Toskanski arhipelag se sastoji od grupe od sedam velikih ostrva, od kojih je najveće ostrvo Elba, plus nekoliko manjih, plićaka i stena koje se nalaze između toskanskog kopna i Korzike. Arhipelag zapljuskuju četiri mora: Ligursko more na severu ostrva Elba, kanal Piombino na istoku, Tirensko more na jugu i Korzikanski kanal zapadno od Elbe. Korzikanski kanal i kanal Piombino mogu se smatrati prirodnim kanalima koji povezuju Ligursko i Tirensko more, odnosno zapadno i istočno od ostrva Elba.

Po ovom opisu južna granica Ligurskog mora je na severnoj obali ostrva Elba, kao što je po italijanskom Hidrografskom institutu Ratne mornarice. Po tome je ostrvo Gorgona u Ligurskom moru. Ja se, međutim, držim drugih granica Tirenskog i Ligurskog mora, pa sva ostrva opisana u ovom poglavlju smatram da su u Tirenskom moru, ne naglašavajući to posebno kod svakog opisa.

Gorgona, Capraia, Pianosa, Elba, Giglio, Giannutri i Montecristo čine Nacionalni park “Toskanski arhipelag”, formiran da zaštiti njihovo prirodno okruženje od velike kulturne i naučne vrednosti.

Ostrva u ovom poglavlju su poređana od severa prema jugu.

Glavna ostrva su:

Ostrvo	Površina (km2)	Broj stanovnika
Elba	224	31.351
Giglio	21	1.322
Capraia	19	370
Montecristo	13	2
Pianosa	10	10
Giannutri	2,6	27
Gorgona	2,23	147
Ukupno:	292	33.229

FARO SETTENTRIONALE DELLA MELORIA 

Secche della Meloria (plićak Meloria) se sastoji od nekoliko hridi zapadno od Livorna. Ukupna površina plićaka je oko 700 km² i zahvata područje mora trouglastog oblika između obale Livorna i ostrva Gorgona.

Toponim Meloria potiče od latinskog naziva (Insula Maenaria) koko se zvala u rimsko doba, verovatno zbog prisustva jedne vrste ribe (maena). Područje je obeleženo sa dva svetionika, južnim   izgrađenim u blizini već postojećeg Torre della Meloria, i severnim svetionikom Meloria koji se nalazi na steni na severnom kraju plićaka.

Geološki gledano, plićak se sastoji od krečnjačke površine, sa izbočenim delovima, koji odgovaraju aktivnom podmorskom rasedu, nazvanom Meloria, koji je odgovoran za zemljotrese srednjeg intenziteta, koji su u nekim slučajevima izazivali umereni cunami.

Morsko dno karakteriše gusto prisustvo morske cvetnice ili posidonije. Dubina mora je samo 1-4 m u potezu između stene severnog svetionika Meloria i stene Torre della Meloria. Zapadnu stranu plićaka karakteriše prisustvo tri platforme ispresecane sa isto toliko morskih padina, sa odgovarajućim ivicama koje se nalaze na dubini od 6, 12 i 15 m, dok se istočna strana pravilno spušta prema toskanskoj obali. Dve podvodne provalije čine da se severni i južni kraj plićaka spušta prema odgovarajućem spoljašnjem morskom dnu: na severnom kraju prolaz je između 8 i 25 m, dok je na južnom kraju pad od 9 do 27 m dubine.

Bitka u vodama oko Melorije odigrala se 1284. godine, kada je Đenova savladala Pizu. 1722. godine pronađene su četiri bronzane glave kasnorenesansne izrade (bronzi della Meloria) na kojima su Homer, Sofoklo, Eshil i jedna nepoznata osoba, koje se danas čuvaju u Arheološkom muzeju Firence.

9. novembra 1971. godine u blizini Melorije dogodila se avionska nesreća u kojoj je učestvovao britanski vojni avion sa šest članova posade i četrdeset šest vojnika iz padobranske brigade “Folgore”.

Faro settentrionale della Meloria (severni svetionik Meloria) se nalazi na severnom kraju plićaka Meloria, oko 9 km severozapadno od luke Livorno. Ne vidi se na Google Earthu. Fotonaponsko i ritmičko svetlo, sa svetionika se emituje svakih 10 s dometom od 10 nautičkih milja. Lokalno je poznat kao “brodsko svetlo”.

Infrastrukturu je izgradila mornarica od 1950-1960. godine za noćno osvetljenje podmuklih plićaka za čamce i trgovačke brodove koji prolaze severnim delom plićaka. Ranije je pored istorijskog Torre della Meloria bio u funkciji rešetkasti svetionik sa heksagonalnim fenjerom, koji je aktiviran 1867. godine i koji se više nije smatrao pogodnim za osvetljavanje čitavog prostora plićaka, toliko da je podignut na južnom kraju još jedan svetionik.

Infrastruktura se sastoji od bele kule kružnog preseka, visine 18 m, sa unutrašnjom galerijom, koja kulminira terasom na vrhu. Tu se nalazi fenjer sivog metalnog lanterna, takođe kružnog dela, okruženog solarnim panelima za potrebe napajanja.

GPS koordinate: 43°35′24″ N, 10°12′42″ E.

TORRE DELLA MELORIA

Torre della Meloria se nalazi u oblasti plitkih voda i stena, ispred luke Livorno, koja je udaljena oko 7 km. Kula je građevina iz XVIII veka koja stoji usamljeno. Prvi svetionik Meloria podigla je Republika Piza oko XII veka. Imao je i funkciju tvrđave, dok je svetionik poveren prvo benediktincima iz Pize, a potom i avgustincima drevne crkve San Jacopo u Acquavivi, u Livornu.

Kula, koju su Đenovljani uništili 1286. godine, obnovljena je 1598. godine po nalogu velikog vojvode Ferdinanda I de Medici, ali je kasnije srušena udarcima talasa.

Sadašnja konstrukcija datira iz 1709. godine i izgrađena je pod Kozimom III. Sastoji se od četiri stuba spojena šiljastim lukovima na kojima počiva telo stvarne kule, kako bi se pružio manji otpor talasima.  Međutim, kuli je nedostajala signalizacija za mornare, pa je od 15. maja 1867. godine naknadno bila okružena metalnim svetionikom visokim 20 m.

Administrativno pripada Opštini Livorno.

GPS koordinate: 43°32′53″ N, 10°13′08″ E.

FARO MERIDIONALE DELLA MELORIA

Faro meridionale della Meloria (južni svetionik Meloria) se nalazi na južnom kraju plićaka Meloria, kod obale Livorna, na hridi koja se nalazi 160 m južno od Torre della Meloria. Fotonaponsko i ritmičko svetlo svakih 10 s emituje šest brzih belih bliceva i jedan dugi beli blic sa dometom od 10 nautičkih milja.

Infrastrukturu je izgradila mornarica 1950. godine za noćno osvetljenje podmuklih plićaka za trgovačke brodove koji prolaze južnim morskim delom. Svetonik čini kula kružnog preseka, obojena crnom bojom u donjem i žutom u gornjem delu, visoka 18 m, sa unutrašnjom galerijom. Na vrhu je terasa na koju se oslanja kupola metalnog fenjera, takođe sa kružnim delom, okružena na južnom sektoru solarnim panelom koji omogućava njegovo napajanje.

GPS koordinate: 43°32′46″ N, 10°13′08″ E.

G O R G O N A

Gorgona je najmanje i najsevernije od sedam ostrva u Toskanskom arhipelagu.

Ostrvo je bilo poznato u klasičnoj antici pod nazivima Urgo, Gorgon i Orgon (na grčkom Oργών). Toponim bi zadržao arhaični koren org– predrimskog porekla, čije značenje nema veze sa Gorgonama (kćerke morskog boga) iz grčke mitologije. Islamski moreplovci su ga u XVI veku zvali Kestenjevo ostrvo (Kestaneli Ada).

Geografija

Gorgona se nalazi preko puta Livorna, 34 km od obale. Ostrvo je dugačko 2,1 km, najveća širina je 1,5 km, a površina je 2,23 km². Uglavnom je planinsko i bogato vegetacijom tipičnom za mediteransku makiju, ali ima i primeraka kestena i crne jove (ili crne johe); najviša tačka je 255 m (po drugim izvorima 254 m).

Putujući duž obale, nailazi se na sugestivne uvale i uvale, kao što je Cala Scirocco, gde se otvara pećina Grotta del Bove, nekada utočište za sredozemnu morsku medvedicu. Prema zapadu obala se strmo spušta u more, dok se na istoku spušta formirajući tri doline koje se završavaju malim uvalama (Cala Maestra, Cala Marcona, Cala Scirocco). Susednih ostrva praktično nema, jedino se navodi Scoglio della Chiana.

Ostrvo karakteriše tipična mediteranska klima, sa ograničenim dnevnim i sezonskim temperaturnim varijacijama. Intenzivne epizode ​​zimske hladnoće i intenzivne letnje vrućine se retko javljaju; padavine, veoma retke leti, uglavnom su koncentrisane u jesen. Na prosečne temperature zvanične meteorološke stanice utiče nadmorska visina, s obzirom na njenu lokaciju na najvišoj tački ostrva.

Na osnovu proseka za period 1951-1980. godina, koji nije sličan onom iz tridesetogodišnjeg klimatskog referentnog perioda 1961-1990. godina, prosečna temperatura najhladnijeg meseca februara iznosi 8,3°C, a najtopliji mesec je juli sa 22,1°C. Na prosečnu godišnju vrednost od 14,6°C utiče nadmorska visina od nešto više od 250 m. Prosečna godišnja količina padavina je 567 mm raspoređenih na 64 dana, sa sušnom fazom između proleća i leta i maksimumom u jesen. Najkišovitiji mesec je novembar, a najsušniji je juli.

Istorija

Gorgona je bila naseljena još u neolitu, o čemu svedoče otkrića litskog oruđa u južnom delu ostrva. Kasnije su je sporadično posećivali Etrurci i Rimljani. Već 416. godine Gorgona je bila sedište monaha pustinjaka. Sledili su cenobitsko pravilo. Papa Grgur Veliki je 594. godine zamolio Venanzija, episkopa Lunija, da pošalje bivšeg prezvitera Saturnina (ili Satura) na Gorgonu i Capraiu da se stara o dva manastira. IX vek je bio poprište krvavih napada Saracenskih pirata. U tom periodu ostrvo su napustili njegovi stanovnici i ostalo je pusto oko dva veka, postajući polazna baza i strateška tačka podrške za gusare.

1374. godine ostrvo su naselili kartuzijanci. Nakon što je 1421. godine prešla pod Firencu, Gorgona je, podložna čestim upadima Varvara. 1425. godine napustilo su je preostali kartuzijanci koji su preživeli pljačku. 1509. godine data je pizanskim Grifijima, u pokušaju da je ponovo nasele i učine bezbednijom sa garnizonom. U sklopu tog programa, veliki vojvoda Cosimo I de’ Medici naredio je popravku i jačanje drevne pizanske kule 1567. godine, nakon što je poklonio ostrvo bazilijanima 1564. godine.

1704. godine vratio ga je Cosimo III, koji je sagradio novu kulu za odbranu Cala Maestre. Uprkos raznim pokušajima da obrađuju zemlju, obeshrabreni religiozni ljudi su je 1777. godine vratili velikom vojvodi Pietru Leopoldu koji je potom pokušao da je ponovo naseli farmerima iz Lucce, oslobađajući ih od poreza. Kada je mogućnost da se ostrvo pretvori u poljoprivredno bila onemogućeno, jedina lokalna industrija bila je proizvodnja slanih inćuna koje su engleski trgovci menjali za sušeni bakalar. Crkva San Gorgonio je obnovljena i osveštana 1723. godine i postala je parohija.

Citti, jedno od najčešćih prezimena u Luglianu (mesto u Toskani), naselilo je ostrvo početkom XIX veka, dajući početak današnjem ribarskom selu. Veliki vojvoda od Toskane poslao je oko 200 farmera da obrađuju ostrvo, koji su potom postali ribari. 1869. godine deo ostrva bio je određen za kažnjeničku koloniju na otvorenom kao proširenje postojeće na ostrvu Pianosa.

17. decembra 2011. godine, zbog lošeg vremena, teretni brod je izgubio dve poluprikolice u kojima su bile bačve sa otrovnim materijalom kod obale Gorgone, što je ponovo otvorilo pitanje otpada u Sredozemnom moru.

Stanovništvo

Teško je reći koliko stanovnika danas živi na ostrvu. Po popisu 2011. godine bilo ih je 160, a u uvodu je spomenuta brojka od 147 stanovnika. Centar ostrva, selo drevnih ribara, je 2013. godine imalo 67 stanovnika.

Administrativno Gorgona pripada Opštini Livorno.

Na ostrvu postoji teren za mali fudbal dužine 30 m.

Privreda

Na ostrvu se nalazi zatvor u kome se nalazi oko sedamdeset zatvorenika sa konačnim kaznama koje treba da odsluže; KPZ upravlja Ministarstvo pravde.

U XIX veku ostrvo je bilo poznato po inćunima. Rezervacija italijanske vlade svela je svu privredu  na zatvorsku do nedavno. Ministarstvo pravde je 2012. godine odobrilo i finansiralo plan pod nazivom “Progetto Granducato”, kako bi se postigao cilj da se zatvorenicima pruži profesionalna obuka i stvarne mogućnosti za zapošljavanje, pozivajući privatne investitore da pokrenu preduzeća na Gorgoni. Prva kompanija koja je dobila poslovni ugovor sa upravom zatvora bio je svetski poznati proizvođač vina “Marchesi de Frescobaldi”. Tako danas najstariji i prestižniji vinski brend Toskane, daje priliku zatvorenicima Gorgone da steknu izuzetan know-how (bukvalno znam kako, celokupno prenošenje znanja i iskustva) stvaran vekovima, da prave sopstvena vina Vermentino i Ansonica, ekstra devičansko maslinovo ulje i bilo koju drugi proizvod.

Saobraćaj

Pomorski saobraćaj je u prekidu (ne znam za razlog).

Na samom ostrvu ima nešto malo puteva, a dužina asfaltiranih puteva je oko 1,25 km.

Znamenitosti

Posete ostrvu su, zbog zatvora, ograničene. Postoje, ipak, ture sa vodičima koje se organizuju sa ostrva Elba i iz Livorna. Cena izleta je 65 € za odrasle osobe. Penje se na vrh ostrva, dužina uspona i povratka je 6 km. Kupanje je strogo zabranjeno, kao i da se nose mobilni telefon ili kamera.

Na ostrvu, još uvek nezagađenom, postoje dva utvrđenja: pizansko Torre Vecchia i medičijevo Torre Nuova. Zanimljiva je utvrđena crkva San Gorgonio. Iznad je Vila Margherita, izgrađena na rimsskim ruševinama, gde je podignuta poljoprivredna kolonija. Na vrhu ostrva je kompleks u kojem je prvobitno bio semafor na ostrvu Gorgona, sada automatski i kojim je ranije upravljala italijanska mornarica.

Torre Vecchia

Utvrđenu strukturu su u XIII veku izgradili Pizani, kada su ostrvo i veći deo arhipelaga bio pod njihovom kontrolom. Cilj je bio da se mogu obavljati kontrola u delu mora koji razdvaja Gorgonu od Korzike; kula je, po potrebi, mogla da obavlja i efikasne odbrambene funkcije, posebno u slučaju pokušaja upada gusara, zahvaljujući svom dominantnom položaju sa pogledom na more. Tokom narednog perioda, kada je ostrvo postalo deo Velikog vojvodstva Toskane, utvrđena struktura je nastavila da obavlja svoje prvobitne funkcije, sve dok nije definitivno napuštena tokom XIX veka, perioda u kome odlučeno je da se preobrazi u zatvor, zahvaljujući i izolovanom položaju ostrva.

Stara kula se predstavlja kao impozantan utvrđeni kompleks, doduše delimično razrušen, koji se razvija na nepravilnoj poligonalnoj osnovi, raspoređen u više nivoa, sa moćnom škarpnom podlogom koja se prilagođava orografiji rta na kome se nalazi; zidne konstrukcije su uglavnom obložene lokalnim kamenom. Pristup kuli je moguć kroz vrata sa okruglim lukom. Na severozapadnom uglu kompleksa nalazi se četvrtasta kula, viša od preostale građevine, koja kulminira karakterističnom ogradom na vrhu.

GPS koordinate: 43°25′44″ N, 9°53′52″ E.

SECCHE DI VADA

Secche di Vada je plićak koji se graniči sa delom italijanske obale između ušća reka Fine i Cecine.

Udaljen je oko 7,5 km od obale, sa izbočenim stenama i peščanim morskim dnom sa minimalnom dubinom od 2,5 m. Na Google Earthu se ne vidi!

Označava ih svetionik Secche di Vada sa belim bljeskovima. U antičko doba, pa sve do 1979. godine, plićak je bio obeležen svetionikom koji se nalazio unutar istorijske srednjovekovne kule koju su sagradili Pizanci krajem XIII veka.

GPS koordinate: 43°19′12″ N, 10°21′51″ E.

C A P R A I A

Capraia (na kaprejskom dijalektu Isula di Capraghja, na ligurskom Isoa de Cravæa, na korzikanskom Isula di Capraia) je najzapadnije ostrvo koje pripada Toskanskom arhipelagu i najbliže ostrvu Korzika.

Ime je verovatno dobio od grčkog Aegylon (Αίγυλλον, doslovno ostrvo koza). Postoji i druga teorija po kojoj je ime dobio od etrurskog Carpa (doslovno kamen), dakle kamenito ostrvo. Naziv ostrva se još od antike odnosio na prisustvo koza (aighes): Aigilion (Aigylion) na starogrčkom, Capraria i Caprasia na latinskom, Capraghja na kaprejskom dijalektu i Cravæa na ligurskom. Divlje koze sada nema na ostrvu.

Geografija

Capraia se nalazi na ulazu u Korzikanski kanal i kanal Piombino, koji spajaju Ligursko more sa Tirenskim morem. Nalazi se 64 km od Livorna, 53 km od rta Piombino, 39 km od Gorgone i 27 km istočno od Korzike. To je ostrvo Toskanskog arhipelaga najudaljenije od kopna, koje je bliže istočnoj obali Korzike nego toskanskoj obali. Treće je po veličini ostrvo u arhipelagu posle Elbe i Giglija. Dužina ostrva je oko 8 km, najveća širina je 4 km, a površina 19,33 km² (po drugim podacima 19,26 km²). Dužina obale je oko 25 km.

Capraia ima visoke i stenovite obale bez plaža. Obala je često nepristupačna sa kopna zbog nedostatka puteva; ima pećina i uvala, sa stenovitim tornjevima usled vodene erozije. U najužem planinskom području ima malu jezersku kotlinu, sa vrhovima duž centralnog lanca sa od preko 400 m. Najviši vrh je brdo Castello, visine 447 m, koje se sa zapadne strane liticama približava moru, dok se na istočnoj blaže spušta sa malim bujičnim dolinama (lokalno nazvanim "vadi"), od kojih je najznačajnija Vado del Porto, duga oko 3 km, koja se uliva u Capraia Porto.

Vredi pomenuti malu močvaru Stagnone della Capraia, koja se proteže preko gornjeg dela ostrva.

Capraia je vulkanskog porekla, sa najnovijim konusom erupcije vidljivim i danas, od čega polovina u tipičnoj Cala Rossi, svakako jednoj od najosobenijih uvala arhipelaga. Sastav ostrva uglavnom karakterišu tokovi andezita, dok se na vrhu nalaze novije bazaltne stene. Na krajnjem južnom rtu vidljivi su ostaci drevnog vulkana koji više nije aktivan, koji je eksplodirao u davnim vremenima, i ostavio je tragove u stenovitim zidovima u obliku presečenog konusa, sa bojama koje variraju između crvene i crne zbog nakupljanja lave koja se taložila na liticama. 

Cala Rossa

Vegetacija ostrva je veoma bogata i ima neke veoma retke endemske vrste. Na zapadnoj strani ostrva, na veoma strmim liticama, nalazi se i živi fosil mediteranske lepezaste palme (ili male žumare), koji datira iz vremena kada je cela Evropa bila prekrivena vrstama koje su sada prisutne samo mnogo južnije. Preovlađuje garig ​​(vegetacija između stepe i mediteranske makije) sa smiljem, mirtom, tršljom (ili malom smrdljikom), ruzmarinom, oleandrom, mlečikom itd.

Divlje koze i sredozemna morska medvedica su danas izumrle.

Stagnone della Capraia

Istorija

Ostrvo Caparaia je bilo naseljeno još od XXV veka p.n.e, o čemu svedoče pronađena oruđa od kremena i opsidijana. Etrurci su koristili ostrvo kao rezervat za nabavku drva za livnice na Elbi.Rimski konzul Gnej Pompej uspeo je 67. godine p.n.e. da zavlada nad čitavim arhipelagom i od tada do 400. godine traje period Rimskog carstva. To je bio period kad su patriciji gradili vile na lokalitetu Piana, a prvi hrišćanski cenobiti otkrili su ostrvo kao idealno mesto za mir i kontemplaciju.

Tokom IX veka ostrvo su više puta opljačkali u krvavim napadima Saraceni, tako da su ga stanovnici napustili. Ostalo je nenaseljeno oko dva veka, sve dok Republika Pisa nije uspjela odbiti Maure sa Baleara. Upravo zbog kontinuiranih saracenskih napada stanovništvo se preselilo s Piane na lokaciju današnjeg naselja kod luke, a takvo stanje je potrajalo sve dok Republika Pisa nije počela da utvrđuje ostrvo. Zaštitu i obranu ostrvoa pojačala je Republika Đenova izgradnjom novih fortifikacija kada je u XVI veku kupila ostrvo od Pise. Korzikanci sa svojim liderom Pasqualom Paolijem 1867. godine zauzeli su ostrvo, ali su ga već iduće godine morali prepustiti Francuskoj na osnovu dogovora u Versaju, ali je već tri godine kasnije je vraćeno Republici Đenovi. Nakon toga je

Capraia naizmenično menjala vlasnike: Engleze, Đenovljane i Francuze. Odlukom Bečkog kongresa Capraia je pripala Kraljevini Sardiniji koja ga je proglasila slobodnom lukom i dozvolila sadnju duvana, sve kako bi ga naselila. Nakon osnivanja Kraljevine Italije, opština Capraia je 1873. godine dala na korišćenje trećinu ostrva Ministarstvu unutrašnjih poslova za rad poljoprivredne kažnjeniče kolonije koja je rasformirana 1986. godine. Danas je ostrvo deo ekološke mreže Evropske unije i “Natura 2000” i Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”.

Stanovništvo

Ostrvo je jedna opština Capraia Isola, najmanja u Toskani, u kojoj živi samo 370 stanovnika po podacima iz 2023. godine. Najveći broj stanovnika, 862, zabeležio je prvi popis 1861. godine. U poslednjih 100 godine nikada nije bilo popisano više od 500 stanovnika. Najmanje je zabeleženo u popisu 1991. godine – 267.

Na ostrvu se nalaze dva naselja: luka i grad, u kome živi većina stanovnika ostrva. Oni leže u i oko zaliva na severoistoku ostrva. Centar opštine sa tvrđavom iz XV veka se nalazi se na 52 m nadmorske visine.

Na ostrvu postoji teren za male sportove, dužine oko 35 m.

Privreda

Malobrojni stanovnici ostrva bave se vinogradarstvom, ribarstvom i turizmom, i to leti kada ostrvo oživi. Posebna pažnja se obraća na očuvanje životne sredine. Među poljoprivrednim proizvodima izdvaja se vino Passito Aleatico sa zaštićenim geografskim poreklom. Tri proizvoda od kozjeg mleka su prepoznati kao tradicionalni, pod nazivom sirevi od kozjeg mleka sa ostrva Capraia.

Capraia nije ostrvo koje favorizuje masovni turizam, ima prilično ograničenu ponudu smeštaja i sezonu koja traje od proleća do jeseni. Turistička sezona se otvara u proleće Festivalom šetnje (Festival del Camminare), a završava se početkom novembra tradicionalnim festivalom lignji Capraia (Sagra del Totano).

Saobraćaj

Do ostrva se može doći brodom ili trajektom iz luke Livorno, koja je udaljena oko 64 km. Plovidba traje 2:45 h, a cena povratne karte je oko 80 €. U principu brod polazi iz Livorna, nekada prepodne, a nekada popodne. Postoje i polasci sa Capraie u 5:45 h. Veza sa ostrvom Elba je samo u sezoni, od sredine juna do sredine septembra. Luka Capraia se nalazi u prilično zaštićenom zalivu na severoistočnoj obali. Od luke put od oko jednog kilometra duž zaliva vodi do naselja Capraia Isola. Tim putem redovno saobraća autobuska linija lokalnog javnog prevoza.

Na ostrvu postoji heliport.

Znamenitosti

Torre del Porto

Iz naselja se može popeti do tvrđave San Giorgio, na 91 m nadmorske visine, koju su sagradili Đenovljani 1540. godine nakon što je korsar Dragut razorio tvrđavu drevnog pizanskog porekla. Ispred tvrđave je kuća u kojoj je u izgnanstvu boravio italijanski političar, pisac i novinar iz XIX veka  Francesco Domenico Guerazzi. Južno od naselja Capraia Isola, na lokalitetu La Piana, nalazi se crkva Santo Stefano, osnovana u IV veku, svedoči o antičkom naselju.

GPS koordinate: 43°02′30″ N, 9°49′11″ E.

P R A I O L A

Praiola (poznata i kao Peraiola) je manje stenovito ostrvce u kanalu Korzika, sa visokim i oštrim obalama, koje se nalazi 50 m od zapadne obale ostrva Capraia, nasuprot rta Punta del Trattoio. Ovo ostrvce je dugačko 150 m i ima površinu od oko 1 ha.

Ima neke veoma retke endemske vrste. Iako se nalazi na veoma maloj udaljenosti od ostrva Capraia  ostrvo Praiola, uspele su da se izoluju vrste koje su evoluirale drugačije od susednog ostrva: bodljikava ili trnovita metla (koze nikada nisu pasle na ovom ostrvcu), puž golać i gušter.

GPS koordinate: 43°01′55″ N, 9°47′49″ E.

E L B A

Elba je najveće ostrvo Toskanskog arhipelaga i treće po veličini italijansko ostrvo. Možda je najpoznatije po tome da je nakon abdikacije 1814. godine na njega bio prognan Napoleon I do kraja februara 1815. godine, kada se vratio u Francusku. Latinski naziv za ostrvo bio je Ilva.

Geografija

Elba se nalazi između kanala Piombino na istoku, oko 9,3 km od italijanske obale, Tirenskog mora na jugu i Korzikanskog kanala na zapadu. Dužina ostrva je 27 km, najveća širina je 18 km u istočnom delu, a površina je 223 km2. U istočnom delu ostrvo je na jednom mestu široko 3,6 km, a u zapadnom delu ima na jednom mestu širinu od 4,2 km. Od ostrva Toskanskog arhipelaga najbliža je Pianosa (13,4 km), dok je Korzika 50 km zapadno. Neki kažu da Elba ima oblik kita.

Elba je najveći preostali deo drevnog dela zemlje koji je povezivao italijansko poluostrvo sa Korzikom. Sa Monte Capanne, najvišeg vrha ostrva, u određenim vremenskim uslovima moguće je posmatrati zapadnu obalu Italije od Ligurije do Lacija i planine cele Korzike. Teren je veoma raznovrstan i podeljen na nekoliko delova u zavisnosti od konformacije i geološke ere u kojoj je nastao.

- Na zapadu, planinskim i novijim delom ostrva dominira granitni greben Monte Capanne (1019 m), nastao pre oko 11 miliona godina podvodnim izdizanjem. U ovoj oblasti protiču brojni sezonski vodotoci, lokalno nazvani uviali (od latinskog alluvialis ili pluvialis), kao što su Capepe, Patresi i Secco. Dolina Pomonte je najveća na ostrvu. Deo zapadne obale zovu Costa del Sole (sunčana obala), jedna je od oblasti koje turisti najviše posećuju zbog lepote plaža.

Monte Capanne

- U centru ostrva se nalazi uglavnom ravnica, isprekidana krečnjačkim bareljefima. Širina ostrva u ovom sektoru smanjena je na samo 4 km. Postoje i veliki zalivi sa lepim peščanim plažama.

- Na istoku se nalazi najstariji deo ostrva, formiran pre više od 400 miliona godina. U ovoj brdovitoj oblasti, koju karakterišu škriljne i krečnjačke stene, sa nalazišta gvožđa koja su Elbu učinila poznatom širom Mediterana. Čuvena panorama ostrva naziva se Tri jezera (I Tre Laghi) bar od 1941. godine, jer su zalivi Biodola i Viticcio vidljivi zajedno sa kanalom Piombino iza njih. Istočna strana ostrva, zvanu Sjajna obala (Costa che brilla), karakteriše poseban i jedinstven sjaja i boja okolnog okruženja, a posebno plaža, prelepih jer su još uvek izbegle masovni turizam.

Sa glavnih brda ostrva spuštaju se brojni bujični vodotoci, čija dužina retko prelazi 3 km. Tokom letnjeg perioda, kada su padavine gotovo svedene na minimum, uobičajeno je da se oni manje dužine i kapaciteta osuše, ostavljajući rečno korito suvim. Najvažniji vodotoci su arak San Francesco (6,5 km), Barione (5,1 km) i Redinoce (2 km). 

U podnožju Monte Capanne, u dolini u blizini naselja Poggio, nalazi se izvor Fonte di Napoleone (ranije Fonte dell'Acquaviva) koji koriste građani i puni ga istoimena fabrika sa logom "Nacionalni park Toskanski arhipelag".

Neobična poplava dogodila se 31. oktobra 1899. godine zbog pada meteora! Postoji sledeći opis ovog događaja: "Poplava je trajala dobra dva sata, prosuvši toliko vode da se u živom sećanju ne može pamtiti ravnog. Bujice koje potiču sa naznačene planine i sa ostalih susednih, nabujale su u jednom potezu, skupljajući tako ogromnu masu vode da su se izlivale ne samo iz svog drevnog korita, već su upadale u doline na znatnoj visini, uzrokujući značajnu štetu na putevima i umetničkim delima, i prekidajući tranzit za vozila i stanovnike dva naselja Marciana i Poggio". Sledeća velika poplava dogodila se 9. novembra 1907. godine i kažu da je to bila ogromna katastrofa kakva nikada nije bila viđena na ostrvu Elba. Uništeni su brojni pristupni putevi i kuće.

U ovom veku velike poplave zabeležene su 04. septembra 2002.godine i 7. novembra 2011. godine, pri čemu je oba puta među najviše pogođenim opštinama bila Campo nell'Elba.

U istočnom delu ostrva su nalazišta rude gvožđa hematita koja su predstavljala jednu od najvećih rezervi gvožđa u drevnom Mediteranu. Istovremeno, pronađene su žile pirita, limonita, ilvaita (minerala koji je dobio ime po latinskom nazivu ostrva), malahita, kuprita, azurita, aragonita, fluorita i kvarca.

Jezero Terra Nera

Pored najvišeg vrha ostrva, već pomenutog Monte Capanne, ističu se Monte di Cote (950 m), Monte Giove (855 m), Cima del Monte (516 m), Monte Orello (377 m) i Monte Grosso (348 m).

Klima ostrva ima pretežno mediteranske karakteristike, sa izuzetkom Monte Kapane gde su zime obično umereno hladne. Padavine su koncentrisane u jesenjem periodu, najviše u oktobru i novembru. Najčešći vetar je široko koji karakteriše visok nivo vlažnosti; vredan pažnje bio je zapadni vetar 12. januara 2016. godine, koji je imao udare do 136 km/h na Monte Peroneu. Pijavice  (trombe) su relativno česte, a najveći je bila 18. avgusta 1979. godine, na potezu mora ispred Marciana Marine. Sneg se redovno pojavljuje na planini Monte Capanne od kraja decembra do sredine marta. Među najvećim snežnim padavinama su one koje su se desile 28. februara 1932. godine, 9. februara 1983. godine, 3. januara 1985. godine, 28. decembra 1996. godine, 30. decembra 2005. godine, 26. decembra 2008. godine, 19. marta 2010. godine, 11. februara 2012. godine, 6. februara 2015. godine i 14. januara 2017. godine.

Mediteranska klima i ostrvska izolovanost su glavni elementi koji utiču na floru Elbe. Biljnu vegetaciju čini mediteranska makija. Od prvobitne vegetacije, nekada sastavljene od velikih šuma hrasta crnike, danas su opstale izdanačke šume; primetno je sporadično prisustvo mediteranske lepezaste palme (ili male žumare). Kompleksna priroda teritorije na različitim nadmorskim visinama pogodovala je prisustvu, u zapadnom okrugu kojim dominira Monte Capanne, kestenovih šuma dokumentovanih još od srednjeg veka, zajedno sa prisustvom evropske tise, božikovine  (ili zelenike), crvene kleke, crne jove, crnog graba, cera, hrasta medunca, crnog jasena, belog gloga, jajolike merale, malog zimzelena, zvezdastog ljiljana, narcisa, apeninske breberine, baloče, ptičjeg mleka, dugovače, lala, orhideja i nekoliko endemo. U planinskim sredinama i primorskim sredinama prisutna je veoma retka tirenska paprat. U nekoliko priobalnih područja nalazi se naturalizovana ledenika, čiji su dugački listovi lokalno poznati kao zdele i koze.

U centralnom delu ostrva primetno je prisustvo crnog graba.

Šuma crnog graba na padinama Monte Capannea

Istočni deo ostrva karakterišu neke biljne vrste koje skoro potpuno nedostaju na zapadnoj Elbi, od kojih su neke endemska zečina i vrtna šumarica. U močvarnom području Mola, u blizini naselja Porto Azzurro, značajno je prisustvo žute perunike. Dve od tri Elbine lepezaste palme (ili male žumare) nalaze se na morskim liticama Monte Grossa.

Šume kestena se nalaze na severnim i jugoistočnim padinama Monte Capannea. Alati koji su se u prošlosti koristili u šumama kestena bili su ristaia (velika udica sa prstenastom drškom za branje plodova) i squadratora (sjekira za kvadranje greda). U prošlosti su u šumama postojale male građevine za sušenje kestena.

Prvo pošumljavanje četinara izvršeno je 1932. i 1933. godine. 1950. godine je započet impresivni rad na pošumljavanju četinara širom ostrva. Trajao je tri godine i ukupno je posađeno 500.000 mladica na površini od 15 km². U izolovanom planinskom sektoru u jesen 1954. godine zasađeni su četinari sa Korzike.

Praksa paljenja mediteranskog šipražja radi dobijanja novih pašnjaka bila je na Elbi česta pastoralna praksa dokumentovana još u XVIII veku. Počevši od sedamdesetih godina XX veka brojni požari su više puta uništavali stotine hektara vegetacije, posebno u zapadnom delu ostrva. Požari su odneli i ljudske živote, pa je tako 6. avgusta 1985. godine nastradalo pet dečaka, a 31. avgusta 2003. godine nastradala je jedna žena.

Pečurke su od izuzetnog značaja: među najčešćim vrstama su vrganj, kraljevka, jajčara (ili blagva), sunčanica, maglenka, rujnica, lisičarka i modrikača.

Kopneni sisari na Elbi su tipični za sredozemnu sredinu, kao što su jež, kuna zlatica, zec itd, dok se puh nalazi u šumama kestena Monte Capanne. Na nekim obalnim liticama i unutrašnjosti nalaze se divlji primerci koze. Nakon izumiranja divlje svinje što se dogodilo oko 1802. godine, 1963. godine u lov je uvedena srednjoevropska divlja svinja, vrsta koja se prekomerno razmnožavala i nanosila je ozbiljnu štetu ekosistemu Elbe. Opština Marciana je 1976. godine za 672.000 lira nabavila tri primerka muflona da se uvedu na Monte Perone u cilju ponovnog naseljavanja divljači u pogodnim delovima ostrva. Međutim, u maju 2016. godine, Upravni odbor Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag” doneo je odluku da se muflon “iskoreni” sa ostrva. Odluka je doneta nakon niza godina u kojima je Park bezuspešno pokušao da ograniči broj kopitara na teritoriji Elbe. Razlog leži u tome da su mufloni zajedno sa divljim svinjama činili brojne štete na usevima i biodiverzitetu.

Među morskim sisarima nalazimo više vrsta kitova i delfina. Sredozemne morske medvedice više nema. Ribe su dobro zastupljene. Među njima su veliki bucanj, glavonja, kostelj, golema ajkula (ili golema psina), bela ajkula, kučina, mačka bljedica, modrulj, raža, električna raža (ili drhtulja), kirnja, barakuda, gof, tuna, palamida, kavala itd.

Jedan od predstavnika žarnjaka je crveni koral. Među insektima, endemični leptir Coenoninpha elbana i cvrčak.

Među pticama, od kojih mnoge pripadaju ostrvskim podvrstama sardinsko-korzikanskog sistema, postoje vrste kao što su sredozemni galeb, obični gavran, prugasti orao, patuljasti orao, crkavica (sada izumrli, ali dokumentovani 1839. godine), obični mišar, zmijar, mrki soko, osičar (ili škanjac osaš), čavka, ćuk, kukuvija, kukumavka (ili sivi ćuk), šumska sova, utina (ili mala ušara), sova močvarica (ili ritska sova), crna čiopa, siva čiopa, modrokos, svilorepa kugara, obični krstokljun, vatroglavi kraljić, zidarčac, češljugar, vijoglav (ili vijoglava), brgljez, vodomar, mali zovoj, bluna, morski vranac, siva čaplja, crvena čaplja (ili čaplja danguba), mala bela čaplja itd. Prema nekim studijama, verovatna endemska podvrsta ptice žutarice postoji na Elbi. Od izuzetne važnosti je bilo hvatanje kod Marciane 2. novembra 1901. godine veoma retkog drozda, sibirskog porekla. Ptice sa Elbe bile su predmet proučavanja brojnih ornitologa. 1897. godine osnovana je Elbanska ornitološka zbirka, koja se sastoji od oko 900 punjenih primeraka, sa sedištem u vili San. Martino kod Portoferraja.

Među vodozemcima ima više vrsta žaba.

Gmizavce predstavljaju zmije i gekon. Među morskim gmizavcima beleži se prisustvo kornjače caretta caretta, koja je u avgustu 2017. godine na plaži Marina di Campo položila 103 jaja, dok se u avgustu 2018. godine u Straccolignu izleglo oko 50 kornjača.

Istorija

Ostrvo je već bilo naseljeno tokom paleolita, što pokazuju nalazi litskog oruđa. O neolitu svedoče kameni artefakti (sekire, vrhovi strela) pronađeni na masivu Monte Capanne. Alati od neprozirnog opsidijana pronađeni su na dve lokacije. Izvanredni tragovi bakarnog i bronzanog doba postoje u različitim delovima ostrva. Od izuzetnog interesa su eneolitska stenska nekropola Rio Marina, protoistorijska naselja Monte Kapane i istočni sektor zajedno sa megalitskim nalazištima Sassi Ritti i Monte Còchero.

Menhir (megalitski monolit) na lokalitetu Sassi Ritti

Krugovi sahranjivanja megalitske nekropole Forca mogu se pratiti do kulture Arzachena (peti milenijum p.n.e), dok “kasetne” grobnice pripadaju vilanovskom dobu (900-720. godina p.n.e. Do VIII veka p.n.e. datirani su neki bronzani predmeti pronađeni u više područja.

Veoma bogato rudama gvožđa, ostrvo Elba omogućilo je uspon etrurske civilizacije, koja je izgradila više utvrđenih sela, smeštenih na brdima, na strateškom položaju za kontrolu mora i pomorskih puteva za transport gvožđa. Pored njih su helenistička nekropola Capoliveri i nekropola Casa del Duca. 453. godine p.n.e. ostrvo je opljačkala sirakužani.

Kasnije, sa dominacijom Rima, na ostrvu su izgrađene najmanje tri pomorske vile i najmanje jedan veliki naseljeni centar, sadašnji Portoferraio, gde su pronađene dve nekropole i glinene cevi. Važne podvodne olupine takođe potiču iz rimskog doba.

Nakon pada Rima, Elba je postala teritorija Ostrogota, a potom i Langobarda; potonji su odgovorni za brojne toponime koji su i danas prisutni na ostrvu. Grob ratnika sa pogrebnim predmetima koji su uključivali i nešto zlatnika, pronađen je početkom XX veka, a izgleda da pripada lombardskom dobu. U isto vreme, Elba je postala mesto isposnice za prve hrišćanske monahe 573. godine. 874. godine ostrvo su teško opljačkali Saraceni, dok ga je 1003. i 1016. godine napao Mujahid al-ʿAmiri.

Počevši od prvog milenijuma nove ere, ostrvo je postalo deo teritorije Republike Pize; izgrađene su osmatračnice kao što su toranj Torre di San Giovanni, utvrđeno selo Montemarsale, tvrđave Marciana i tvrđava Volterraio, smeštene na nepristupačnim brdima kao utočište od gusarskih napada.

Castello del Volterraio u istočnom delu ostrva

U istom periodu razvile su se opštine ostrva: Capoliveri (sedište Kapetanije), Rio, Gràsesra, Latrano, Ferraia, Montemarsale, Campo, Poggio, Marciana i Pomonte. Neki važni verski objekti datiraju iz ovog perioda, kao što su parohijske crkve San Lorenzo, San Giovanni, San Michele i sada nestala crkva San Govanni di Ferraia. Male crkve posvećene San Bartolomeu, San Fredianu, San Benedetto, San Biagiju, Santa Mariji, San Feliceu, San Quiriciju, San Menni i Madonni della Neve.

1399. godine Elba je prešla pod vlast porodice Appiano iz Piombina.

Ostrvo je pretrpelo teška pustošenja od strane tuniskih korsara 1442. godine, a potom i od strane Hajr al-Dina (italijanizovanog kao Ariadeno Barbarosa) 1534. i 1544. godine i Draguta 1553. i 1555. godine. Kartografski prikaz ostrva u savremenoj "Cosmographiji" Sebastiana Münstera svedoči o ovim poslednjim napadima. 1548. godine veliki vojvoda Toskane Cosimo I poverio je arhitekti Cameriniju projekat utvrđenog grada simbolično nazvanog Cosmopoli (današnji Portoferraio), zamišljenog kao vojni garnizon sa ciljem odbrane toskanskih obala kao i sedišta viteškog reda Svetog Stefana. Na taj način se ostrvo našlo podeljeno na tri sektora politički zavisna od Firence (oblast Portoferraio), Španije sa državom garnizona (područje današnjeg Porto Azzurra) i Piombina (sva preostala teritorija Elbe).

Karta ostrva iz 1576. godine

1603. godine Španci su započeli izgradnju utvrđenog jezgra zvanog Forte Beneventano u Porto Azzurru. Prvi opšti opis istorije ostrva (Zibaldone di memoire) datira iz 1729. godine. Oko 1780. godine Elbu je posetio slikar Cozens, koji je naslikao panorame Porto Azzurra.

Englezi su se iskrcali na Elbu 1796. godine, nakon što su francuske republikanske trupe zauzele Livorno, da zaštite 4.000 francuskih rojalista koji su dve godine ranije našli azil u Portoferraju. 1799. Francuska je pokušala da preuzme ostrvo, uz teške sukobe u blizini Procchija. Ugovorom iz San Ildefonsa (1. oktobar 1800. godine) između Francuske i Španije predviđeno je da se ostrvo Elba, tada Toskana, prenese pod francuski suverenitet u zamenu za kneževinu Piombino. Ovaj sporazum je potvrđen Lunevilskim mirom (9. februara 1801. godine) – prema kojem je Elba prešla u Kraljevinu Etruriju – i Ugovorom iz Aranhueza (25. marta 1801. godine), a Engleska ga je prihvatila Ugovorom iz Amijena (25. marta 1802. godine), pod kojim je preneta u Francusku.

Napuljski kralj Ferdinand IV odrekao se svih imanja i prava koja je tamo još posedovao. Ostrvo je zatim zvanično pripojeno Francuskom carstvu 1802. godine, a Lois Puissant je dobio zadatak da izmeri ostrvo i da sa drugim saradnicima napravi tačnu kartu. Iste godine Elbu je posetilo nekoliko engleskih i francuskih pisaca koji su u svojim delima opisali ostrvo. 1811. godine 1811. Elba je integrisana u departman Méditerranée francuskog carstva.

Car Napoleon Bonaparta je prognan na Elbu 1814. godine: stigao je u Portoferraio 4. maja 1814. godine i tamo ostao 10 meseci kao suveren Kneževine ostrva Elba. Kao dokaz njegovog boravka, postoje dve prelepe vile u kojima je boravio: Vila dei Mulini na dominantnoj poziciji u Portoferraju i Vila San Martino, letnja rezidencija na periferiji male prestonice. Od 23. avgusta do 5. septembra 1814. godine Bonaparta je boravio u svetilištu Madonna del Monte. Giuseppe Ninci je 1815. godine u Portoferraju objavio “Istoriju ostrva Elba”, posvećenu Napoleonu Bonaparti.

Počevši od 1830. godine pojavili su se prvi migracioni tokovi sa ostrva Elba prema Venecueli, u državi Trujillo. Poslednjih decenija XIX veka, na ostrvu je živeo čarobnjak Chiò, karakterističan lik poznat po svojim akrobatskim podvizima. Ostrvo su posetili čuveni geolozi i mineralozi. 1882. godine izrađena prva geološku kartu ostrva. Od 1892. do 1900. zapadni deo ostrva posetili su botaničari. 13. decembra 1900. godine čeličana “Ilva” je započela izgradnju visokih peći u Portoferraju.

Zastava Elbe koju je 1814. godine uspostavio Napoleon Bonaparta.

Prva fotografija snimljena na ostrvu Elba (oko 1855. ili 1858. godine),

na kojoj je prikazana žandarmerija velikog vojvode Leopolda II u Portoferraju

U dva svetska rata poginule su stotine mladih stanovnika ostrva, a u posleratnom periodu hiljade radno sposobnih stanovnika Elbe je emigriralo.

Portoferraio je 16. septembra 1943. godine bio teško pogođen vazdušnim bombardovanjem Luftwaffea, a od tog trenutka je počela nemačka okupacija ostrva. 20. novembra 1943. godine vojnici Wehrmachta su izvršili masovnu raciju u više gradova, a tom prilikom je u gradu Poggio slučajno ubijena desetogodišnja devojčica Ernestina Paolini. 17. juna 1944. godine francusko-senegalske savezničke trupe iskrcale su se na plažu Fonza u operaciji “Brassard”. Iz iste godine datira kamena stela (poznata kao Spomenik) koju su napravili Francuzi, nalazi se na planinskom prevoju između brda Monte Còcchero i Monte San Martina. Akciju saveznika je delimično olakšala informativna saradnja pojedinih partizana sa ostrva koji su posedovali rudimentarnu antinemačku radio stanicu u jednoj pećini.

Od 1947. godine ostrvo Elba je doživelo međunarodnu turističku slavu zahvaljujući preduzetniku Giuseppeu Cacciju, koji je u Napoleonovoj Palazzo della Fonte ugostio, između ostalih, Ingrid Bergman, Winstona Churchilla, Edvarda VIII, Wallis Simpsona, Errola Flynna itd. Privatna plaža hotela bila je La Paolina. Od 1959-1964. godine preduzeta su brojna iskopavanja na više arheoloških nalazišta. Na ostrvu postoje značajni primeri arhitekture XX veka: Vila della Valle Leonarda Riccija (1958) zajedno sa Vilom Allungatom i Vilom Ottagonale (1961) Gia Pontija.

Stanovništvo

Elba je podeljena na čak sedam opština.

Teritorijalna podela Elbe

Po podacima sa sajta Instituta za statistiku Italije broj stanovnika po opštinama iznosio je 2023. godine: Portoferraio 11.821, Campo nell’Elba 4.721, Capoliveri 3.908, Porto Azzurro 3.635, Rio 3.3348, Marciana 2.041 i Marciana Marina 1.877. To ukupno iznosi 31.351 stanovnik, a gustina naseljenosti je 140 stanovnika/km². Sve opštine su u sastavu provincije Livorno. Opštini Campo nell’Elba pripada ostrvo Pianosa sa desetak stanovnika.

Imena mesta na ostrvu Elba potiču od različitih populacija koje su dolazile i odlazile, pa tako imamo nazive naselja etrurskog, rimskog (Remmiano, Cala del Velesio), lombardijskog (Aringo, Cabotoli, Catro, Gaggioli, Gualdo, Guata, Lamia, Scolca, Staldo, Verna, Vernaciola),  srednjevekovnog (Calandortello, Calegrone, Camarzucco, Casardello, Casarotto), korzikanskog (Arpaia, Bollero, Caracuto, Gombale, Penzutello, Puete, Tole) i kasno latinskog porekla sa završetkom od incola , tj stanovnik (Batinca, Ciabattinca, Generinco, Pomontinca, Sassinca).

Privreda

Glavna grana poljoprivrede je vinogradarstvo koje pokriva površinu od 350 hektara od kojih se 125 koristi za proizvodnju ostrvskih vina sa zaštićenim geografskim poreklom.

Danas je uzgoj ovaca na Elbi ograničen na nekoliko stada ovaca aktivnih na teritoriji Marina di Campo i Lacona. Uzgoj koza zabeležen je još u XIV veku, a odvijao se u zapadnim brdima u posebnim kamenim građevinama zvanim caprile. Sastojala su se od caprile ili chiusa (kamene ograde za mužu koza), capanne ili grottina (spoljna kamena konstrukcija za proizvodnju sireva i rikot) i od grigola (kamena konstrukcija za izolaciju jarića tokom perioda odvajanja od dojenja). Izraz potiče od niskolatinskog u značenju "mala pećina". Najstariji grigoli su, u stvari, napravljeni upotrebom prirodnih pećina sa prilagođenim zidovima od "suvog kamena". Kolibe su građene tek od 1930. godine.

Caprile

Ribolov je važna privredna aktivnost na ostrvu. Postoje 72 ribarska plovila koja se bave komercijalnim ribolovom, od kojih je skoro polovina u Portoferraju. Sportski ribolov je veoma popularan. Lov na tunu bio je aktivan vekovima. Postojalo je nekoliko zamki za tune koje su se nalazile na raznim tačkama obale. Lov tune u poslednjoj aktivnoj zamci završen je 1958. godine.

Rudnici gvožđa (istočna Elba) su igrali vodeću ulogu u privredi ostrva još od etrurskih vremena. Njihova eksploatacija je nastavljena do sredine prošlog veka. Od tog trenutka je počelo postepeno zatvaranje rudnika, a poslednji je zatvoren 1981. godine. Ostrvo je bogato monzogranitom (zapadna Elba), a kamenolom je i dalje prisutan u blizini grada San Piero in Campo. Rudarska delatnost je sada skoro potpuno napuštena.

Turizam je posebno razvijen u letnjim mesecima.

Ostrvo prelazi pešačka staza dužine 60 km, koja se može preći u nekoliko etapa. Monte Capanne (najviša tačka ne samo Elbe nego i provincije Livorno) nudi mogućnost brojnih šetnji, a do njenog vrha može se doći žičarom koja polazi iz Marciane. Takođe postoji nekoliko planinarskih staza, a za željne adrenaliskog uživanja i takozvana Via ferrata. Nekoliko ekoloških centara specijalizovano je za izlete duž prelepih staza koje vijugaju u i iz Nacionalnog parka. Veliko interesovanje izazivaju Kamena čudovišta ostrva Elba, destinacije za planinare. 

Elba ima neverovatnu mrežu ruta za drumske vozače koji traže tehničke rute za obuku, motocikliste koji se zabavljaju na stazama i zemljanim putevima, bicikliste, porodice sa decom kojima su potrebne rute za opuštenu i bezbednu vožnju. Svemu ovome potrebno je dodati niz specifičnih usluga posvećenih onima koji voze bicikl, kao što su centri za pomoć i iznajmljivanje bicikala. "Bike park Capoliveri", sa preko 100 km biciklističkih puteva i staza, obavezan je za sve bicikliste. Ostatak ostrva nudi ljubiteljima drumskih bicikala spektakularne, ugodne i tehnički zanimljive rute. Nadmorska visina je izuzetno raznolika, a putanje su nepredvidive.

Bogato plažama i gebenima, ostrvo Elba nudi širok izbor za ronjenje, u rasponu od ronjenja za početnike do onih zahtevnijih. Postoji šest poznatih olupina oko ostrva, koje su na dubinama od 8-40 m.

Plaža Patresi na zapadu ostrva

Očigledno je da je primorski turizam ono što najviše privlači turiste na ostrvo od maja do kraja septembra, zahvaljujući toploj, ali prozračnoj klimi i lepoti i raznovrsnosti plaža koje se prostiru na 147 km obale. Plaže od belog granitnog peska i sa glatkim stenama su u zapadnom delu ostrva kao što su plaže Marina di Campo, Cavoli, Fetovaia, Seccheto i Sant'Andrea; zlatnog peska u centralnom delu kako na jugu tako i na severozapadu kao što su Procchio, Biodola, Lacona i Lido di Capoliveri; bele šljunkovite plaže u delu obale zapadno od Portoferraja koje moru daju izuzetnu transparentnost kao što su Le Ghiaie, Capo Bianco, Sansone; i konačno plaže koje karakteriše sitan pesak i gvozdena ruda na istočnoj obali kao što su Terranera i Topinetti. U Pomonteu, sa plaže del Relitto, može se plivati do hridi Scoglio dell'Ogliera u čijoj blizini se nalazi olupina trgovačkog broda "Elviscot".

Ostrvo Elba nudi brojne vrste smeštaja. To su kampovi uglavnom uronjeni u mirisno zelenilo mediteranske makije i borove šume. Hoteli su raštrkani po celom ostrvu, razlikuju se u zavisnosti od lokacije, a tu su i prenoćišta po principu bed & breakfast i brojni privatni smeštaji dostupni za turistički iznajmljivanje.

Saobraćaj

Ostrvo Elba redovno opslužuju brodske linije koje ga povezuju pre svega sa lukom Piombino. Brodarske kompanije koje opslužuju ostrvo su:

• “BluNavy”, tokom cele godine povezuje luke Piombino do Portoferraio.

• “Corsica Sardinia Ferries”, sezonski prevoz od juna do septembra od luke Portoferraio do luka Bastia i Piombino.

• “Moby Lines”, tokom cele godine povezuje luke Piombino do Portoferraio i sezonski od juna do septembra od luke Cavo do luke Piombino.

• “Toremar”, tokom cele godine povezuje luke Portoferraio, Cavo i Rio Marina sa lukom Piombino, a postoji i jednom nedeljno (utorkom) veza od luke Rio Marina do ostrva Pianosa.

Postoji i sezonska linija za ostrvo Capraia.

Od Piombina do Portoferraja plovidba traje od 30 minuta do 1 sat, a cena povratne karte je oko 40 €. Broj dnevnih polazaka u punoj sezoni je oko 40, a van sezone je oko 25. Ukupno za sve tri luke na Elbi ima do 77 polazaka dnevno.

Jedini ostrvski aerodrom “Marina di Campo” nalazi se 2 km od tog naselja, odnosno 13 km od grada Portoferraio. Letovi postoje za Pisu, Milano, Firencu, a u sezoni i za Lugano, a svim upravlja češka avio-kompanija “Silver Air” u okviru trogodišnjeg projekta teritorijalnog kontinuiteta.

Na ostrvu i u okolnom moru dogodilo se nekoliko avionskih nesreća, odnosno padova aviona. 10. januara 1954. godine srušio se u more blizu Elbe britanski avion na letu Singapur – London (poleteo je iz Rima prema Londonu) usled eksplozivne dekompresije na visini. Poginulo je svih 35 putnika i članova posade. 29. septembra 1960. godine u Tirensko more, 27,5 km severno od Elbe, srušio se avion egipatske avio kompanije “Misrair” kojom prilikom je poginulo svih 21 putnik i članova posade. Samo 15 dana kasnije avion kompanije “Itavia” na letu iz Rima za Đenovu srušio se na padinama Monta Capannena 728 m nadmorske visine. Stradalo je 11 putnika i članova posade.

Portoferraio

U XIX veku industrijski i ekonomski razvoj je počeo da uključuje i ostrvo Elba. Ostrvo je već bilo poznato po starim solanama, bogatim rudnicima gvožđa, kamenolomima granita. U XX veku, to je postalo i za čeličane i njene luke. Međutim, komunikacioni putevi na ostrvu nisu bili na nivou prisutnih aktivnosti. Postojalo je svega nekoliko pokrajinskih puteva i to uglavnom malih i uskih opštinskih puteva, zbog teškog reljefa ostrva. Početkom XX veka kretanje ljudi na ostrvu odvijalo se uglavnom “kolima”, odnosno vozilima, motociklima ili zapregama za prevoz životinja koje su pružale taksi usluge, i “poštanskim kolima”, autobusima za javni prevoz.

1908. godine na Elbu je stigao prvi automobil namenjen javnoj službi, koji je kupio taksista iz Rio Marine. Iste godine stigao je i prvi automobil za privatnu upotrebu. Prva autobuska linija otvorena je 1911. godine. Uspostavljene su linije koje su povezivale Portoferraio sa Marcianom, Riom i Campom.

Poštanska kola nisu mogla da zadovolje veliki broj putnika, što je izazvalo svađe, a ponekad i prave tuče među građanima da bi dobili mesto u njima. Zbog toga je u mnogim slučajevima bilo neophodno pribegavati prevozu automobilima, koji su imali visoke cene.

Neugodnosti vezane za transport od mesta proizvodnje do mesta upotrebe takođe su imale značajne reperkusije na lokalnu privredu, uzrokujući povećanje cena proizvoda i, u mnogim slučajevima, neupotrebu dobara, kako prehrambenih tako i mineralnih.

Drugi aspekt koji treba uzeti u obzir je rudarstvo. Elba je poznata po nalazištima gvožđa i minerala još od etrurskih vremena. Glavne naslage gvožđa bile su raspoređene duž obala i padina istočnog dela ostrva. Eksploatacija ovih resursa je doživela snažan porast oko 1900. godine razvojem čeličane Piombino. Međutim, načini iskopa i transporta materijala nisu pretrpeli veće promene od Etruraca do tog trenutka. Mineral se, naime, i dalje vadio ručno lopatom i pijukom, a transport van rudnika se odvijao kolima, sa korpama koje su nosili radnici na ramenima i uz pomoć magaraca. Korišćena arhaična sredstva otežavala su transport i utovar izvađenog materijala na čamce zbog ogromnog i neudobnosti tadašnjih sredstava, često malih čamaca na koje se materijal utovarao i trpao pomoću rukohvata, merdevina od užadi ili nagnute rampe.

Porast broja stanovnika ostrva i potrebe postrojenja za ekstrakciju omogućili su stvaranje modernije i efikasnije mreže veza između različitih opština i mesta od industrijskog interesa.

Gradski i međugradski javni prevoz na ostrvu obavlja “Compagnia Toscana Trasporti Nord”, sa sedištem u Pizi i takođe sa filijalom u Portoferraju.

Ostrvo je isprepleteno mrežom asfaltnih pokrajinskih puteva (strade provinciali, skraćeno SP) koji povezuju celo ostrvo i to su: SP 24 (Portoferraio – Bivio Boni, 12,415 km), SP 25a (Procchio –Marina di Campo, 3,506 km), SP 25b (Procchio – Punta Nera, 14,530 km), SP 25c (Pomonte -Bivio San Piero, 25,5 km), SP 25d (Bivio San Piero – Marina di Campo, 4,696 km), SP 26a (Bivio Boni – Porto Azzurro, 10,348 km), SP 26b (Porto Azzurro – Padreterno, 7,484 km), SP 26c – Rio nell’Elba – Rio Marina, 2,012 km), SP 26d (Rio Marina – Cavo, 8,033 km), SP 28 (Schiopparello –Bagnaia, 5,501 km), SP 29 (Bivio San Pietro – La Pila, 8,839 km), SP 30a (Valdana – Lacona, 5,839 km), SP 30b (Lacona – Marina di Campo, 7,802 km), SP 31 (Bivio Mola – Capoliveri, 3,395 km), SP 32 (del Volterraio – Magazzini – La Ginestra, 6,13 km), SP 33 (della Parata – La Ginestra – Cavo, 10,114 km), SP 34 (Ponte della Civillina – Ponte di Noferi, 2,961 km) i SP 37 (di Monte Perone –Sant’Ilario – Poggio, 9,584 km). Ukupna dužina svih puteva je 148,7 km.

Put SP 32 Volterraio – Magazzini

Na ostrvu Elba više nema aktivnih železničkih linija. One koje su građene od početka XX veka povučene su zbog oštećenja nastalih u ratnim operacijama Drugog svetskog rata. Najbliže železničke stanice su Piombino i Piombino Marittima, na pruzi Campiglia Marittima – Piombino, ogranku Tirenske železnice koja povezuje Rim sa Đenovom.

Oko 1920. godine inženjer Francesco Le Maire razvio je projekat za stvaranje veoma efikasne železničke mreže koja bi favorizovala transport ljudi i robe. Ova pruga je trebalo da na racionalan i efikasan način poveže gradove Marcicana, Marina di Campo, Capoliveri, Portolongone, Rio dell’Elba, Rio Marina, Cavo i glavne rudnike sa glavnim gradom Portoferrajom. Projekat je predvideo mrežu od 46,5 km pruga. Nikada nije realizovan.

Znamenitosti

Od XVIII veka ostrvo je bilo protagonista intenzivne verske izgradnje. Građeni su mali objekti  (capelline) pravougaone osnove i krova na “dve vode” od kestena i terakote. Izuzetak je kapela Madre del Buon Consiglio kod San Piera in Campo, koja ima bačvasti svod. Izgrađeni su duž glavnih komunikacionih puteva tog vremena, nazvani su po pojedinim svecima.

Cappellina di San Paolo, Procchio (1853)

Na Elbi postoji veći broj muzeja:

• Građanski arheološki muzej Portoferraio

• Građanski arheološki muzej Marciana

• Građanski arheološki muzej rudarskog okruga Rio nell'Elba

• Mineraloški muzej Alfeo Ricci u Capoliveriju

• MUM - Mineraloški muzej Luigi Celleri u San Piero in Campu

• Muzej rudarstva Rio Marina

• Etnografski muzej Casalino del Castagno u naselju Poggio

• Casa del Parco Marciana

• Casa del Parco Rio nell'Elba

• Accademia del Bello u naselju Poggio

• Casetta Drouot u naselju Poggio

SCOGLIETTO DI PORTOFERRAIO

Scoglietto di Portoferraio se nalazi oko 1,15 km severoistočno od rta Falconaia na Elbi, u neposrednoj blizini grada Poroferraio.

Ostrvo, koje se ranije zvalo Ferraiola (od Ferraia, srednjovekovnog imena Portoferraja), gotovo je bez vegetacije, a na njegovom vrhu se nalazi svetionik podignut 1910. godine.

Visina ostrvca je 17 m. Dugačko je 150 m, a približna površina dobijena merenjem na Google Earthu je 61 a.

Ostrvce nije deo Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”, dok je more koji ga okružuje od 1971. godine uključeno u biološko zaštićeno područje Le Ghiaie – Scoglietto – Capo Bianco, gde je ribolov zabranjen naredbom Ministarstva poljoprivrede. Područje je veoma bogato ribom, a bogata fauna beskičmenjaka nalazi utočište na poljima porosta; iz tog razloga je mesto veoma cenjeno od strane ronilaca.

Trenutno je zabranjeno penjanje na stene uz zaprećenu kaznu.

Do ostrvca se stiže brodom sa plaže Ghiaie. Plivanje do ostrvca nije preporučljivo iz bezbednosnih razloga zbog dužine rute.

Administrativno pripada Opštini Portoferraio.

GPS koordinate: 42°49′42″ N, 10°19′51″ E.

T O P I

Isola dei Topi se nalazi u kanalu Piombino oko 300 m severno od rta Capo Castello na Elbi, u blizini naselja i trajektne luke Cavo.

1871. godine Igino Cocchi je dao geološki opis ostrva Elba. Tom prilikom je napisao sledeće: “Ostrvce de’ Topi, pusta stena gde u proleće nekoliko koza dovezu njihovi vlasnici sa Elbe, zbog lošeg pašnjaka na Elbi. Ime je dobilo po istoimenim malim životinjama, koje su zajedno sa mediteranskom medvedicom tu našle utočište”.

Toponim Isola de’ Topi je posvedočen na kartama iz XVII veka. U prethodnim dokumentima (XV vek) pojavljuje se Bescaiuola, Berescara i kasnije Brascuola (XVI vek).

Dužina ostrvca je 125 m, a površina dobijena približnim merenjem na Google Earthu je 1 ha. Morfologija je hrapava, približno trouglastog oblika. Vrh, koji se nalazi na 33 m nadmorske visine,  prekriven je niskom mediteranskom makijom. Na ostrvcu raste endem toskanskog arhipelaga, zabeležen je samo na ostrvcetu Topi i na ostrvcetu Peraiola (kod ostrva Capraia). Naziv endema može uslovno da se prevede kao bodljikava metla.

Ostrvce je deo Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”.

Lako je dostupno brodićem iz luke Cavo ili sa obližnje plaže Frugoso. Odredba lučke kapetanije zabranjuje tranzit čamaca u delu mora između ostrvca i rta Capo Castella.

Topi je u privatnom vlasništvu, ali se ne primenjuje zabrana pristajanja i iskrcavanja.

Administrativno pripada Opštini Rio.

GPS koordinate: 42°52′15″ N, 10°25′25″ E.

P A L M A I O L A

Isola di Palmaiola (latinski Columbaria) je najveće od ostrvaca koji okružuju Elbu.

U XIII veku se pominje kao insulam Palmarole. Toponim potiče od prisustva mediteranske lepezaste palme (ili male žumare), koja još uvek opstaje sa nekoliko primeraka na severozapadnoj obali ostrva.

Nalazi se u kanalu Piombino 3,3 km istočno od severoistočnog kraja ostrva Elba i jugozapadno od grada Piombino. Dužina ostrvca je 330 m, a površina je 8 ha.

U blizini Palmaiole na severnokj strani se nalazi hrid Frate, dok je na jugoistočnoj strani još jedna mala stena površine oko 200 m².

Morfologija ostrvca je hrapava, približno trouglastog oblika.

Na vrhu, koji je na 85 m nadmorske visine je useljiva građevina sa mornaričkim svetionikom. 15. januara 1844. godine upaljeno je privremeno svetlo na vrhu kule, koju je u junu 1551. godine sagradio Cosimo I de’ Medici, čekajući završetak projekta izgradnje svetionika.

Svetionik je pušten u rad tek 15. jula 1845. godine i automatizovan je 1974. godine sa sistemom solarnih panela od 20 kW. Svetionik je visok 14 m, a svetlost se emituje sa visine od 105 m. Domet je 10 nautičkih milja (oko 18,5 km).

Pored zgrade nalazi se mali helidrom, dok se nešto dalje nizbrdo nalazi zidana koliba koja je nekada služila kao sklonište za životinje.

Jedina staza na ostrvu polazi od neopremljene uvale u severnom delu ostrvca i posle 250 m završava se kod svetionika.

Ostrvce je od posebnog naturalističkog značaja, kao mesto gnežđenja morskih ptica kao što su kaukal i retki sredozemni galeb. Zajedno sa obližnjim ostrvcem Cerboli, uključeno je u Mesta od interesa zajednice u regionu Toskane zbog morskog i ekološkog konteksta u kome se nalazi. Takođe je u sastavu Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”.

Ostrvce ima endemskog Palmaiola guštera.

Administrativno pripada Opštini Rio.

GPS koordinate: 42°51′58″ N, 10°28′30″ E.

C E R B O L I

Isola di Cèrboli (na latinskom Cerbania) se nalazi u kanalu Piombino i bliže je obali Italije (6,7 km) nego obali Elbe (8,5 km).

U XIII veku se pominje kao “…insulam qua Cervi dicitur…” i Cerbulo.

Ostrvo je nepravilnog eliptičnog oblika i ima dužinu oko 600 m, dok je najveća širina oko 240 m. Površina je prema italijanskoj wikipediji 4 ha, što je pogrešam podatak koji su skoro svi preuzeli. Prema ruskoj wikipediji površine je oko 7 ha (68.000 m²). Prema približnim merenjima na Google earthu površina ostrva je još veća i iznosi oko 8,8 ha!

Iz smaragdno prozirnog mora vire krečnjačke litice, koje, zahvaljujući blagoj struji u sredini kanala, uvek održava more kristalno čistim. Ostrvo je i raj za geologe, jedan njegov deo (severoistok) ima veoma retku, lako čitljivu strukturu. Cerboli je uglavnom prekriven šikarama mirte, drvećem mastike i drugim divljim biljem.

Na ostrvu postoji samo jedna preživela mediteranska lepezasta palma (ili mala žumara). Zbog ekološkog konteksta u kojem se nalazi, Cerboli je klasifikovan među lokalitete od interesa za zajednicu zajedno sa obližnjim ostrvom Palmaiola, od kojeg se nalazi na jugoistoku. Takođe je deo Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”.

Ostrvce ima endemskog Cerboli guštera.

1108. godine Republika Piza je na ostrvu sagradila kulu, koju je obnovila porodica Appiano 1567. godine. Tokom XIII veka na ostrvu su sakupljani sivi sokolovi koji su svake godine poklanjani Arhiepiskopiji u Pizi, zajedno sa velikim količinama “…cultellos de palma…” napravljen od mediteranske lepezaste palme kojim je ostrvo tada obilovalo. Profil ostrva izmenjen zbog kamenoloma krečnjaka koji je otvoren 1927. godine za potrebe snabdevanje čeličane “Ilva” u Piombinu. Na jugozapadnoj strani nalazi se pećina puna stalagmita koja se prostire na oko 25 m.

Cerboli je jasno podeljen na dva dela. Severni deo je praktično netaknut sa žbunjem i vegetacijom koja gotovo visi u more. Eksploatisan je jugozapadni deo ostrva, a tokom eksloatacije krečnjaka vršena su velika iskopavanja.

Tokom Drugog svetskog rata na ostrvu je bio stacioniran kontingent mornarice, neki od njih su živeli u drevnoj kuli sa debelim zidovima; drugi su bili su smešteni u kući staratelja. Malim odredom komandovao je vodnik iz Livorna, koji je živeo na ostrvu sa suprugom i dva sina, od kojih je jedan imao samo godinu dana. Svi su živeli kao jedna velika porodica, i sve se odvijalo u potpunoj slozi. Kasnije je odgovornost komandovanja malim odredom mornara, koji se sastojao od šest vojnih lica, prešla na kapetana. Teška vremena nisu mimoišla ostrvljane, koji su bili izloženi napadima aviona, koji su ga sa male visine gađali mitraljezima. Neki vojnici su nakon primirja 1. septembra 1943. godine napustili Cerboli i civilnim čamcima su stigli u Piombino.

Još 1927. godine, Bernardino Procchi je dobio nalog od Ministarstva mornarice da postavi nekoliko artiljerijskih položaja na ostrvu, zbog njegove važne strateške lokacije usred kanala Piombino. Do tog vremena, Cerboli je ostao zeleno ostrvo, prekriveno maslinama i mediteranskim rastinjem, naseljeno divljim zečevima i malim puževima, a iznad njega se uzdizala drevna moćna kula. Procchi je završio izgradnju položaja, ali je tokom rada otkrio da su ostrvske stene sastavljene od vrste krečnjaka koji je bio veoma pogodan za proizvodnju čelika i cementa.

Stoga je odlučio da preuzme inicijativu za razvoj i snabdevanje industrije gvožđa i čelika Piombino.

Zemljani radovi su efikasno obavljeni i stvorena je otvorena jama. Velike kamene gromade su lomljene udaracima čekića, zatim utovarene u rudarska kolica slična onima koje se koriste u rudnicima Elbe, a zatim skladištena u bunkere koji su se nalazili u tri različita dela ostrva: jedan na zapadu, jedan na severu i treći na jugozapadu da omoguće utovar materijala u različitim morskim vremenskim uslovima. Bunker na zapadu zvao se “ispod kuće”, drugi na jugozapadu “crvotočina” jer je bio najmanji, treći “tramontana” je dobio ime po severnom vetru. Barže su tegljačima dovezene ispod bunkera i utovar krečnjaka je obavljen za kratko vreme. Zatim su odvučeni u Piombino na istovar i tamo ostali do sledećeg putovanja. Na ostrvu je radilo do 45 ljudi, kao i radnici u pomorskom saobraćaju, a na ostrvu im je obezbeđeno sve što im je potrebno, smeštaj i ishrana. Struja se proizvodila pomoću generatora, postojala je i peć za hleb, i rezervoari u kojima se skupljala kišnica, koja se mešala sa vodom koju su dovozili tegljači. Ova vrsta krečnjaka je još uvek prisutna u velikim količinama na ostrvu, a ako se ponovo proceni njeno prisustvo na gomilama razbacanim po lokalitetima i u neposrednoj blizini objekata, otkriće se velika količina materijala dovoljno izdržljivog i pogodnog za upotreba u svim vrstama građevinarstva.

Dve zgrade koje su ostale u dobrom stanju zovu se bunker Tramontana (tramoggia di Tramontana) i istočni bunker (di ponente), njihovi vertikalni zidovi idu pravo u more. Ove zgrade su u odličnom stanju jer su izgrađene od veoma debelih blokova i mogu se restaurirati (bez promene izgleda) za bilo koju upotrebu. Treći bunker, koji se nalazio na jugu, nije izdržao udare vremena, mora, brojnih vandala koji su koristili ostrvo za obuku sa eksplozivom itd. Istovremeno, ranije je postojao tunel koji je povezivao južni i zapadni bunkeri, tada je dignut u vazduh i trenutno ne postoji, mada se  jasno vidi na nekim fotografijama tog vremena.

Na vrhu ostrva, na nadmorskoj visini od 71 m, nalazi se donji nivo utvrđene karaule (zidovi znatne debljine) iz perioda renesanse, pretpostavlja se pre 600 godina, sa naknadnim promenama u debljine zidova i konstrukcije spoljnog stepeništa iz vremena Prvog svetskog rata. Ova zgrada, koja daje preciznu vizuelnu definiciju siluete celog ostrva, izgrađena je unutrašnjim svodom od cigle. Fasada tornja se nalazi opasno blizu ivice rudnika krečnjaka, skoro okomitog zida.

Sve ostrvske izgrađene komunikacije, staze, putevi, trgovi, pristaništa i zgrade su napušteni. Međutim, oni ostaju praktično netaknuti vremenom i morem. Kameni zidovi na spoljnim stranama ostrva bili su namenjeni skladištenju i naknadnom utovaru materijala na barže. Ove tri strukture se nalaze u različitim pravcima, sever, jug i zapad. Zgrade na severu i zapadu su dobro očuvane, dok su one na jugu porušene i od njih ima samo tragova. Debeli zidovi od kamenih blokova iz kamenoloma tako nisu oštećeni.

Ostrvo je “okretna bova” tokom regata u dubokom moru koje organizuju jedriličarski centar Rio Marina i Castiglone della Pescaia.

Administrativno pripada Opštini Rio.

GPS koordinate: 42°51′30″ N, 10°32′50″ E.

O R T A N O

Na slici je Ortano levo, a Elba je desno

Isola d’Ortano (ili Isolotto d’Ortano) nalazi se pored istočne obale Elbe. Severozapadno od njega nalaze se istoimena plaža plaža i naselje.

Ostrvce je dugačko 160 m, a površina dobijena merenjem na Google Earthu je oko 90 a.

Administrativno pripada Opštini Rio.

GPS koordinate: 42°47′25″ N, 10°26′01″ E.

G E M I N I

Isole Gemini (blizanci) su dva ostrvca. Naziv blizanci su dobili sa pravom, pošto merenja na Google Earthu pokazuju da imaju istovetnu površinu od 1,22 ha!

Ostrvca su udaljena samo 120 m od zapadne obale rta Capo Calamita na ostrvu Elba, u Opštini Capoliveri.

Takođe su udaljeni oko 500 m od plaže Innamorata, odakle se do njih može preplivati.

Morsko dno u blizini ostrva Gemini veoma je cenjeno od strane ljubitelja ronjenja, ovde među malim pećinama i prirodnim svodovima mogu da nađu različite i zanimljive biološke forme poput riba crneja i pirke. Postoji i brojna prisutnost morskog puža gologranca, kao što su flabelline. Duž severozapadne strane ostrva, gde morsko dno počinje da se spušta, mogu se uočiti razne gorgonije, jastozi i riba jera.

Administrativno pripadaju Opštini Capoliveri.

GPS koordinate: 42°43′05″ N, 10°22′25″ E.

S P A R V I E R O

Isolotto dello Sparviero se nalazi ispred toskanske obale naselja Punta Ala, u odnosu na koje se nalazi jugozapadno. Meštani ga često nazivaju Isolotto della Troia, toponim koji potiče od fonetske iskvarenosti drevnog Portusa Traianija koji se pominje u latinskim izvorima. Popularna tradicija umesto toga ukazuje na to da ime potiče od malih stena poređanih sa jedne strane koje podsećaju na prasiće koji nameravaju da sišu mleko od svoje majke. Međutim, na italijanskom jeziku sparviero znači kobac, a to se ne pominje u vezi sa nazivom ovog ostrvca.

Od obale Italije Sparviero je udaljen 1,4 km. Trouglastog je oblika, a približna površina dobijena merenjem na Google Earthu je 1,7 ha.

Ostrvce, uglavnom stenovito, poznato je od kasnog srednjeg veka po prisustvu karaule Torre degli Appiani, koja je predstavljala jednu od južnih ispostava Kneževine Piombino.

Nenaseljeno i bez drugih arhitektonskih objekata, ostrvce karakteriše prisustvo galebova koji se na njemu gnezde, kao i karakteristično mesto za ronjenje. Na morskom dnu sa zapadne strane ostrvca, do pre nekoliko godina mogle su da vide netaknute rimske teretne amfore, svedočanstvo antičkog brodoloma.

Administrativno pripada Opštini Castiglione della Pescaia u provinciji Grosseto.

GPS koordinate: 42°47′49″ N, 10°42′44″ E.

P I A N O S A

Karta ostrva iz 1836. godine

Pianosa je 140 godina (od 1858. do 1998. godine) služila kao zatvor za najteže prestupnike, uključujući istaknute mafijaške ličnosti. Danas nema stalnih stanovnika.

U popularnoj kulturi je poznata prije svega zahvaljujući američkom književniku Josephu Helleru i njegovom romanu “Kvaka 22”, koji je radnju smestio na Pianosu, učinivši ga bazom bombarderske eskadrile (iako je u stvarnosti ostrvo premalo da bi moglo služiti u tu svrhu).

Naziv ostrva se još od antike odnosio na njegovu ravnu morfologiju: Planasia, od latinskog prideva planus (ravni). Tokom srednjeg veka ime ostrva se promenilo u Planosa.

Geografija

Pianosa je srednje veličine (10,3 km²) u poređenju sa ostalim ostrvima arhipelaga. Nalazi se oko 13 km jugozapadno od ostrva Elba, 54 km od kopnenog dela Italije i 42 km od Korzike. Pianosa, kao što samo ime govori, je jedino ostrvo u arhipelagu bez brda i potpuno je ravno (najviša tačka dostiže 29 m). Ostrvo, nejasno trouglastog oblika, isprepliće delove stenovite obale sa peščanim delovima, od kojih je glavna Cala San Giovanni (ili Cala Giovanna), šarmantna plaža sa belim peskom na kojoj su takođe vidljive ruševine rimske vile.

Ostrvo okružuje nekoliko manjih ostrva: Scola, Scarpa, Scoglio della Lancia, Scoglietto Forano, Scogli del Marchese, od kojih su niže opisana prva dva.

Teritorija ostrva je delom makija, a delom kultivisana vinovom lozom i maslinama.

Klimu ostrva, kao i drugih južnih ostrva Toskanskog arhipelaga, karakterišu više prosečne vrednosti temperature, kako sezonske tako i godišnje, kao i veoma ograničena količina padavina, koncentrisana uglavnom između jeseni i zime. Na ostrvu prosečna temperatura u januaru iznosi 10,9°C, prosečna temperatura u julu je 24,2°C, dok je prosečna godišnja temperatura od 16,8°C najviša od svih izmerenih sa meteoroloških stanica na teritoriji Toskane. Prosečna godišnja količina padavina od oko 400 mm čini ovo ostrvo najsušnijim mestom u regionu i među najsušnijim u Italiji.

Ostrvo ima tri endema, dva guštera i jednu biljku.

Ostrvo je deo Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”. Ribolov, ronjenje, sidrenje, zaustavljanje, pristup i plovidba zabranjeni su na celom morskom području osim ako nije izričito odobreno. Da bi se zaštitio park, 2009. godine instaliran je visokotehnološki radar velike snage koji može doći do obala Korzike i identifikovati čak i male čamce.

Istorija

Ostrvo je naseljeno još od praistorije; najstariji tragovi ljudskog prisustva pripisuju se gornjem paleolitu. Pronađeni su i artefakti i grobnice stanovništva iz mezolita i neolita, perioda iz kojeg datira i osvedočeno naselje na ostrvcu Scola. Od posebnog značaja su tragovi naselja iz novije praistorije, koji se pripisuju eneolitu i bronzanom dobu. Grobnice u prirodnim i veštačkim pećinama koje su pronađene krajem XIX veka, čiji se nalazi i danas čuvaju u muzeju Reggio Emilije, datiraju iz eneolita ili bakarnog doba (IV-III milenijum p.n.e). Novije je otkriće naselja iz srednjeg bronzanog doba.

U rimsko doba ostrvo se zvalo Planasia zbog svog ravnog reljefa. Još od rimskih vremena je Pianosa korišćena za izganstva. Jedan od najpoznatijih prognanika bio je Agripa Postum, nećak i bivši Augustov naslednik, koji je ostao na ostrvu do 14. godine, kada je pogubljen. Među antičkim građevinama, između ostalih, vidljive su ruševine rimske vile i sistem katakombi iskopanih na dva nivoa u grebenu zvanom Serron Vuoto. Rimska vila, delimično očuvana, poznata je pod imenom Villa di Agrippa ili Bagni di Agrippa, po imenu Augustovog nećaka. Arhitektonski stil i tehnika gradnje zapravo sugerišu da je vila sagrađena krajem I veka p.n.e, a napuštena tokom I veka n.e. Trenutno je moguće posetiti pozorište i peristil. Objekti su izgrađeni na stenovitom potezu istočne obale, okrenut ka moru, sa jasno izraženom scenografskom namerom. U podnožju vile nalaze se polupotopljene strukture ribnjaka u moru, gde su se uzgajale vrste riba vredne za ishranu. Ostale strukture ribnjaka ograđene su modernom marinom.

Bagni di Agrippa

Neka podvodna arheološka nalazišta svedoče da je Pianosa bila uključena u trgovačke puteve rimskog Mediterana. Trenutno su identifikovana dva od ovih nalazišta, nazvana Pianosa 1 i Pianosa 2. Pianosa 2 su otkrili sportski ronioci u severozapadnom delu ostrva, a karakterišu ga amfore uljare Dressel 20, španske proizvodnje (I-III vek n.e). Mnogo poznatije i sistematski istraženo je nalazište Pianosa 1, koje se nalazi ispred Scoglio della Scola, u istočnom delu ostrva, na 36 m dubine na ravnom morskom dnu, među livadama porosta. Nalazište karakteriše preko sto izloženih amfora španske proizvodnje (jasno preovlađujuće) i afričke amfore. Teško je, za sada, utvrditi prirodu nalazišta (olupina, razne olupine, lučki ispust?).  

U srednjem veku ostrvo je dugo bilo sporno između Pize i Đenove i konačno, 1399. godine, došlo je pod vlast Piombina. Ostrvo je nekoliko puta naseljeno i potom potpuno napušteno. U XVI veku su ga više puta pljačkali Turci i njihovi saveznici, a o ovim napadima svedoči zapis Pirija Reisa koji kaže: “Na severoistočnom delu ovog ostrva nalazi se zamak u dobrom stanju. To je ostrvo koje smo osvojili pod vođstvom pokojnog Kemala Reisa, opljačkali ga i zarobili stanovništvo. Kasnije se, međutim, obnovilo i ostrvo je sada prosperitetno. Ispred ovog zamka nalazi se mala luka u kojoj se sklanjaju čamci”. Ovo razaranje se dogodilo 11. jula 1501. godine. Ostrvo je, međutim, ostalo naseljeno, verovatno su zarobljenici otkupljeni, jer izvori navode i druge epizode ​​iskrcavanja, pljačke i bitke poput one iz 1519. godine kada je mladi Andrea Doria (1468-1560) imao izvestan broj galija koje je naoružao o svom trošku, počeo je da lovi Turke i varvarski narod koji je napadao Sredozemno more. Pothvat koji je najviše doprineo njegovom uspehu bila je upravo bitka kod Pianose koja je počela 25. aprila 1519. godine sa samo šest galija protiv tima od trinaest velikih brodova kojim je komandovao čuveni tuniski korsar Kaid-ali ili Gaddali. Na kraju bitke Doria je postao komandant cele te flote sa izuzetkom dve galije koje su se povukle pre kraja akcije.

Ubrzo nakon toga udružio se sa Franciskom I koji ga je imenovao za generala francuskih trupa. Verovatno eho ove bitke i danas ostaje u imenu uvale na ostrvu, Cala dei Turchi. 1531. godine Barbarosina vojska sa četrdeset brodova napala je ostrvo Elbu i zauzela Pianosu na miran način.

Ove epizode ​​su se ponavljale nekoliko puta sve do 7. jula 1553. godine kada je ostrvo, koje je 1548. godine potpalo pod uticaj vojvode Cosima I de Medicija, sravnjeno sa zemljom, a njegovi stanovnici deportovani. Vojvodska vlast, koja je trajala do 1557. godine, nije videla potrebu da ulaže u rekonstrukciju i odbranu ovog mesta koje je ostalo napušteno čak i ako je bilo nekih pokušaja da ga iznajme od porodice vlasnika i predstavljalo je kontinuirano poprište sukoba na moru zbog svojih uvala koje su pružale zaštitu gusarima i korsarima.

Rečeno je da se jedna od ovih epizoda dogodila 1587. godine kada je Marc’Antonio Calefati, vitez od Santo Stefana, primorao tursku galiju da se nasuka na Pianosu, uspevši da oslobodi nekoliko hrišćana sa vesala, iako se čini da je ovo datiranje kontroverzno pošto je Calefati te godine bio zatvorenik u Carigradu. Francuski brodovi su Pianosu 27. februara 1646. godine izabrali kao bazu za napad na sve brodove koji prolaze kroz kanal Piombino, a čak i krajem XVIII veka postoje izveštaji o pljačkama i napadima na stanovništvo Elbekoje je dolazilo po so ili drva.

Francuska vlada je 1802. obnovila neke odbrambene objekte i na ostrvu je postavila garnizon, ali je 1809. godine engleska brigantina je ponovo uništila odbrambene objekte i ostrvo je ponovo ostalo pusto sve dok 19. maja 1814. godine Napoleon Bonaparta, na svom prvom putovanju, nije odlučio da kolonizuje i ponovo naoružava ostrvo izgradnjom kasarne – ono što je sada Fort Teglia.

Posle 23. februara 1815. godine, po Napoleonovom odlasku, Pianosa je pripojena teritoriji Velikog vojvodstva Toskane koja ga je za nekoliko godina opremila garnizonom i zdravstvenim punktovima. Stanovnici Elbe su svake druge godine odlazili na Pianosu da uzgajaju seme ili donose stoku, plaćajući kiriju u glavnu kraljevsku kasu.

1835. godine veliki vojvoda je odlučio da ostrvo izda kompaniji kapitalista. Prosperitet Pianose trajao je 20 godina. To su bile godine u kojima je izgrađeno groblje, crkva, neke kuće u luci, farma (danas hotel “Milena”), ostrvo je naseljeno nekim stanovnicima, ali je poduhvat propao i tako se 1855. godine ostrvo vratilo u stvarne posede sve dok 1858. godine nije odlučeno da se osnuje prva poljoprivredna kaznena kolonija. Osuđenici koji su bili predodređeni da se staraju o poslovima u poljima poslati su na ostrvo.

Zatvor je ostao u funkciji i tokom fašističke ere, a budući predsednik Italije Sandro Pertini je takođe bio zatočen na njemu od 1931-1935. godine iz političkih razloga. Do 1965. godine tu su kaznu služili zatvorenici oboleli od tuberkuloze.

1977. godine transformisan je u kazneno-popravni zavod maksimalnog obezbeđenja: izgrađen je objekat primeren za namenu, sa priloženim barakama, i dva dela ostrva (onaj koji se koristi kao zatvor i onaj koji je dostupan zajednici civila na slobodi) bili jasno odvojeni snažnim armirano-betonskim zidom. 1996. godine odlučeno je da se zatvorska jedinica ukine, a preostalo stanovništvo ostrva je evakuisano.

5. novembra 2009. godine tadašnji ministar pravde Berluskonijeve IV vlade najavio je da u potpunosti ponovo aktivira super zatvor, ali je sutradan tadašnja ministarka životne sredine objavila da je, suprotno izjavama njenog kolege, zatvor neće biti ponovo otvoren.

Ulaz u nekadašnji zatvor

Delatnost instituta je definitivno prestala 2011. godine. Od tog datuma je prestala zabrana iskrcavanja na ostrvo, koja je sa jedne strane do tada sprečavala turizam na ostrvu, ali je istovremeno obezbedila da prirodne lepote ostanu netaknute.

Stanovništvo

Na wikipediji se mogu pronaći podaci da ostrvo ima 10 stanovnika, ali to je bilo 2011. godine. Pianosa, koja je bila u potpunom državnom vlasništvu, bila je naseljena isključivo porodicama zaposlenih u zatvoru koji su po završetku službe napustili ostrvo. Stoga, kada je institut konačno zatvoren 2011. godine, postao je grad duhova.

Na ostrvu je u periodu turističke posete prisutno i Udruženje za odbranu ostrva Pianosa (neprofitna organizacija) koje organizuje zanimljivu izložbu fotografija. Osnovan nakon zatvaranja zatvora, nastao je iz želje nekog bivšeg stanovnika ostrva da obznani istoriju zajednice koja ga je nastanjivala, promoviše preporod ostrva i podigne svest o stanju grada koji je sada u ruševinama.

Pianosa administrativno pripada Opštini Campo nell’Elba i provinciji Livorno.

Saobraćaj

Sa Elbom je tokom turističke sezone Pianosa povezana redovnim plovidbenim uslugama, a tokom cele godine sa Rio Marinom i Piombinom zahvaljujući brodaru “Toremaru”.

Postoji samo jedna veza nedeljno tokom cele godine i to utorkom. Polazak broda iz Rio Marine je u 9:20 h, dolazak na Pianosu je u 11:10 h. Povratak je u 14:10 h, a dolazak u Rio Marinu je u 16 h. Karta košta oko 22 €.

Nije mi jasno za koga brod saobraća tokom vansezone. Na Pianosi se zadržava tri sata.

Privreda

Jednodnevna poseta ostrvu sa vodičem je moguća od aprila do oktobra u grupama. Dnevni broj posetilaca ne može biti veći od 250.

Na ostrvu je moguće prenoćiti, pošto je rezidencija direktora Kaznene kolonije, izgrađena u XIX veku pretvorena u mali hotel kojim upravlja zadruga dobrovoljaca.

Marzocco ili stena ljubavnika

Znamenitosti

• Tvrđava Teglia
• Palata Specola
• Mura del Porto
• Porto Vecchio
• Crkva di San Gaudenzio
• Crkva di San Nicolò e Cappella di San Defendente (danas više ne postoji, nalazila se u blizini Darsena di Augusto).
• Kapela di San Giovanni Battista (izgrađena unutar katakombi)
• Katakombe
• Rimska vila
• Rimska luka
• Svetionik
• Forte del Marchese (rimski zatvor)
• Torrette di Pianosa
• Toranj Babele
• Pollaio Razionale (tu su radili zatvorenici i smatralo se jednim od najvećih kokošinjaca u Evropi)

GPS koordinate: 42°35′09″ N, 10°04′48″ E.

ISOLOTTO DELLA SCOLA

Isolotto della Scola (ili Scoletta) se nalazi u vodama Tirenskog mora 260 m od jugoistočne obale ostrva Pianosa.

Ime ostrva, zajedničko drugim manjim ostrvcima, potiče od kasnog latinskog iscla, izraza koji je označavao malo ostrvo. Alternativno, s obzirom na sinonim Scoletta (najviše ga koristi lokalno stanovništvo), može se pretpostaviti da je oblik ostrvca posmatranog sa otvorenog mora ličio na čamac za spasavanje koji su nosili stari jedrenjaci, a zvali su ga scoletta.

Ostrvce je dugačko 170 m, najveća širina je 140 m, a približna površina dobijena merenjem na Google Earthu je 1,5 ha. Visoko je 30 m (više od Pianose!) i sastoji se od kule od golih krečnjačkih stena sa nekim manje strmim delovima koji su okupirani makijom, zeljastim rastinjem, maslinama i smokvama tipične sorte nerucciolo dell’Elba.

Naseljen čovekom već u neolitu i zahvaćen arheološkim iskopavanjima poslednjih godina, bio je dugi niz godina destinacija za nedeljne izlete civilnog stanovništva Pianose, tokom godina postojanja lokalne poljoprivredne kaznene kolonije. Iznad se nalaze ostaci Napoleonovih utvrđenja.

2001. godine je uspešno sprovedena akcija suzbijanja glodara, kako bi se zaštitila lokalna populacija morskih ptica, a posebno kolonija kaukala, koja je u narednim godinama postala najvažnija u Toskanskom arhipelagu. Ostrvo je stanište za nekoliko drugih vrsta ptica gnezdarica: morski vranac, sivi soko, galeb klaukavac, siva muharica i možda juričica.

Postoje dve vrste gmizavaca, uključujući endemsku podvrstu guštera.

Administrativno pripada Opštini Campo nell’Elba i provinciji Livorno.

GPS koordinate: 42°35′00″ N, 10°06′24″ E.

FORMICHE DI GROSSETO

Formiche di Grosseto je grupa od tri ostrvca koja se nalaze ispred obale Grosseta u Parku prirode “Maremma”. Naglo se uzdižu sa morskog dna dubine oko 100 m. Na većoj „Formici” nalazi se svetionik Formiče di Groseto.

Tri ostrvca su udaljena oko 24 km od Porto Santo Stefana na Monte Argentario i oko 14 km od ušća reke Ombrone. Raspoređeni su skoro pravolinijski u pravcu severozapad-jugoistok. Najsevernije ostrvce je i najveće i na njemu se nalazi svetionik. Sledeće ostrvce je udaljeno 1,5 km i na Google Earthu je obeleženo kao Formica Piccola. Najjužnije ostrvce je udaljeno 2,5 km od najsevernijeg i na Google Earthu je obeleženo kao Formica III. Ukupna površina je približno 1.500 m².

Ostrva su veoma cenjena od strane ljubitelja podvodnih aktivnosti.

Le Formiche je lokalitet od značaja za zajednicu i područje posebne zaštite. Takođe su klasifikovani kao lokaliteti od regionalnog interesa, a glavni kritični elementi unutar toga su:

• Le Formiche je redovna destinacija brojnih nautičara koji dolaze iz luka na obali Grosseta i posećuju ga zbog ribolova, posebno amaterskog. Nije poznato koliko je često iskrcavanje radi bavljenja ribolovom sa obale. Direktno uznemiravanje od starne ljudi moglo bi imati ozbiljan uticaj u slučaju mogućeg osnivanja kolonije sredozemnog galeba.

• Stalno povećanje populacije sinjeg (ili pontskog) galeba. Formica grande je stanište većeg broja parova koji je, verovatno, blizu maksimuma dozvoljenog u odnosu na njenu površinu i njenu morfološku i vegetacionu karakteristiku. Trenutno se može pretpostaviti da, za osnivanje kolonije sredozemnog galeba, postoji nedostatak fizičkog prostora. Uticaj galebova na floru i vegetaciju je snažan u centralnom delu ostrva, gde je potencijalno prisutna vegetacija zamenjena nitrofilnim formacijama. Dugoročno, poremećaj može ugroziti očuvanje lokalnog biljnog endema.

Formica i stene se koriste kao sklonište vodenih ptica. Među gmizavcima prisutna je endemska vrsta zapadnog Mediterana.

Poljski gušter prisutan je sa jedinstvenim fenotipom na ovim ostrvcima.

Jedna biljna vrsta (Limonium doriae) je ostrvski endem.

Administrativno pripada Opštini i provinciji Grosseto.

GPS koordinate (ostrva sa svetionikom): 42°34′36″ N, 10°52′54″ E.

M O N T E C R I S T O

Montecristo je jedno od zaštićenih područja kojima upravlja Komanda karabinjera za zaštitu biodiverziteta.

U klasično doba ostrvo se zvalo Oglasa (Ὠγλάσσα Ōglássa na grčkom), toponim predrimskog porekla koji se u srednjovekovnoj transkripciji navodi kao Oclifa. Tokom srednjeg veka ime se promenilo u Monte Christi, ili "Hristova gora", verovatno zbog snažnog crkvenog i monaškog konteksta koji je karakterisao ostrvo počevši od V veka, a posebno manastir San Mamiliano. Drugi izvori navode da se ostrvo prvobitno zvalo Monte di Giove ili Montegiove zbog pretpostavljenog postojanja rimskog hrama posvećenog bogu Jupiteru - u stvari ruševine srednjovekovne tvrđave Montecristo - i da bi tek nakon monaškog prisustva promenilo je ime u Monte Cristo. Neke hipoteze, međutim, danas izvode ime Montegiove od latinskog iugum ("planinski jaram" i stoga "vrh sa dva roga"), kao što je dokumentovano u toponimiji obližnjeg ostrva Elba. U kasnijoj eri, Montecristo je takođe nazvan ostrvom San Mamiliano zbog sveca koji je na njemu vodio pustinjački život do 460. godine.

Geografija

Montecristo se nalazi 30 km jugoistočno od ostrva Pianosa, 40 km južno od ostrva Elba, 44 km zapadno od ostrva Giglio, 63 km zapadno od italijanske obale i 60 km istočno od Korzike.

Montecristo je približno kružnog oblika. Dužina ostrva je 4 km, najveća širina je 3,5 km, a površina je 10,39 km2. Ostrvo je nastalo izdizanjem podvodnog plutona, u je potpunosti planinsko sa nekoliko stenovitih izbočina. Sačinjeno je skoro isključivo od granodiorita (kisela dubinska magmatska stena) sa velikim kristalima ortoklasa. Nije slučajno što se u drevnim knjigama Montecristo poredi sa "planinom visokom kao šiljasti dijamant". Najviši vrh ostrva, koji se zove Monte della Fortezza, ima visinu od 645 m.

Montecristo, kao i sva ostrva Toskanskog arhipelaga, ima blagu klimu, stalno provetrenu i veoma sunčanu sa malo padavina (prosečne godišnje vrednosti znatno ispod 500 mm), koju karakterišu zime koje nikada nisu previše hladne i leta sa malo padavina, umerena toplota, ali ne sparna. Najhladniji mesec je januar, a najtopliji je avgust. Razlika prosečnih minimalnih i maksimalnih mesečnih temperatura zimi iznosi samo 3,3°C, a leti 4,2°C.

Državni rezervat prirode “Isola di Montecristo” je biogenetski rezervat od 1.039 ha (koliko iznosi površina ostrva, znači celo ostrvo) osnovan 1971. godine radi zaštite posebne prirode ostrva. Danas je u sastavu Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”. Takođe je nagrađen Evropskom diplomom zaštićenih područja 1988. godine i prepoznat kao lokacija od interesa zajednice.

Postoje ograničenja za dolazak na ostrvo:

• Nije moguće prenoćiti, a ribolov, kupanje i plovidba su zabranjeni u krugu od 1.000 m od obale.

• U krugu od 3 milje od ostrva moguće je proći, ali ne i baviti se ribolovom.

• Jedini prilaz ostrvu dozvoljen je u zalivu Cala Maestri, sa peščanim morskim dnom. Zabranjeno je  koristiti sidro, ali je moguće sidrenje na bovu ili pristanište. Postoji mali helidrom za hitne slučajeve.

• Do 2018. godine za posetu ostrvu bilo je potrebno dobiti odobrenje. Dozvola se odnosila samo na pristajanje i obilazak kraljevske vile sa susednim botaničkim parkom i muzejskim prostorom. Prosečno vreme čekanja na dobijanje dozvole bilo je tri godine.

• Od 2019. godine Nacionalni park “Toskanski arhipelag” je određen za organizovanje obilazaka sa vodičem. Omogućeno je 25 ekskurzija godišnje sa maksimalno 75 osoba. Izlet je moguće rezervisati preko web portala Uprave parka. Rezervacije se obično otvaraju u januaru, a 1.875 raspoloživih mesta se rasproda u roku od nekoliko dana. Obilasci sa vodičem se odvijaju samo u okviru tri planirane staze, koje su sve izazovnije.

Uslovi koji su sprečavali naseljavanje Montecrista pogodovali su očuvanju flore i faune. Konkretno, na Montecristu žive životinjske i biljne vrste koje su se nekada širile po Sredozemnom moru. Od posebnog značaja su hiljadugodišnja stabla hrastovi crnike koji rastu na najvećim nadmorskim visinama. Na ostrvu, u vlažnom lokalitetu u blizini Svete pećine, nalazi se i retka paprat.

Vegetacija Montekrista je teško uslovljena ispašom koza koja ne dozvoljava obnavljanje, osim nekoliko vrsta. Od prvobitne šume hrasta crnike  ostalo je oko 200 starih i oronulih stabala, čije je seme stalni plen koza. Da bi se omogućila njihova obnova, neki od njih su ograđeni i to je omogućilo osnivanje pogona čija je budućnost vezana za izradu ograda otpornih na pritisak koza. U drugim ograđenim prostorima Državni šumarski korpus je zasadio preko 2000 sadnica, dobijenih od žira sakupljenih iz vekovnih hrastova crnike. Rad na rekonstituisanju staništa na ostrvu je kontinuiran. Na ostrvu postoje tri biljna endema.

U vezi faune ostrva, kuna je sada nestala, ali je posvedočena bar do 1875. godine. Ostrvo je takođe odmorište za hiljade ptica selica i stanište je važnih kolonija morskih ptica (posebno treba napomenuti gregulu). Uvođenje divljih svinja i fazana od strane datira iz 1889. godine, a potom ih je iskorenio savojski kralj Vittorio Emanuele III ubrzo posle 1899. godine.

Montecristo je stanište jedine italijanske populacije divlje koze, uneta u drevna vremena od strane čoveka, kao i stotinak parova jedne vrste jarebice poreklom iz Egejskog mora i Srednjeg Orijenta, koja je u lovne svrhe uvedena 1849. godine. Postojanje divlje koze na Montecristu posvedočeno je bar od druge polovine XVI veka i od sledećeg veka. Na Montecristu divlja koza živi u stadima koja menjaju sastav i broj u različito doba godine. Rogovi su zakrivljeni, sa prednjom površinom stisnutom bočno da formira oštru kobilicu (podseća na one kod kozoroga). Odrasli mužjaci imaju svetlosmeđu dlaku, često sa crnom prugom koja se nastavlja na ramena i na trbušni deo udova; ženke, sa druge strane, imaju jednoliku svetlosmeđu dlaku. Populacija divljih koza danas broji preko 250 primeraka koji žive u potpunoj divljini, ne smatraju se prirodnim elementom faune ostrva i imaju značajan uticaj na autohtonu vegetaciju. Zaštita ovdašnjih koza predstavljala je snažan motiv i u vreme osnivanja rezervata prirode. Ova vrsta stoga igra simboličnu ulogu na nivou politike očuvanja ostrva.

Morsko okruženje je prilično bogato: postoje livade porosta, sase i korala. Prisustvo velikog bucnja je uobičajeno. Do kraja sedamdesetih godina prošlog veka bila je prisutna i sredozemna morska medvedica, vrsta koja je sada veoma retka u italijanskim vodama.

Od endema iz sveta faune tu su dve vrste beskičmenjaka (puž i škorpion) i jedna vrsta kičmenjaka (gušter).

Evropska unija je 2009. godine finansirala projekat pod nazivom Montecristo 2010 koji je imao za cilj borbu protiv stranih invazivnih vrsta. Projekat je podrazumevao iskorenjivanje crnog pacova, prisutnog na ostrvu od istorijskih vremena, koji je ozbiljno ugrožavao razmnožavanje morskih ptica koje se gnezde, i kiselog drveta (ili žljzdasti pajasen), biljke orijentalnog porekla uvedene početkom XX veka i koja je zamenila autohtonu vegetaciju. Projekat je uspešno završen u junu 2014. godine.

U avgustu 2012. godine primećeno je oko 600 gregula, koji su uspeli da ponovo nasele svoja gnezda zahvaljujući iskorenjivanju crnog pacova, koji se smatra uzrokom opadanja i izumiranja vrste jer je predator jaja i ptića.

Istorija

Neki fragmenti keramike pronađeni u Cala Maestri datiraju iz antičkog neolita (VI-V milenijum p.n.e). Na istoj lokaciji pronađen je protoistorijski mlinski kamen.

U vodama između rta Punta del Diavolo i Cala del Diavolo (dubina od 60 m) leži olupina kampanijskog teretnog iz prve polovine III veka p.n.e. Uz obalu Punta del Diavolo (dubina od 55 m) nalazi se još jedna olupina (II vek n.e) sa tovarom vinskih amfora iz južne Francuske. Tragovi naseljavanja ostrva u rimsko i kasnorimsko doba prisutni su u Cala di Santa Maria i u Cala Maestri.

Dokumentovana istorija Montecrista počinje osnivanjem manastira San Mamiliano koga su oko V veka podigli monasi pustinjaci, prema tradiciji koja je već potvrđena u srednjem veku, na ostacima hipotetičkog rimskog hrama posvećenog bogu Jupiteru. U manastiru bi se čuvala legendarna riznica, rezultat crkvenih priloga. Iz istog perioda datira i apsidalna kapela izgrađena unutar pećine San Mamiliano, u kojoj je svetac živeo u V veku. Papa Grgur Veliki je 591. godine poslao opata Orosija na Montecristo da ponovo uspostavi disciplinu u manastiru. Monasi su sledili cenobitsku vladavinu, a oko IX veka uvedena je benediktinska vladavina. Tu je 1249. umro firentinski pustinjak Rinieri Buondelmonti. Prva dva velika razaranja manastira bila su usled napada Saracena 727. i 1323. godine.

Od 1399. godine Montekristo je prešao u posed Stato di Piombino. Tokom 1534. godine “četa korsara boravila je na ostrvu zvanom Montechristo”. U avgustu 1553. godine Dragut je, krenuvši ka ostrvu Elba, osvojio manastir, određujući njegov kraj. Od tog trenutka ostrvo Montecristo je ostalo nenaseljeno. Od XVI veka vladari Piombina dobijali su različite zahteve od mnogih država (pre svega, Velikog vojvodstva Toskane) da učvrste ostrvo, proterajući gusare i korsare koji su ga obično naseljavali: spor koji je predodređen da ostane nerešen vekovima, a ostrvo prepušteno svojoj sudbini. Na obali Cala Maestre (na dubini od 35 m) nalazi se olupina vojnog jedrenjaka iz XVI veka čiji je bronzani kulverin tajno pronađen 1969. godine zajedno sa kesom u kojoj se nalazio barut, topovska kugla i dve upletene bronzane narukvice u obliku stojećeg lava, tegle od majolike sa dvostrukom drškom i keramičkim poklopcima.

Pećina San Mamiliano

1814. godine Napoleon Bonaparta je poslao vojni garnizon na ostrvo. Tokom jula 1833. godine  geolog iz Siene istražio je ostrvo i napisao tehnički opis. Prvi pokušaj kolonizacije ostrva, u to vreme u vlasništvu Carla Cambiagija, dogodio su se u oktobru 1839. godine, ali su dva nemačka pustinjaka, zbog karakterne nekompatibilnosti, posle kratkog vremena odustali. 1843. godine slede drugi pokušaji: dvadesetčetvorogodišnji religiozni tirolac Francesco Adolfo Obermüller, kome, međutim, Veliko vojvodstvo Toskane nije dalo dozvolu da se nastani na ostrvo, i, posle nekoliko meseci, Francuz Charles Legrand zajedno sa svojom partnerkom, sa namerom da obrađuje ostrvo. Dva supružnika su se naselila u manastiru, pošto je ostrvo bilo bez modernih zgrada, ali ih je toskanska vlada kasnije proterala jer nisu uspeli u svom poljoprivrednom poduhvatu. U aprilu 1844. godine došlo je do još jednog pokušaja poljoprivredne kolonizacije od strane Francuza Georgesa Guibauda, koji se završio još jednim neuspehom. 1846. godine neki Đenovljani su uzalud pokušali isti podvig.

Januara 1849. godine Jacques Abrial, francuski preduzetnik jevrejskog porekla sa prebivalištem u Firenci, iznajmio je ostrvo, dovodeći četiri farmera zajedno sa nadzornikom. Uspeo je da pokrene mali, ali profitabilan uzgoj pšenice i vinograda na tri godine i da izgradi prve dve moderne zgrade Montecrista, odnosno budući Prirodnjački muzej i takozvani Ribarski Casotto na plaži Cala Maestra, danas info punkt Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”. Da bi se suzbio prisustvo miševa, Jacques Abrial je doveo mačke koje su, međutim, ubrzo postale divlje i ubijene su. U tom periodu na ostrvu je živelo 11 ljudi: kaplar, nadzornik, četiri farmera i pet ribara lovaca na jastoge poreklom iz Marine di Campo.

1852. godine George Watson Taylor, baron od Strichena, kupio je ostrvo za 50.000 lira i pretvorio Cala Maestru u zelenu površinu sa terasastim vrtovima i egzotičnim vrstama drveća, toliko da je dobio nadimak grof od Montecrista. Izgradnja ogromne zgrade koja je kasnije nazvana Vila Reale datira iz ovog perioda (pošto je to bila buduća lovačka rezidencija kralja Vittorija Emanuela III Savojskog), malog pristaništa u Cala Maestri i uvođenje kiselog drveta (ili žljezdastog pajasena), biljne vrste koja je promenila vegetacionu strukturu ostrva. Iste godine ostrvo su posetili kartografski inženjer i istoričar, koji su otkrili i opisali ruševine istorijskih zgrada prisutnih na Montecristu. U jesen 1860. godine ostrvo su opljačkali italijanski izgnanici koji su živeli u Londonu, politički neprijateljski raspoloženi prema Tayloru, koji je krenuo u južnu Italiju da se pridruži Garibaldiju. Suočena sa velikom sumom novca koju je Taylor tražio da nadoknadi štetu, Vlada je smatrala da je prikladnije da kupi ostrvo i to se dogodilo 3. juna 1869. godine za sumu od 100.000 lira. Nekoliko grobova (oko osam) pronađeni u Cala Maestri tokom poljoprivrednih radova za izgradnju vinograda verovatno potiču iz ovog perioda.

Početkom 1870. godine na ostrvo je stigao pustinjak Davide Lazzaretti i živeo je u pećini San Mamiliano 40 dana. Nakon daljih pokušaja kolonizacije, u novembru 1874. godine italijanska vlada je osnovala poljoprivrednu kaznenu koloniju sa 45 zatvorenika i 5 zatvorskih čuvara, ogranak one u Pianosi, koja je trajala do 1884. godine. 1875. godine paleontolog Gaetano Chierici je stigao na Montecristo i dao tačan istorijski i arheološki opis ostrva. 10. maja 1884. godine poljoprivredna kaznena kolonija koja se nalazila u budućoj Villi Reale je raspuštena. Do 1889. godine zgrada je bila opljačkana od nameštaja, pa čak i do krova.

1889. godine ostrvo je dato u zakup firentinskom markizu Lisciju, koji je transformisao Montekristo u lični lovni rezervat i naselio je tri zemljoradničke porodice. Brojni gosti koji su nedeljno odlazili u lov na ostrvo, polazeći iz Livorna jahtom u vlasništvu istog markiza, bili su između ostalih Giacomo Puccini, princ Albert I od Monaka sa suprugom i kralj Vittorio Emanuele III. Da bi imao brzu vezu sa Firencom, markiz je osnovao službu golubova pismonoša na Montecristu.

Ostrvo je 1896. godine bilo odredište medenog meseca između tadašnjeg prestolonaslednika Italije Vittorija Emanuela i Jelene Petrović-Njegoš.

1899. godine Lisci je dodelio sva prava na ostrvu Vittoriju Emanuelu III, uz plaćanje kirije od 2.000 lira. Ostrvo je postalo ekskluzivni kraljevski lovni rezervat. U vreme prenosa vlasništva Lisci je rekao kralju: “Ako sam ja, kako ste me zvali, pravi grof Montecristo, vi ste suveren; moj je privremeni posed, a vaša suverena vlast. Odričem se svojih prava”.

Tokom Drugog svetskog rata, perioda u kome je iz Villa Reale odnet celokupan nameštaj, na Montecristu je postavljena italijansko-nemačka postaja. 1948. godine, tokom vojne vežbe, britanski bombarder se srušio na ostrvo, a svih sedam putnika je poginulo.

Cala Maestra, pogled sa staze do manastira

1949. godine Direkcija za državnu imovinu dala je ostrvo konzorcijumu ribarskih i sličnih zadruga “Consorpesca”.

Upravljačka prava je zatim otkupila rimska kompanija “Oglasa” 1953. godine.

Ista kompanija je 1970. godine osnovala “Montecristo Sporting Club” za korisnike visokog društvenog statusa, koristeći ostrvo zimi za lov, a leti za turizam. Nakon intenzivne novinarske kampanje, 4. marta 1971. godine Montecristo je proglašen prirodnim rezervatom.

Uredbama Ministarstva mornarice iz 1979. i 1981. godine uspostavljena je zona biološke zaštite u vodama koje okružuju ostrvo u radijusu od 500 m, kasnije povećanom na 1 km.

Drevni običaj paljenja signalnih vatri na vrhu ostrva, ili u neposrednoj blizini, zadržao se od srednjeg veka do relativno novijeg vremena. Sve do prvih decenija XX veka vatre Montecrista imale su preciznu klasifikaciju: jedna vatra je značila nedostatak hrane, dve vatre su odgovarale prisustvu bolesne osobe, tri vatre su značile smrt osobe.

Deo čuvenog romana "Grof Monte Kristo", francuskog pisca Aleksandra Dime, smešten je na ovo ostrvo. Konkretno, protagonista pronalazi legendarno blago porodice Spada, sa kojim sprovodi svoju strašnu osvetu.

Prema nekim naučnicima, britanska spisateljica Agata Kristi je u početku želela da radnju jednog od svojih najpoznatijih romana "Deset malih crnaca" smesti na Montecristo. Ipak se opredelila za anonimno britansko ostrvo.

Stanovništvo

Na wikipediji stoji podatak da su 2013. godine na ostrvu bila dva stanovnika. Moguće da su u manastiru bila dva monaha.

Administrativno Montecristo potpuno iznenađujuće pripada Opštini Portoferraio (mada sa njom nema nikakvu geografsku vezu), a samim tim i  provinciji Livorno.

Muzej

Znamenitosti

• Manastir San Mamiliano
• Pećina San Mamiliano
• Tvrđava Montecristo na najvišem vrhu ostrva (645 m)
• Villa Reale
• Prirodnjački muzej
• Botanička bašta
• Hidraulični mlin (ruševine) u pećini San Mamiliano
• Crkva Santa Maria (ruševine) u istoimenoj uvali, premeštena 6. avgusta 2012. godine

GPS koordinate: 42°19′51″ N, 10°18′35″ E.

SCOGLIO D’AFRICA

Scoglio d’Africa (takođe poznat kao Scoglio d’Affrica, Africhella ili Formica di Montecristo) je malo ostrvce u Korzikanskom kanalu. Njegova lokacija je 18 km zapadno od ostrva Montecristo, 23 km južno od ostrva Pianosa i 44 km istočno od Korzike. Ne vidi se na Google Earthu!

Ime hridi, koje se odnosi na afrički kontinent, ukazuje na njegovu izuzetno južnu poziciju u poređenju sa drugim ostrvima Toskanskog arhipelaga.

Zbog veličine i oblika, može se smatrati stenom koja izvire u delu mora sa plićim morskim dnom. Geološki pripada morskom grebenu koji je, prema severu, takođe dao u svojim površinskim izdanima ostrva Pianosu i Capraju.

Na njegovoj platformi je izgrađen svetionik Scoglio d’Africa, koji više nije u upotrebi, kome se nedavno pridružio moderniji svetionik.

16. marta 2017. došlo je do emisije metana u obliku stubova vode do nekoliko metara nadmorske visine: istraživanja koje je sprovedeno ukazala su na aktivnost blatnog vulkana kao uzrok.

Formalno pripojen opštini Campo nell’Elba kraljevskim dekretom 1927. godine, danas izgleda da administrativno pripada opštini Portoferraio (kao i ostrvo Montecristo), uprkos činjenici da se u nekim zvaničnim državnim izvorima Campo nell’Elba i dalje navodi kao opština kojoj pripada i u Službenom listu nema podataka o ustupanju teritorije.

GPS koordinate: 42°21′31″ N, 10°03′51″ E.

G I G L I O

Ostrvo Giannutri je samo simbolično prikazano na karti, ne nalazi se na tom mestu

Giglio (čita se Điljo) je ostrvo koje je najpoznatije po potonuću kruzera “Costa Concordia” ispred njegove obale u januaru 2012. godine, dramu koju je pratio ceo svet.

Ostrvo, kao i mnoga druga, duguje svoje ime, još od klasične antike, prisustvu koza (àighes): Aigilion (na grčkom Αιγύλιον?) sa kasnijom latinskom transformacijom Igilium koji je u srednjem veku postao Gilio.

Geografija

Ostrvo Giglio se nalazi 14,6 km zapadno od kopnenog dela Italije. Dužina ostrva je 8,6 km, najveća širina je 5,2 km, a površina je 21,2 km². Ostrvo je skoro potpuno brdovito, a najviši vrh, Poggio della Pagana, dostiže 496 m u centralnom unutrašnjem delu ostrva. Sačinjeno je pretežno od granodiorita (kisela dubinska magmatska stena). Dužina obale je 27 km i uglavnom je kamenita, osim na nekim mestima, gde se otvaraju plaža Campese i druge manje plaže koje se nalaze na istočnoj obali ostrva (Arenella, Cannelle i Caldane).

Ostrvo je oduvek bilo poznato po mineralnoj rudi: mnogi stubovi i zgrade u Rimu izgrađeni su od  granita sa ostrva Giglio.

Kao i na skoro svim ostrvima Toskanskog arhipelaga, vegetaciju ostrva Giglio nekada su činili hrastovi crnike, koji su pokrivali skoro celo ostrvo. Od davnina su razvoj poljoprivrede, stočarstva i požari izmenili prirodnu sredinu i uslovili nestanak velikog dela ove vegetacije koja se danas, prelaskom sa poljoprivrede na turizam, polako obnavlja. Drevna vegetacija koja je dominirala ostrvom, koju karakteriše mediteranska makija hrasta crnike i hrasta plutnjaka, crvena tetivika, ciklama se još uvek nalazi na Promontorio del Franco duž zapadne obale ostrva južno od naselja Giglio Campese, kao i na istočnoj strani Poggio del Castella i u dolini Molino. Pedesetih godina prošlog veka padine Poggio della Pagane su pošumljene domaćim i primorskim borovima. Do pre nekoliko decenija terase sa suvim granitnim zidovima (zvane greppe) bile su izgrađene na skoro celoj površini ostrva, od kojih se neke još uvek koriste kao vinogradi za proizvodnju vina gigliese.

Međutim, većina terasa je napuštena i polako se kolonizuju niskim garigom i smiljem, a kasnije bušinom. Endem ostrva je biljka iz roda baloča.

Giglio karakteriše tipična mediteranska klima, sa dugim, umereno toplim, ali veoma suvim letom i kratkom zimom koju karakteriše vlažnija klima, ali ne i previše padavina. Odstupanja su veoma retka, kako leti tako i zimi, zahvaljujući ublažavajućem delovanju mora. Međutim, u brdovitim predelima zaleđa ostrva, nadmorska visina može lokalno značajno umanjiti neke karakteristike mediteranske klime.

Na osnovu prosečnih podataka dostupnih za tridesetogodišnji period od 1951-1980. godine za jedinu meteorološku stanicu koja se nalazi na ostrvu (lokacija Giglio-Franco), prosečna godišnja temperatura je oko 15,1°C na 160 m nadmorske visine, dok je prosečna godišnja količina padavina veoma mala i beleži se samo 402 mm.

Kopnena fauna ostrva ne predstavlja veliku raznolikost, ograničena je na divljeg kunića, šumskog miša i muflona, uvedenih 1955. godine da bi ga spasili od izumiranja. 2021. godine, pošto je izbegnut rizik od izumiranja, odlučeno je da se iskoreni jer se ne radi o autohtonoj vrsti. Sa druge strane, vrste slepih miševa su dobro zastupljene (sredozemni repaš, dugokrili prstenjak, obični slepi mišić, belorubi slepi mišić, srednji noćnik, dugodlaki slepi mišić, veliki ponoćnjak i evropski sivi dugoušan).

Među vrstama ptica koje se gnezde i zimuju, vredi pomenuti: morski vranac, poljska eja (ili eja strnjarica), obični mišar, vetruška, sivi soko, sredozemni galeb, galeb klaukavac, golub pećinar, grlica, kukuvija, ćuk, kukumavka, leganj, siva čiopa, obični popić, crna crvenrepka, modrokos i obični gavran.

Riblja fauna je tipična za Tirensko more, sa još uvek dobro očuvanom populacijom školjke periske, kirnje, zubaca, gofa i brojnim raznobojnim usnjačama.

Istorija

Ostrvo je naseljeno još od gvozdenog doba. Kasnije je verovatno bila etrurska vojna baza, a čak i pod rimskom dominacijom bila je baza od značaja u Tirenskom moru. Ostrvo pominju Julije Cezar u “De bello civili” i pesnik Claudio Rutilio Namaziano.

Na rubu naselja Giglio Porto, nešto ispod nivoa mora, nalaze se ostaci rimske vile Domizi Enobarbi. To je ogromna površina koja obuhvata morski bazen koji se koristio za uzgoj ribe, perimetarske zidove i kriptoportik, ostatke opus sectile, mozaike, freske, terasa, građevine uz more sa nizom lukova i dugačkom visećom terasom; cela oblast se zove I Castellari. U srednjem veku ostrvo je potpalo pod vlast porodice Aldobrandeschi, a potom i pod opštinu Peruđa.

1241. godine Pizanska flota je porazila Đenovljansku flotu kod obale ostrva. Giglio je ušao u vlastele Pize od 1264-1406. godine, zatim je bio feud porodice Orsini do 1460. godine, kada je postao deo dominiona sijenske porodice Piccolomini i samim tim pod kontrolom Republike Siene. Na kraju Sijenskog rata 1559. godine Giglio je, kao i cela država Siena, završio u rukama Cosima de’ Medicija, vojvode od Firence koji je uspostavio Veliko vojvodstvo Toskane, ujedinivši teritoriju pod Sijenom sa onom pod Firencom.

1544. godine turski gusar Khayr al-Din Barbarossa je opljačkao ostrvo, ubio svakoga ko se tome suprotstavio i deportovao više od 700 stanovnika Giglia kao robove. Nakon toga, vlada Medicija ponovo je naselila ostrvo ljudima iz Siene. Turski prodori su nastavljeni sve do 1799. godine. O daljoj istoriji nema podataka.

15. juna 1947. godine motorni brod “Maria Stella”, natovaren buradima sa vinom i usoljenom tunjevinom u 00:19 h eksplodirao je nakon što je pogodi u zaostalu minu iz Drugog svetskog rata kod obale ostrva Giglio. U nesreći je poginulo 13 ljudi.

Giglio je bio lokacija jedne od najtežih pomorskih nesreća u istoriji Italije. 13. januara 2012. godine u 21:45 h kruzer “Costa Concordia” kompanije “Costa Crociere” (u vlasništvu američke grupe “Carnival Corporation”), dok je vršio poslednji deo krstarenja Sredozemnim moremi pod upravom kapetana Francesca Scettina, zbog greške tokom navigacionog manevra u blizini obale, doživeo sudar sa jednom od stena Scogli delle Scole. Ogromna rupa na levoj strani, dužine oko 36 m, izazvalo je jak prodor vode i posledično nasukanje i  delimično potonuće broda na stenovitoj obali plitkog mora severno od luke Giglio Porto. U nesreći su poginule 32 osobe. Sledećeg jutra deo Scoglio delle Scole još uvek zaglavljen u trupu kruzera bio je jasno vidljiv. Brod je ispravljen tek 16. i 17. septembra 2013. godine i ostao je na ostrvu Giglio do 23. jula 2014. godine, kada je prebačen u Đenovu na sečenje, postavši najveći brod koji je ikada potonuo i izvučen.

U luci Giglio Porto, na pristaništu Levante (Molo Rosso), postavljena je spomen ploča u znak sećanja na 32 žrtve brodoloma.

Ovaj događaj je uslovio dodelu Zlatne medalje za građanske zasluge sa sledećim objašnjenjem: “Povodom tragičnog brodoloma kruzera, građani, administratori i lokalne institucije su spontano dali svoj odlučujući doprinos i bezuslovnu posvećenost spasavanju brodolomaca. Čitava zajednica, dajući sve od sebe sa velikodušnom samopregorom u prihvatanju i pružanju pomoći mnogim ljudima u uslovima apsolutne potrebe, ponudila je divan primer visokog građanstva i solidarnosti vredne divljenja”.

Stanovništvo

Zastava Opštine Giglio

Po poslednjim podacima (2023. godina) Opština Isola del Giglio ima 1.322 stanovnika i gustinu naseljenosti 61 stanovnik/km². U sastav opštine Isola del Giglio ulazi i ostrvo Giannutri, koje ima samo 27 stanovnika. Administrativo Opština Isola del Giglio pripada provinciji Grosseto.

 

 

Kao što se vidi iz dijagrama kretanja broja stanovnika opštine u poslednjih 160 godina, rekordna je bila 1951. godine sa 2.356 stanovnika, a 1901. godine bilo ih je samo šest manje. Veliki pad broja stanovnika je usledio između 1961. i 1971. godine kada je broj stanovnika opao za oko 550, odnosno za neverovatnih 25%.Od tada je broj stanovnika u stalnom padu i došao je do minimuma.

Giglio Porto je jedina luka na ostrvu, nalazi se na istočnoj obali okrenutoj prema Toskani. Locirano je na 9 m nadmorske visine i po popisu iz 2011. godine imalo je 608 stanovnika.

Giglio Castello

Giglio Castello se nalazi u centralnom, najvišem i unutrašnjem delu ostrva. Grad, srednjovekovnog porekla, karakteriše impozantna tvrđava Aldobrandesca, sastavni deo kompleksa zamka zajedno sa dobro očuvanim zidinama i pojedinim kulama. Ovo naselje je sedište opštine. Selo je uvršteno na listu najlepših sela u Italiji koju sponzoriše Nacionalna asocijacija italijanskih opština. Locirano je na 405 m nadmorske visine i po popisu iz 2011. godine imalo je 557 stanovnika.

Giglio Campese se nalazi na zapadnoj obali ostrva Giglio u centru zaliva gde se nalazi monolitna stena visine oko 20 m i Punta del Fenaio (severni kraj ostrva sa istoimenim svetionikom). Vetrovi koji duvaju sa juga čine zaliv Campese pogodnim za surfovanje i jedrenje. Simbol Campesea je impozantna kula Medici koja je izgrađena 1700. godine za kontrolu ribolova. Gleda na plažu, koja je najveća na ostrvu. Dugačka i široka, ima tamnocrveni zrnasti pesak, a morsko dno se brzo spušta do 1-1,5 m dubine. Desno, ispred kule, nalazi se mala luka. Locirano je na 3 m nadmorske visine i po popisu iz 2011. godine imalo je 187 stanovnika.

Od ostalih manjih naselja na ostrvu, važniji su Arenella (25 m nadmorske visine, 9 stanovnika) i Villaggio Grotte (175 m nadmorske visine, 3 stanovnika).

U naselju Giglio Porto 10. avgusta, na praznik svetog zaštitnika San Lorenca, održava se tradicionalni Palio Marinaro.

15. septembra u naselju Giglio Castello proslavlja se praznik zaštitnika ostrva Svetog Mamiliana, uz tradicionalnu procesiju, Palio degli Asini (magareći palio) i tradicionalni kadril.

Iako je snimljeno brojčano malo filmova, postoje neke produkcije u kojima se ostrvo pojavljuje i kao preovlađujuće mesto i zamenjuje neko drugo mesto u Italiji ili u svetu. Filmovi su snimani od 1939-2013. godine.

Privreda

Dugo vremena, sve do sredine XX veka, privreda ostrva bila je zasnovana na poljoprivredi i prilično važnom kamenolomu pirita.

Poslednjih decenija turizam je nesumnjivo postao glavni pokretač privrede ostrva. Sezona traje od kraja aprila do početka oktobra. Četiri glavne plaže su prikazane na slikama.

Giglio Campese

Cannelle

Caldane

Arenella

Među tipičnim proizvodima sa ostrva izdvaja se panficato, poslastica čiji su glavni sastojci smokve, orasi, džem, kora pomorandže i voće (jabuka ili kruška) sa šakom brašna ili hleba. Na ostrvu se proizvodi vino Ansonaco. Ansonaco se od davnina uzgaja na malim terasama sa pogledom na more. Proizvodi se od 90% autohtonog grožđa ansonica. Dok je proizvodnja vina na ostrvu nekada bila veoma bogata i izvoz je bio uspešan, dolaskom turizma napuštena je ne samo poljoprivreda već i vinogradarstvo. Nakon osamdesetih godina u kojima je malo ljudi brinulo o svojim malim vinogradima za sopstvene potrebe, sada se mogu videti plodovi oporavka drevnih vinograda sa većim terasama i odličnim domaćim vinom. Da bi se poboljšala posebnost teritorije, stvoreno je vino ansonaco pod nazivom Perseo & Medusa i prodato na svetskom tržištu kao jedno od najskupljih i najtraženijih vina na svetu.

Saobraćaj

Jedina luka na ostrvu je Giglio Porto. Vezu sa kopnenim delom Italije održavaju dva brodara “Maregiglio” i “Toremar”. Trajekti iz kopnenog dela Italije polaze iz luke Porto Santo Stefano, udaljene oko 20 km. U letnjim mesecima pristup ostrvu vozilom podleže plaćanju male naknade.

U punoj sezoni postoji 12 polazaka dnevno, a u zimskoj četiri: iz Porto Santo Stefana u 8:30, 12:30, 16:30 i 19:30 h, a iz luke Giglio Porto u 6, 11, 15 i 18 h. Putovanje traje 1 sat. Cena povratne karte za jednu osobu je oko 30 €, a za prosečno vozilo je oko 100 €.

Prevoz na ostrvu obavlja se redovnim autobuskim linijama prevoznika “Autolinee Toscane”.

Znamenitosti

Vojni odbrambeni objekti

• Zidine Giglio Castello, srednjovekovnog porekla, u potpunosti okružuju naselje Giglio Castello koje se nalazi na jednom od najviših brda na ostrvu. Pristup selu je bio moguć preko Porta della Rocca.

• Rocca Aldobrandesca, koja se nalazi u Giglio Castello, sagradili su Pizani, a dodatno utvrdili Aldobrandeschi. Nalazi se na dominantnoj poziciji duž obodnih zidova. Sa njega se pruža pogled na ceo arhipelag i obalu Mareme, a u vedrim danima jasno se vide i ostrva Elba i Korzika.

Obalne kule

• Torre del Campese, na severnom kraju plaže Giglio Campese, sagradio je u drugoj polovini XVI veka Cozimo I de’ Medici sa funkcijom odbrane od Saracena, sada obnovljena, ali se koristi kao privatna rezidencija.

• Torre del Saraceno, srednjovekovnog porekla, nalazi se na južnom kraju zaliva Giglio Porto, u blizini ruševina iz rimskog doba.

• Castellare del Giglio, sada izgubljeno utvrđenje iz XVI veka koje je bilo na dominantnoj poziciji na brdu koje zatvara zaliv Giglio Porto na jugu i gleda na Torre del Saraceno.

• Torre del Lazzaretto, koji se nalazi na istočnoj obali ostrva severno od naselja Giglio Porto, rađen je kao osmatračnica iz XVI veka po nalogu Cosima I de’ Medicija i kasnije pretvoren u lazaret. U njemu se trenutno nalazi smeštajni objekat.

Svetionici

• Svetionik Vaccarecce

• Svetionik Fenaio

• Svetionik Capel Rosso

Svetionik Vaccarecce

Arheološka nalazišta

• Rimske ruševine u Giglio Portu

• Crkva San Pietro u Giglio Castellu iz XV veka

• Crkva San Giorgio

• Crkva Svetih Lorenca i Mamilijana u Giglio Portu

Prirodna područja

• Nacionalni park “Toskanski arhipelag”

Sportske aktivnoti

Ostrvo je veoma interesantno za ronioce i često se smatra jednom od najomiljenijih lokacija za ronjenje u Italiji. Poznato je po ne mnogo zahtevnim zaronima, ali pre svega po crvenim gorgonijama vidljivim na preko 35 m dubine, uz bogatu morsku faunu koju karakterišu i retkosti, poput morskih zvezda, poznatih kao gorgonske zvezde.

Ostrvo nudi mnoge mogućnosti za slobodno penjanje. Područje u kome su razbacani brojni granitni blokovi nije u potpunosti istraženo i trenutno nudi dva velika područja koja se nalaze na brdu koje vodi do svetionika: pristupa se sa malog asfaltnog puta koji vodi ka Punta del Fenajo. Stena je srednje/grubo zrnasti granit sa nijansama od crvene do sive, svuda u odličnom stanju.

GPS koordinate: 42°21′12″ N, 10°54′05″ E.

L E   S C O L E

Le Scole je u gornjem delu slike, sa leve strane

Le Scole (od latinskog scopulus, “stena”) je grupa od tri granitne stene, nekoliko metara istočno od obale ostrva Giglio  i oko 700 m jugoistočno od luke Giglio Porto. Stene su sa skromnom nadmorskom visinom i bez vegetacije, a nalaze se na pola puta između luke Giglio Porto i plaže Cala delle Cannelle. Najveća stena, smeštena u centru, dostiže dužinu od oko 100 m i širinu od oko 55 m. Udaljena je od ostrva Giglio nešto više od 10 m dok se najudaljenija stena, najmanja, nalazi 280 m od obale. Kamenito dno okružuje stene i poznato je od XIX veka po opasnosti.

Na morskom dnu nalaze se sunđeri, lažni crni korali i drugo, što ga je učinilo destinacijom za ljubitelje ronjenja. Na dubini od oko 20 m nalazi se mermerna statua Madone smeštena u niši.

Le Scole su postale poznate po tragičnom događaju, koji je već opisan kod ostrva Giglio. U petak, 13. januara 2012 godine, u 21:45 h, veliki kruzer “Costa Concordia”, koji bio je angažovan na krstarenju Mediteranom, tokom bliskog tranzita duž obale ostrva da bi pozdravio lokalno stanovništvo, zbog greške u manevrisanju, zabio se u najmanju od stena Le Scole. Pojavila se  rupa. od oko 36 m na levoj strani broda. Udar je izazvao nagli prekid plovidbe, snažno klizanje i posledično nasukanje na stenovitom morskom dnu Punta Gabbianare, severno od Giglio Porta. Nakon toga, brod se naginjao dok nije ostao delimično potopljen, a sledećeg jutra deo odlomljene stene koji je još uvek bio usađen u trup bio je jasno vidljiv. Na kruzeru je bilo 4.229 ljudi (3.216 putnika i 1.013 članova posade). 32 osobe su izgubile život, a 110 je povređeno u nesreći; brod se nije vratio u službu i tokom naredne tri godine je ispravljen, prebačen u luku Đenova, gde je rashodovan.

Znak “X” označava mesto sudara, a “Posizione finale” je konačan položaj broda

Kao i ostrvo Giglio, Le Scole su deo zaštićenog područja Nacionalnog parka “Toskanski arhipelag”.

Administrativno pripada Opštini Isola del Giglio, u provinciji Grosseto.

GPS koordinate: 42°21′21″ N, 10°55′44″ E.

A R G E N T A R O L A

Argentarola je ostrvce koje se nalazi 450 m od zapadne obale Italije. Nalazi se zapadno od rta na kome se nalazi kula Cala Moresca i obližnja istoimena uvala.

Ostrvce je dugačko 200 m i po približnim merenjima na Google Earthu ima površinu od 1 ha.

Na ostrvcetu nema nikakvih objekata. Severna obala je pokrivena niskim rastinjem tipičnim za garig, dok je suprotna obala gola.

Ostrvo je poznato po pećini koja se otvara 23 m dubine, relevantnom lokalitetu u kontekstu istraživanja koja se sprovode za proučavanje klime, a posebno promena koje su se desile u prošlosti koje se odnose na snižavanje i podizanje nivoa mora.

Administartivno pripada Opštini Monte Argentario u provinciji Grosseto.

GPS koordinate: 42°25′07″ N, 11°04′53″ E.

I S O L A   R O S S A

Isola Rossa (crveno ostrvo) je malo ostrvo, koje se nalazi 50 m od obale Toskane. Ostrvce je dobilo ime po karakterističnoj boji stena.

Ostrvce je dugačko 180 m i po približnim merenjima na Google Earthu ima površinu od 1,3 ha.

Na ostrvcetu nema nikakvih objekata. Predstavlja odmorište i mesto za gnezđenje galebova, kao i jedno od najpoznatijih i najtraženijih mesta za ronjenje u ovoj oblasti.

Administartivno pripada Opštini Monte Argentario u provinciji Grosseto.

GPS koordinate: 42°22′39″ N, 11°07′49″ E.

I S O L O T T O

Isolotto (spominje se i pod nazivom Isolotto di Porto Ercole) je ostrvce koje se nalazi 300 m od obale Toskane, južno od rta Rocca di Porto Ercole.

Isolotto je najveće od ostrva koje se nalazi pored obale Opštine Monte Argentario. Dugačko je 540 m i zahvata preko 6 ha površine. Ima oblik ribe! Isolotto ima stenovite obale i karakteriše ga prisustvo niske spontane vegetacije, uglavnom garige, što pruža mogućnost gnežđenja galebova i drugih ornitoloških vrsta.

Ostrvce, do koga se može doći samo privatnim čamcima, karakteristično je mesto za ronjenje u toj oblasti.

Administartivno pripada Opštini Monte Argentario u provinciji Grosseto.

GPS koordinate: 42°22′53″ N, 11°12′38″ E.

G I A N N U T R I

Giannutri je najjužnije ostrvo Toskanskog arhipelaga i pokrajine Toskana.

Naziv ostrva, još od antike, odnosio se na njegov oblik polumeseca, a samim tim i na polumesec, atribut boginje Artemide ili Dijane: Artemisia (Αρτεμισία) na grčkom i Dianium ili Dianea na latinskom. Od XVI veka u dokumentima se pojavljuju oblici Ianuti, Januti i Gianuti. Pošto se posvedočeni toponimi na etrurskom jeziku završavaju sufiksom –thri, a arhaični oblik Iana je poznat u latinskom da označava boginju Dijanu, pretpostavlja se da Ianuthri predstavlja originalni toponim ostrvo na etrurskom, sa značenjem koje u potpunosti odgovara gore navedenim toponimima u grčkom i latinskom jeziku.

Geografija

Gianutri se nalazi 16 km jugoistočno od ostrva Giglio, a 11,5 km od najbliže tačke na kopnenom delu Italije. Dužina ostrva je 2,8 km (kada se meri sredinom ostrva onda je to 3,2 km). Najveća širina je 1,15 km, a najmanja je 380 m. Površina je 2,6 km²_.

Morfološki otok karakteriše pet brda: Capel Rosso (89,4 m, najviša tačka ostrva), Monte Mario (78,8 m), Poggio del Cannone (ili Poggio di San Francesco, 68,3 m), Poggio dei Gabbiani (67,6 m) i Monte Adami (43,5 m).

Giannutri je krečnjačko ostrvo, Karakteriše ga oštra i stenovita obala, isprekidana uvalama i brojnim pećinama. Postoje dve plaže: Cala della Spalmatoio na severoistoku i Cala Maestra na severozapadu, praktično jedina mesta na kojima se može iskrcati na ostrvo. Uzduž obale nalaze se brojne pećine od kojih je najpoznatija Gala dei Grottoni.

Zbog blagosti klime na ostrvu uspevaju mnoge tropske biljke. Prekriveno je različitim fazama degradacije šuma hrasta crnike, a prevlađuju mediteranska makija, obalne šume kleke, garige i jednogodišnje livade.

Limonium dianium, Limonium ostrva Giannutri, je endemska biljka ostrva.

Ostrvo je veoma važna stanica na migratornom putu ptica. Postoje retke vrste ptica koje se gnezde pored moru ili su povezane sa stenovitim staništima i garigom. Među njima je sredozemni galeb, prisutan duž obala ostrva, ali nema znakova gnežđenja poslednjih godina; gregula se gnezdi sa nepoznatim brojem parova; morski vranac gnezdi se sa 1-2 para. Ovome se mora dodati gnezdeća populacija kaukala, nepoznate veličine, ali svakako među četiri najveće u Toskanskom arhipelagu. Postoje povremeni izveštaji o kornjači Caretta caretta. Prati ih prisustvo drugih endemskih beskičmenjaka. Među lagomorfima je veliki broj divljih kunića.

Istorija

Ostrvo Giannutri, povremeno naseljeno tokom bronzanog doba, mora da je već bilo poznato Rimljanima u doba republikanaca, što pokazuju ostaci teretnog broda iz II veka p.n.e. pronađeni šezdesetih godina ispred rta Punta Scaletta. Ostrvo je, međutim, najveći sjaj doživelo u rimsko doba, kada je porodica Enobarbi na zapadnoj obali ostrva izgradila luku i vilu.

Kada se sjaj rimske ere završio, ostrvo je postalo praktično nenaseljeno tokom dužeg niza vekova, jer se nalazilo na otvorenom moru i pošto ima gotovo ravnu teritoriju nema prirodnh utočišta u slučaju upada gusara. Često su i sami gusari pristajali na ostrvo da bi pronašli privremena skrovišta u pećinama ostrva, pripremajući se za napade na obale Toskane. Pošto su u drugoj polovini XVI veka postali deo države Stato dei Presidi (stvorene voljom španskog kralja Filipa II), španski vladari su proučavali mogućnost stvaranja odbrambenog sistema na ostrvu, ali ti projekti nikada nisu realizovani.

Umesto toga, tvrđavu Forte della Scorpeta su 1803. godine podigli Francuzi tokom Napoleonove vladavine, za borbu protiv piraterije, od koje, međutim, nije bilo ni traga.

1861. godine, kada je ostrvo postalo deo Kraljevine Italije, izgrađen je svetionik na južnoj obali ostrva.

Stanovništvo

Zaseok Giannutri, institucionalno se naziva Spalmatoio-Ischiaiola ima razbacane kuće. Nalazi se na 50 m nadmorske visine i po popisu iz 2011. godine ima 27 stanovnika.

To je ujedno i najveći broj stanovnika zabeležen na ovom ostrvu! Broj stanovnika se kretao u popisima na sledeći način: 16 (1931), 3 (1961), 6 (1981), 13 (2001).

Administrativno je deo opštine Isola del Giglio.

Privreda

Na ostrvu, koje je pod zaštitom Uprave parka “Toskanski arhipelag”, nema hotela, a kampovanje je zabranjeno. Najveći broj kuća koncentrisan je u Cala Spalmatoio.

Na ostrvu su snimana dva filma.

1990. godine Fabio Concato je objavio album “Giannutri”. Album je inspirisan i posvećen “Pogledu” na ostrvo Giannutri koji je umetnik voleo da nazire na horizontu, iz male kuće za odmor u Ansedoniji. Giannutri se pominje u pesmi “Speranza che raina”, u frazi: “… rekli su kada je magla uvek je sunčano, ali pošto se vidi Giannutri, to znači da pada kiša…”.

Cala Maestra

Saobraćaj

Do ostrva se u letnjoj sezoni može doći svakodnevnom linijom iz luke Porto Santo Stefano. Zimi je broj polazaka smanjen. Nisam uspeo da na Internetu pronađem ovu liniju. Interesantno je da ne postoji veza sa opštinskim centrom, odnosno ostrvom Giglio.

Helidrom Isola di Giannutri je operativan samo za hitne slučajeve na ostrvu.

Na ostrvu nema asfaltnih puteva, a i zemljanih je malo. Od Cala Spalmaioto do Cala Maestre zemljani put je dugačak oko 1 km.

Znamenitosti

Villa Domizia

• Rimska vila Giannutri, na ostrvu Giannutri

• Rimska luka Giannutri, na ostrvu Giannutri

• Forte della Scoperta, izgubljena odbrambena struktura iz XIX veka

• Na južnom kraju ostrva nalazi se svetionik Giannutri, koji datira iz druge polovine XIX veka.

Najpoznatija turistička atrakcija ostrva je Villa Domizia iz rimskog perioda.

Nalazi se u blizini Cala Maestre. Već je gore rečeno da potiče iz II veka n.e i da ju je sagradio Domizi Enobarbi iz drevne senatorske porodice značajnih trgovaca u kojoj je bio Gneo Domizio, muž Agripine, majke cara Nerona. Uprkos umetničkom i istorijskom značaju ostataka, vila je bila u privatnim rukama do 2004. godine, a zatim je prodata na aukciji i sačuvana od strane Regiona i Ministarstva životne sredine koji su iskoristili pravo preče kupovine. Trenutno je lokalitet zatvoren radi restauracije, iako ga vreme i vandali uništavaju. Tu su i ostaci rimske luke.

Ostrvo je od velikog interesovanja za ronioce, zahvaljujući vertikalnim zidovima bogatim sunđerima, koralima i plaštašima (ili plaštenjacima). Danas je većina morskog dna označena kao zaštićeno područje tipa “1”, u kome su zabranjeni motorni čamci, jedrenje i veslanje, ribolov, ronjenje i kupanje radi repopulacije ribe. Međutim, prostrane livade porosta i dve olupine “Anna Bianca” (na 40-50 m dubine) i “Nasim” (na 60 m) i dalje su slobodne za podvodne aktivnosti.

Na Punta Scaletti postoje ostaci još netaknutog potonulog rimskog broda, dok u Cala Spalmatoio postoje olupine iz etrurskog i rimskog doba.

GPS koordinate: 42°15′10″ N, 11°06′00″ E.