Površina: 26,14 km2
Dužina obale: 33,3 km
Koeficijent razuđenosti: 1,74
Najviši vrh: Kalac (74 m)
Broj stanovnika: 117
Olib se nalazi na graničnom području Dalmacije i Kvarnera, oko 54 km severozapadno od Zadra. Pripada severnodalmatinskoj grupi ostrva, tačnije zadarskoj grupi. Lokalno se ponekad određuje kao deo tzv. Silbanske grupe ostrva koju čine Silba kao najnaseljenije, Olib kao najveće, Premuda i više manjih nenaseljenih ostrvaca.
Nalazi se jugozapadno od Paga, od koga ga deli Pohlipski kanal i istočno od Silbe (1,8 km), od koje ga deli Olipski kanal. Bliži od Paga su mu ostrva Maun i Škrda. Severno je Kvarnerić, a južno Virsko more i ostrva Ist (6 km) i Molat. Vir, na jugoistoku, je udaljeniji.
Od manjih ostrvaca, blizu Oliba su Kurjak (0,17 ha), Šip (0,4 ha) i Morovnik (2 ha) na severozapadu, Planik (1,1 km2), Planičić (0,8 ha) i Pohlib (0,25 ha) i hrid Fućin u Pohlipskom kanalu tj. na istoku.
Na nemačkom se jeziku Olib naziva Lüb, a na italijanskom Ulbo.
Geografija
Olib je izdužen je u smeru sever-jug čime malo odstupa od dinarskog pravca pružanja severozapad-jugoistok. Dug je 9,5 km, a najveća širina je 5,8 km. U centralnom delu je sužen na samo 1,4 km i tu se smestilo jedino naselje na ostrvu, Olib.
Rt Garmina je najsevernija tačka, rt Tale najzapadnija, rt Zubinin najjužnija (mada na wikipediji piše Ploče), a rt Kvoško najistočnija. Još se ističu rt Šip na severozapadu u čijem nastavku je i ostrvce Šip i rt Arat na severoistoku. Obale su pretežno peskovite i plitke. Brojne su hridi i plićaci: plićaci Zubinin i Grišni muli na jugu, hrid Fućin na severoistoku, a hrid Kurjak na zapadu.
Ostrvo je zaravnjeno i vrlo nisko, a najviši vrh Kalac dostiže samo 74 m. Među hrvatskim ostrvima površine preko 10 km2 Olib je najniže i jedno od najmanje razuđenih ostrva. Istočna, buri izložena strana obrasla je niskom šikarom, a zapadna mediteranskom makijom i šumom.
Olib je građen većinom od krečnjaka. Krečnjačka građa rezultirala je pojavom brojnih kraških oblika (ponikve, klanci, jame, kamenjari…). Najveća ponikva je Cukrov dolac koja je omeđena masivnim suhozidima i sa brojnim stubištima poput amfiteatra.
Mestimično se javljaju i dolomitni sastojci. Centralnim delom ostrva proteže se tektonski rased. Severno i južno od centralne dolomitske doline pružaju se krečnjački grebeni sa najvišim usponom od 74 m na severu i 32 m na jugu.
Olib nema velikih obradivih površina, ali je u vreme najintenzivnije poljoprivredne obrađenosti kultivirana bila čak 1/3 ostrvske površine. Preovladava crvenica.
Klima je tipična sredozemna sa blagim i kišnim zimskim periodom godine i toplim i sušnim letima.
Takva klima pogodovala je razvoju mediteranske biljne zajednice i uzgoju mediteranskih poljoprivrednih kultura. Međutim, sušna leta, uz nepostojanje sistema za navodnjavanje, ograničavajući su faktor intenzivnog razvitka poljoprivrede.
Zbog krečnjačke građe, na ostrvu nema većih površinskih voda, ali su brojne lokve, izvori i bunari. Lokve služe prvenstveno za zalivanje obrađenih površina i napajanje stoke (ovaca). Nekada ih je bilo oko 50, ali je padom poljoprivredne aktivnosti na ostrvu, njihov broj bitno smanjen. Na severu ostrva teče povremeni potočić Vodotok. Za ispašu ovaca koriste se i susedna ostrvca Planik, Planičić i Morovnik. Skoro svaka kuća ima cisternu za sakupljanje kišnice.
Istorija
Već u prvim godinama nove ere istoričar antičke Grčke Strabon spominje današnji Olib odnosno naselje Aloip. Prvobitno naselje Aloip se nalazilo na uzvišenju Gradina. I položaj i naziv lokaliteta Gradina upućuju da je to naselje postojalo još u doba Ilira tj. Liburna, praistorijske kulture gvozdenog doba. Osim toga, na naseljenost ostrva Liburnima upućuju i drugi toponimi (Gradina Petrova, Zagradina), grobni humci (Garkova gomila) i niz tumulusa na lokalitetu Sambore i Pasje gomile. Očito su Liburni izabrali za stvaranje naselja najuži deo ostrva na kome je i danas naselje Olib. Glavni razlog tome bio je blizina obe strane ostrva, luke Olib na zapadnoj i luke Samotvorac na istočnoj strani ostrva.
U vreme rimske vladavine nastaje novo naselje Aloip na malom poluostrvu Arat na jugu ostrva koji zatvara uvalu Svetog Nikole. Tu je pronađeno puno liburnske i romanske keramike, a kasnije to naselje spominje i Konstantin VII Porfirogenet. U obližnjoj uvali Banjve pronađeni su ostaci rimskog veleposeda iz I veka, groblje iz IV veka i ostaci nekakve odbrambene građevine.
I na severozapadnoj strani ostrva, na lokalitetu Mirine su pronađeni ostaci građevina i novac iz VI veka. Moguće je da se radi o villi rustici.
Nije isključeno da je istovremeno na ostrvu u to antičko doba bilo više naseobina pa čak i da su istovremeno postojali stari i novi Aloip.
Hrvati naseljavaju ostrvo postepeno, od sredine VII do kraja VIII veka na što upućuju brojni toponimi romanskog porekla, ali i hrvatski nazivi za neke zatečene objekte. U vreme nesigurnog srednjeg veka život se zadržao samo uz Gradinu, osim nekoliko verskih objekata van tog centralnog dela ostrva. To su bili starohrišćanski manastir sv. Ante Opata u uvali Banjve koji se zadržao sve do početka XIX veka, crkvica i groblje Svetog Nikole u istoimenoj uvali i crkvica Svetog Ivana u severnom delu ostrva.
Kroz vekove su na centralnom delu ostrva, oko Gradine, nastali odvojeni zaseoci. U vreme mletačke uprave, od 1409. godine do XVII veka, ostrvo je više puta bilo iznajmljivano zadarskom plemstvu. Natpis kraj tadašnje župne crkve Svete Stošije ukazuje da su se 1476. godine na ostrvo doselile izbjeglice pred Turcima iz Vrlike pod vođstvom Jure Cetinjana. U XVI veku izgrađen je Kaštel, kula za obranu otoka od gusara i pirata (na slici). Početkom XVII Mletačka republika prodala je ostrvo zadarskoj plemićkoj porodici Lantana koja ga je kasnije preprodala, a Olibljani su se oslobodili kmetstva otkupivši ostrvo od vlasnika Filipija 1900. godine.
U olipskom župnom uredu vode se matične knjige već od 1565. godine i to ih čini najstarijim matičnim knjigama u čitavoj Hrvatskoj. Do početka francuske uprave u Dalmaciji 1806. godine one su pisane glagoljicom, a nakon toga latinicom. Čuvaju se u Državnom arhivu u Zadru.
Župska crkva u Olibu podignuta je 1632. godine, a obnovljena 1868. godine. U crkvi se čuva 20 rukom pisanih knjiga na glagoljici koje datiraju iz perioda od XVI do XIX veka.
U XX veku Olib je kao deo istočnojadranske obale bio želja italijanskih iredentista za širenjem Kraljevine Italije. Iako je, za razliku od matičnog Zadra, između dva svetska rata ostao u sastavu Kraljevine SHS, bio je na rubu države i potpuno zapostavljen. Zbog toga se proces iseljavanja Olibljana, koji je započeo već pre Prvog svetskog rata nastavio i trajao je još i nakon Drugog svetskog rata. Depopulacija, odnosno masovno iseljavanje i deagrarizacija, najznačajniji su događaji koji su u XX veku nepovratno pogodili ostrvo. Uprkos razvoju turizma, zbog nepovoljne starosne strukture stanovništva Oliba, izumiranje naselja je neizbežno.
Privreda
Stanovnici se pretežno bave zemljoradnjom (glavni proizvodi su vino, maslinovo ulje i sir) i ribarstvom, a poslednjih godina i turizmom.
Jedino naselje Olib, sa prirodnom lukom u zalivu Luka Olib, leži u centralnom delu ostrva, na zapadnoj obali. U mestu postoje restoran i kafić.
U Prostornom planu Zadarske županije iz 2001. godine Olib se smatra područjem sa izrazitim nazadovanjem u razvitku. Do toga su doveli snažna deagrarizacija i depopulacija.
Lučica na istočnoj obali ostrva, južno od uvale Slatinica
Olibljani su oduvek bili težaci, što znači da su se bavili prvenstveno maslinarstvom, vinogradarstvom, ratarstvom i stočarstvom. Za razliku od njih stanovnici susednih Silbe i Premude više su bili orjentisani na more, odnosno pomorstvo i ribarstvo. Razlog leži verovatno u činjenici da je Olib bitno veći od pomenutih ostrva i ima znatno više obradivih površina. Nekada je važan bio i izvoz drvne mase, hrasta crnike, naročito u italijanske gradove na obali Jadrana.
Poslednjih decenija je važnost maslinarstva i vinogradarstva pala, pa su obradive površine uglavnom zapuštene. Nekad važno stočarstvo i proizvodnja sireva su gotovo potpuno nestali. Najviše je do toga dovelo izrazito iseljavanje mladog stanovništva.
Istovremeno raste važnost turizma. Međutim, turizam je na Olibu prisutan samo u vidu smeštajnih kapaciteta; nema hotela, kampova i razvijenije turističke ponude. Ipak i taj manji broj apartmana predstavlja važan izvor zarade velikom broju lokalnog stanovništva.
Zbog toga se Olib leti bitno razlikuje od većine jadranskih ostrva, umesto velikog broja posetilaca i masovnog turizma, Olib i leti djeluje mirno, a većina posetilaca su zapravo iseljenici sa Oliba.
Smeštaj za turiste na Olibu je isključivo u privatnim apartmanima, studijima i sobama i prilagođen je za porodični odmor ili za samce. Prostorna veličina ostrva pogodovala je podjednakoj udaljenosti privatnog smeštaja od plaža i od centra, tako da je sve na 2-3 minuta hoda. Potrebno je na vreme rezervisati smeštaj, jer ostrvo Olib i nema veliku ponudu apartmana.
Stanovništvo
Olib administrativno pripada Gradu Zadru.
U Olibu je prema popisu stanovnika iz 2021. godine živelo 117 stanovnika, što predstavlja samo 7,8 % nekadašnjeg broja stanovnika. Stanovništvo govori čakavskim dijalektom.
Mesto Olib zahvaćeno je neprekidnom depopulacijom već više od sto godina, a u nekim periodima je izrazita, naprimer u pedesetim i sedamdesetim godinama XX veka.
Do depopulacije na Olibu je došlo zbog dugotrajnog iseljavanja stanovništva i to u prvom redu mladog stanovništva. Time je na ostrvu gotovo nestalo stanovništva iz “reproduktivne starosne grupe” zbog čega se depopulacija nastavila i nakon što je smanjen ili zaustavljen proces iseljavanja.
Tokom druge polovine XIX veka broj stanovnika postepeno se povećavao, sa 1.195 stanovnika 1857. godine na 1.495 stanovnika 1900. godine. Te godine postignut je ujedno i rekordan broj stanovnika. Crkveni podaci su bitno drugačiji i prema njima je Olib imao najviše stanovnika 1913. godine – čak 2.030. U svakom slučaju početkom XX veka počinje dug period masovnog iseljavanja Olibljana u prvom redu u prekomorske zemlje, najviše u SAD i Argentinu. Tako je 1931. godine popisano 1.128 stanovnika, 1953. godine 805 stanovnika.
Iseljavanje se nastavilo i nakon Drugog svetskog rata, ali ne samo u prekomorske zemlje nego i u zapadnu Europu i u neke gradove, prvenstveno Zadar. Međutim, upravo u tom periodu dolazi do najvećeg pada broja stanovnika, ali ne toliko zbog tadašnjeg iseljavanja koliko zbog činjenice da je masovno iseljavanje iz prethodnih decenija dovelo do toga da je mortalitet postao veći od nataliteta. Tako se poklopilo razdoblje iseljavanja i negativnog prirodnog priraštaja, a što je dovelo do naglog pada broja stanovnika. Pedesetih godina smatralo se da u svetu živi oko 6000 Olibljana, od čega 2000 onih koji su rođeni na Olibu, a čak 4000 njihovih potomaka. Od 1953. godine do 1961. godine broj stanovnika pao je s 805 na 585. Novi veliki pad bio je između popisa 1971. godine (569 stanovnika) i 1981. godine (226 stanovnika).
Iako je podatak o 714 stanovnika iz 1991. godine službeni, on nije tačan jer su se u stanovništvo računali i Olibljani koji su živeli u inostranstvu. Te je godine na Olibu živelo 168 stanovnika.
Posljednjih dvadesetak godina iseljavanje se uglavnom zaustavilo, ali ne i potpuno jer sa ostrva odlazi upravo mladi deo stanovništva koji je jedini sposoban za prirodno povećanje i obnovu stanovništva. Štaviše, u posljednjih desetak godina na ostrvo se doselilo 40 osoba, od čega 12 iz Bosne i Hercegovine (izbeglice i prognana lica), 8 iz Zadra (zapravo penzioneri poreklom sa Oliba), ali i nekoliko iz kontinentalne Hrvatske. Međutim, starosna struktura preostala 132 stanovnika je takva da je nemoguć preokret prirodnog kretanja broja stanovnika i bez doseljavanja mlađeg stanovništva Olib će u budućnosti kao naselje izumreti.
Brodar “Miatrade” sa katamaranom “Princ Zadra” održava liniju Olib – Silba – Premuda – Zadar. Ponedeljkom, sredom i petkom polasci sa Oliba su u 5:30 h, utorkom, četvrtkom i subotom su u 7 h, a nedeljom u 17 h. Dolazak u Zadar je nakon dva sata plovidbe. Polasci iz Zadra su ponedeljkom, utorkom, četvrtkom i subotom u 14 h, sredom u 11 h, petkom u 17 h, a nedeljom u 19:30 h. Cena prevoza je 7,03 €.
Neko vreme je postojala katamaranska linija koja je povezivala Olib sa Rijekom, Rabom i Pagom, ali je ona ukinuta.
Miatoursov katamaran “Princ Zadra”
Težački put, suhozidi i maslinjaci na Olibu
Na Olib se može stići iz Zadra (ali i iz Malog Lošinja) trajektom i to putovanje traje 3-3,5 sata (duplo duže nego katamaranom). Trajekt “Jadrolinije” saobraća na relaciji Zadar – Ist – Olib – Silba – Premuda – Mali Lošinj. Trajekt na ovoj liniji saobraća jednom dnevno.
Polazak trajekta iz Zadra je u 9 h, a u Olib stiže u 12:20 h (utorkom, sredom i nedeljom u 11:45 h). Povratak iz Malog Lošinja je u 16:30 h, u Olib stiže u 19:45 h, a u Zadar u 23:15 h (utorkom i sredom u 22:45 h). U danima kada trajekt ne pristaje na ostrvo Ist, ranije stiže do krajnjeg odredišta. U špicu sezone cena prevoza na relaciji Zadar – Olib za putnike iznosi 5,18 €, a za vozilo 24,69 €.
Luka Olib
Međutim, nije baš jasno zašto bi neko prevozio automobil na Olib. Na ostrvo je dozvoljen dolazak automobilom, ali pošto na nema asfaltiranih saobraćajnica, vožnja ostrvom nije dozvoljena. Moguće je jedino parkirati vozilo na ostrvu!
Leti se dijaspora lako prepoznaje po vozilima za golf terene, koje su odabrali kao pogodno saobraćajno sredstvo u naselju. Osim nekoliko takvih vozila, radnika na motokultivatorima, ponekog quada i poštara Denisa na skuteru, saobraćaja na ostrvu nema.
Ostrvo Olib najčešće posećuju nautičari pretežno zbog njegovih uvala i peščanih plaža. Do skoro svih plaža Oliba moguće je doći jedino morskim putem.
Ni na jednoj plaži Oliba nema turističkih sadržaja, tako da se to neće posebno spominjati kod opisa svake plaže posebno.
Draga
Opis uvala i plaža Oliba počinjemo od severne obale, gde se nalazi Draga.
Zaliv je dobro zaštićen od južnih i zapadnih vetrova, dok severni vetrovi prouzrukuju talase.
Kao što se vidi sa slike, obala nije naročito pogodna za kupače, pošto su tu kamene ploče, dok je morsko dno u zalivu peskovito. Uvala je veoma plitka i dubina mora se kreće od 1-1,5 m, a u slučaju plime dubina se još više smanji.
Za one koji dolaze plovilima upozorenje da je između ostrvceta Šip i Oliba na severozapadu dubina mora manja od 0,5 m i plovidba nije moguća. Postoji staza od naselja do uvale, a rastojanje je oko 4,3 km.
Na jugoistočnoj strani zaliva je manje jezero, iz koga voda otiče u more.
Slatina
Slatina se nalazi na istočnoj obali Oliba. Prilikom dolaska plovilom na ovu plažu iz severnog ili severozapadnog pravca, trebalo bi obratiti pažnju na hrid Fučin. Dubina mora između hridi i ostrva je 8 m.
Zaliv je dobro zaštićen od severnih i zapadnih talasa. Bura i jugo u zalivu uzrokuju visoke talase i tada se u zalivu ne može usidriti. Morsko dno u zalivu je peskovito, a u severozapadnom delu je obraslo travom.
U zalivu Slatina nema bova, pa je potrebno koristiti sopstveno sidro.
Slatinica
Nakon smeštaja u apartman, sobu ili kuću za odmor na Olibu, sve što je preostalo da se uradi je da se krene iz naselja u dvadesetak minuta dugu šetnju do uvale Slatinica na drugom kraju ostrva. Rastojanje od luke u Olibu do uvale Slatinica je oko 1,7 km.
Kada se dođe na Slatinicu, pronaćiće se raj na zemlji, mesto netaknuto dostignućima moderne tehnologije, mesto o kakvom se sanja pod pritiskom užurbanog modernog načina života.
Naselje Olib gleda na zapad, Slatinica dočekuje sunce na istoku. Uvučena uvala je savršeno prirodno sklonište od južnih i zapadnih vetrova i uvala je dobro poznata nautičarima, ali i onima koji letuju na ostrvu. Najveća peščana plaža na Olibu je upravo Slatinica, okružena širokim pojasom tirkiznog mora i gustim mediteranskim rastinjem.
Čak i u špicu sezone, plaža Slatinica ne nudi gužvu već mirno i tiho uživanje u iskonskim čarima mora, sunca i lekovitih aroma koje kruže iznad ostrva. Na Slatinici se satima može odmarati u plićaku, a dovoljno je veliki da posetioci jedan drugom ne narušavaju mir. Posetioci su prepušteni samo milovanju mora i sunca, kricima galeba i dodirima toplog smeđkastog peska. Plićak Slatinice je idealan da se zaigra popularna igra na Jadranu – picigin ili neki drugi sport u moru.
Osveženje je potrebno poneti sa sobom ili ga potražiti u naselju Olib, a Slatinicu ostaviti onakvom kakvom je i zatečena – nevina i čista, kakva je oduvek bila. Olib je samo za one koji traže mir i koji znaju uživati u tišini i usamljenim letnjim popodnevima.
Južna Slatina
Uvala Južna Slatina nalazi se na južnoj obali Oliba, neposredno do rta Zubinin, najjužnije tačke ostrva.
Zaliv je zaštićen od svih vetrova, sem južnih.
Morsko dno je peskovito.
U severnom delu zaliva dubina mora manja je od 1 m, a zbog peskovitog morskog dna idealno je za uživanje u igrama u vodi. Kada se dolazi plovilom, trebalo bi obratiti pažnju na plićake koji se nalaze u blizini – Zubinin i Grišni muli.
Plaža je od luke u Olibu udaljena blizu 5 km, a trebalo bi da postoji staza kroz ostrvo kojom bi se moglo doći.
Masunjeva draga (Mašunjeva draga)
Masunjeva graga se nalazi na jugozapadnoj obali Oliba između zaliva Sv. Nikole na severu i rta Zubinin na jugu ostrva. Od zaliva Sv. Nikole udaljena je oko 500 m.
Zaliv je dobro zaštićen od severnih i istočnih vetrova. Morsko dno je peskovito. 200 m jugozapadno, praktično u istom zalivu, nalazi se zaliv Radova draga, koji je nešto manji i nudi slabu zaštitu od vetrova. Radova draga je pogodna za dnevno kupanje, ali se za sidrenje preko noći preporučuju obližnji, bolje zaštićeni zalivi.
Sv. Nikola
Zaliv Sveti Nikola nalazi se na jugozapadnoj obali Oliba. Zaliv je otvoren prema jugu, pa iz tog razloga nudi dobru zaštitu od svih vetrova sem od južnih. U zalivu je sidrište sa 10 bova, ali je dato u koncesiju, pa se vez plaća. U zalivu je crkva Sv. Nikole i manji mol (na slici).
Od zaliva do naselja Olib postoji staza duga približno 3 km.
Daskovica
Daskovica se nalazi na jugozapadnoj obali Oliba, oko 700 m severozapadno od Sv. Nikole. Zaliv je dobro zaštićen od severnih i istočnih vetrova. U krajnjem istočnom delu zaliva dubina mora je ispod 1 m. Na morskom dnu je šljunak. Pri plovidbi u zaliv iz severozapadnog smera mora se obratiti pažnja na plićak kod rta Tela, koji je označena sa oznakom “zapad”, i mora se oploviti sa zapadne strane.
Banve
Uvala Banve takođe je na jugozapadnoj obali Oliba. Zaliv je dobro zaštićen od svih vetrova, sem južnih. Morsko dno u zalivu je delimično peskovito, delimično kamenito i ponegde prekriveno muljem. Dubina mora u krajnjem severnom delu, iza kamenih molova je manja od 1 m.
U uvali su ostaci naselja iz rimskog doba, trobrodne crkve Sv. Pavla i manastira pustinjaka koji je napušten krajem XII veka.
Široki bok
Zaliv Široki bok se nalazi jugoistočno od rta Tale iza zapadne obale Oliba. Kroz zaliv je položen podvodni energetski kabl za ostrvo Silbu. Sidranje 300 m od znaka je zabranjeno. Morsko dno u zalivu je peskovito. U zalivu su dve peskovite plaže idealne za dnevno kupanje.