja u 6:35 h, a iz Molata u 6:50 h. U Zadar stiže u 7:50 h. Nedeljom postoje dva polaska. Jedan je iz Zapuntela u 17:40 h i ide direktno do Zadra, gde stiže u 18:40 h. Drugi polazak je iz Brgulja (19:45 h), staje u Molatu (dolazak u 19:55 h, polazak u 20 h) i stiže u Zadar u 20:50 h.

Iz Zadra je malo komplikovaniji red plovidbe. Ponedeljkom, sredom i subotom polazi u 14:05 h, utorkom i četvtrkom u 11 h, petkom u 17:30 h, a nedeljom ima dva polaska u 8 h i 18:50 h. Rastojanje Zadar – Molat pređe za 45 minuta, do Brgulja je potrebno sat vremena, a do Zapuntela 1,5 sat. Dodatni polazak nedeljom iz Zadra je u 18:50 h, ali plovi direktno do Brgulja bez usputnih stajanja, gde stiže u 19:40 h.

Cena prevoza od Zadra do bilo koje od tri molatske luke je 6,37 €. Ukoliko se koristi prevoz između bilo kojih molatskih luka (Brgulje – Zapuntel, Molat – Brguilje, Molat – Zapuntel) ili od njih do Ista to košta 4,38 €.

PLAŽE

Niska severoistočna obala razuđena je brojnim uvalama, od kojih meštani i gosti preferiraju najveću i najlepšu uvalu Jazi. Omiljeno kupalište svakog leta postaje sve posećenije. U obilazak jugozapadne, strme obale, brojnih uvala, antičkog brodoloma, kao i raznolikog podmorja, najbolje je poći brodićem. Pliva se sa ražama, upoznaju se hobotnice, fotografišu se nalazišta crvenog korala i podvodni pejzaž petog po veličini ostrva zadarskog arhipelaga. Dobra povezanost ostrva Molata sa Zadrom kao i blizina Kornata omogućava pravu istraživačku avanturu.

Jazi

Luka

Luka je zaliv na krajnem severnom delu mnogo većeg Brguljskog zaliva.

Zaliv je dobro zaštićen od svih vetrova, sem od južnih. Sidrenje je moguće na dubinama između 2 i 15 m. Dno je peskovito, ponegde zaraslo sa travom i sidro dobro drži. U krajnjem severnom delu, kod manjeg kamenitog mola, dubina mora pada ispod 1 m.

U zalivu nema nikakvih sadržaja. Najbliža konoba i prodavnica nalaze se u Brguljama.

Do zaliva postoji zemljani put dužine oko 1,3 km, koji ga povezuje sa Brguljama i Molatom.

Šibinjski

Zaliv Šibinjski nalazi se oko 1 km zapadno od luke Zapuntel, sa kojom je spaja zemljani put.

Zaliv je zaštićen od svih vetrova sem od južnih. Dno je peskovito i sidro dobro drži. Prema obali je dno stenovito, u severnem delu ima dosta stena tik ispod ili tik iznad površine vode. Sidrenje je moguće na dubinama između 1 i 10 m. U zalivu je peščana plaža, koja je veći deo leta puna smeća, koju na obalu donosi jugo.

Luka Zapuntel

Jazi

Sidrište Jazi nalazi se na istočnoj obali Molata, neposredno pored naselja Molat, sa kojim je povezano asfaltnim putem. Na tom mestu je ostrvo Molat najuže, pa tako vazdušnom linijom od uvale Jazi do uvale Lučina u kojoj se nalazi trajektna luka Molat, ima tek nešto više od 600 m.

Sidrište je dobro zaštićeno od južnih vetrova, a loše od severnih. Dno je u jednom delu stenovito, a u drugom je peskovito. Na mestima gde je peskovito sidro dobro drži, dok su stene glatke, pa sidro po njima uglavnom samo klizi. U zalivu postoji mol, međutim do njega vodi uzak koridor, gde je voda dublja od pola metra. Dubina kod mola ne prelazi jedan metar. Zato je predlog da se do mola dođe sa pomoćnim plovilom, koje nema gaz veći od pola metra.

Vapojni

Vapojni je sledeća uvala istočno od uvale Jazi. Od naselja Molat do uvale postoji zemljani put dužine 1,5 km. Uvala je zaštićena od južnih i zapadnih vetrova. Dno je peskovito i sidro dobro drži. Sidrenje je moguće na dubinama između 2 i 10 m. U zalivu je peščana plaža, koja je obično puna smeća, koje na kopno donosi bura. U zalivu nema nikakvih sadržaja. Najbliže konobe su u susednom zalivu Jazi i luci Molat.

Konopljika

Zaliv i sidrište Konopljika nalazi se na jugoistočnoj obali Molata. Od otvorenog mora zaliv je uvučen u kopno oko 700 m.

Zaliv Konopljika je dobro zaštićen od svih vetrova sem od istočnih. Morsko dno u zalivu je peskovito i mestimično zaraslo sa travom. Sidro dobro drži. Sidrenje je moguće na dubinama između 2 i 6 m. Zapadni deo zaliva je plitak, dubina mora pada ispod 1 m. U južnom delu zaliva je položen podvodni kabl, koji ostrvo povezuje sa kopnom, pa je sidrenje zabranjeno u tom delu zaliva. 

Do zaliva ne postoji put, mada nije mnogo udaljen od naselja Molat i puta za uvalu Vapojni.

Sabuša

Sidrište Sabuša nalazi se na južnom delu Molata. Dobro je zaštićeno od severnih i zapadnih vetrova, ali ne nudi zaštitu od južnih. Od bure je zaštićen samo u unutrašnjem delu zaliva, gde se dubina mora kreće do 2 m. Morsko dno u celom zalivu je sa travom i sidro dobro drži.

U krajnjem severnom delu zaliva je manji stari kameni mol, koji nije pogodan za vez. Dubina mora je manja od 1 m.

Pri plovidbi u zaliv iz istočnog pravca mora se obratiti pažnja na manja ostrva Kamenjak i Trata. Na ovom drugom je svetionik. U slučaju plovidbe iz pravca severozapada, mora se obratiti pažnja na ostrvce Bivošćak, koje se nalazi 1 nmi severno od ostrvca Kamenjaka. U trećoj varijanti, a to je plovidba iz zapadnog smera, mora se ploviti između ostrva Tun Mali i Tun Veli.

Zaliv Sabuša je pravi mali raj na zemlji. Pošto malo nautičara zna za zalive na južnoj obali Molata, u zalivu se može uživati u miru, čistoj vodi i pravj egzotici.

Žorljevica (Zorijevica)

Sidrište Žorljevica se nalazi blizu najjužnije tačke Molata.

Zaliv sa severne strane štiti ostrvo Molat, a sa zapadne strane rt Žaplo (Zaplo) i ostrvce Tun Mali. Zaliv je time dobro zaštićen od severnih i zapadnih vetrova, u krajnjem severnom delu od istočnih, ali je otvoren za južne vetrove. Morsko dno u sidrištu je peskovito i sidro dobro drži. Sidrenje je moguće na dubinama između 2 i 5 m.

Jakinska

Sidrište Jakinska nalazi se oko 800 m južno od naselja Molat. Zaliv je dobro zaštićen od svih vetrova sem od južnih. Iz zaliva je položen podvodni kabl prema Dugom otoku, pa je sidrenje u zapadnom delu zaliva zabranjeno. Sidrenje je dozvoljeno u istočnom delu zaliva na dubinama između 2 i 15 m. Morsko dno je peskovito i sidro dobro drži. Najbliža konoba je u luci Molat, a prodavnica u naselju Molat. Iz zaliva do naselja Molat ne postoji čak ni obična staza.

Podgarbe

Sidrište Podgarbe na se nalazi između sidrišta Brgulje na severozapadu i luke Molat na jugoistoku. Podgarbe je dobro zaštićen zaliv i u njemu se može pronaći zaklon od praktično svakog lošeg vremena. Severni deo zaliva je zaštićen od severnih i zapadnih vetrova, a južni deo od južnih. Morsko dno u zalivu je pretežno peskovito i sidro dobro drži. Sidrenje je moguće na dubinama između 2 i 10 m. U zalivu nema nikakvih sadržaja. Do luke Molat je manje od 0,5 nmi, dok je do luke Brgulje 1,5 nmi plovidbe. Do severnog dela zaliva (prema Topografskoj karti to je uvala Zagračina), gde je manji kameni mol, postoji zemljani put. Taj put je orijentisan u smeru severa i posle 1 km izlazi na asfaltni put Brgulje – Molat. Do luke Molat ima ukupno 3 km, a do naselja Brgulje 1,5 km. Pošto je sidrište veliko i dubine mora se kreću do 15 m, u zalivu će se sresti usidrene veće jahte, a u slučaju nevremena zaklon će u zalivu potražiti i brodovi.

Studena

Sidrište se nalazi između luke Brgulje na severu i zaliva Podgarbe i luke Molat na jugoistoku. Studena je manji zaliv sa peščanom plažom. Zaštićen je od severnih i istočnih vetrova. Morsko dno je peskovito, ponegde zaraslo sa travom. Sidro dobro drži. Sidrenje je moguće na dubinama između 1 i 10 m. Ni u ovom zalivu nema nikakvih sadržaja, najbliži se nalaze u lukama Molat i Brgulje, koje su od sidrišta udaljene oko 1,5 nmi.