Poncijanska ili Pontinska ostrva (italijanski Isole Ponziane ili Isole Pontine) su grupa ostrva u Tirenskom moru, ispred zaliva Gaeta, na udaljenosti od 28-45 km od italijanskog kopna. Najveće ostrvo grupe je Ponza, pa je i naziv “Poncijanska ostrva” veoma čest. Dele se u dve manje grupe: severozapadnu čine Ponza i Gavi, Palmarola, Zannone i brojne obližnje hridi; a jugoistočnu formiraju Ventotene i Santo Stefano. Između jedne i druge grupe leži Scoglio della Botte. Udaljenost između dve grupe je 39 km; Palmarola je km udaljena od Ponze 7,3 km, dok je Zannone udaljen 6 km. Između ostrva Ventotene i Santo Stefana rastojanje je 1600 m. Ukupna površina ostrva je oko 12,2 km2) od čega 7,5 km2 otpada na Ponzu, 1,89 km2 na Ventotene i 1,36 km2 na Palmarolu. Pontinska ostrva čine, zajedno sa podvodnom bazom na kojoj se nalaze, važnu vulkansku masu formiranu različitim sistemima. Ventotene i Santo Stefano su zapravo vrh velikog eruptivnog konusa. Ponza predstavlja zapadni ostatak velikog vulkanskog konusa, u kome se mogu prepoznati ostaci dva kratera u Cala di Ponzi i Cala d’Inferno. Palmarola predstavlja istočni deo sekundarnog eruptivnog konusa. Takođe ostatak nezavisnog vulkana je Scoglio della Botte. Što se tiče petrografskog sastava, grupu Ventotene i Santo Stefano uglavnom čine stene osnovnog tipa (andeziti, bazalti), dok ostrva druge grupe čine gotovo isključivo stene kiselog tipa (rioliti i lipariti, lava ili fragmentarno.
Cela ostrvska grupa prima umerene količine padavine: na stanici u Ponzi zabeleženo je u proseku 617 mm godišnjih padavina, za 68 kišnih dana.
Do 2. januara 1927. godine Pontinska ostrva su administrativno pripadala dvema provincijama Caserti i Napulju; prvoj je pripadala zapadna grupa, koja čini opštinu Ponza; drugoj je pripadala istočna grupi, koja čini opštinu Ventotene. 1927. godine obe opštine su pripale provinciji Napulj, da bi od 18. decembra 1934. godine pripale provinciji Littoria, današnjoj provinciji Latina.
Ukupan broj stanovnika koji je 1931. godine iznosio 8.177, pao je na 4.000. Glavni centar, Ponza, nalazi se u najvećem zalivu ostrva, koji čini njegovu luku. Palmarola nema stalno stanovništvo: samo od proleća do jeseni ranije je u pećinama živelo oko deset farmera sa Ponze. Zannone je bio naseljen osobljem svetionika, a posećivali su ga lovci tokom perioda migracije prepelica. Stanovništvo opštine Ventotene podeljeno je između ostrva ovog imena i Santo Stefana: u Ventoteneu se okuplja u blizini male luke; na Santo Stefanu je bio zatvor koji je podigao Ferdinand IV 1794-95. godine, prestao sa radom 1965. godine.
Pontinska ostrva su, sa izuzetkom ostrva Zannone, koje je prekriveno makijom i šumom, u XIX veku pretrpela promene zbog stvaranja obradivog zemljišta. Na prvom mestu je vinova loza, koja se posebno na Ponzi gaji čak i na najstrmijim padinama brda i stoga je kultivisana na terasastim parcelama. Ostale glavne kulture su mahunarke, a među najčešćim voćkama su smokve. Najplodnije i najintenzivnije eksploatisano ostrvo u pomenutim kulturama je Ventotene.
Pontinska ostrva su povezana brodskim linijama sa lukama Formio, Anzio, Taerracina, San Felice Circeo, Napulj, Pozzuoli i Ischia.
P A L M A R O L A
Palmarola je najzapadnije ostrvo arhipelaga. Dobilo je ime po široko rasprostranjenom prisustvu mediteranske lepezaste palme (ili male žumare). Zbog svog oblika takođe se naziva i “ukosnica” (La Forcina), dok je u antičko doba bilo poznato pod imenom Palmaria.
Nalazi se 7,3 km severozapadno od ostrva Ponza, a od obale Italije udaljeno je 35 km. Ostrvo ima izdzžen oblik u smeru sever-jug, dugačko je 2,75 km, prosečna širina je 400 m, a površina je 1,36 km2. Zapadna obala je vrlo razuđena, sa brojnim grebenima, dok je istočna ravna, bez uvala. Reljef čine tri glavna vrha: Monte Guarnjeri, Monte Tramontana i Monte Radica. Dva kraja ostrva čine vrhovi Tramontana i Mezzogiorno. Najviša tačka ostrva je Monte Pellegrino visok 262 m.
Ostrvo je nenaseljeno, odnosno naseljeno je samo povremeno – leti, stanovnicima sa Ponze koji obrađuju svoja polja.
Kao i druga Pontinska ostrva, Palmarola je vulkanske prirode, sa tokovima lave i kupolama starim između 4,2 i 1 milion godina, sa glavnom eruptivnom fazom koja je datirana na približno 1,6 miliona godina. Postoje značajna nalazišta opsidijana.
Ostrvo je mesto od značaja za zajednice (italijanska skraćenica SIC), ima divlji izgled i litice koje predstavljaju geološku jedinstvenost.
Ove životinjske vrste su prijavljene u SIC: bela čiopa, kaukal, leganj, sivi soko, morski vranac i gregula. Gušter, latinskog naziva podarcis siculus palmarolae je endem ostrva.
Neke od biljnih vrsta prijavljenih u SIC su mediteranska lepezasta palma (ili mala žumara) i posidonija.
Ostrvo je bilo veoma posećeno u periodu neolita i eneolita od plemena posvećenih trgovini opsidijanom, koju su unela na kontinent. Pronađeni su ostaci keramike i neki obrađeni predmeti od opsidijana iz doba eneolita.
Papa Silverio, svetac zaštitnik Opštine Ponza koji se slavi 20. juna, prognan je i umro je na Palmaroli. Naseljena samo leti, Palmarola postaje utočište za ljude sa Ponze koji se sklanjaju u pećinske kuće, tipične kuće iskopane u steni. Navika da se skloni u pećinske kuće je veoma drevna i ima svoje korene u potrebi da se pobegne od gusara tokom XVIII veka. U tekstu sa Akademije Pontaniana podseća se da:
“Giovanni Tagliamonte, koji je umro u sto trećoj godini života, često je išao sa Ponze na Palmarolu i pričao mi o sukobima sa korsarima koji su se njemu dešavali ne manje nego drugim Poncezima u okolini ovog ostrva. Imao je drevnu pećinu usečenu u liticu za stanovanje u blizini male luke na Palmaroli, ali iz straha od gusara on je mnoge noći proveo na brdu u nekoj pećini, a da nije založio vatru, kako ga dim ne bi otkrio”.
Na plaži u severozapadnom delu ostrva postoji restoran “Affittacamere O’Francese”.
GPS koordinate: 40°56′27″ N, 12°51′26″ E.
L E G A L E R E
Le Galere su dva ostrvca u prvom planu
Le Galere su grupa od dva ostrvca pored severozapadne obale ostrva Palmarola, ispred plaže Maga Circe na kojoj se nalazi jedini restoran na Palmaroli.
Ostrvca su međusobno udaljena 140 m, a od Palmarole su udaljena 150 m, odnosno 370 m. Približna površina ostrvca bližeg Palmaroli je 6.400 m2, a daljeg je 8.000 m2.
GPS koordinate: 40°56′34″ N, 12°51′04″ E.
SAN SILVERIO
San Silverio (sreće se i Faraglione di San Silverio) je stena koja se nalazi u blizini ostrva Palmarola. To i nije ostrvo, jer je spojeno sa Palmarolom, pa je praktično njeno poluostrvo.
Na samom vrhu stene se nalazi mala kapela posvećena istoimenom svecu, podignuta na ostacima zatvora u kome je bio zatvoren.
Prve nedelje juna održava se hodočašće morem, koje kreće iz Ponze. Hodočasnici se iskrcavaju na malom privezištu na jugozapadnom kraju stene i, nakon što se popnu strmim stepenicama i prođu strmu stazu dužine oko 120 m, stižu u kapelu posvećenu San Silveriju, gde se služi misa.
Sa strane plaže ostrvo je izuzetno strmo, praktično je to vertikalna litica, pa bi se sa te strane do vrha mogli popeti samo alpinisti, dok je sa strane mora uspon nešto blaži, ali nije potrebna dodatna oprema.
GPS koordinate: 40°56′23″ N, 12°51′13″ E.
SCOGLIO SUVACE
Scoglio Suvace je jedna neverovatno gotovo snežno bela stena ispred Cala Brigantine. Od jugoistočne obale Palmarole udaljena je 80 m. Dugačka je 275 m i neverovatno uska, do 25 m.
GPS koordinate: 40°55′37″ N, 12°51′37″ E.
FARAGLIONI DI MEZZOGIORNO
Faraglioni di Mezzogiorno (podne) je mali arhipelag sastavljen od četiri ostrvca, koji čine deo ostrva Palmarola u Pontijskom arhipelagu. Zovu se tako zbog svog položaja južno od ostrva Palmarola.
Faraglione di terra (kopneni stog) je najveći i poznat je kao “podnevni stog”. On ima prolaznu pećinu nazvanu “podnevna pećina” (grottone di mezzogiorno), koja se smatra jednom od najlepših u Tirenskom moru. Faraglione di Fuori (spoljni stog) se graniči sa “faraglione cappello” koji se nalazi na jugu i koja sa njom formira prolaz kroz “mala vrata”, poznata na dijalektu lokalnom dijalektu kao “Portella“. Tu stoje dve stene zvane “puške Palmarole” (i fucili di Palmarola).
Scoglio Cappello
Na Faraglioni di Mezzogiorno ima nekoliko primeraka mediteranske lepezaste palme (ili male žumare) i motara. Takođe vredi pomenuti i redak primerak guštera, podarcis siculus pasquinii, endema Faragliona di Mezzogiorno.
GPS koordinate: 40°55′23″ N, 12°50′52″ E.
P O N Z A
Ponza je najveće ostrvo Poncijanskog arhipelaga, koji je po njemu i dobio ime.
Ime ostrva potiče od starogrčkog Pòntos, Πόντος ili Pontia, Πόντια, što znači "more".
Geografija
Proteže se od Faraglione La Guardia, na jugu, do Punta dell'Incenso, na severoistoku, i ima uski i izduženi oblik koji podseća na latinično slovo "i", čiju tačku predstavlja ostrvo Gavi, udalen od Ponze samo 120 m.
Ponza se nalazi ispred zaliva Gaeta, 32 km od obale Italije. Ostrvo je dugačko oko 8 km, najveća širina je 1.800 m, a najmanja je 180 m. Zahvata površinu od 7,5 km2. Ponza je pretežno brdovita. Na severu dominira brdo Schiavone (157 m), u centru su brda Core (201 m), Tre Venti (177 m) i Pagliaro (177 m), a najveću visinu od 280 m dostiže brdo Guardia, koje se nalazi na južnom kraju ostrva. Njegova razuđena i uglavnom stenovita obala prostire se u dužini od 28 km. Koeficijent razuđenosti je 2,86, pa tako Ponza spada među italijanska ostrva sa najvećim koeficijentom razuđenosti. Ponza je sastavljena od kaolina i tufa, pokazujući (zajedno sa brojnim izumrlim, ali još uvek prepoznatljivim vulkanskim kraterima) vulkansko poreklo ostrva. Jedina obala koja je niska je obala zaliva gde se nalaze luke Sant’Antonio, Giancos i Santa Maria, jer proizilazi iz dugog procesa akumulacije krhotina bujične prirode, koji je doveo do sadašnje plodne doline.
Sve plaže odlikuju se šljunkom i kamenjem, usled erozije vetrom i morem stenovitih zidova u kojima se nalaze. Jedina koja takođe ima mešavinu finog peska je poznata plaža Chiaia di Luna, okružena visokom liticom koja gleda na more. Svake godine je posećuje na hiljade turista i ljubitelja ronjenja zbog prisustva brojnih podvodnih pećina i litica.
Plaža Chiai da Luna (mesečev sjaj)
Poznati su Scogliera i Faraglioni di Lucia Rosa, koji su dobili ime po protagonistkinji tragedije koja se dogodila u XIX veku. Lucia Rosa je bila devojka od 19 godina, zaljubljena u siromašnog farmera, ali sprečena da se uda za njega zbog protivljenja porodice. U očaju je izvršila samoubistvo bacivši se sa visoke litice, koju su lokalni stanovnici preimenovali u njeno ime.
Vegetacija je tipično mediteranska, sa prevlašću agave, opuncije, žutilovke, mirte, mediteranske lepezaste palme (ili male žumare), hrasta crnike, kleke, tršlje (ili male smrdljike) i masline.
Kopnena fauna nije mnogo bogata, za razliku od morske koja ima mnoštvo vrsta kao što su plava ajkula, lignja, tuna, skuša, brancin itd...
Klima ima suptropske mediteranske karakteristike sa umerenim rasponom, determinisanim prisustvom visokog pritiska. Prosečna temperatura najhladnijeg meseca februara iznosi 10,3°C, dok je najtoplijeg meseca avgusta 25°C. Od 1946. godine do danas apsolutni maksimum od 37,2°C datira iz jula 1983. godine, dok je apsolutni minimum -2,6°C zabeležen u martu 1971. godine.
Prosečna godišnja količina padavina iznosi 639 mm, raspoređena u proseku na 68 dana, sa minimumom u proleće i leto i maksimumom u jesen.
Prosečna godišnja relativna vlažnost vazduha beleži vrednost od 75,2% sa minimumom od 73% u julu i maksimumom od 77% u aprilu i oktobru; u proseku ima 3 dana godišnje sa maglom.
Istorija
Ostrvo Ponza je naseljeno još od neolita, ali su njegovi glavni centri rođeni pod dominacijom naroda Volski. U početku su ga zauzeli Feničani, koji su ga koristili kao trgovačku luku, u VIII veku p.n.e. kolonizovali su ga Grci, kojima se može pripisati pogrebno podzemlje i, prema brojnim istoričarima, akvadukt Le Forna.
Ponza i arhipelag postali su rimska kolonija 312. godine p.n.e. kada je sada cvetajuća i moćna rimska republika postigla sporazum sa Volskima, stvorivši savezničku koloniju. Rimljani su razumeli ne samo strateški već i ekonomski značaj arhipelaga. U stvari, ostrvo je 209. godine p.n.e. tokom Drugog punskog rata, bila je jedna od 18 kolonija od 30 koje su davale brodove, ljude i novac za podršku Rimu u sukobu. To ne znači da je Ponza tada uživala civitas optimo iure (puno rimsko državljanstvo), ali joj je njen stav omogućio da dobije poreske olakšice od Rima sve do 89. godine p.n.e, kada je posle unutrašnjeg rata koji su italski narodi pokrenuli protiv Rima, Ponza takođe stekla puno rimsko državljanstvo, što ju je učinilo fundamentalnom strateškom tačkom za kontrolu centralnog dela Tirenskog mora.
Nakon što je stekla rimsko državljanstvo, Ponza se enormno razvila, postavši napredan i naseljen grad u kome su bile brojne raskošne patricijske vile. Uprkos transformaciji u mesto izgnanstva za ugledne političke ličnosti od strane cara Avgusta, ostrvo je postalo i turističko odredište rimskih patricija, koji su izgradili ogromnu vilu sa susednim pozorištem.
Izgrađeno je nekoliko akvadukata, brane i brojni rezervoari vode. Služili su za potrebe stanovnika ostrva, snabdevanje trgovačkih brodova i snabdevanje celokupne rimske flote. Potreba za vodom dovela je do potrebe za izgradnjom rezervoara, a neki od njih su bili značajne veličine. Bilo je mnogo istraživanja i studija kako bi se izabrala lokacija na kojoj će se graditi ovi rezervoari. Mnogi od njih se nalaze u južnom delu ostrva, pre svega zbog blizine luke koja se tada nalazila u S. Mariji.
Važan je bio i lučki rad koji je nastao na području S. Maria. Danas se izgled područja potpuno promenio, zapravo su prvi monasi prisutni na ostrvu pronašli u tom kraju ogroman rezervoar zatvoren prema moru ogromnom obalom koja je verovatno napredovala tokom godina da bi zatvorila zaliv. Napravljena su dva dugačka tunela (još ih koriste automobili) koji su povezivali luku Santa Maria sa vilama. Gotovo sve ove vile su uništene ili korišćene kao građevinski materijal za izgradnju novih zgrada. Ni u novije vreme na ostrvu nikada nije napravljena nikakva zaštita rimskih ruševina.
Na ostrvu se razvila i brodogradnja zbog lako dostupne drvene građe iz bujnih borovih i hrastovih šuma, što je, nažalost, dovelo do prvog većeg krčenja šuma. Razvio se i pravi pomorski saobraćaj: u stvari, na ostrvu se kupovala i prodavala svakakva roba, a pored toga stanovništvo je neverovatno naraslo na skoro 20.000 stanovnika.
Sa propadanjem Rimskog carstva, interesovanje za ostrvo je počelo da bledi i arhipelag je počeo da živi svojim životom. U srednjem veku ostao je verski (537. godine na obližnjoj Palmaroli je umro papa Silverio) i trgovački centar, zahvaljujući radu benediktinskih monaha, koji su sagradili opatiju Santa Maria. Ali rad fratara je skoro poništen kada je, počevši od IX veka, Ponza bila predmet žestokih napada saracenskih gusara.
Tek 1202. godine ostrvu se vraća nekadašnji značaj, zahvaljujući buli kojom je papa Inoćentije III ponovo poverio opatiju Santa Maria cistercitskim fratrima.
1300. godine vode Ponze bile su poprište pomorske bitke u kojoj je Ruggero od Laurije, vojvoda od Kalabrije, pobedio admirala Corrada Dorija. 1322. godine ostrvo je došlo pod kontrolu opatije Fossanova. Nova bitka kod ostrva odigrala se 1435. godine, u vreme opsade Gaete, kada je đenovljanski admiral Biagio Assereto, pobedio flotu Alfonsa I, kralja Aragona, koji je počeo da gaji ambicije osvajanja ostrva. Ali 1454. godine Ponzu su zauzeli Aragonci, koji su proterali cistercitske monahe sa ostrva.
1542. godine Karlo V, kralj Španije i car, dao je ostrvo u feud Farneseu, uz obavezu da ga brani od napada gusara, koji nikada nisu potpuno prestali. Nakon što je Saracen Khair-ad-Din (poznat kao gusar Barbarossa) opustošio ostrvo 1534. godine, 1552. novi upad, koji je izveo korsar Dragut, doneo je Ponzi razaranje i uništenje luke. 1655. godine došlo je do još jednog žestokog napada Turaka, koji su takođe digli u vazduh lučku kulu.
Nakon kratkog perioda boravka austrijskog garnizona, 1734. godine Elisabetta Farnese, majka napuljskog kralja Karla III od Španije, ustupila je ceo Pontinski arhipelag svom sinu, koji je započeo intenzivnu kolonizaciju, šaljući naseljenike posebno sa ostrva Ischia. Među glavnim ciljevima Burbona bila je i odbrana od gusarskih napada. 1757. godine flota napuljskih brodova, kojima su se pridružile i malteške ratne galije, porazila je šačicu turskih brodova kod ostrva Palmarola, i od tada je arhipelag postao bezbedan.
Kralj Ferdinand IV je 1768. godine započeo fazu poboljšanja ekonomskih uslova ostrvljana. Poslati su tehničari da nadgledaju radove, koji su trajali do 1793. godine, a izvodilo ih je nekoliko stotina osuđenika na doživotnoj robiji. Konkretno, Ponzu su kolonizovale 52 porodice sa ostrva Ischia sa ukupno 130 osoba u XVII veku nakon što je bila praktično nenaseljena oko dva veka zbog upada Saracena. Sadašnji stanovnici Ponze potiču iz tih porodica sa ostrva Ischia.
U ovoj drugoj fazi započeti su i završeni javni radovi koji i danas karakterišu arhipelag. Pod rukovodstvom inženjera Antonija Winspearea i Francesca Carpija, izgrađena je luka Ponza sa karakterističnim zakrivljenim kućama na dva nivoa ulice, groblje, tvrđava, kancelarijska zgrada (danas sedište opštine), crkva, Forte Papa alle Forna.
1808. godine Pontinska ostrva su okupirale Napoleonove trupe, uklonivši sa vlasti Burbone.
Tvrđava Frontone
1813. godine Poncu su zauzeli Englezi predvođeni admiralom Carlom Napierom, koji je postavljen za grofa ostrva. Ali dve godine kasnije Bečkim ugovorom ostrvo je vraćeno Burbonima.
1857. godine do Ponze je stigla ekspedicija patriote Carla Pisacanea, koji je zauzeo “Kaljari”, parobrod koji je vozio između glavnog grada Sardinije i Đenove. Stigavši na Ponzu popodne 27. juna, Pisacane je oslobodio zatvorenike, otišao sa njima u Palazzo Tagliamonte gde su uništili arhivu ostrva, a zatim svoju ekspediciju usmerio protiv Kraljevine Dve Sicilije.
1860. godine, zbog bitke kod Volturna, garnizon Burbona je povučen na kopno. Ostrvo je ostalo pod kontrolom Burbona sve dok ga 7. novembra te godine nije zauzeo Garibaldi, a 1861. godine Ponza je pripojena Kraljevini Italiji.
1928. godine fašistički režim odredio je Ponzu kao mesto zatočeništva političkih protivnika. Sam Mussolini je bio zatvorenik na ostrvu od 27. jula do 7. avgusta 1943. godine.
1935. godine počela je eksploatacija nalazišta bentonita u Le Forni, koji je ostao aktivan do 1975. godine. Izgradnja rudnika Ponza dala je zaposlenje za oko 150 ljudi, pored pomorskog saobraćaja za transport rude na kontinent. Međutim, ostrvo je moralo da plati devastaciju jedne od svojih najlepših uvala i dosta slučajeva silikoze (bolest pluća nastala udisanjem silikatne prašine) među radnicima.
Na lokalitetima Frontone i Capobianco postojali su i rudnici perlita (sivkasta matrica od pepela i lapila slabo cementiranih i sa crnkastim i staklastim vulkanskim projektilima), trenutno napušteni.
Stanovništvo
Ostrvo Ponza sa ostrvima Zannone (nenaseljeno), Palmarola (naseljeno samo u letnjem periodu) i Gavi (naseljeno sa nekoliko ljudi u letnjim periodima) čini opštinu Ponza površine 9,87 km2 sa 3.303 stanovnika po najnovijim podacima.
Glavno mesto i sedište opštine je grad Ponza, koji se nalazi u centralno-južnom delu, na istočnoj obali ostrva. Blizu centra Ponze su Guarini, Giancos, I Conti i Santa Maria, dok su na severu naselja Campo Inglese i Le Forna.
Već je rečeno da je na ostrvu svojevremeno živelo i do 20.000 stanovnika. U vremenima popisa najveći broj stanovnika zabeležen je 1931. godine (6.872), a najmanji 2001. godine (3.110). U poslednjih 40 godine broj stanovnika se kreće od 3.100-3.300. Gustina naseljenosti je 440 stanovnika/km2.
Ostrvo ima nekoliko verskih praznika.
Praznik (Festa) San Silverio, zaštitnika Ponze. To je svakako najvažnija proslava, jer su stanovnici Ponze veoma odani svom svecu zaštitniku. Proslave se održavaju od 9. juna do 20. jula, ali kulminacija je 20. jun, dan kada povorka svečano napušta crkvu S.S. Trinità i odvija se prvo kopnom, a zatim tradicionalno morem u ribarskim čamcima.
Praznik Bogorodice Assunta u Le Forni, 15. avgust.
Praznik Svetog Josifa (San Giuseppe), 19. mart u crkvi Santa Marija.
Praznik Madone della Civita na lokalitetu Scotti di Sopra 21. jula, sa procesijom i popularnim igrama.
Ponza je bila glavna lokacija nekoliko knjiga, priča i filmova. Takođe filmova i drama poput "Grofa Monte Kristo" (televizijska miniserija iz 1966. godine) i neke scene Felinijevog "Satirikona".
Fudbalski klub tim Polisportiva Ponza osnovan je 1985. godine, i igra u amaterskoj Drugoj ligi Lacija grupa L. Najbolji plasman u poslednjih 10 godina bilo je šesto mesto u prvenstvu 2016-2017. Postoji i regularan fudbalski teren dimenzija 105x60 m. Polisportiva danas ima i školu kanua, a od 2014. godine novu organizacionu i sportsku strukturu, sa uključenjem fitnesa, joge, pilatesa i odbojke.
Privreda
Pokretački sektor lokalne privrede je turizam. Svake godine, posebno leti, hiljade plivača i ljubitelja ronjenja dolazi na ostrvo. Zbog toga su naseljeni centri prošarani kupalištima, hotelima, restoranima i noćnim klubovima, kao i ronilačkim centrima.
Deo stanovnika se takođe posvećuje ribolovu i, u manjoj meri, gajenju vinove loze, iako su poljoprivredne aktivnosti u velikoj meri smanjene razvojem turizma.
Zbog krševitih obala, vulkanskog porekla, koje nude izuzetno raznoliko podvodno okruženje, Ponzu svake godine posećuje veliki broj ronilaca.
Poznatije lokacije za ronjenje:
• "Le Formiche", grupa stena, smatra se najinteresantnijim mestom za ronjenje na ostrvu zbog jaruga dubokih 30 m koji gledaju na veliku stepenicu koja se spušta na preko 50 m, gde crvenu gorgoniju posećuje murina;
• "Punta della Guardia", bogata orade i škarpinama sa jedne strane i zidom sa druge strane, dubine do 42 m;
• "Punta del Papa", poznata po gorgonijama, zid dubok do 36 m pun pukotina.
Saobraćaj
Do ostrva se može doći sa kopna zahvaljujući trajektima i hidrogliserima.
Luka
Konkretno, veze tokom cele godine postoje samo iz luka Formio i Terracina, dok se u letnjem periodu koji obično traje od juna do septembra dodaje nekoliko putovanja koja polaze iz luka Napulj, Anzio i San Felice Circeo. Navodno postoji i veza sa ostrvom Ventotene. Ja sam, međutim, u zimskom periodu pronašao jedino vezu sa lukom Formia. Dva puta dnevno saobraća trajekt (putuje 2,5 sata), a jednom dnevno hidrogliser (putuje 1:20 h). Iz Formije su polasci trajekta u 9 i 17:30 h, a hidroglisera u 14:30 h. Sa Ponze trajekt polazi u 5:30 i 17:30 h, a hidrogliser u 7:45 h. Cena povratne karte se kreće od 70-85 €. Ukoliko se prevozi automobil to je još dodatnih 100 €.
Na samom ostrvu ima oko 16 km asfaltiranih puteva. Glavna saobraćajnica se zove Via Provinciale Le Forna, ide od luke do severa ostrva u dužini od oko 10 km.
Znamenitosti
Religijska arhitektura
• Parohijska crkva San Silverio (svetac zaštitnik ostrva) i Santa Domitilla, koja se ponekad naziva i crkva Svete Trojice jer se u apsidi nalazi mozaik koji predstavlja Trojstvo
• Crkva Santa Maria, nalazi se u istoimenom lokalitetu Santa Maria
• Parohijska crkva Madonna (Bogorodica) Assunta u Le Forni
• Svetište Madonna della Civita na lokalitetu Scotti di Sopra
Civilna arhitektura
• Palazzo Tagliamonte, jedna od najstarijih građevina u Ponzi, podignuta je po nalogu istoimene porodice 1750. godine.
Vojna arhitektura
• Torre Borbonica (Burbonska kula), postavljena da zaštiti luku Ponza
Arheološka nalazišta
• Tunel Chiaia di Luna: iz Avgustovog doba, u potpunosti je ukopan u tuf. Povezuje luku Ponze sa plažom Chiaia di Luna.
• Rimska vila: vila iz republikanskog doba koja se nalazi na rtu Punta della Madonna, ali je korišćena i u carsko doba. Oskudni ostaci ostaju da se rekonstruiše njen prvobitni izgled.
• Rimska vila: nalazi se u oblasti Sant’Antonio.
• Rimska vila: nalazi se u oblasti Santa Maria, otkrivena 1926. godine tokom radova na održavanju puteva, imaju nekoliko mozaičkih podova i oslikanih zidova.
• Rimske cisterne i rimski akvadukt: cisterne su bile kapaciteta oko 10.000 m3 vode i nalazile su se u Punta della Madonni, u Dragoni i u pećinama Pilata i del Serpentine. Akvadukt, koji se prostire u severnom delu ostrva, služio je za snabdevanje luke i pomorskih vila vodom. Trenutno ima samo nekoliko ostataka.
• Rimske nekropole: Guarini i Bagno Vecchio, poslednja se nalazi na istoimenom lokalitetu. Obe nekropole su sastavljene od podzemnih grobnica, pogodnih za inhumaciju i kremaciju.
• Mitrej, koji se nalazi u istorijskom centru naselja Ponze, ispod moderne zgrade, sastoji se od niše sa podijumom i svoda sa panoom sa znakovima zodijaka i datira iz III i IV veka n.e.
Prirodna područja
• Plaža Chiaia di Luna. Veoma popularna destinacija među posetiocima, to je mala plaža okrenuta ka zapadu i zaštićena od vetrova veoma visokom liticom od belog tufa. Zaliv je dostupan samo morskim putem ili tunelom iz rimskog doba. Plaža je trenutno zatvorena i kopnom i morem, nakon smrti mladog kupača u leto 2001. godine. U davna vremena tu se nalazila grčka luka; i danas se u okolnom morskom dnu neretko mogu naći ostaci antičkih građevina ili fragmenti amfora.
• Plaža Lucia Rosa, do koje se lako stiže taksi brodićima.
• Plaža Cala Feola je jedina peščana plaža na ostrvu do koje se stazom sa oko 265 stepenica.
• Cala Fonte, sugestivna prirodna uvala, gde je voda posebno čista i mogu se posmatrati ribari koji se opremaju u tradicionalnom stilu. Klizište u decembru 2017. učinilo je plažu neupotrebljivom.
• Plaža Frontone; trenutno je jedina lako dostupna iz luke zahvaljujući taksi brodićima.
• Plaža Felci, jedna od najpoznatijih u celom Pontinskom arhipelagu, gde je voda kristalno čista i ribe se ne plaše čamaca, do plaže se može doći taksi brodićima sa plaže Cala Fonte.
• Pilatove pećine, kompleks pećina iz rimskog doba, iskopane na nivou mora.
Plaža Frontone
GPS koordinate: 40°54′40″ N, 12°57′25″ E.
CALZONE MUTO
Calzone Muto je stenska formacija koja se nalazi pored jugoistočne obale ostrva Ponza. Reč je o tri stoga, pod nazivima Stella, Mezzogiorno i Faraglione del Calzone Muto, koji izbijaju iz kristalno čistog mora nekoliko metara od obale.
Faraglione del Calzone Muto je najupečatljiviji od tri stoga, sa svojih 50 m visine i oblikom koji nejasno podseća na umotane pantalone. Naziv, u stvari, potiče od činjenice da je nekada, pre nego što se deo njegovog vrha odlomio, gomila imala još jedinstveniji oblik i izgledala je tačno kao pantalone (calzoni=pantalone). Stena je dugačka 160 m i ima površinu od oko 1 ha.
Pogled na gomile sa mora je spektakularan, ali je još uzbudljiviji ako se pogledaju odozgo, sa vidikovca Monte Guardia. Odatle se može uživati u panoramskom pogledu od 360 stepeni na ostrvo Ponza i njegovu okolinu, sa stogovima koje se ističu u prvom planu.
Na Google Earthu obeleženi su kao Faraglioni di Calzo.
GPS koordinate: 40°53′05″ N, 12°57′55″ E.
FARAGLIONI DELLA MADONNA
Faraglioni della Madonna (Bogorodica) su prirodno čudo Ponze.
Ponca je ostrvo koje nudi mnoge prirodne lepote, uključujući i čuveni Faraglioni della Madonna. Ovi neverovatni kameni monoliti impozantno se uzdižu iznad kristalnog mora i nude jedinstven spektakl.
Smešteni u jugoistočnom delu ostrva, razdvojeni od luke poluostrvom, do njih je lako doći brodom, nudeći spektakularan pogled sa kopna i mora. Ovi monoliti su nazvani po Bogorodici jer se, prema lokalnom predanju, na jednom od njih ona i pojavila.
Najveći monolit je udaljen od Ponze 150 m, dugačak je 160 m i ima površinu od oko 36 a.
Pogled na Faraglioni je impresivan: tamne stene izlaze iz kristalno čiste vode mora, stvarajući pejzaž koji oduzima dah. Faraglioni su nastali erozijom vetra i mora tokom vekova, a danas su jedan od najreprezentativnijih simbola ostrva Ponza.
Pored slikovite lepote, Faraglioni takođe nude mogućnost ronjenja, da se izbliza divi bogatoj morskoj fauni koja naseljava ovo morsko dno. Štaviše, obližnje plaže, kao što su Spiaggia di Frontone i Spiaggia della Parata, nude jedinstveno okruženje za uživanje u sunčanom danu.
Poseta Faraglioni della Madonna je svakako nezaboravno iskustvo za svakoga ko poseti ostrvo Ponza. Preporučuje se da uplati izlet brodom sa lokalnim turoperatorom kako bi se u potpunosti uživalo u ovom prirodnom čudu i njegovoj kristalno čistoj vodi.
U zaključku, Faraglioni della Madonna predstavlja jedno od najlepših prirodnih bogatstava Ponze, idealno odredište za ljubitelje prirode i kristalno čistog mora. Ne bi trebalo propustiti priliku da se posete ovi neverovatni monoliti tokom letovanja na Ponzi i divi se njihovoj lepoti koja oduzima dah.
GPS koordinate: 40°53′39″ N, 12°58′23″ E.
R A V I A
Ravia se nalazi oko 650 m severno od luke Ponze. Dugačko je 80 m, a površina je oko 25 a.
Na ostrvcu postoji izgrađen objekat, ali nisam pronašao o čemu se radi.
GPS koordinate: 40°54′00″ N, 12°57′55″ E.
S P A C C A P O L P I
Arco Spaccapolpi je prirodni luk od krečnjačke stene, visok oko 30 m. Nalazi se blizu ostrvske litice. Čini se neverovatnim da je to delo prirode zbog preciznosti njegove forme, nalik džinovskim pantalonama ili bolje reći bermudama.
Naziv potiče od denominacije lokalnog stanovništva koji su ga definisali kao “u’spacc purp” jednostavno zbog njegovog oblika koji veoma podseća na oblik dva slomljena kraka hobotnice. Kroz luk se može proći čamcem srednje veličine, tradicija kaže da tom prilikom treba poželeti želju i da će se ona ostvariti.
Do luka Spaccapolpi se može doći iz Cala della Schiavone, koji se nalazi na severu ostrva: za iskusnije je moguće doći do stene plivanjem ili čamcima kao što su kajaci ili kanui, inače ga je moguće posetiti nekom od kompanija koje nude izlete brodom po celom ostrvu.
Pored opisanih ostrvaca oko Ponze, postoje još Scogli della Cantina, Scoglio Montagnello, Scoglio di Aniello Antonio, Scoglio Rosso itd.
GPS koordinate: 40°55′29″ N, 12°58′36″ E.
G A V I
Gavi je malo ostrvo koje se nalazi samo 120 m severoistočno od Ponze (to je ona tačka na slovu “i” koju sa Ponzom daje ovo ostrvce). Ima dužinu od oko 700 m, širinu oko 350 m, najviša tačka je oko 101 m. Površina je 14 ha.
Gavi je u privatnom vlasništvu od 1956. godine. Nema plažu, ima samo stene koje izbijaju duž oštre obale i jednu pećinu koja se zove Gavi.
Sa gornje desne strane vide se hridi Le Scoglietelle, Piani di Mezzo i Scoglio Rosso
Ponavlja geološki (kaolin, gvožđe i sumpor) karakteristike severnog dela matičnog ostrva Ponza, kao i floru (tršlja ili mala smrdljika, borovnica, žutilovka i agava) i faunu (miševi, zečevi, gušteri od kojih je i Gavijev, duga i veoma tamna, različit od onog sa Ponze). Gavi je fiksno odredište galeba klaukavca, a tu se gnezdi i sivi soko.
Ostrvo Gavi, mali dragulj arhipelaga, dostupno je putem organizovanih ili privatnih izleta brodom. Obala ostrva je jedinstven spektakl koji zaslužuje divljenje, jer njegov izolovan položaj čini ga idealnim okruženjem za mnoge morske vrste, koje u ovim mirnim vodama nalaze sigurno utočište. Zahvaljujući svom posebnom obliku, ostrvo nudi brojne mogućnosti za ljubitelje prirode i vodenih sportova. Stenovita obala, sa svojim visokim liticama i morskim pećinama, predstavlja savršeno okruženje za posmatranje jata riba koje se masovno kreću u ovim kristalno čistim vodama. Konkretno, ronjenje je aktivnost koju najviše vole posetioci, koji imaju priliku da otkriju podvodna blaga ostrva, kao što su kamenito morsko dno, korali i raznovrsna morska fauna. Gavi takođe nudi mogućnost opuštajućih dana, okruženi lepotom prirode i kristalno čistim morem. Pored toga, organizovani izleti omogućavaju posetiocima da otkriju i najudaljenije delove ostrva, nudeći jedinstvene i nezaboravne emocije.
Severoistočno od ostrvca Gavi, a prema ostrvu Zannone nalaze se hridi Le Scoglietelle (500 m), Piani di Mezzo (1,2 km) i Scoglio Rosso (2,05 km). U zagradi su rastojanja od ostrvca Gavi.
GPS koordinate: 40°56′06″ N, 13°00′00″ E.
Z A N N O N E
Zannone je najsevernije ostrvo u grupi Pontinskih ostrva i najmanje po površini italijansko ostrvo (103 ha ili 1,03 km2) imajući u vidu da se ostrvom smatra samo kopno površine preko 1 km2. Nalazi se 5,7 km severoistočno od ostrva Ponza i 27,7 km od kopnenog dela Italije. Dužina ostrva je 1,5 km, a najveća širina je 1,05 km.
Na starogrčkom se Zannone zvao Σηνωνία (Sēnōnía), a za Rimljane je bio Sinonia.
Od 1979. godine ostrvo je uključeno u Nacionalni park "Circeo", s obzirom na njegov naturalistički značaj.
Administrativno pripada Opštini Ponza, u regionu Lacio.
Ostrvo je na tranzitnim putevima ptica selica: pored ptica pevačica (ili vrapčarki), mogu se posmatrati i neke vrste ptica grabljivica. Na ostrvu se gnezdi galeb klaukavac. Muflon je uveden na ostrvo 1922. godine, sa tri para koja su došla sa Sardinije, u lovne svrhe. Gušter, Podarcis siculus patrizii, je endem ostrva.
Ove vrste od značaja za zajednicu su prijavljene u SCI: bela čiopa, kaukal, loeganj, sivi soko, morski vranac, gregula i još neke.
Vegetacija je izrazito mediteranska, sa primerima makije (stanište termomediteranskog i predpustinjskog šiblja) i šuma hrasta crnike koje panoramu ostrva čine prilično bujnom. Postoje i dva primerka hrasta lišćara.
Ove vrste od značaja za zajednicu su prijavljene u SCI: mediteranska lepezasta palma ili mala žumara, posidonija ili morska cvetnica itd.
Zannone je bio sedište cistercitskog manastira Santo Spirito di Zannone napuštenog krajem XIII veka, od koga su danas ostale ruševine.
Mesto iskrcavanja na ostrvo
Ruševine manastira
Tokom Prvog svetskog rata, nemačka podmornica je torpedovala motorni jedrenjak "Corriere di Ponza" kod obale ostrva Zannone: život je izgubilo 35 ljudi sa Ponze.
U prošlosti su ga samo leti naseljavala dva svetioničara. Svetionik je smešten na severnom kraju ostrva (Capo Negro), kasnije je automatizovan, čineći prisustvo svetioničara nepotrebnim.
Od početka XX veka do uključivanja u park, ostrvom je upravljano kao rezervatom divljači. Ostrvo je bilo privatna rezidencija markiza Camilla Casatija.
Ostrvo se može posetiti, ali noćenje nije dozvoljeno.
GPS koordinate: 40°58′08″ N, 13°03′15″ E.
V E N T O T E N E
Ventotene se nalazi blizu granice između regiona Lacija i Kampanije. Ostrvo je bilo poznato još u vreme Grka i Rimljana, koji su ga zvali Pandataria ili Pandateria (Παντατήρια na starogrčkom). Značenje toga je “ona koja sve deli”, možda zbog prisustva hrama posvećenog izgubljenom lokalnom božanstvu, naziv koji je kasnije transformisan u Bentitende (‘ostrvo sa dobrim morskim dnom’) ili Bentitieni i takođe Eutitieni, ovaj poslednji u jedinstvenoj kontaminaciji grčkog i italijanskog jezika.
Geografija
Ventotene se nalazi 40 km jugoistočno od ostrva Ponza. Luka Gaeta na italijanskoj obali udaljena je 46 km. 1,4 km istočno od ostrva Ventotene nalazi se ostrvo Santo Stefano, a 36 km istočno ostrvo Ischia.
Ventotene je izduženog oblika, dugačak je oko 3 km, najveća širina je 900 m. U vezi površine ostrva postoje mnoge nedoumice. Na italijanskoj wikipediji, koja bi trebalo da ima najtačnije podatke, kod opisa ostrva navedeno je da ima površinu od 1,89 km2. Ali, kod opisa opštine navedena je površina od 1,75 km2 u tabeli, a u tekstu 1,54 km2! Pri čemu tu ulazi i površina ostrva Santo Stefano od 27 ha. Po tome je površina ostrva Ventotene 1,48 km2 ili 1,27 km2. Međutim, merenjem na Google Earthu se dolazi do površine ostrva od 1,36 km2! Većina wikipedija daje podatak 1,54 km2, ali se to nekada odnosi na površinu opštine. Na kraju za površinu ostrva usvojio sam vrednost 1,48 km2, mada nije ni u jednom izvoru takav podatak nije naveden!
Najviša tačka ostrva je na 139 m.
Ostrvo ima vulkansko poreklo. Predstavlja krajnji deo potopljenog vulkana koji se uzdiže sa 700 m dubokog morskog dna. Ostrvo karakterišu konformacije tufa.
Naseljeni centar se razvio oko stene koja dominira rimskom lukom kojoj se spaja kratka i sugestivna rampa izgrađena u eri Burbona. Nekoliko metara dalje je nova luka, glavno pristanište za trajekte i hidroglisere. Dve luke dele dve glavne peščane uvale ostrva: Cala Rossano na severu i Cala Nave na jugu. Nastavljajući posle Cala Rossane nalazimo rt Punta Eolo, severni kraj ostrva i ostatke carske vile Julije (Giulia). Zapadno od rta Punta Eola nailazi se uvalu Parata Grande, do koje se može doći stazom i kojom dominira rt u kome se nalaze brojne ptice selice. Kada se prođe Parata Grande, nastavljajući na jug, nailazi se na rt Semaforo, poznat po protivvazdušnom položaju izgrađenom u doba fašizma i u kome se danas nalaze Muzej migracija i Ornitološka opservatorija. Na krajnjem jugu su Punta Pascone i Punta degli Ulivi. Idući istočnom obalom prema severu, Cala Bataglia se nalazi na jugoistoku, nekada je bila dostupna sa kopna, a sada samo čamcem zbog urušavanja staze.
Klima ostrva Ventotene je veoma blaga, mediteranske prirode, koju karakterišu blage i malo kišne zime sa malim dnevnim temperaturnim variranjem, kao i topla i vlažna, iako vetrovita leta.
Istorija
Prvi tragovi ljudskog prisustva na ostrvu datiraju iz kasnog neolita kada je ostrvo postalo tačka prolaza i počivalo na prvim brodovima koji su plovili Tirenskim morem.
Ventotene je počeo da se naseljava tek kada je car Avgust odlučio da na rtu Punta Eolo izgradi raskošnu vilu za odmor koja je takođe imala luku, termalne bazene, cisterne za kišnicu, akvadukte, ribnjake. U II veku p.n.e. Avgustova ćerka Julija (Giulia) je poslata u izgnanstvo u ovu vilu zbog kršenja zakona o javnom moralu. Dobrovoljno ju je pratila njena majka Skribonija. Zatim je car Tiberije prognao svoju nećakinju Agripinu 29. n.e, koji se pustio da umre od gladi na ostrvu 33. godine n.e. Kasnije, 62. godine, car Neron je prognao svoju prvu ženu Ottaviju, pošto ju je odbacio pod izgovorom da mu nije dala decu, ali u stvarnosti iz mržnje koju je osećao je prema njoj kao kćerki Klaudija i voljenu u narodu. Tu je bila zatvorena i Flavia Domitilla, koju je proterao njen ujak Domiziano zbog njenog prelaska u hrišćanstvo. Na ostrvu se razvilo i malo selo koje je takođe prihvatilo hrišćanstvo, ali početkom VII veka n.e. Ventotene je definitivno napušten.
Iz rimskog perioda na Ventoteneu postoji nekoliko ruševina vila i akvadukta, antičke luke i ribnjaka modelovanih u vulkanskim stenama od tufa.
Plaža Cala Nave
U srednjem veku je na ostrvu je živela zajednica cistercita, verovatno povezana sa opatijom Santa Marija di Ponza. Papa Sikst IV ga je poverio porodici Carafa, zatim grofovima Petrucci i na kraju 1542. godine porodici Farnese. 1734. godine, nakon smrti Elisabette Farnese, prešao je na njenog sina Karla III od Burbona, kralja Napulja.
U XVIII veku Ferdinand IV od Burbona pokrenuo je plan da se ponovo naseli ostrvo Ventotene i u julu 1768. godine počeli su radovi na izgradnji sela. Crkva Santa Candida sagrađena je 1769. godine, a kasnije osvećena 1774. godine. Inženjer Francesco Carpi planirao je izgradnju spektakularnih pristupnih rampi koje povezuju crkvu sa lukom i novom tvrđavom okruženom jarkom. Ostrvo je u početku bilo namenjeno da ugosti osuđenike i bivše kurtizane, a zatim su od 1772. godine na njemu uglavnom bili naseljenici iz iz Kampanije, uglavnom iz Torre del Greca i sa ostrva Ischia.
13. oktobra 1770. godine, dekretom kralja Napulja, biskupija Ischia je ustupila ostrvo Ventotene nadbiskupiji Gaeta. Dok je 1806. godine Kraljevina Napulj pala pod vladu Napoleona Bonaparte, Ventotene je ostao su pod kontrolom Burbona. Tek 1808. godine Pontinska ostrva su ušla pod napoleonovuu vlast. Ovo je omogućilo osnivanje opštine Ventotene 1810. godine. Opštinu će potvrditi i Ferdinand IV, koji se vratio na napuljski presto 1816. godine.
1861. godine Ventotene postaje deo Kraljevine Italije.
Sa fašizmom, počevši od 1926. godine, Ventotene je postao zatvor za mnoge protivnike režima. 1940. godine na Ventoteneu je živelo 900 zatvorenika, koje je nadgledalo 300 policajaca. Prisustvo na ostrvu najznačajnijih antifašističkih ličnosti pretvara Ventotene u pravu političku laboratoriju.
Tokom fašističkog perioda, tačnije od 1941. do 1943. godine, na ostrvu su bili zatočeni brojni antifašisti svih tendencija, kao i ljudi koje režim smatra nepoželjnim Među njima je bio i Sandro Pertini, kasnije predsednik Italije (1978-1985). Antifašisti Altiero Spinelli i Ernesto Ross napisali su važan dokument “Za slobodnu i ujedinjenu Evropu” na ostrvu u proleće 1941. godine, koji je postao poznat kao “Manifest Ventotene”. U dokumentu je federacija evropskih država, po uzoru na SAD, naznačena kao jedino rešenje za spas evropske civilizacije: od tada “Sjedinjene države Evrope” prestaju da budu predmet filozofskog ili kulturnog interesa, već postaju konkretan politički cilj, koji je (na nekiu način) kulminirao osnivanjem Evropske unije 1992. godine.
Rimska luka
24. jula 1943. godine, četiri torpeda britanskog bombardera "Bristol Beaufighter" potopili su poštanski brod "Santa Lucia" kod obale Ventotenea. U napadu je život izgubilo 60 do 100 ljudi, a samo njih 5 je preživelo. Nekoliko dana kasnije, 27. jula, sa padom fašizma, zatvorenici su preuzeli kontrolu nad ostrvom i osnovali su Republiku Ventotene.
Krajem 1943. ostrvo je služilo kao ispostava za 114 nemačkih vojnika koji su branili vitalnu radarsku stanicu za presretanje napada saveznika. U noći 8. decembra 1943. godine, američki čamac pristao je u rimsku luku Ventotene sa 46 ljudi kojim je komandovao poručnik američke mornarice (kasniji glumac) Douglas Fairbanks mlađi. Uspeli su da ubede nemačkog komandanta da se preda, lažući o stvarnom broju vojnika koji su se upravo iskrcali i o fantomskim brodovima koji okružuju ostrvo. Uplašeni nemački vojnici potpuno su uništili predstražu i oružje u svom posedu, predajući se malo pre nego što su shvatili da su upali u zamku. Ventotene je tako oslobođen u 3 sata ujutro 9. decembra 1943. bez potrebe za oružanim sukobom. Priču je ispričao John Steinbeck u svom romanu "Bilo jednom ratu" ("Once There Was a War"). Posle savezničke okupacije, oslobođenjem 25. aprila 1945. godine, Ventotene se vratio u sastav Italije.
Posleratne godine karakteriše snažna emigracija, dok broj stanovnika ostrva značajno opada. 1986. godine Altiero Spinelli je sahranjen na malom groblju, na njegovu izričitu želju. U maju 2006. godine, predsednik Republike Giorgio Napolitano bio je u prvoj institucionalnoj poseti Ventoteneu, povodom dvadesete godišnjice smrti Spinellija.
1997. godine uspostavljeno je prirodno morsko zaštićeno područje ostrva Ventotene i Santo Stefano.
U leto 2016. na ostrvu je održan međunarodni samit između premijera Italije Mattea Renzija, nemačke kancelarke Angele Merkel i francuskog predsednika Françoisea Hollandea.
Stanovništvo
Istorijski gledano po popisima, 1881. godine najviše stanovnika na ostrvu bilo je 1881. godine (2.101), a najmanje 1981. godine (498). Od 1961-1971. godine broj stanovnika se prepolovio. Od 1981. godine broj stanovnika se povećava, a po najsvežijim podacima ima 693 stanovnika ili oko 450 stanovnika/km2.
Ventotene je po površini najmanja opština srednje Italije. Deo je provincije Latina i regiona Lazio, čija je najjužnija opština.
Santa Candida, zaštitnica ostrva Ventotene, slavi se 20. septembra, poslednjeg od 10 dana događaja između svetog i profanog. Prema predanju, Santa Candidu su ubili Rimljani, a njeno telo bačeno u more pronađeno je na obali Ventotenea. Za prikupljanje sredstava i organizaciju događaja koji se završavaju tradicionalnim priredbama na trgu, igrama 19. septembra i trkom papirnih balona na vruć vazduh, u kojoj se takmiče razne “škole” u dimenzijama (do 10 m maksimalna visina) zadužen je “Komitet Santa Candida”, o obliku, o ukrasima i o tehnici lansiranja balona, uz vatromet na moru. Poslednjeg dana slavlja, bend od 7 h ujutru obilazi ostrvo i bašte u kojima su domaćice pripremile obilan doručak. U 17:30 h je zatim evokativna povorka čamca Santa Candida.
Svake godine u julu se na ostrvu održava filmski festival.
Privreda
2015. godine na području opštine poslovalo je 85 preduzeća, koja su zapošljavala 201 radnika. U proseku, svako preduzeće je zapošljavalo dve osobe (2,26).
Saobraćaj
Ostrvo ima dve luke, jednu rimskog porekla, naknadno modernizovanu tokom Burbonskog perioda, i drugu modernu sa velikim dokom koja se nalazi u oblasti zvanoj Cala Rossano.
Rimska i Nova luka
Dok je Rimska luka uglavnom namenjena malim ribarskim i privatnim čamcima srednje do male veličine, Nova luka može da primi čak i veoma velike čamce i mesto je pristajanja za trajekte, hidroglisere i druge komercijalne i putničke brodove sa kopna.
Brodar "Laziomar" saobraća na relaciji Formia - Ventotene (53 km). Vožnja traje dva sata trajektom, a jedan sat hidrogliserom. Postoje dva polaska dnevno u zimskom redu plovidbe. Iz luke Formia polaci su u 9:15 h (ponedeljkom u 8:45 h) i 15:30 h, a sa ostrva Ventotene u 6:45 h (nedeljeom u 7:45 h) i u 15 h. Jutarnji polazak je hidrogliserom, a popodnevni je trajektom. Cena prevoza je oko 76 €, a kreće se u rasponu od 68-98 €, u zavisnosti od niske i visoke sezone i vremena rezervacije karte.
U letnjoj sezoni od juna do septembra saobraća hidrogliser na relaciji Napulj - Ventotene. U junu i septembru polasci su petkom i nedeljom, a u julu i avgustu dodatno i subotom. Iz Napulja polazi u 7:40 i 15:10 h, a sa ostrva Ventotene u 12:15 h i 21:20 h.
Među posebnostima ostrva je i nedavna izgradnja helidroma koji omogućava helikopterima za spasavanje da intervenišu, izbegavajući neprijatnosti izolovanosti za stanovništvo i stvarajući teritorijalni kontinuitet u svrhe bezbednosti i zdravstvene zaštite. Turizam takođe ima koristi od komercijalnog potencijala ove infrastrukture, koja svoju ponudu proširuje ka zahtevnijoj bazi korisnika ne samo u letnjem periodu.
Na samom ostrvu dužina svih asfaltnih puteva je manja od 7 km.
Znamenitosti
Religijska arhitektura
Crkva i manastir Santa Candida u neoklasičnom stilu posvećena zaštitnici ostrva izgrađena je 22. septembra 1774. godine. Uz crkvu se nalazi i samostanu kome se danas nalaze župni dvor, prostorije parohije i monahinje. 1768. godine iz Eparhije Ischia, koja je vršila njenu jurisdikciju, stigao je prvi sveštenik.
Civilna arhitektura
Rimska luka Ventotene, preuređena u eri Burbona, u potpunosti je napravljena od tufa. Ispod stene ns kojoj se danas nalazi naselje iskopane su magacinske pećine koje se danas koriste kao dućani, a ukopavanjem u tuf nastao je i takozvani Pozzillo, mala uvala u kojoj se danas zaustavljaju ribarski čamci. Stena sa svetionikom, sa svojom stenovitom plažom, odvaja luku od plaže Cala Nave.
Vojna arhitektura
Castello se nalazi na glavnom trgu i u početku je služio kao vojna kasarna, takođe dizajnirana da odoli napadima gusara koji su još uvek napadali italijanske obale u XVIII veku. Okružen jarkom, tada je bio zatvor i proširen u doba fašizma. Danas se u njemu nalaze opštinske kancelarije i Arheološki muzej.
Burbonsko selo
Burbonsko selo je podignuto krajem XVIII veka za smeštaj kolonista. Smešteno je na steni od sedre koja dominira rimskom lukom i sa njom je povezana preko dve slikovite ulice. Jedna ulica se penje do Castella, ima kružni i koncentričan oblik. Druga ulica se penje do crkve. Naselje je izgrađeno na tri nivoa, od kojih svaki karakterišu uski sokaci, jednospratne ili dvospratne kuće i stepenice koje spajaju tri nivoa. Ima dva trga: Piazza Castello i Piazza De Gasperi. U centru Piazza Castello nalazi se spomenik palima u Prvom svetskom ratu.
Arheološka nalazišta
Carska vila (Villa Imperiale ili Villa Giulia) se nalazi na rtu Punta Eolo, severnom kraju ostrva. Arheološka iskopavanja su omogućila da se uđe u trag stvarnom prebivalištu, prostorima rezervisanim za poslugu, kuhinji, sistemu za prikupljanje i distribuciju vode, bazenima.
Na ostrvu bez vode Rimljani su stvorili složen sistem sakupljanja kišnice koja je potom filtrirana. Sačuvani su ostaci pojedinih cisterni: "zarobljenička cisterna" duž puta Ulivi, rezervoar dubok 10 m, koji je tada korišćen i kao zatočeničko mesto. Još jedna cisterna se nalazi u oblasti danas poznatoj kao "vila Stefanija".
Ribnjak se sastoji od niza veštačkih rezervoara iz rimskog doba iskopanih ispod litice svetionika.
Prirodna područja
• Državni rezervat prirode “Ostrva Ventotene i Santo Stefano”
• Prirodno morsko zaštićeno područje “Ostrva Ventotene i Santo Stefano”
Podvodni turizam
Sa stanovišta podvodnog turizma, Ventotene je popularan zbog prelepih mesta za ronjenje na zapadnoj obali, u okviru zaštićenog morskog područja, nije prenaseljen i dostupan svim roniocima sa minimalnim iskustvom.
• "Punta Pascone", lako ronjenje sa maksimalnom dubinom od samo 15 m. Morsko dno je od peska crne lave. Na njoj se nalazi velika pećina, puna golobranaca, veoma sugestivna za podvodno fotografisanje.
Cisterna
• "Secca dell'Archetto", oko 300 m od obale ostrva na otvorenom moru, zahtevnije ronjenje zbog dubine do 50 m, ali i dalje dostupno svima. Podvodni tunel, na još maloj dubini, pun je sunđera, kraljevskih cipala i morskih anemona.
• "Punta dell'Arco", do 40 m dubine, koju karakterišu dve pećine na 30 m bogate plaštašima i jerom - ribom crvene boje.
• Olupina broda "Santa Lucia", potopljenog 24. jula 1943. godine u vazdušnom napadu i položena na peščano dno na dubini od 39 do 46 m.
GPS koordinate: 40°47′35″ N, 13°25′30″ E.
SANTO STEFANO
Santo Stefano je najistočnije ostrvo arhipelaga Pontinska ostrva. U rimskom periodu ostrvo je imalo nekoliko imena, uključujući Partenope (od grčkog Παρθενόπη), Palmosa, Dommo Stephane i Borca, i bilo je retko naseljeno.
sa nalazi 1,6 km istočno od ostrva Ventotene. Ima oblik malo spoljštene kružnice, sa najvećom dužinom od 750 m. Površina je 27 ha. Kao i ostatak arhipelaga, ostrvo ima vulkansko poreklo. Strme litice su, zapravo, uvek otežavale pristanje na ostrvo, moguće je samo u četiri tačke, koje se biraju u zavisnosti od smera vetrova.
Jedina zgrada na ostrvu je zatvor ("kružna zgrada") sa 99 ćelija, koju je u Burbonskom periodu (oko 1794-1795) sagradio Ferdinand IV i bila je u upotrebi do 1965. godine. Na ostrvu su bili osuđenici na doživotni zatvor, a od 1813. godine i politički zatvorenici. Posle italijansko-turskog rata, tamo su bili zatočeni libijski ratni zarobljenici. 1965. godine zatvor Santo Stefano je definitivno zatvoren.
Zatvor na ostrvu Santo Stefano završen je 1797. godine po projektu zasnovanom na teoriji Jeremy Benthama, engleskog filozofa, pravnika i društvenog reformatora, i njegovom konceptu idealnog zatvora koji je nazvao Panopticon. Ovo je uključivalo arhitekturu institucionalnih zgrada kako bi se omogućilo da sve zatvorske ćelije posmatra jedan nevidljivi čuvar, koji može ili ne mora biti prisutan, dajući im osećaj da ih stalno posmatraju. Zatvor je atraktivna velika trospratna zgrada sa 99 ćelija u obliku potkovice i karaulom u centru dvorišta.
U oktobru 1860. godine nasilna pobuna, omogućena napuštanjem ostrva od strane trupa Burbonaca, rezultirala je samoproglašenjem Republike Santo Stefano od nekih od najpoznatijih zatvorenika pripadnika napuljkse mafije cammore. Zajednica je sebi uradila statut i ostala u životu do januara 1861. godine, kada se kontingent mornarice Kraljevine Sardinije iskrcao na ostrvo i uspostavio red i vratio zatvorenike u ćelije.
Najpoznatiji zatvorenik kaznionice bio je budući predsednik Republike Sandro Pertini.
Zatvor je prestao sa radom 1965. godine.
1981. godine, na inicijativu tadašnjeg ministra odbrane Lelija Lagorija, iznad ulaznih vrata u zatvor postavljena je velika ploča u znak sećanja na rodoljube XIX veka i zatvorenike iz fašističkog doba.
U blizini zatvora nalazi se malo groblje na kome je sahranjemo 47 zatvorenika koji su umrli u zatvoru od 1906-1962. godine, uključujući i dva libijska ratna zarobljenika iz italijansko-turskog rata.
U noći 18/19. septembra 2023. godine ogroman požar je opustošio ostrvo, izazvan balonom na vrući vazduh koji je lansiran sa Ventotenea povodom proslave Svete Kandide.
Trenutno je ostrvo nenaseljeno, ali ga je moguće posetiti lokalnim brodovima.
Film “L’urlo” (1970) i neke sekvence filam “Ostia” i “Sul mare” snimane su u zatvoru.
Ostrvo Santo Stefano administrativno pripada Opštini Ventotene.
GPS koordinate: 40°47′23″ N, 13°27′15″ E.