Površina: 32,44 km2
Dužina obale: 68,8 km
Koeficijent razuđenosti: 3,41
Najviši vrh: Veli vrh ili Meline (237 m)
Broj stanovnika: 14
Kornat je najveće ostrvo u istoimenoj ostrvskoj grupi koja je najbrojnija i najgušća ostrvska grupa u Jadranu. Kornati obuhvataju 147 manjih i većih ostrva i grebena između Dugog otoka i Žirja, a podeljeni su u dve grupe: žutsko-sitska i kornatska grupa.
Dužina ostrva Kornat iznosi 24,6 km. Severni deo ostrva koji je dugačak oko 15 km ima širinu i preko 2 km, dok je južni deo ostrva veoma uzak i ne prelazi 800 m širine. Na tom delu ostrva su i dve prevlake koje se zovu Debela Prisliga (120 m) i Tanka Prisliga (80 m). Severnoistočna strana Kornata slabo je razuđena i ima mali broj uvala, ali je jugozapadna obala izrazito razuđena. Kornat je pretežno građen od krečnjaka. Brojne uvale, od kojih su najpoznatije Opat, Kravljačica, Vrulje, Strižnja i Lučica služe kao zakloni i sidrišta za brodove.
Ime ostrva verovatno dolazi od latinske reči corrimare – zdrobiti, što znači otprilike “rasuta ostrva”. Po drugim izvorima, naziv potiče od Encoronata (Coronata) koji se navodi u starim geografskim kartama.
Na Kornatu nema izvora vode, osim manjih u zalivu Statival. Ostrvo je golo sa retkom travom, a ponegde planikom i crnikom. U kraškim uvalama gaje se masline, smokve i vinova loza. Vode oko Kornata poznata su lovišta ribe.
Kornat je bio naseljen već u neolitu. Od vremena Ilira potiču gradine, od kojih se ističu one na brdu Toreta i Stranžica. Iz rimskog ili vizantijskog razdoblja je tvrđava Toreta (ili Tureta), po mnogima najmarkantnija građevina na Kornatima (građevinarstvo kasne antike i ranog Srednjeg veka – verovatno iz VI veka). Za tvrđavu se pretpostavlja da je imala vojnu namenu sa svrhom osiguranja i kontrole plovidbe tada prilično nesigurnim Jadranskim morem. U podnožju Torete su ruševine starohrišćanske crkve. To je trobroda bazilika, od koje je danas vidljiv veći deo apside i deo nekadašnjih temelja. S obzirom na veličinu crkve (30×13 m), pretpostavlja se da je u to vreme na Kornatima boravio znatan broj stanovnika. U neposrednoj blizini crkve (u današnjem toru za ovce), nalaze se tragovi temelja nekadašnje zgrade za koju se pretpostavlja da se radi o manastiru templara ili o benediktinskom manastiru. Zanimljivo je da se Kornat kroz ceo Srednji vek nazivao imenima kao što su Insulae Sanctae Mariae, Stomorin ostrvo i slično, upravo po ovoj crkvi (crkva Svete Marije).
Od 1409. godine Mlečani daju u zakup, a 1635. godine prodaju ostrva zadarskim plemićima koji su tamo držali pastire i kmetove. Od XVII veka stanovnici Murtera dovode na Kornate svoja stada i postepeno postaju vlasnici većeg dela ostrva. Dokumenti o životu na kornatskom kopnu vrlo su oskudni. U to vreme izgrađene su prve seljačke i pastirske naseobine (stanovi) – mali ruralni kompleksi smešteni uz rubove polja. Krajem XIX veka, zadarska vlastela kao dotadašnji vlasnici kornatskog kopna – zbog nove agrarne politike u Dalmaciji – nije više bila u stanju da plaća poreze i namete, pa su sva Kornatska ostrva prodali. 1896. godine Murterani su zajedno sa Betinjanima i Zaglavcima kupili ostrvo Kornat sa svim pripadajućim ostrvima. Stanovnici Murtera su tako su postali vlasnici preko 90% kornatskog kopna. Saljani su i dalje vodili brigu isključivo o moru s obzirom na tradicionalno i pisano pravo na ribolov koju su imali kroz čitavu istoriju arhipelaga.
Krajem XIX i početkom XX veka privreda i život na Kornatima dobili su novi značaj. To je vreme najjačih agrarnih aktivnosti. Do tada gotovo isključivo pašnjački krajolik, doživeo je najveću transformaciju u smislu povećanja obradivih površina (broj krčevina i ograda u to se vreme udesetostručio). U isto vreme nikao je i složeni mozaik suhozidnih ograda, danas jednih od najzanimljivijih kulturnih atrakcija u području parka (vidi sliku). Život se polako iz unutrašnjosti kornatskog kopna selio na obalu.
Dvadesetih godina XX veka zabeležena su poslednja krčenja zemljišta (širenje agrarnih površina). Od tog vremena započela je stagnacija tradicionalne privrede, a posljednjih nekoliko decenija turizam je kao nova privredna grana zauzeo dominantno mesto. Nažalost, posledice razvoja turizma su takve da je u Kornatima u poslednjih pedesetak godina izgrađeno isto toliko kuća koliko tokom cele dotadašnje istorije tog prostora.
Tokom II svetskog rata u uvali Vrulje bila je smeštena brodogradilišno-mehaničarska radionica za popravak partizanskih brodova.
Geološki fenomen Magazinova škrila ili Vela ploča na ostrvu Kornat je posebna vrsta klizišta, gdje je “paket” krečnjaka skliznuo po svojoj – litološki istovetnoj – podlozi. To je velika i glatka ploča površine 9.100 m2 ispod najvišeg vrha Kornata. Uzrok ovoj pojavi najverojatnije leži u zemljotresu. Teško je reći kada se taj zemljotres dogodio, koliko je bio jak i gde mu je bio epicentar. Postoje brojne spekulacije s tim u vezi, ali konkretnih dokaza o vremenu i uslovima nastanka škrile još uvek nema.
Kornat je najveće hrvatsko ostrvo na kome nema stalnih naselja, osim kuća za povremeni boravak u uvalama Vruje, Lučice i Kravljak. Kornati su u XIX veku i sve do 1931. godine bili stalno naseljeni. Po popisu iz 1931. godine na Kornatu je živelo 177 stanovnika. Posle II svetskog rata nije bilo popisanih stanovnika do 1991. godine, iako mnogi stanovnici Murtera provode u Kornatima veći deo godine. Po poslednjem popisu (2021) bilo je ipak 14 stanovnika na Kornatima, mada je nejasno na koje ostrvo arhipelaga se odnosi taj podatak.
Napomena: 1880. i 1890. godine iskazivano pod imenom Krunarski otok, 1910. godine Kornate, 1931. i 1948. godine Kornat-Sali, a od 1953. godine nadalje Kornati. U popisima 1857, 1869, 1921, 1948, 1953, 1971. i 1981. godine bez stanovnika. Na dijagramu nedostaje podatak za 2011. godinu – 19 stanovnika, najviše od rekordne 1931. godine! Podaci u dijagramu su za ceo Kornatski arhipelag.
Posebno je zanimljiv popis 1910. godine. Tada su poslednji put stanovnici na Korbnatu popisani po zaseocima: Bijela Lučica 6, Velike Vrulje 5, Lupeška 4, Knežak, Kravljak, Ropotnice, Suha Punta i Trtuša 2 i Koromašna 1 – ukupno 26.
Kornatska tragedija dogodila se 30. avgusta 2007. godine kada je grupa vatrogasaca nastradala u požaru na Kornatu. Od ukupno 13 vatrogasaca u grupi zahvaćenoj požarom, 12 ih je poginulo na licu mesta ili preminulo u bolnicama, a samo jedan je preživeo. To je jedna od najvećih mirnodopskih nesreća koja je pogodila Hrvatsku.
Mesta na kojima su vatrogasci poginuli obeleženi su velikim krstovima, dok je mesto na kome je bio jedini preživeli vatrogasac obeleženo kružnim zidom.
Željni avanture mogu otkriti ostrvo pešačenjem planinarskim stazama koje vode do vidikovaca i protežu se duž celog ostrva. Može se istraživati i podmorje, ali zbog zaštićenog morskog ekosistema, ronjenje je dozvoljeno samo organizovano od strane jednog od ronilačkih centara koji imaju dozvolu za to. Zapadno od Kravljačice, na severozapadnoj polovini ostrva Kornata, nalazi se polje Tarac, a na bregu tog polja ostaci vizantijske tvrđave Toreta. Služila je za kontrolu plovidbe Jadranom. U podnožju tog brega je srednjevekovna crkvica posvećena Gospi od Pohođenja, a koju narod zove Gospa o’ Tarca. U njoj se svake godine prve nedelje u julu održava misa sa blagoslovom polja i mora kada stotine brodova hrli prema Tarcu.
Na Kornatu će se ugledati kilometri tzv. suhozida koji su rukom sagrađeni zbog sprečavanja prelaska ovaca sa jednog pašnjaka na drugi. U brojnim uvalama ostrva nalaze se restorani i konobe u kojima se mogu probati domaći specijaliteti od ribe i plodova mora ili domaća jagnjetinu.
Vrulje (Vruje)
U uvali Vrulje je jedino naselje u Kornatskom arhipelagu, “glavni grad” Kornata. Da ne bi bilo zabune, Vrulje nisu pravo naselje. To je ribarsko selo u kome su kuće poređane u nizu, tako da formiraju tri manje ulice. Vrulje nemaju stalne stanovnike. Preko leta je naseljavaju ribari, koji su pretežno sa Murtera.
U jednoj od ribarskih kuća Ante je otvorio odličan restoran. Priprema jela je jednokratna. Roštiljdžija je nekoliko godina svoje iskustvo delio sa francuskim kuvarskim majstorima. Restoran je porodični sa nekoliko pomoćnih radnika. Sto, koji se izabere, celo veče je vaš. Na njemu će goste sačekati domaći aperitiv (loza, travarica…). Svi konobobari su uvek vrlo prijatni.
Za preporuku su brodet od hobotnice ili škarpine, sve vrste kvalitetne ribe na žaru i riba lastavica (kokot) je odlična.
I gazda Marijan Minđek u konobi “Robinson” nudi ribu i jagnjetinu na roštilju i ispod sača (peke), carpaccio od tune, hobotnicu, ugora, dimljenu ribu, marinade, paštete, pršut od tune.
Strižnja
Zaliv Strižnja je na zapadnoj obali ostrva. Zaliv je dobro zaštićen od svih vetrova, sem od severozapadnih i jugozapadnih. Na zapadnoj strani zaliva je ostrvce Strižnjak, udaljeno oko 200 m od obale. Između njega i ostrva Kornat dubina mora je 4 m i plovidba među njima je sigurna. U zalivu ima više manjih molova, gde se može vezati plovilo. Pretežno su namenjeni gostima konoba.
Krajnji istočni deo zaliva je plitak i nije pogodan za sidrenje, a u drugim delovima zaliva dubine se kreću od 2 do 10 m. Dno je peskovito, delimično prekriveno muljem. Sidro dobro drži.
U uvali Strižnja su dva restorana. Restoran “Darko” drži ribar sa porodicom. Dakle tu je sve iz mora – sveže. A onima koji su se zasitili plodova mora nudi se i ukusan mesni zalogaj. Moguć je i dogovor za ranojutarnji izlazak s Darkom na mreže…
U Strižnji i restoran “Quattro” takođe nudi riblje specijalitete uz domaće vino.
Kravljačica
Kravljačica je praktično u istom većem zalivu u kome se nalazi i Strižnja. rastojanje između dve uvale je oko 1250 m. Kravljačica je udaljena od Vrulja 1,6 nmi (3 km). Zaliv je dobro zaštićen od svih vetrova, sem od južnih. Može se sidriti na dubinama između 1,5 i 15 m. Dubina mora u krajnjem severnom delu je samo 0,5-1 m i nije pogodna za sidrenje. Dno je peskovito i sidro dobro drži. U zalivu je takođe dobro poznata konoba “Andrija”, ispred koje je moguće vezati plovilo.Ponudba
Bele Lučice (Bile Lučice)
Zaliv i sidrište Bele Lučice je na zapadnoj obali Kornata. Širina zaliva je preko 300 m. Dobro je zaštićen od severnih i istočnih vetrova, dok u južnom delu nudi dobru zaštitu od juga. U krajnjem severnom i južnom delu ima kamene molove. Sidrenje je moguće na dubinama između 2 i 8 m. Dno je peskovito i sidro dobro drži. Pri plovbi u zaliv nema nikakvih opasnosti. U zalivu nema sadržaja.
Šipnata (Šipnate)
Sidrište Šipnata je na severozapadnoj obali Kornata. Zaliv je dobro zaštićen od svih vetrova sem od severnih. Sa južne i istočne strane štiti ga od vetrova ostrvo Kornat, a sa zapadne ostrvo Velo Šilo i ostrvce Smokvenjak. U zalivu j moguće sidrenje na dubinama između 2 i 5 m. Dno je peskovito i ponegde zaraslo sa travom. Sidro dobro drži. Krajnji južni deo zaliva veoma je plitak i sidrenje nije moguće.
U uvali Šipnata je konoba “Šoleta” (često pogrešno piše “Soleta”) sa domaćim jelima. Ispred konobe su dva mola, a dubina vode kod njih je 2 m. Vez na molu namenjen je gostima konobe.
Suha Punta (Tomasovac)
Suha Punta je malo ribarsko naselje smešteno u istoimenoj uvali na severozapadnoj obali ostrva. Ona je izvrsno sidrište i siguran vez jahtama srednje veličine i mesto za ljubitelje robinzonskog turizma. Zbog odsečenosti od kopna, nema mogućnosti snabdevanja pa je sve namirnice potrebno doneti sa sobom. U kornatskom podmorju ima mnogih vrsta riba i školjaka, pa je Suha Punta prikladna za jedriličare i ronioce, kao i za zaljubljenike u prirodu koji na odmoru žele nedirnutu i divlju prirodu.
Zaliv je dobro zaštićen od istočnih i južnih vetrova. U zalivu su postavljene bove za vez plovila, a sa manjim plovilom se može pristati na neki od brojnih molova. Sidrenje u zalivu je moguće na dubinama između 2 i 10 m.
U zalivu rade dve konobe, koje su otvorene samo u sezoni. Jedna od njih je “Suha Punta” sa izvornom dalmatinskom kuhinjom od autohtonih namirnica.
Lupešćina
Lupešćina je najseverniji zaliv na ostrvu Kornat.
Dobro je zaštićen od svih vetrova sem od bure.
Pri plovidbi u zaliv mora se obratiti pažnja na hrid Kamičić na severozapadnoj strani zaliva. Drugi problem je između ostrvca Buč Veli i Kornata, gde je dubina mora samo 1 m.
U samom zalivu moguće se usidriti na dubinama između 2 i 10 m. Dno je peskovito, na pojedinim mestima je izrasla trava i sidro dobro drži.
U krajnjem jugozapadnom delu zaliva ima više manjih molova, na koje se može pristati sa pomoćnim plovilom. Dubina mora kod molova se kreće od 0,5 do 1,5 m.
U zalivu je moguće pronaći smeštaj u nekom od apartmana.
Visočan
Sidrište Visočan je na severnoj obali ostrva Kornat prekoputa ostrva Žut.
Zaliv Visočan sastoji se od Zalupeške uvale na zapadu i uvale Samica na istoku. Rt Visočan je na zapadu, a na kopnu je brdo Visočan (108 m).
Zaliv je dobro zaštićen od južnih vetrova, a Zalupeška uvala i od maestrala. U zalivu se može usidriti na dubinama između 2 i 10 m. U južnom delu je manji kameni mol, gde se može pristati sa pomoćnim plovilom. Dno je peskovito i zaraslo sa travom. Prilikom sidrenja potrebno je proveriti da li je sidro prihvatilo.
Statival (Statival Donji)
Sidrište Statival je na severoistočnoj strani ostrva. Zaliv je zaštićen od svih vetrova sem od južnih. Sidrenje je moguća na dubinama između 2 i 15 m. Dno je peskovito i sidro dobro drži. U zalivu radi konoba “Statival”.
Već je rečeno da ovde postoje jedini izvori vode na Kornatu.
Nedaleko je i uvala Statival Gornji, ali je ona bez ikakvih sadržaja i objekata.
Ruževica je mali zaliv na istočnoj obali ostrva. Potpuno je izilovana od sveta, jedino je 600 m jugoistočno uvala Stiniva. Do te uvale potrebno je pet minuta brodom ili 20 minuta pešice. Ruževica se približno nalazi na suprotnoj obali Kornata u odnosu na Vrulje.
Na takvoj lokaciji izgrađena je kuća. U kuhinji se nalaze šporet i frižider na gas. Kuća ima veliku terasu, roštilj i svoje pristanište za brod.
Struja je na 12 V i dobija se pomoću solarnog kolektora. Vode ima dovoljno, ali se treba racionalno koristiti. Transfer do kuće je organizovan brodom (javnog prevoza nema) i iznosi 200 € u oba smera. Vožnja u jednom smeru traje 2-3 sata.
Stiniva
Na sredini severoistočne obale ostrva nalazi se uski zaliv sa strmim stranama. To je uvala Stiniva, koja je dobila ime po tome što je veoma stenovita. Jedna velika stena iznad zaliva kao da visi iznad mora. Sa druge strane uvalu brižno čuva bistro more.
U uvali Stiniva se nalazi i istoimeni restoran sa kurnatarskim (po lokalnom izgovoru) slow foodom.
Opat
Luka Opat na krajnjem južnom delu ostrva Kornat dobro je zaštićena od svih vetrova sem od južnih. Vezovi u marini su namenjeni prvenstveno posetiocima konobe i potrebno ih je prethodno rezervisati telefonom. U slučaju da se ne dobije vez, može se bezbedno usidriti u severozapadnom delu uvale na dubini između dva i deset metara. Prilikom plovidbe u marinu sa zapadne strane potrebno je obratiti pažnju na plićak (2 m) južno od zapadnog rta uvale (rt Pinac). Ukoliko se poseduje plovilo sa gazom većim od 2 m, bolje je uploviti sa južne strane. Na severnem delu uvale (približno 100 m od kraja) se ispod površine vode nalazi greben, pa zato oprez kod sidrenja!
Uvala Opat nadaleko je poznata po istoimenoj konobi. Goste dočekuje sa izuzetnim morskim specijalitetima. Tu je majstor kuhinje Ante Božikov, čiji otac Mile je prve nautičare ugostio još davne 1986. godine. Ovde će se naći čega nema na drugim mestima: riba pečena na soli (sopstveni ulov), carpaccio od kovača sa tartufima, rižoto od hlapa sa šafranom, tartar od tune, tartar od kapesante (vrsta školjki), toro (stomak) od tuna u crnom vinu, gratinirane vongole sa pinjolima, salatu od jastoga frapiranog u ledu…
Konoba radi samo tokom leta. Vlasnici kažu da su probali da produže sezonu, ali da je to teško, jer je vreme nepredvidljivo. Zima je vrlo, vrlo oštra. Nekoliko godina bio je organizovan doček Nove godine, škola kuvanja, ribarski vikend van sezone. Desilo da neko rezerviše konobu, ali zbog nevremena ne može dalje od Murtera. Tako da konoba radi do prvog zimskog nevremena. Više ugostitelja je probalo i duže, ali niko nije uspeo, pa se ne očekuje mnogo od zimskog turizma.
Konoba “Opat”
Koromačna (Koromašna)
Uvala Koromačna se nalazi samo 900 m severozapadno od uvale Opat. U uvali se nalazi veći broj kuća, kao i konoba “Koromačna”.
Konoba “Koromačna”
Cene u konobi (za kilogram): riba I klase (oborita riba, odnosno kvalitna bela riba) 500 kn (67 €), riba II klase (plava riba) 250 kn (34 €), lignje na žaru ili pržene 400 kn (54 €), škampi na buzaru 450 kn (60 €), škampi na žaru 420 kn (57 €), jastog ili hlap 800 kn (108 €), dalmatinski pršut domaći 900 kn (120 €), salata od hobotnice (porcija) 100 kn (13,5 €); jela ispod peke (minimalno za četiri osobe, samo po narudžbini tri sata ranije) jagnjetina 700 kn (95 €), hobotnica 600 kn (81 €); domaće vino (1 l) 120 kn (16 €), pivo (0,5 l) 25 kn (3,4 €).
U zalivu je moguće iznajmiti kuću, na slici je jedna iz ponude.
Ropotnica
Ropotnica je manji zaliv na ostrvu Kornat prekoputa ostrva Gustac. Tačnije rečeno, postoje dva zaliva, Mala i Vela Ropotnica. Vela Ropotnica ulazi 200 m duboko u ostrvo u pravcu severa. Iz tog razloga ne pruža zaštitu samo od južnih vetrova. U zalivu su izgrađena dva kamena mola, na koja može da se veže 4-5 manjih plovila. Dubina mora kod ovih molova je 1 m. U zalivu se može usidriti na dubinama između 2 i 8 m. U zalivu radi istoimena konoba, ali o tome nisam pronašao nikakav podatak, odnosno potvrdu. Zaliv Mala Ropotnica je nešto širi i u njemu se takođe može usidriti na dubinama između 2 i 6 m. U oba zaliva morsko dno je peskovito i sidro dobro drži. Pri plovidbi u zaliv opreznost je potrebna zbog plićaka neposredno pored zapadnog rta zaliva Vela Ropotnica, gde je dubina mora manja od 0,5 m. Iz tog razloga mora se ploviti najmanje 50 m južno od rta. Pri plovidbi iz južnog smera takođe postoji opasnost, a to je plićak i hrid Kalafatin (ili Kalahatin od Ropotnice), 0,32 nmi (600 m) južno od ulaza u luku. Hrid nije obeležena i nalazi se samo pola metra ispod površine mora.
Lopatica (Koritnica, Gujak)
Sidrište Lopatica je poslednje u opisu uvala na ostrvu Kornatu. Po topografskoj karti Hrvatske uvala se zove Koritnica. I ostrvce ispred uvale ima sličan naziv – Koritnjak. Plovilo je moguće vezati za manji mol, koji je prvenstveno namenjen gostima konobe. Ukoliko se ne želi otići u konobu, ostaje mogućnost sidrenja u zalivu.
Zaliv je zaštićen od svih vetrova sem od južnih (jugozapadnih, južnih, jugoistočnih). Sidro u zalivu dobro drži na peskovitom dnu. U slučaju prognoze južnih vetrova najbolje je potražiti zaklon na ostrvu Lavsa (2,5 nm) ili u Vruljama (2 nm).
U uvali je restoran “Beban” – riba, jagnjetina, hleb iz pekarske peći, domaće crno i belo vino, jagnjeća čorba. Vlasnik je Matej Mudronja – Beban, a konoba radi od 1. juna do 30. septembra.
U zalivu postoje kuće koje se su u ponudi za najam.
